How hip-hop helps us understand science | Danielle N. Lee

Reviewer: Ngọc Quỳnh Đặng

Các bạn có khoẻ không?

Tốt.

Tôi tới đây để dạy cho các bạn kiến thức khoa học

về hệ thống giao phối ở động vật

và lý do vì sao định nghĩa đơn phối ngẫu vẫn là một thử thách cho các nhà khoa học.

How y'all doing?

Good.

I came here to give you a science lesson

Nhưng bạn không cần sách giáo khoa hay tải tải bài giảng trên mạng.

about animal mating systems

and why defining monogamy has been a challenge for scientists.

Bạn đơn giản chỉ cần nghe lại bài hát O.P.P

But you won't need a textbook or to download an online lecture.

của nhóm Naughty by Nature.

(Tiếng cười)

Bài hát được ra mắt vào năm 1991.

All you'll simply need to do is revisit the song "OPP"

O.P.P là một bài hát viết ở thể gọi-đáp.

by Naughty by Nature.

(Laughter)

Nên trong buổi diễn thuyết này, tôi sẽ để lời bài hát lên màn hình.

It was released in 1991.

Tôi sẽ thuật lại vài câu hát

Now, "OPP" is a call-and-response song.

rồi tôi sẽ gợi ý cho bạn

khi nào đến lượt bạn trả lời, được không?

So throughout the talk, I'm going to put lyrics up on the screen,

(Tiếng hò reo)

Tôi biết vài người trong số khán giả biết bài hát này,

and I'm going to recite some

nên tôi cần các bạn hát dẫn theo nhịp và tiết tấu,

and I'm going to prompt you

when it's your turn to do the response, OK?

được không?

(Cheers)

Các bạn sẵn sàng chưa?

Now, I know some people in this audience know this song,

Bạn chấp nhận OPP?

Bạn hiểu tôi mà!

so I need you to lead the way with the tempo and the rhythm,

Bạn chấp nhận OPP?

Bạn hiểu tôi mà!

if that's alright, OK?

Right, y'all ready?

Bạn chấp nhận OPP?

Bạn hiểu tôi mà!

You down with OPP?

DNL: Xuất sắc.

Cảm ơn các bạn.

Audience: Yeah, you know me!

DNL: You down with OPP?

“OPP, giải thích từ này sao đây?

Audience: Yeah, you know me!

Tôi sẽ làm rõ từng chữ cái một

DNL: You down with OPP?

Audience: Yeah, you know me!

để khiến các bạn hét vang và hát theo.

DNL: That was perfect.

O là khác, P là người. Động não chút đi.

Thank you.

"OPP, how can I explain it?

Chữ P tiếp theo không hề đơn giản.”

I'll take it frame by frame it.

Trong bài hát này, MC gợi ý đây là một từ có năm chữ cái,

To have y'all jumping shout and singing it

O is for other, P is for people. scratch your temple.

nhưng để tuân theo chuẩn PG,

The last P, well, that's not that simple."

anh ta ám chỉ chữ P thứ ba là “tài sản”.

Now, in the song, the MC hints that it's a five-letter word,

(Tiếng cười)

Bài hát này nói về việc lừa dối nửa kia của bạn.

but to keep it rated PG,

he simply refers to it as "property."

Nhưng trong khoảng thời gian nó được quảng bá rộng rãi,

(Laughter)

các nhà sinh học lại thảo luận chuyên sâu về việc liệu các loài chim,

The song is about cheating on your significant other.

Now, around the time that this song was in heavy rotation,

tiêu biểu là sơn ca và thủy cầm, có thực sự theo chế độ đơn phối ngẫu không.

biologists were in deep discussion about whether bird species,

Nhiều thế kỉ qua, hàng thế hệ học sinh sinh viên ngành khoa học

notably songbirds and waterfowl were actually monogamous or not.

được dạy rằng hơn 90% các loài chim theo chế độ đơn phối ngẫu,

See, for decades, generations of science students

rằng một con đực và một con cái sống chung thuỷ với nhau trọn đời.

Phải đến cuối những năm 80

were taught that well over 90 percent of the bird species were monogamous.

thì một kĩ thuật mới trong phòng thí nghiệm đã xuất hiện

A male and female mating faithfully for life.

cho phép sao chép DNA từ một mô nhỏ hoặc mẫu dịch lỏng

That was until the late 1980s,

và giải mã gen của các cá thể.

when a new laboratory technique came on the scene,

Trước khi kĩ thuật này ra đời,

which could copy DNA from a small tissue or fluid sample

chúng ta chưa từng chắc chắn

100% về cha mẹ của các chú chim con.

and decode the genetics of individuals.

Tất cả những gì ta có là ghi chú thực địa.

Now, before that technique,

Từ đó, ta biết được chim bố hay mẹ sống trong tổ

we were never ever certain about,

và con nào sẽ cho chim non ăn.

100 percent, who the parents of baby birds were.

Để tìm ra sự thật, các nghiên cứu lần lượt được tiến hành

All we had were our field notes.

And we would know which adults lived in a nest

and which ones fed the baby birds.

và chúng ta đã phát hiện rất nhiều bằng chứng ngoại tình --

Well, come to find out, study after study kept coming in

(Tiếng cười)

giữa các loài chim,

đặc biệt là chim sơn ca,

and we found so much evidence of infidelity --

loại chim mà ta từng coi là chuẩn mực của đơn phối ngẫu.

Đến cả Maury Povich chắc cũng phải ghen tị về tỉ suất người xem.

(Laughter)

among bird species,

(Tiếng cười)

particularly these songbirds

that we thought were the pinnacle of monogamy.

Phát hiện đó khuấy động giới sinh học và điểu học tới mức

It would have made Maury Povich jealous for the ratings.

chúng tôi phải điều chỉnh và mở rộng toàn bộ định nghĩa về đơn phối ngẫu.

(Laughter)

It rocked biology and ornithology so hard,

Ảnh hưởng của nó mạnh tới mức nó đã được đăng tải ở ngay tiêu đề

we had to modify and expand the entire definition of monogamy.

của chuyên mục khoa học trên tờ “New York Times”,

vào tháng 8 năm 1990.

Now, it was so bad that this was the headline

“Phối ngẫu trọn đời? Làm gì có ở chim chóc hay ong bướm.”

(Tiếng cười)

of the "New York Times" science section,

Chúng tôi đã phải sáng tạo ra những định nghĩa mới.

August, 1990.

"Mating for Life? It's not for the Birds or the Bees."

Có trường hợp cá thể chim thay đổi đối tác

(Laughter)

khi chuyển tiếp giữa các mua sinh sản,

We had to come up with new definitions.

hoặc đơn giản là do chúng không còn yêu đối tác hiện giờ nữa.

The situation where an individual would change partners,

Ta gọi đó là “đơn phối ngẫu theo chuỗi.”

(Tiếng cười)

either between breeding seasons

or just simply because they didn't like their partner anymore?

Tôi không hiểu vì sao điều này lại hài hước.

We now call this "serial monogamy."

(Tiếng cười)

(Laughter)

Thế còn trường hợp con đực và con cái kết đôi với nhau

I didn't know it was going to be this funny.

và tất cả chim con đều do cặp chim bố mẹ sinh ra?

(Laughter)

Đó gọi là “đơn phối ngẫu theo gen.”

The situation where we know the male and female pair together

Và bây giờ ta nhận ra rằng tỉ lệ thủy chung chỉ là

14% trong số các loài chim sơn ca,

and all the babies belong to both partners?

We call that "genetic monogamy."

loài mà ta từng vô cùng chắc chắn là thuần đơn phối ngẫu.

And we now recognize that it only holds true

for about 14 percent of the songbird species,

Và theo sự phân loại mới này,

chúng ta nhận ra rằng có rất nhiều quan sát thực địa

which we were very certain were truly monogamous.

ghi nhận việc chim đực và chim cái chung sống cùng một tổ,

And with this reclassification,

cùng nhau bảo vệ lãnh thổ, thậm chí là cùng nhau chu cấp cho con,

we realized that in a lot of those field observations

nhưng một vài chim non sinh ra lại không phải là con của chim đực.

where we saw a male and female sharing a nest,

comaintaining a territory, even provisioning offspring together,

Ta gọi đó là “đơn phối ngẫu xã hội”

(Tiếng cười)

often included a few baby birds that did not belong to the male partner.

Cơ chế nào dẫn tới tình trạng này?

Giao phối ngoại đôi.

We call this "social monogamy."

(Laughter)

“ Đây là thời của OPP, kẻ bội bạc chạy theo người khác.

And the mechanism responsible?

Không còn chỗ cho mối quan hệ, chỉ còn chỗ cho ...”

Extra-pair copulation.

“Quan hệ!”

“Có bao nhiêu anh em ngoài đó hiểu tôi định nói gì không?

"It's OPP, time for other people's what you get it

Có ai cho rằng thật sai trái khi tôi và bạn cùng quan hệ với cô ta.

there's no room for relationship, there's just room to ..."

Nếu bạn nghĩ như vậy, cô ả của bạn đích thị là OPP. ”

Audience: "Hit it!"

"How many brothers out there know just what I'm getting at?

Thực ra nó phải là EPC,

Who thinks it's wrong because I was splitting and cohitting that.

cũng chính là viết tắt của giao phối ngoại đôi.

Well if you do, that's OPP"

(Tiếng cười)

Actually, that's EPC

Ta định nghĩa giao phối ngoại đôi là hiện tượng giao hợp ngoài liên kết cặp.

Which is the abbreviation for extra-pair copulation.

Và cũng như ta phát hiện thông qua khoa học,

(Laughter)

ta tìm ra được đứa trẻ không phải con đẻ của bố nó.

Now, we define extra-pair copulation as the mating outside of a pair bond.

Đúng không?

Tôi biết tới giao phối ngoại đôi nhiều năm sau đó,

And just like we were discovering via science,

it can lead to babies that don't belong to the male partner.

sau khi tin tức khoa học nổ ra. Hồi đó tôi còn ở cao học.

Chúng tôi đang trong giờ học,

Alright?

Now, I first learned about EPCs years later,

bàn luận về những khám phá gần đây, và hệ thống giao phối,

after all the science news broke while I was in graduate school.

thì chủ đề này được nhắc tới.

Khi giáo sư giảng giải định nghĩa

And as we were taking a class,

talking about current discoveries and mating systems,

và thuật lại dòng sự kiện đầy kịch tích

dẫn tới những phát hiện mới này,

this topic comes up.

And as my professor's going through the definition

tôi ngồi trong lớp với một bài hát quen thuộc vang lên trong đầu.

and recounting all the dramatic turns of events

Tôi kiểu, “Bạn chấp nhận OPP?

Bạn hiểu tôi mà! ”

that lead to these new revelations,

(Tiếng cười)

I'm sitting in class and a familiar song starts bopping in my head.

Ý tôi là, chủ đề của bài hát đó chắc chắn là về

I'm like, "You down with OPP?

giao phối ngoại đôi.

Yeah, you know me!"

Và tôi nhận ra rằng

(Laughter)

đây chính là cơ hội thích hợp để nghe lại bài hát này.

I mean, that's exactly what that song was about:

Hãy thay đổi lời bài hát chút nào.

EPCs.

And what I recognized

Hãy nói EPC.

is that this gives us an opportunity to revisit this song.

EPC.

Hãy nói EPC!

EPC!

Let's switch the lyrics up.

“Tôi muốn ngạo nghễ mà nói,

đã làm thì làm cho tử tế, phải làm sao cho xứng đáng.

So say EPC.

Audience: EPC.

Bạn đâu cần loại hàng giảm giá.”

DNL: Say it, EPC!

Bạn chấp nhận OPP?

Audience: EPC!

Bạn hiểu tôi mà!

"I like to say it with pride

now, when you do it, do it well, and make sure that it counts.

Tôi có thói quen chơi nhạc trong đầu

You're not down with a discount."

You down with EPC?

khi ngồi trong giờ khoa học,

Audience: Yeah, you know me!

kiểu như tôi đắm chìm vào các bài hát nhạc pop và hip-hop.

Now, I had always been playing songs in my head

Nhưng khi tôi chia sẻ phát hiện của mình với các giáo sư khoa học

while I was in science class,

đều là đàn ông da trắng đã đứng tuổi,

kind of tapping into this index of pop culture and hip-hop songs.

tôi nhận lại những cái nhìn chằm chằm đầy bối rối và trống rỗng.

But when I would share my analogies with my science professors,

(Tiếng cười)

all of whom were older white men,

Nhưng khi tôi chia sẻ điều này với những người trong cộng đồng như tôi,

I often got blank and confused stares as responses.

hoặc các đồng nghiệp khác -- tức là ở những cộng đồng đa dạng --

(Laughter)

sự pha trộn giữa khoa học và hip-hop được chào đón.

But when I would share this with people from communities like mine,

Đó là vì tôi nói chuyện với những ai có vẻ ngoài và giọng nói giống mình,

or other colleagues -- so, diverse communities --

hoặc ít nhất là, chúng tôi có một vài điểm chung trong gu âm nhạc.

this hip-hop science remix was a hit.

Chúng tôi chia sẻ vốn từ vựng văn hóa chung.

That's because I was either talking to people who looked and sounded like me,

Nhờ vốn từ đó, tôi có thể giới thiệu các khái niệm khoa học mới cho họ,

or at the very least, you know, listened to some of the same songs.

We were sharing a common cultural lexicon.

và chúng tôi cùng nhau chia sẻ hiểu biết khoa học mới mẻ về văn hóa.

And with that lexicon, I was able to bring new science terms to them,

Sự đề cập ca từ hip-hop

and together, we were sharing a new comprehension of science for the culture.

là công cụ dạy học rất tốt cho học sinh xuất thân từ văn hoá hip-hop

Now, hip-hop song references

hoặc các cộng đồng thành thị.

Và tôi dùng nó có chủ đích để kết nối với những học sinh này,

are a really good tool for teaching content to students from hip-hop culture

khai phá vốn từ vựng mà chúng đã biết

or urban communities.

và những hệ thống chúng đã hiểu sẵn.

And I use it intentionally to connect to those students,

Kết quả của quá trình là sự hợp thức hóa học sinh, giáo viên, và cả nền văn hóa

tapping into vocabulary that they already know

and systems that they already comprehend.

trở thành đối tượng truyền tải kiến thức.

And what it does in that process is it ratifies them, us, our culture

Tôi dùng hip-hop để định nghĩa và truyền đạt khoa học

vì tôi có chủ đích trao đổi kiến thức cho đối tượng khán giả quần chúng

as knowledge purveyors.

I use hip-hop to frame and communicate science

mà thường không được tiếp cận khoa học cộng đồng.

because I'm intentionally communicating science to broader audiences

Và trong quá trình này,

tôi cảm nhận được tinh hoa sáng tạo

that public science outreach has traditionally overlooked.

nảy nở trong tâm trí của những người trẻ tuổi ở mọi cộng đồng.

And in the process,

Vậy để tôi hỏi bạn lần cuối,

I am affirming the genius

Bạn chấp nhận EPC?

Bạn hiểu tôi mà!

that thrives in the young minds of people from every hood everywhere.

Bạn chấp nhận EPC?

Bạn hiểu tôi mà!

Bạn chấp nhận EPC?

So let me ask you one last time,

Bạn hiểu tôi mà!

you down with EPC?

Ai chấp nhận EPC?

Tất cả các anh em!

Audience: Yeah, you know me!

DNL: You down with EPC?

Xin cảm ơn.

Audience: Yeah, you know me!

(Vỗ tay và hò reo)

DNL: You down with EPC?

Audience: Yeah, you know me!

DNL: Who's down with EPC?

Audience: All the homies!

Thank you.

(Applause and cheers)