Amma Y. Ghartey-Tagoe Kootin: A musical that examines black identity in the 1901 World's Fair | TED

Translator: Thien Kim Ly Dinh Reviewer: Phúc Nguyễn

The archive.

Văn thư lưu trữ

One may envision rooms and shelves

Ta có thể hình dung các phòng và kệ

stocked with boxes and cartons of old stuff.

chứa đầy hộp và thùng carton với đồ cũ kĩ.

And yet, for those who are patient enough to dig through it,

Nhưng đối với những người đủ kiên nhẫn để lục tìm nó

the archive provides the precious opportunity

kho lưu trữ cung cấp cơ hội quý giá

to touch the past,

để chạm vào quá khứ,

to feel and learn from the experiences

để cảm nhận và học hỏi từ những kinh nghiệm

of once-living people who now seem dead and buried deeply in the archive.

của những người sống ở một thời đã qua bị chôn sâu trong kho lưu trữ.

But what if there was a way to bring the archive to life?

Nhưng nếu có một cách làm sống dậy lịch sử thì sao

Jon Michael Reese: "The world is thinking wrong about race."

Jon Michael Reese: "Thế giới đang nghĩ sai về chủng tộc. "

Melissa Joyner: "This country insists upon judging the Negro."

Melissa Joyner: "Đất nước này chỉ muốn phán xét người da đen. "

JMR: "Because it does not know."

JMR: "Bởi vì họ không biết."

AYGTK: Nếu nó sống động hơn?

AYGTK: What if one could make it breathe?

MJ: "Bằng kẻ thấp hèn và phóng đãng nhất"

MJ: "By his lowest and most vicious representatives."

AYGTK: Nói đi.

AYGTK: Speak.

JMR: "Một triển lãm trung thực, thẳng thắn."

JMR: "An honest, straightforward exhibit."

AYGTK: And even sing to us,

AYGTK: Và hát cho chúng tôi,

để kho lưu trữ trở nên dễ tiếp cận với mọi người

so that the archive becomes accessible to everyone.

Biểu diễn kho tàng này như thế nào?

What would performing the archive look like?

A performance that is not simply based on a true story

Một buổi biểu diễn không đơn giản là chỉ dựa trên câu chuyện có thật

but one that allows us to come face-to-face

mà còn cho phép ta trực tiếp tiếp cận

with things we thought were once dead and buried.

với những thứ tưởng chừng đã bị chôn vùi.

(Piano music)

(Nhạc piano)

This is what "At Buffalo," a new musical we're developing,

Đó là nội dung của nhạc kịch ''Ở Buffalo''

mà chúng tôi đang phát triển.

is all about.

Using collections from over 30 archival institutions,

Sử dụng các bộ sưu tập của hơn 30 viện lưu trữ,

"At Buffalo" performs the massive archive of the 1901 Pan-American Exposition,

''Ở Buffalo'' diễn tả kho lưu trữ khổng lồ từ Triển lãm Mỹ-Panama năm 1901,

the first World's Fair of the 20th century,

triển lãm thế giới đầu tiên vào thể kỷ XX

held in Buffalo, New York.

tại Buffalo, New York.

Now, if you've heard of this fair,

Nếu bạn đã nghe đến triển lãm này,

it might be because this is where then-US president, William McKinley,

có thể vì đây là nơi William McKinley, tổng thống Mỹ đương thời

was assassinated.

bị ám sát.

For nearly 17 years,

Trong gần 17 năm,

I've stayed inside the gates and the archive of this fair,

tôi đã sống trong kho lưu trữ, phía sau cánh cổng của triển lãm,

not only because of that story

không chỉ vì câu chuyện này,

but because of a real life-and-death racial drama

mà còn vì mâu thuẫn sắc tộc một mất một còn có thật

that played out on the fairgrounds.

diễn ra trong khu triển lãm.

Here, in a place that was like Disney World, the Olympics,

Ở đây, một nơi như thể Disney World, Olympic,

carnivals, museums, all in one,

lễ hội đường phố, bảo tàng hòa làm một,

there were three conflicting displays of what it meant to be black

có ba phép tương phản cho thấy rõ việc là người da đen ở Mỹ

in the United States.

là như thế nào.

The archive says white showmen presented

Kho lưu trữ nói rằng những ông bầu da trắng mang ra

a savage black origin

một nhóm da đen mọi rợ

in the form of 98 West and Central Africans,

gồm 98 người Tây Phi và Trung Phi

living and performing war dances

sống và nhảy bài nhảy khiêu chiến

in a recreated village called Darkest Africa.

ở một ngôi làng được dựng lại tên là Châu Phi Tăm Tối.

And across the street,

Và bên kia con phố,

a happy slave life,

một cuộc sống nô lệ hạnh phúc,

in the form of 150 Southern black performers,

gồm 150 diễn viên người da đen miền Nam,

picking cotton,

hái nhặt bông,

singing and dancing minstrel shows

hát và nhảy như trên các chương trình trung cổ

in a recreated antebellum attraction called Old Plantation.

ở một địa danh kiểu Antebellum được tái dựng lại tên là Đồn Điền Cổ Xưa.

As a response,

Để hồi đáp,

the black Buffalo community championed the third display of blackness:

cộng đồng người da đen ở Buffalo ủng hộ kiểu triển lãm thứ ba về người da đen

the Negro Exhibit.

Triển lãm Người da đen.

Codesigned by African American scholar W.E.B. Du Bois,

Đồng sáng lập bởi học giả Mỹ Phi W.E.B. Du Bois,

it curated photographs, charts, books and more,

triển lãm lựa chọn các bức ảnh, biểu đồ, sách, và nhiều thứ khác,

to show black Americans as a high-achieving race,

miêu tả những người Mỹ Phi như một chủng tộc có thành tích cao,

capable of education and progress.

đủ khả năng tiếp nhận giáo dục và tiến bộ.

When I first encountered this story,

Khi tôi mới biết đến câu chuyện này,

I understood from my own life experience

tôi hiểu từ trải nghiệm trong cuộc sống của mình

what was at stake to have members of the African diaspora

những mối nguy hại khi để các thành viên của cộng đồng người Phi

see each other like this.

nhìn thấy nhau như này.

For me, as the child of immigrant parents from Ghana, West Africa,

Với tôi, con của hai người nhập cư từ Ghana, Tây Phi,

born in the American South,

sinh ra ở Nam Mỹ,

raised in Manhattan, Kansas,

lớn lên ở Manhattan, Kansas,

(Laughter)

(Cười)

and having attended the same elite school as Du Bois,

và đi học ở ngôi trường danh giá giống như Du Bois,

I could see that the Buffalo fair effectively pitted

tôi có thể thấy hội chợ Buffalo gây ra sự tranh cãi

the black Northerner against the Southerner,

giữa người da đen ở phía Bắc với phía Nam,

the educated against the uneducated,

người có học với người vô học,

and the African American against the African.

và người Mỹ Phi với người châu Phi.

And I wanted to know:

Và tôi muốn biết:

How did these three distinct groups of black folk navigate this experience?

Ba nhóm người da đen hoàn toàn khác nhau này đã có trải nghiệm ra sao?

Unfortunately, the archive had answers to questions like this

Tiếc thay, câu trả lời cho những câu hỏi như vậy

underneath racial caricature,

ẩn dưới hình tượng sắc tộc méo mó,

conflicting information and worse -- silence.

thông tin đầy mâu thuẫn và tồi tệ hơn -- là sự im lặng.

(Piano music)

(Nhạc piano)

Still, I could hear musical melodies

Nhưng tôi vẫn có thể nghe được các giai điệu

and see dance numbers

và các con số nhảy múa

and the rhythms of the words

và âm vần của các từ ngữ

coming off the pages of old newspaper articles.

bước ra từ những trang báo cũ.

And learning that this World's Fair

Và khi biết Triễn lãm thế giới này

had music playing everywhere on its fairgrounds,

có tiếng nhạc ở mọi nơi trên sân triển lãm,

I knew that live, immersive, spectacular musical theater,

tôi biết rằng một vở nhạc kịch trực tiếp, hoành tráng

with the latest technologies of our time,

với công nghệ tân tiến nhất thời đại,

is the closest experience that can bring the archival story of the 1901 fair

là trải nghiệm sát thực nhất có thể đưa câu chuyện lịch sử về hội chợ 1901

out of boxes and into life.

ra khỏi kho lưu trữ, đi vào đời thật.

Stories, like Tannie and Henrietta,

Những câu chuyện như Tannie và Henrietta,

a husband and wife vaudeville duo in love

cặp vợ chồng cảm mến nhau ở đại nhạc hội

who become at odds over performing these "coon" minstrel shows

dần nổ ra xung đột vì biểu diễn ở các chương trình trung cổ này

while striving for their five-dollar-a-week dream

nhằm đạt đến giấc mơ kiếm được năm đô một tuần

in the Old Plantation attraction.

ở địa danh Đồn Điền Cổ Xưa.

Like African businessman John Tevi,

Như doanh nhân người Phi John Tevi,

from present-day Togo,

đến từ nước Togo ngày nay,

who must outwit the savage rules of the human zoo

người phải luồn lách các luật lệ man rợ ở vườn thú người da đen

in which he has become trapped.

nơi ông bị giam nhốt.

And stories like Mary Talbert,

Và những câu chuyện như Mary Talbert,

a wealthy leader of the black Buffalo elite,

lãnh đạo da đen giàu có thuộc giới ưu tú ở Buffalo

who must come to terms

người phải chấp nhận

with the racial realities of her home town.

những sự thật về sắc tộc ở quê hương bà.

MJ: "The dominant race in this country

MJ: ''Chủng tộc thống trị ở đất nước này

insists upon judging the Negro

phán xét người da đen

by his lowest and most vicious representatives."

qua những biểu hiện thấp kém và xấu xa nhất.

AYGTK: Like Old Plantation and Darkest Africa.

AYGTK: Như Đồn Điền Cổ Xưa và Châu Phi Tăm Tối.

MJ: "... instead of by the more intelligent and worthy classes."

MJ: ''...thay vì qua những lớp người thông minh và xứng đáng hơn.''

AYGTK: When fair directors ignored Mary Talbert

AYGTK: Khi các giám đốc hội chợ tảng lờ Mary Talbert

and the local black Buffalo community's request to participate in the fair,

và yêu cầu của cộng đồng người da đen ở Buffalo được tham gia hội chợ,

newspapers say that Mary Talbert

báo chí cho biết Mary Talbert

and her club of educated African American women

và nhóm những phụ nữ Mỹ Phi có học thức của bà

held a rousing protest meeting.

đã tổ chức một buổi biểu tình kịch liệt.

But the details of that meeting,

Nhưng chi tiết về buổi gặp mặt đó,

even down to the fiery speech she gave,

ngay cả bài phát biểu đầy nhiệt huyết của bà,

were not fully captured in the archive.

không được ghi đầy đủ trong kho lưu trữ.

So, "At Buffalo" takes the essence of Mary's speech

Vì thế, ''Ở Buffalo'' lấy ý chính trong bài diễn văn của Mary

and turns it into song.

và biến nó thành bài hát.

(All singing) We must, we are unanimous.

(Tất cả hát) Chúng ta phải làm, chúng ta đồng lòng nhất trí.

We must, we are unanimous.

Chúng ta phải làm, chúng ta đồng lòng nhất trí.

MJ: We've got something to show --

MJ: Chúng ta có gì đó để phô ra --

we're going to teach a lesson in Buffalo.

ta sẽ dạy họ một bài học ở Buffalo.

It would benefit the nation

Nó sẽ có ích cho tổ quốc

to see our growth since emancipation.

khi họ thấy được sự phát triển của ta từ khi được giải phóng.

Colored people should be represented in this Pan-American exposition,

Người da màu nên được đại diện ở buổi Triển lãm Pan-American này,

it would benefit the nation

Nó sẽ có ích cho tổ quốc

to see our growth since emancipation.

khi họ thấy được sự phát triển của ta từ khi được giải phóng.

(All singing) They made a great mistake

(Tất cả hát) Họ đã mắc sai lầm lớn

not to appoint someone from the race.

khi không bổ nhiệm bất kì ai từ chủng tộc của ta.

We must, we are unanimous.

Chúng ta phải làm, chúng ta đồng lòng nhất trí.

We must, we are unanimous.

Chúng ta phải làm, chúng ta đồng lòng nhất trí.

Chúng ta phải làm, chúng ta đồng lòng nhất trí.

We must, we are unanimous.

AYGTK: Mary Talbert successfully demands that the Negro Exhibit come to the fair.

AYGTK: Mary Talbert yêu cầu Triển lãm Người da đen được ở hội chợ đã thành công.

And to have the Negro Exhibit in Buffalo

Và có Triễn lãm Người Da Đen ở Buffalo

means that the musical must tell the story behind why Du Bois cocreated it ...

nghĩa là vở nhạc kịch phải kể câu chuyện tại sao Du Bois đồng sáng lập nó...

and why Mary and the black elite felt it was urgently needed.

và tại sao Mary cũng như tầng lớp người da đen ưu tú lại thấy nó cần thiết.

JMR: "The world is thinking wrong about race.

JMR: ''Thế giới đang nghĩ sai về chủng tộc.

They killed Sam Hose for who they thought he was.

Họ giết Sam Hose vì họ nghĩ anh ấy là người như vậy.

And more men like him, every day,

Mỗi ngày càng có thêm nhiều người như anh

more Negro men, like him, taken apart.

nhiều đàn ông da đen, như anh, bị bắt đi.

And after that -- that red ray ...

Và sau đó -- tia đỏ đó ...

we can never be the same.

ta không thể trở về như cũ được nữa.

(Singing) A red ray

(Hát) Một tia đỏ

[A man hunt in Georgia]

[Cuộc săn đuổi ở Georgia]

cut across my desk

cắt ngang bàn của tôi

[Mob after Hose; he will be lynched if caught]

[Đám đông phía sau Hose; anh ấy sẽ bị treo cổ]

the very day

chính vào ngày đó

Sam's hands were laid to rest.

đôi bàn tay Sam buông thõng

Can words alone withstand the laws unjust?

Liệu chỉ dùng lời nói có thể đẩy lùi luật pháp bất công?

[Escape seems impossible]

[Không thể trốn thoát]

Can words alone withstand the violence?

Liệu chỉ dùng lời nói có thể đẩy lùi bạo lực?

Oh, no, oh.

Ôi, không, ôi

[Burned alive]

[Bị thiêu sống]

[Sam Hose is lynched]

[Sam Hose bị treo cổ]

Oh, no, oh.

Ôi, không, ôi

[His body cut in many pieces]

[Thân xác anh bị băm thành nhiều mảnh]

Oh, no, oh.

Ôi, không, ôi

[Burned at the Stake]

[Bị thiêu trên cọc]

[Ten Cents Slice Cooked Liver.]

[Mười xu cho lát gan bị nấu chín]

[Fight for souvenirs.]

[Chiến đấu cho tưởng niệm]

(Both singing) Who has read the books?

(Cùng hát) Ai đã đọc những quyển sách?

Our numbers and statistics look small

Những con số của ta thật nhỏ bé

against the page.

giữa trang sách

The crisis has multiplied.

Cuộc khủng hoảng tăng gấp bội

Our people are lynched and died.

Người của ta bị treo cổ và hành quyết

Oh, Lord.

Ôi, Chúa ơi

Something must change.

Điều gì đó phải thay đổi

AYGTK: Something must change.

AYGTK: Nó phải thay đổi

"At Buffalo" reveals how the United States today

"Ở Buffalo" cho thấy hợp chủng quốc Hoa Kỳ ngày nay

stands at similar crossroads as 1901 America.

giống nước Mỹ năm 1901 như thế nào

Just as the name of Sam Hose filled newspapers back then,

Như khi tên Sam Hose đầy các trang báo

today's media carries the names of:

Truyền thông ngày nay mang tên của

JMR: Oscar Grant.

JMR: Oscar Grant.

MJ: Jacqueline Culp.

MJ: Jacqueline Culp.

Pianist: Trayvon Martin.

Người đàn: Trayvon Martin.

AYGTK: Sandra Bland.

AYGTK: Sandra Bland.

And too many others.

Và rất nhiều cái tên khác nữa.

The 1901 fair's legacies persist

Di sản của hội chợ năm 1901 trường tồn

in more ways than we can imagine.

theo nhiều cách hơn ta tưởng tượng.

MJ: Mary Talbert

MJ: Mary Talbert

and the National Association of Colored Women

và Hiệp hội Phụ nữ da màu

started movements against lynching

đã bắt đầu phong trào chống lại việc treo cổ

and the myth of black criminality

và suy nghĩ sai lệch về tội phạm da đen

just as black women today started Black Lives Matter.

như cách phụ nữ da đen ngày nay phát động Black Lives Matter.

JMR: And some of the same people who fought for

JMR: Và những người chiến đấu vì người da màu

and created the Negro Exhibit,

tổ chức triển lãm về người da màu,

including Du Bois,

bao gồm Du Bois,

came to Buffalo, four years after the fair,

đã đến Buffalo bốn năm sau hội chợ,

to start the Niagara Movement,

để bắt đầu phong trào Niagara,

which set the groundwork for the creation of the NAACP.

đặt nền móng cho sự ra đời của NAACP.

AYGTK: It's not just black folks

AYGTK: không chỉ là người da màu

who had a peculiar experience at the 1901 fair.

đã tham gia hội chợ năm 1901.

An official handbook informed fair-goers:

Mà là cuốn sổ tay chính thức cho những người đòi bình đẳng.

MJ: "Please remember:"

MJ: "Hãy ghi nhớ:"

JMR: "... once you get inside the gate,"

JMR: "... một khi bước qua cổng"

AYGTK: "... you are a part of the show."

AYGTK: " ..bạn là một phần của buổi diễn".

Performing the archive in "At Buffalo"

Biểu diễn về lịch sử tại "Ở Buffalo"

allows audiences to ask themselves,

để khán giả tự hỏi,

"Are we still inside the gates,

"Liệu chúng ta còn ở phía sau cánh cổng,

and are we all still part of the show?"

còn là một phần của buổi diễn?"

(Music ends)

(Nhạc kết thúc)

(Applause and cheers)

(Vỗ tay và tán thưởng)