Visualizing hidden worlds inside your body - Dee Breger

မိမိတို့ ခန္ဓာကိုယ် အတွင်းက မြင်မရတဲ့ ကမ္ဘာများကို မြင်အောင်ပုံဖေါ်ပေးခြင်း - Dee Breger

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

I'm going to take you on a journey

ကျွန်မဟာ ရှင်တို့ကို ခရီးတခုထဲ ခေါ်သွားပါမယ်N

into some hidden worlds inside your own body

စကင်လုပ်နိုင်တဲ့ အီလက်ထရွန်းနစ် မိုက်ခရိုစကုပ်ကို သုံးပြီး

using the scanning electron microscope.

ရှင်တို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ထဲ မြင်မရနို​င်တဲ့ ကမ္ဘာ့တချို့ဆီကိုပါ။

These microscopes use a beam of electrons

အဲဒီမိုက်ခရိုစကုပ်တွေဟာ အီလက်ထရွန်း လှိုင်းတန်းကို သုံးပြီး

to illuminate things that are too small

သိပ်ကို သေးနုပ်ကြတဲ့ အရာတွေကို မြင်လို့ရနိုင်တဲ့ ဖိုတွန်များအဖြစ်

to be seen by the photons of visible light.

မြင်နိုင်အောင် လုပ်ပေးကြပါတယ်။

And to put this in context,

အခုပြောနေတာကို သဘောပေါက်ဖို့အတွက်၊

if you mentally divide one tiny millimeter

သေးငယ်လှတဲ့ တမီလီမီတာကို

into a thousand parts,

အပိုင်းပေါင်း တထောင်အထိ ပိုင်းလိုက်မယ် ဆိုရင်

each one of those parts is a micrometer,

ရလာတဲ့ တပိုင်းစီဟာ မိုက်ခရိုမီတာပါ၊

or micron for short.

တနည်း၊ အတိုအားဖြင့် မိုက်ခရွန် ဖြစ်ပါတယ်။

If you then divide one micron

အဲဒီနောက်မှာ ကျွန်မတို့က တမိုက်ခရွန်ကို

into another thousand parts,

နောက်ထပ် အပိုင်း တထောင်ရအောင် ပိုင်းကြမယ်ဆိုရင်၊

each one of those is a nanometer.

ရလာမယ့် တပိုင်းစီဟာ နာနိုမီတာပါ။

And it's nanometers and microns

စကင်လုပ်နိုင်တဲ့ မိုက်ခရိုစကုပ်ဆိုတာက

that are the domain

ခုနက ပြောပြခဲ့တဲ့ နာနိုမီတာ နဲ့ မိုက်ခရွန်တွေကို

of the scanning electron microscope.

ကြည့်ရှုဖို့ သုံးရတာပါ။

So, let's start with something on the body

ဒီတော့၊ ခန္ဓာကိုယ် အပေါ်မှာ ရှိပြီး မိုက်ခရွန် ၁၀၀ လောက်ကြီးတဲ့

that we can measure at about 100 microns wide,

အရာတခုခုဖြင့် စကြည့်ကြရအောင်၊

and that would be a human hair,

လူသားရဲ့ ဆံပင်ဟာ အဲဒီလို အရာဖြစ်ပါတယ်၊

which now you can see is covered with scales,

ရှင်တို့ ဒီမှာ မြင်နိုင်ကြသလို ၎င်းကို ကြေးခွံများဖြင့် ဖုံးအုပ်ထားပါတယ်၊

just like all of our hairs,

ကျွန်မတို့ အားလုံးရဲ့ ဆံပင်များရော၊

and in fact, just like all mammal hairs.

လက်တွေ့တွင် နို့တိုက်သတ္တဝါ အားလုံးပါ၊ အတူတူပါပဲ။

We're going to plunge into the body now,

အခုတော့ ကျွန်မတို့ဟာ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ အတွင်းပိုင်းထဲကို ဝင်ကြပါမယ်၊

and we've landed in the thyroid gland.

ကျွန်မတို့ဟာ thyroid အကျိတ်ထဲကို ရောက်နေကြပါပြီ။

Here we're looking at proteins

ကျွန်မတို့ ဒီမှာ မြင်ကြရတာက

that are being secreted into a storage chamber

သိုလှောင်ခန်းထဲကို သီးခြားထုတ်ထားတဲ့ အသားဓာတ်ဖြစ်ပြီး

where they are going to develop

အဲဒီမှာ ၎င်းတို့ဟာ ဟိုမုန်းများအဖြစ်

into the mature thyroid hormones

ခန္ဓာကိုယ်ထဲကို ထုတ်လွှင့်မပေးမီမှာ

before being released into the body.

ရင့်ကျက်လာကြမှာပါ။

And at this point you might be wondering

ဒီလိုကြည့်နေရချိန်မှာ ရှင်တို့က အခုမြင်ရတဲ့ အရောင်တွေဟာ

if these colors are real.

တကယ်တမ်းပဲလားလို့ မေးလိုကြမှာပါ။

The answer is no.

မဟုတ်ဘူးလို့ ဖြေရပါမယ်။

Electron images only happen in black and white.

အီလက်ထရွန်းနစ် ရုပ်ပုံတွေကို အဖြူအမည်းသာ မြင်နိုင်ပါတယ်။

I often colorize my images for various reasons,

ကျွန်မဟာ ကျွန်မလိုချင်တဲ့ ပုံတွေကို လိုအပ်လို့ အရောင်ထည့်ပေးတတ်ပါတယ်၊

but I don't change the structures,

ဒါပေမဲ့ ပုံသဏ္ဍာန်တွေကိုတော့ ကျွန်မ မပြောင်းလဲပါ၊

so the strucutres that you're seeing

ဒါကြောင့်မို့လို့ ရှင်တို့ မြင်ကြရတဲ့ ပုံသဏ္ဍာန်တွေဟာ

are all exactly as they were

ကျွန်မက မိုက်ခရိုစကုပ်ဖြင့် ဓာတ်ပုံ ရိုက်ယူခဲ့စဉ်တုန်းက အတိုင်း

when I photographed them in the microscope.

အတိအကျပါပဲ။

We're going to take a detour

ကျွန်မတို့ဟာ နည်းနည်းလေး လမ်းကြောင်းကို လွှဲလိုက်ကာ

and zoom in on the heart muscle now.

အခုတော့ နှလုံးကြွက်သားကို ချဲ့ပြထားပါတယ်။

And the heart muscle has this curious structure

နှလုံးကြွက်သားရဲ့ ပုံသဏ္ဍာန်ဟာ ထူးဆန်းပါတယ်

that's kind of like corrugated cardboard.

အမြှောင်းပုံ ကတ်ထူပြားနဲ့ တူပါတယ်။

That's what allows the heart to expand and contract as it's beating.

အဲဒါကမှ နှလုံးကို ခုန်နေစဉ် ချဲ့လိုက်ချုံ့လိုက် လုပ်လာစေတာပါ။

Let's go look at a lung with pneumonia.

ဆက်ပြီး အဆုတ်ရောင်ရောဂါ ရှိနေတဲ့ အဆုတ်ကို ကြည့်ကြရအောင်။

Here we've got a white blood cell

သွေးဖြူဆဲလ် ဒီမှာ ရှိနေပါတယ်၊

poking around in an air sac,

လေထဲမှာ ဟိုဟိုဒီဒီ ကြည့်နေကာ

looking for something to clean out

တခုခုကို သန့်ရှင်းပစ်ဖို့ လိုက်ရှာနေတဲ့

like a little vacuum cleaner.

ဖုန်စုပ်စက်ကလေးနဲ့ တူပါတယ်။

This is your immune systems at work.

အဲဒါဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိုယ်ခံစနစ်တွေ အလုပ်လုပ်ကိုင်ကြပုံပါပဲ။

So what are the kinds of things

ရှေ့ဆက်ပြီး ကျွန်မတို့ အသက်မရှူမိချင်တဲ့

that we don't want to be breathing,

ဗက်တီးရီးယား နဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်တွေမှလွဲရင်ပေါ့လေ၊

besides bacteria and viruses?

အရာတွေက ဘာတွေများလဲ။

Well, we all know to stay away from asbestos

ကျောက်ဂွမ်းတွေဆိုရင်လည်း အဝေးမှ ရှောင်သင့်တာကို

and now we can see why.

ကျွန်မတို့သိကြပေမဲ့၊ အခုတော့ ဘာကြောင့် ဆိုတာကို မြင်နိုင်ကြပါတယ်။

This is a close-up view of the mineral

ဒါကတော့ ကျောက်ဂွမ်း ထုတ်လုပ်ရန် အသုံးပြုတဲ့ တွင်းထွင်ပစ္စည်းကို

that asbestos is made from,

အနီးကပ် ချဲ့ပြီး ပြထားတဲ့ပုံပါ၊

and now you can see that it's composed of

၎င်းထဲမှာ အပ်ချောင်းလေးတွေနဲ့ တူတဲ့

many tiny, fine little needles.

အရာတွေနဲ့ ပြည့်နှက်နေပါတယ်။

Each one of those needles is a single crystal.

အဲဒီအပ်ချောင်းတိုင်းဟာ တလုံးတခဲတည်းရှိတဲ့ ပုံဆောင်ခဲဖြစ်တယ်။

And in this picture, they're begininng to pry apart

ပြီးတော့ ဒီပုံထဲမှာ ၎င်းတို့ဟာ ပြန့်ထွက်နေကြပါပြီ၊

and tangle up into a spiky mess,

ဘယ်လိုမှ အသက်ရှူရန် မသင့်တော်တဲ့

not for breathing.

ဆူးချွန် အပုံကြီးဖြစ်လာပါမယ်။

What else might we want to avoid breathing?

အသက်ရှူမှုမှ ရှောင်ရှားသင့်တဲ့ နောက်ဘာတွေများ ရှိနိုင်သေးလဲ။

Well, how about diesel fuel?

ဒီဇယ် လောင်စာဆီကော။

We're looking here at the particles of diesel soot,

ဒီမှာ ကျွန်မတို့ မြင်နေရတာက ဒီဇယ်ကျပ်ခိုးပါပဲ၊

and these are extraordinarily tiny.

ဟောဒါတွေဟာ အထူးကို သေးနုပ်ကြပါတယ်။

In fact, each one of these little particles

တကယ်တမ်းတွင်၊ ဒီသေးငယ်တဲ့ အမှုန်တွေဟာ

is only about 50 nanometers wide.

နာနိုမီတာ ၅၀ မျှသာ ကျယ်ပါတယ်။

We'll go and look at some blood now.

အခုတော့ ကျွန်မတို့ဟာ သွေးတချို့ကို ကြည့်ကြပါမယ်။

We've got a collection

ကျွန်မတို့ဆီမှာ ကောင်းပြီး၊ ဝဖြိုးကာ

of nice, fat, happy, healthy red blood cells,

ပျော်ရွှင် ကျန်းမာနေကြတဲ့ သွေးဆဲလ်တွေ ရှိပါတယ်၊

but they're all tangled up in a network of fibers.

ဒါပေမဲ့ ၎င်းတို့အားလုံးဟာ အမျှင်ကွန်ရက်အဖြစ် စုစည်းနေပါတယ်။

This is how the body makes a blood clot.

ကျွန်မတို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်က သွေးကို ခဲအောင် အဲဒီလို လုပ်ယူတာပါ။

And so, it surrounds a group of red blood cells

ဒီမှာ မြင်ရသလို၊ ၎င်းဟာ သွေးနီဆဲလ် အုပ်စုကို ဝန်းရံလိုက်ပါတယ်၊

and other cells, and traps them

အခြားဆဲလ်တွေကိုပါ ထောင်ချောင်ထဲ ဖမ်းယူထားလိုက်လို့

so the blood can't flow.

သွေးဟာ စီးဆင်းမရတော့ပါ။

We've got two more blood cells here,

ကျွန်မတို့ ဒီမှာ သွေးဆဲလ် နောက်နှစ်မျိုး ရှိသေးတယ်၊

but they're not normal

၎င်းတို့ဟာ ပုံမှန် မဟုတ်ကပါ၊

like the ones in the blood clot image.

သွေးခဲလာနေတဲ့ ပုံထဲကနဲ့ မတူပါ။

These are distorted.

၎င်းတို့ဟာ ဖရိုဖရဲဖြစ်နေကြတယ်။

You can see that they're curling up

၎င်းတို့ဟာ ကောက်ကွေးလာနေကြကာ

and beginning to grow what's going to become spikes.

ဆူးချွန်ပုံစံမျိုးအဖြစ် စတင်ကြီးထွားလာနေကြပါပြီ။

These are sickle cells

ဟောဒါတွေက တံစဉ်ပုံဆဲလ်တွေပါ

and these are what cause the condition

တံစဉ်ပုံ ဆဲလ် သွေးဖြူရောဂါ ဖြစ်လာရခြင်းရဲ့

of sickle cell amenia.

အကြောင်းရင်းပါပဲ။

We've gone into the mouth now

အခုတော့ ကျွန်မတို့ဟာ ပါးစပ်ထဲကို ရောက်နေပြီ

and we've landed on dental plague,

ကျွန်မတို့ဟာ သွားချေးပေါ်ကို ဆင်းမိခဲ့ပါတယ်၊

which you can see is covered with bacteria,

အဲဒီမှာ ဗက်တီးရီးယားတွေနဲ့ ဖုံးအုပ်နေတာကို ရှင်တို့ မြင်နိုင်ပါတယ်၊

and in fact dental plague is host

တကယ်တော့ သွားချေးတွေထဲမှာ

to about 1,000 different species of bacteria.

ဗက်တီးရီးယား ပိုးအမျိုးမျိုး ၁၀၀၀ အထိကို နေထိုင်နိုင်ကြပါတယ်။

Lovely to think about.

စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းလိုက်တာ။

And now we are on to other teeth.

အခုတော့ ကျွန်မတို့ဟာ သွားပေါ်မှာ ရှိနေကြပါတယ်။

We're on the surfaces of the,

ကျွန်မတို့ဟာ သွားရဲ့ မျက်နှာပြင်ပေါ်မှာ

or the internal surfaces of the teeth themselves.

ဒါမှမဟုတ် သွားတွေကိုယ်နှိုက်ရဲ့ အတွင်းပိုင်း မျက်နှာပြင်ပေါ်တွေမှာ ရှိနေကြပြီ။

The smaller one is a baby tooth

ပိုသေးတဲ့ဟာက ကလေးငယ်ရဲ့ သွားပါ၊

that had just fallen out of the mouth

ကျွန်မသိတဲ့ ကလေးလေး တယောက်ရဲ့

of a young friend of mine,

ပါးစပ်ထဲကနေ ထွက်ကျလာခဲ့တာပါ၊

and I want to call your attention to the little holes.

အဲဒီထဲက အပေါက်ကလေးတွေကို ဂရုစိုက် ကြည့်စေလိုပါတယ်။

Those little holes are the tops

အဲဒီ အပေါက်ကလေးတွေဟာ

of a whole network of tiny little tubes

ကျွန်မတို့ရဲ့ သွားတွေကို အတွင်းပိုင်းမှနေပြီး လိုအပ်တဲ့ အာဟာရ အရည်တွေကို

that circulate nourishing fluids inside your teeth.

ဖြန့်ဝေပို့ပေးကြတာဖြစ်တဲ့ ပြွန်ကလေးတွေရဲ့ ထိပ်တွေပါပဲ။

And we can see those tubes

အဲဒီပြွန်တွေကို ကျွန်မတို့ဟာ ပိုပြီးချဲ့ထားတဲ့

a little better in the larger picture

ပုံတွေထဲမှာ မြင်နိုင်ကြပါတယ်

because some of them are in cross-section.

တချို့ကို ဖြတ်ပိုင်းပုံအဖြစ် ပြပေးထားတာမို့လို့ပါ။

But in fact, this larger picture is showing you

တကယ်ကျတော့၊ ပိုပြီးတဲ့ ဒီပုံက ရှင်တို့ကို ပြပေးနေတာက

a portion of a tusk, which you may know

ရှည်လျားတဲ့ သွားကြီးတခုဖြစ်တဲ့ အစွယ်နဲ့တူတဲ့

is simply a great big, elongated tooth,

အပိုင်းတခုကို ချဲ့ပြီး ပြပေးထားတာပါ၊

so you would expect to see the same features

ဒီတော့ ရှင်တို့ရဲ့ သွားတွေနဲ့ သွားစွယ်တွေထဲမှာ

between your teeth and a tusk.

ရှင်တို့ဟာ အလားတူ ပုံသဏ္ဍာန်ကို မြင်ကြရမယ်လို့ ထင်နိုင်ပါတယ်။

But that larger tusk picture is also rough

ဒါပေမဲ့ ပိုကြီးတဲ့ သွားစွယ်ဟာ ကလေးငယ်ရဲ့ သွားနဲ့စာရင်

by comparison to the young baby tooth.

ပိုလို့ကို ကြမ်းတမ်းတာကို တွေ့နိုင်ပါတယ်။

That's because it's many, many thousands of years old.

၎င်းဟာ နှစ်ပေါင်း သောင်းနဲ့ချီ ဟောင်းနေလို့ပါ။

It's also partly fossilized.

၎င်းဟာ တချို့တဝက် ကြောက်လို ဖြစ်လာနေပြီ။

And, between these two pictures,

ဒီပုံနှစ်ပုံကို ကြည့်ရခြင်းအားဖြင့်၊

now you can see how your teeth relate

ကျွန်မတို့ရဲ့ သွားတွေက ရေခဲခေတ်တုန်းက ဆင်ကြီးရဲ့ အစွယ်နဲ့

to the tusk of an Ice Age mammoth.

ဆက်စပ်မှုရှိနေတာကို သိရှိနိုင်ပါတယ်။

We're shooting up north now into the brain,

အခုတော့ ကျွန်မတို့ဟာ အပေါ်တည့်တည့် ဦးနှောက်ဆီကို ဖောက်ဝင်ကြပါမယ်၊

and we can see these pink cells down at the bottom.

အောက်ခြေပိုင်းက ပန်းနုရောင်ဆဲလ်တွေကို ကျွန်မတို့ မြင်နိုင်ပါတယ်။

Those are the neurons of memory.

အဲဒါတွေက မှတ်ဉာဏ်ရဲ့ နျူရွန်းတွေပါ။

And I'm going to leave you with this picture

ကျွန်မဟာ ရှင်တို့ကို ဒီပုံနဲ့အတူ ချန်ရစ်ခဲ့ပါမယ်

because I know you're going to take

ဒီနေ့လို စိတ်လှုပ်ရှားဖွယ်ရာ TED ဟောပြောပွဲမှနေပြီး

a lot of happy memories away

ရှင်တို့ဟာ ရှင်တို့နဲ့အတူ စိတ်ချမ်းမြေ့မှုဆိုတဲ့

from your exciting day at TED

မှတ်ဉာဏ်တွေကို ကိုယ့်နဲ့အတူ ယူသွားလိုကြမှာကို သိလိုပါ

and now you can visualize where those memories

အဲဒီလို မှတ်ဉာဏ်တွေကို ရှင်တို့ရဲ့ ဦးနှောက်ထဲက ဘယ်နေရာမှာ

are being stored in your own brain.

သိုလှောင်ထားတာကို အထင်အရှား မြင်နိုင်ကြပါပြီ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။