How Africa can use its traditional knowledge to make progress | Chika Ezeanya-Esiobu

Translator: Trần Thu Thảo B1908997 CTU Reviewer: Thu Ha Tran

Vài tháng trước, tôi đến thành phố Đông Phi

và chúng tôi bị kẹt xe.

Some months back, I was visiting this East African city,

Một người bán hàng rong đột nhiên đến gần cửa sổ

với một bảng chữ cái được mở ra phân nửa.

and we were stuck in traffic.

Tôi nhìn lướt qua bảng chữ cái

And this vendor suddenly approaches my window

rồi nghĩ về con gái tôi,

with a half-opened alphabet sheet.

sẽ rất tuyệt nếu trải bảng chữ cái giữa sàn nhà

vừa chơi cùng con bé

I took a quick look at the alphabet sheet,

vừa có thể giúp con bé học.

Khi đường đỡ ùn tắc hơn, tôi nhanh tay cầm lấy một bảng

and I thought of my daughter,

how it would be nice to spread it on the floor

và xe chúng tôi tiếp tục di chuyển.

and just play all over it with her

while getting her to learn the alphabet.

Khi tôi mở hết bảng chữ cái ra

So the traffic moved a bit, and I quickly grabbed a copy,

và nhìn kĩ hơn,

and we moved on.

thì tôi biết rằng tôi sẽ không dùng nó để dạy cho con bé được.

When I had time to fully open the alphabet sheet

Tôi hối hận vì đã mua nó.

and take a more detailed look at it,

Sao lại thế?

I knew I was not going to use that to teach my daughter.

Nhìn vào bảng chữ cái ấy khiến tôi nhận ra

rằng không hề có sự thay đổi nào

I regretted my purchase.

trong chương trình giảng dạy ở Châu Phi.

Why so?

Looking at the alphabet sheet reminded me of the fact

Nhiều thập kỷ trước, tôi được dạy bảng chữ cái giống thế này.

that not much has changed

Vì thế mà tôi đã phải chật vật trong nhiều năm.

in the education curricula in Africa.

Tôi đã đấu tranh với thực tại về những gì tôi được học chính thức

Some decades back, I was taught out of a similar alphabet sheet.

tại trường, tại ngôi trường tôi theo học.

And because of that, I struggled for years.

I struggled to reconcile my reality with the formal education I received

Tôi gặp khủng hoảng bản sắc.

Tôi khinh thường thực tại này.

in school, in the schools I attended.

Tôi nhìn về tổ tiên, Tôi không tôn trọng dòng dõi của mình nữa.

I had identity crises.

Tôi mất kiên nhẫn với những gì cuộc đời này trao cho tôi.

I looked down on my reality.

I looked at my ancestry, I looked at my lineage with disrespect.

Tại sao chứ?

I had very little patience for what my life had to offer around me.

“Chữ A trong chữ apple (táo).”

“Chữ A trong chữ quả táo.”

Why?

“Chữ A trong chữ quả táo ấy” là của đứa trẻ ở nơi nào đó trên thế giới

"A is for apple."

mà quả táo ấy mọc;

"A is for apple."

đứa trẻ mang quả táo ấy trong túi ăn trưa;

"A is for apple" is for that child in that part of the world

đứa trẻ theo mẹ vào cửa hàng tạp hóa và thấy táo đỏ, táo xanh, táo vàng

where apples grow out;

những quả táo với tất cả hình dạng, màu sắc và kích cỡ.

who has an apple in her lunch bag;

Và như thế, bài học vỡ lòng của đứa trẻ ấy

who goes to the grocery store with her mom and sees red,

với tấm bảng chữ cái thế này

green, yellow -- apples of all shapes and colors and sizes.

đáp ứng một trong các chức năng chính của giáo dục,

And so, introducing education to this child

nó hướng dẫn cho người học

with an alphabet sheet like this

sự trân trọng đối với môi trường của họ

fulfills one of the major functions of education,

và sự tò mò muốn khai phá thêm nhiều giá trị khác.

which is to introduce the learner

to an appreciation of the learner's environment

Trong trường hợp của tôi,

and a curiosity to explore more in order to add value.

tại thời điểm và nơi tôi sinh ra ở Châu Phi

táo là một trái cây kì lạ.

In my own case,

Hai hoặc ba lần mỗi năm,

tôi có thể mua vài trái táo vàng nhạt với những đốm nâu,

when and where I grew up in Africa,

apple was an exotic fruit.

những quả táo ấy cách tôi hàng ngàn dặm tại kho lưu trữ

Two or three times a year,

I could get some yellowish apples with brown dots, you know,

để đưa đến chỗ của tôi.

Tôi lớn lên tại thành phố

signifying thousands of miles traveled -- warehouses storing --

kinh tế gia đình tôi khá thoải mái,

nên đó là thực tế đáng giá của tôi.

to get to me.

Cũng giống hệt như trường hợp

I grew up in the city

hai loại sắn fufu và urgali không thường có

to very financially comfortable parents,

so it was my dignified reality,

trong các bữa ăn kiêng của người Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ,

exactly the same way

cassava fufu or ugali would not regularly feature

táo không được coi là một phần trong thực tế của tôi.

Vậy nên những gì mà tôi thấy

in an American, Chinese or Indian diet,

là dạy cho tôi “chữ A trong quả táo”

apples didn't count as part of my reality.

gây nên sự bất cập trong giáo dục.

So what this did to me,

Điều này nằm ngoài tầm với của tôi,

introducing education to me with "A is for apple,"

một khái niệm xa lạ

made education an abstraction.

một hiện tượng mà tôi phải luôn luôn, liên tục tìm kiếm

It made it something out of my reach --

sự xác nhận của những điều nó thuộc về

để tôi hiểu được nó một cách tường tận.

a foreign concept,

a phenomenon for which I would have to constantly and perpetually seek

Điều này rất khó cho một đứa trẻ; khó cho bất kỳ ai.

the validation of those it belonged to

Khi tôi lớn lên và nâng cao trình độ học vấn,

for me to make progress within it and with it.

những gì tôi thấy khác xa so với những gì tôi được học.

That was tough for a child; it would be tough for anyone.

As I grew up and I advanced academically,

Trong lịch sử, tôi được dạy rằng

my reality was further separated from my education.

nhà thám hiểm người Scotland - Mungo Park đã khám phá ra sông Niger.

Và điều đó làm tôi bận tâm.

In history, I was taught

Ông bà cố của tôi đã lớn lên

that the Scottish explorer Mungo Park discovered the Niger River.

khá gần với mép sông Niger.

(Cười)

And so it bothered me.

Và người ta phải chu du hàng ngàn cây số từ Châu Âu

My great-great-grandparents grew up

quite close to the edge of the Niger River.

(Laughter)

chỉ để chinh phục một con sông ngay trước mũi họ?

And it took someone to travel thousands of miles from Europe

(Cười)

Không!

(Vỗ tay)

to discover a river right under their nose?

(Laughter)

Họ đang làm gì với thời gian của họ vậy?

No!

(Cười)

(Applause and cheers)

Chơi cờ, nướng khoai lang tươi,

chiến tranh giữa các bộ tộc?

What did they do with their time?

Ý tôi là, những gì tôi học là để tôi chuẩn bị đi đến nơi nào đó

(Laughter)

Playing board games, roasting fresh yams,

thực hành và đưa tri thức đến môi trường mà nó thuộc về.

fighting tribal wars?

I mean, I just knew my education was preparing me to go somewhere else

Đó không phải dành cho thời điểm và nơi tôi lớn lên.

Và nó lại tiếp diễn.

and practice and give to another environment that it belonged to.

Triết lý này đã củng cố cho các nghiên cứu của tôi

trong suốt thời gian tôi theo học ở Châu Phi.

It was not for my environment, where and when I grew up.

Phải trải qua rất nhiều trải nghiệm và một số nghiên cứu,

And this continued.

tôi mới bắt đầu thay đổi tư duy của chính mình.

This philosophy undergirded my studies

all through the time I studied in Africa.

Tôi sẽ chia sẻ một vài điều đáng chú ý cho mọi người.

It took a lot of experiences and some studies

Tôi đã từng ở Washington, DC, Mỹ

for me to begin to have a change of mindset.

theo học tiến sĩ.

I will share a couple of the remarkable ones with us.

và tôi nhận được vị trí cố vấn cho Ngân Hàng Thế giới Khu vực Châu Phi.

I was in the United States in Washington, DC

Và tôi nhớ có một ngày nọ,

studying towards my doctorate,

tôi cùng sếp có một cuộc trò chuyện về vài dự án

and I got this consultancy position with the World Bank Africa Region.

ông ấy đề cập dự án đặc biệt của Ngân hàng Thế giới,

And so I remember one day,

một dự án thủy lợi quy mô lớn tiêu tốn hàng triệu đô la

my boss -- we were having a conversation on some project,

ở Cộng hòa Niger

and he mentioned a particular World Bank project,

đang có dấu hiệu trì trệ vĩnh viễn.

a large-scale irrigation project that cost millions of dollars

Ông ấy nói dự án ấy không bền vững cho lắm

và nó đang gây cản trở cho đơn vị thiết lập toàn bộ gói thầu.

in Niger Republic

that was faltering sustainably.

Nhưng sau đó ông ấy đề cập một dự án khác,

He said this project wasn't so sustainable,

and it bothered those that instituted the whole package.

một hệ thống thủy lợi truyền thống thành công vang dội

cũng tại Cộng hòa Niger nơi mà dự án Ngân hàng Thế giới thất bại.

But then he mentioned a particular project,

a particular traditional irrigation method that was hugely successful

Và điều đó làm tôi trăn trở.

Vì vậy, tôi nghiên cứu nhiều hơn

in the same Niger Republic where the World Bank project was failing.

và khám phá ra hệ thống Tassa.

And that got me thinking.

Tassa là một phương pháp tưới truyền thống

So I did further research,

and I found out about Tassa.

có những hố rộng 20 đến 30cm và có độ sâu từ 20 đến 30cm

Tassa is a traditional irrigation method

được đào xuyên qua cánh đồng.

where 20- to 30-centimeter-wide and 20- to 30-centimeter-deep holes

Sau đó, một con đập nhỏ được xây dựng xung quanh cánh đồng,

are dug across a field to be cultivated.

và sau đó cây trồng được trồng trên bề mặt khu vực.

Then, a small dam is constructed around the field,

Khi trời đổ mưa

những chiếc hố sẽ chứa đầy nước

and then crops are planted across the surface area.

và điều chỉnh nó đến mực nước mà cây trồng cần.

What happens is that when rain falls,

Thực vật chỉ có thể hấp thụ nhiều nước nhất có thể

the holes are able to store the water

cho đến mùa thu hoạch.

and appropriate it to the extent that the plant needs the water.

Niger có 75% cấu trúc là sa mạc

The plant can only assimilate as much water as needed

vì vậy đây là thứ tồn tại trong tình huống sống còn,

until harvest time.

và nó đã được dùng trong nhiều thế kỷ qua.

Niger is 75 percent scorched desert,

Trong một thử nghiệm được tiến hành,

hai mảnh đất giống nhau được dùng trong thí nghiệm

so this is something that is a life-or-death situation,

and it has been used for centuries.

In an experiment that was conducted,

và một phần trên mảnh đất ấy

không hề có kỹ thuật Tassa trên đó. Những mảnh đất giống nhau.

two similar plots of land were used in the experiment,

Một mảnh đất khác có kỹ thuật Tassa được xây dựng trên đó.

and one plot of land

Sau đó, những hạt kê tương tự cũng được trồng ở cả hai mảnh đất.

did not have the Tassa technique on it.

Similar plots.

The other one had Tassa technique constructed on it.

Trong mùa thu hoạch

mảnh đất không có kỹ thuật Tassa

Then similar grains of millet also were planted on both plots.

sản lượng thu được là 11 kg hạt kê trên mỗi hecta.

During harvest time,

the plot of land without Tassa technique

Mảnh đất với kỹ thuật Tassa

sản lượng lên đến 553 kg trên mỗi hecta.

yielded 11 kilograms of millet per hectare.

The plot of land with Tassa technique

(Vỗ tay)

yielded 553 kilograms of millet per hectare.

Tôi xem qua bảng nghiên cứu rồi nhìn lại chính mỉnh.

Tôi nói: “Mình học nông nghiệp 12 năm,

(Applause)

từ sơ cấp đến cả năm sáu, như chúng ta nói ở Đông Phi,

I looked at the research, and I looked at myself.

SS3 ở Tây Châu phi hay lớp 12.

I said, "I studied agriculture for 12 years,

Không một ai dạy tôi

về bất kì hình thức của kiến thức truyền thống Châu Phi về trồng trọt

from primary to Senior Six, as we say in East Africa,

SS3 in West Africa or 12th grade.

về thu hoạch, về bất kỳ thứ gì

những kiến thức ấy hiệu quả trong thời hiện đại và thật sự thành công

No one ever taught me

of any form of traditional African knowledge of cultivation --

nơi những thứ được nhập khẩu từ phương Tây sẽ rất khó để thành công.

of harvesting, of anything --

that will work in modern times and actually succeed,

Đó là khi tôi biết đến một thử thách

where something imported from the West would struggle to succeed.

thử thách về chương trình giảng dạy ở Châu Phi.

Và tôi bắt đầu đặt ra nhiệm vụ cống hiến đời mình, tập trung công việc,

That was when I knew the challenge,

để học tập, thực hiện nghiên cứu về hệ thống giáo dục ở Châu Phi

the challenge of Africa's curricula,

And I thus began my quest to dedicate my life, concern my life work,

và bắt đầu có thể chủ trương lồng ghép chương trình ấy

vào trong giáo dục, trong nghiên cứu, trong chính sách

to studying, conducting research on Africa's own knowledge system

qua các lĩnh vực và các ngành.

and being able to advocate for its mainstreaming

Một cuộc trò chuyện và trải nghiệm khác tôi rút ra được từ ngân hàng.

in education, in research, policy

Tôi đoán nó đã khiến tôi phải đưa ra quyết định cuối cùng về nơi tôi sẽ đến

across sectors and industries.

Another conversation and experience I had at the bank

mặc dù nó không phải là nghiên cứu sinh lợi nhất để thực hiện,

I guess made me take that final decision of where I was going to go,

nhưng mấu chốt là chỉ cần tôi tin vào điều đó.

Và rồi một ngày kia, ông chủ tôi nói rằng ông ấy thích đến Châu Phi

even though it wasn't the most lucrative research to go into,

để đàm phán về các khoản nợ và bàn về dự án Ngân hàng Thế giới.

but it was just about what I believed in.

And so one day, my boss said that he likes to go to Africa

Tôi lấy làm hiếu kỳ. Tôi hỏi ông ấy lí do.

Ông ấy đáp: “Ồ, khi tối đến Châu Phi

to negotiate World Bank loans and to work on World Bank projects.

mọi chuyện rất suôn sẻ

Tôi chỉ ghi lại tư liệu cho vay và đề xuất dự án lên Washington, DC

And I was intrigued. I asked him why.

He said, "Oh, when I go to Africa,

Tôi đến Châu Phi và mọi người chỉ việc kí vào.

it's so easy.

mọi chuyện diễn ra suôn sẻ và tôi về trụ sở

I just write up my loan documents and my project proposal in Washington, DC,

Các sếp rất hài lòng về tôi.”

I go to Africa, and they all just get signed.

Nhưng sau đó ông ấy nói: “Tôi không thích đến Châu Á lắm, hoặc ...”

I get the best deal, and I'm back to base.

và ông ấy đề cập đến một đất nước cụ thể, Châu Á và một vài nước.

My bosses are happy with me."

“Họ giữ tôi lại nhằm cố gắng đạt được thỏa thuận tốt nhất cho quốc gia họ.

But then he said, "I hate going to Asia or ..."

Họ có một thỏa thuận tốt nhất.

and he mentioned a particular country, Asia and some of these countries.

Rồi họ nói tôi “Điều khoản ấy không hiệu quả

với môi trường của chúng tôi

"They keep me for this, trying to get the best deal for their countries.

Đó không phải là thực tế của chúng tôi. Nó có gì đó rất phương Tây”

They get the best deal.

Và họ bảo rằng “Chúng tôi có đủ các chuyên gia

They tell me, 'Oh, that clause will not work for us

để giải quyết việc này.

in our environment.

It's not our reality. It's just so Western.'

Và họ tiếp tục cố gắng vượt qua những điều ấy.

And they tell me, 'Oh, we have enough experts

Trước khi họ hoàn thành đúng vậy, họ được thỏa thuận tốt nhất

to take care of this.

nhưng tôi thì kiệt sức và không nhận được thỏa thuận tốt nhất cho ngân hàng

You don't have enough experts.

We know our aim.'

và chúng ta đang kinh doanh.”

And they just keep going through all these things.

“Thật à?” Tôi nghĩ trong đầu: “Okay”

By the time they finish, yes, they get the best deal,

Tôi có vinh dự được ngồi tại phiên họp đàm phán về khoản vay

but I'm so exhausted and I don't get the best deal for the bank,

ở một quốc gia Châu Phi.

and we're in business."

Tôi làm vị trí cố vấn này suốt mùa hè

"Really?" I thought in my head, "OK."

I was privileged to sit in on a loan negotiating session

từ khi tôi đang còn là một nghiên cứu sinh.

Và rồi tôi đi cùng đội Ngân hàng Thế giới

in an African country.

So I would do these consultancy positions during summer,

giống như ai đó giúp đỡ các vấn đề của tổ chức.

you know, since I was a doctoral student.

And then I traveled with the team, with the World Bank team,

Nhưng tôi đã ngồi suốt khu vực cố vấn.

as more like someone to help out with organizational matters.

Tôi đi cùng phần lớn là người Mỹ gốc Âu, đến từ Washington, DC.

But I sat in during the negotiating session.

Và tôi nhìn qua bàn các anh chị em người Phi của mình.

I had mostly Euro-Americans, you know, with me from Washington, DC.

Tôi có thể thấy sự đe dọa trên khuôn mặt của họ.

And I looked across the table at my African brothers and sisters.

Họ không tin rằng họ có thể chiêu đãi

con cháu của Mungo Park

người sở hữu quả táo trong câu: “A trong chữ quả táo”

I could see intimidation on their faces.

Họ chỉ ngồi đó rồi xem: “Cứ đưa để chúng tôi ký là được.

They didn't believe they had anything to offer

Ngôn ngữ của bạn, bạn hiểu hết nó.

the great-great-grandchildren of Mungo Park --

Chỉ là ký ở đâu cơ? Đưa chúng tôi xem xét.”

the owners of "apple" in "A is for apple."

Họ không có tiếng nói. Họ không tin chính bản thân họ.

They just sat and watched: "Oh, just give us, let us sign.

You own the knowledge. You know it all.

Just, where do we sign? Show us, let us sign."

They had no voice. They didn't believe in themselves.

Xin lỗi.

Và thế là,

tôi làm việc đó suốt 10 năm qua.

Tôi thực hiện nghiên cứu hệ thống tri thức của Châu Phi,

Excuse me.

And so,

những kiến thức nguyên bản, chân thật, và truyền thống.

I have been doing this for a decade.

Trong vài trường hợp hệ thống này được thi hành tại Châu Phi,

I have been conducting research on Africa's knowledge system,

có nhiều thành tựu đáng chú ý đã được ghi lại.

Tôi nghĩ ngay đến Gacara.

original, authentic, traditional knowledge.

Gacara là hệ thống tòa án của vùng Rwanda

In the few cases where this has been implemented in Africa,

there has been remarkable successes recorded.

hệ thống ấy được dùng sau cuộc diệt chủng.

I think of Gacaca.

Vào năm 1994, khi nạn diệt chủng ấy kết thúc,

Gacaca is Rwanda's traditional judicial system

hệ thống tòa án quốc gia của Rwandarơi vào tình trạng hỗn loạn:

that was used after the genocide.

không thẩm phán, không luật sư để giúp hàng vạn trường hợp diệt chủng.

In 1994, when the genocide ended,

Vậy nên chính phủ Rwanda đưa ra một ý tưởng

Rwanda's national court system was in shambles:

no judges, no lawyers to try hundreds of thousands of genocide cases.

nhằm vực dậy hệ thống tư pháp được gọi là Gacaca.

Gacaca là một hệ thống tư pháp dựa vào cộng đồng,

So the government of Rwanda came up with this idea

nơi mà các thành viên cộng đồng cùng đến

to resuscitate a traditional judicial system known as Gacaca.

nhằm bầu chọn những người đàn ông và phụ nữ có tính liêm chính

Gacaca is a community-based judicial system,

đã được chứng minh

để xét xử các vụ án phạm tội trong cộng đồng này.

where community members come together

to elect men and women of proven integrity

Vì vậy, vào thời điểm Gacaca kết thúc phiên tòa

to try cases of crimes committed within these communities.

xét xử các vụ án diệt chủng vào năm 2012,

12.000 tòa án cộng đồng đã xét xử khoảng 1,2 triệu vụ án.

So by the time Gacaca concluded its trial of genocide cases in 2012,

Quả là một kỷ lục.

12,000 community-based courts had tried approximately 1.2 million cases.

(Vỗ tay)

Quan trọng nhất là Gacaca nhấn mạnh triết lý truyền thống của Rwanda

That's a record.

(Applause)

về hòa giải và tái hòa nhập,

Most importantly is that Gacaca emphasized Rwanda's traditional philosophy

chống lại toàn bộ ý tưởng trừng phạt và trục xuất

vốn dựa trên phong cách phương Tây ngày nay.

of reconciliation and reintegration,

Và không phải để so sánh, mà chỉ để nói rằng

as against the whole punitive and banishment idea

nó thực sự nhấn mạnh phương pháp triết học truyền thống của Rwanda.

that undergirds present-day Western style.

Và đó là Mwalimu Julius Nyerere, cựu tổng thống Tanzania -

And not to compare, but just to say that it really emphasized

Rwanda's traditional method of philosophy.

(Vỗ tay)

người đã nói rằng bạn không thể phát triển con người.

And so it was Mwalimu Julius Nyerere,

Mọi người sẽ phải phát triển bản thân.

former president of Tanzania --

(Applause)

Tôi đồng ý với Mwalimu.

Tôi tin chắc rằng Châu Phi đang chuyển mình nhiều hơn nữa,

who said that you cannot develop people.

sự tiến bộ của Châu Phi, chỉ nằm ở việc công nhận,

People will have to develop themselves.

công nhận và lồng ghép truyền thống, đích thực của riêng Châu Phi,

I agree with Mwalimu.

I am convinced

that Africa's further transformation, Africa's advancement,

kiến thức chân thực, nguyên bản, truyền thống của chính Châu Phi

rests simply in the acknowledgment, validation and mainstreaming

trong giáo dục, nghiên cứu trong hoạch định chính sách và giữa các lĩnh vực.

of Africa's own traditional, authentic, original, indigenous knowledge

Chuyện này sẽ không hề dễ dàng đối với Châu Phi,

sẽ không dễ dàng gì đối với một dân tộc quen được chỉ bảo về cách nghĩ,

in education, in research, in policy making and across sectors.

cách làm, cách thực hiện,

This is not going to be easy for Africa.

một dân tộc lâu nay phải chịu sự hướng dẫn

It is not going to be easy for a people used to being told how to think,

và chỉ đạo trí tuệ của người khác,

dù họ là chủ thuộc địa,

what to do, how to go about it,

công nghiệp viện trợ hay phương tiện thông tin quốc tế.

a people long subjected to the intellectual guidance

Nhưng đó là một nhiệm vụ mà chúng ta phải làm để đạt được tiến bộ.

and direction of others,

Tôi được tiếp thêm sức mạnh bởi những lời của Joseph Shabalala,

be they the colonial masters,

aid industry or international news media.

người sáng lập nhóm hợp xướng Nam Phi Ladysmith Black Mambazo.

But it is a task that we have to do to make progress.

Ông nói rằng nhiệm vụ phía trước của chúng ta

I am strengthened by the words of Joseph Shabalala,

không bao giờ có thể lớn hơn sức mạnh bên trong chúng ta.

founder of the South African choral group Ladysmith Black Mambazo.

Chúng ta có thể làm được.

He said that the task ahead of us can never, ever be greater

Chúng ta có thể không học được việc coi thường bản thân.

Chúng ta có thể học cách đặt giá trị

dựa trên thực tế và kiến ​​thức của chúng ta.

than the power within us.

We can do it.

Xin cảm ơn.

We can unlearn looking down on ourselves.

Xin cảm ơn rất nhiều.

(Vỗ tay)

We can learn to place value on our reality and our knowledge.

Xin cảm ơn. Cám ơn các bạn rất nhiều.

(Vỗ tay)

Thank you.

(Swahili) Thank you very much.

(Applause)

Thank you. Thank you.

(Applause)