Are Life-Saving Medicines Hiding in the World’s Coldest Places? | Normand Voyer | TED

Çeviri: Elif Usta Gözden geçirme: Emel Çırakoğlu

For many people, you know, spending time in a dreamy location looks like this.

Birçok insan için rüya gibi bir yerde vakit geçirmek böyle bir şeydir.

But for me it looks like this.

Ama benim için ise böyle.

(Laughter)

(Kahkahalar)

As a natural product chemist, I have always been inspired

Bir doğal ürün kimyageri olarak, doğada bulduğumuz

by those wonderful chemical substances we found in nature,

o harika kimyasal maddelerden her zaman ilham almışımdır,

especially the chemicals

özellikle de soğuk ortamlarda

that are made by living organisms from cold environments.

yaşayan organizmalar tarafından üretilen kimyasallar.

And today, I want to bring you along on my incredible journey

Bugün, soğukta yetişen bitkilerde ve diğer organizmalarda

into discovering the molecular treasure

saklanan moleküler hazineyi

hiding in plants and other organisms thriving in the cold.

keşfetme yolculuğumda sizi de yanımda götürmek istiyorum.

OK. Now I know what you might be thinking.

Tamam. Şimdi aklınızdan ne geçtiğini tahmin edebiliyorum.

"Norman, this just isn't for me.

“Norman, bu hiç benlik değil.

Chemistry was my worst subject in school, and I hate being cold.

Kimya okuldaki en kötü dersimdi ve soğuktan nefret ederim.

Why on Earth should I keep listening?”

Neden dinlemeye devam edeyim ki?”

(Laughter)

(Kahkahalar)

To which I say,

Ben de diyorum ki,

stay with me.

benimle kalın.

Because I’m convinced that there’s some amazing chemicals

Çünkü kuzeyde harika kimyasalların saklandığına eminim,

hiding in the north,

which perhaps means that the next wonder drug

muhtemelen bu da, biz insanların başına bela olan

to treat some of the nasty diseases that plague us humans

bazı kötü hastalıkları tedavi edecek bir sonraki mucize ilacın

is just waiting to be discovered.

keşfedilmeyi beklediği anlamına geliyor.

But we might not discover it without your help.

Ama sizin yardımınız olmadan onu keşfedemeyebiliriz.

Are you intrigued now?

Şimdi ilginizi çekti mi?

(Audience) Yes!

(Seyirci) Evet!

Good. But before we go on with the chemistry,

Güzel. Ama kimya ile devam etmeden önce,

I want to give you a quick geography lesson.

size hızlıca bir coğrafya dersi vermek istiyorum.

When we talk about the Canadian north,

Kanada’nın kuzeyinden bahsettiğimizde,

we talk about the land which is north of the 55th parallel.

55′inci paralelin kuzeyinde kalan toprakları kastediyoruz.

This includes most of the parts of Nunavik and Nunavut.

Bu Nunavik ve Nunavut’un büyük bir bölümünü kapsamaktadır.

And this land is really famous for beautiful landscape.

Ve bu topraklar gerçekten güzel manzarasıyla ünlüdür.

It's famous for polar bears.

Kutup ayıları ile ünlüdür.

It's famous for northern lights

Kuzey ışıkları ile ünlüdür

and it’s famous for ...

ve de

Santa Claus.

Noel Baba ile ünlüdür.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But despite these famous icons,

Ama bu ünlü simgelere rağmen,

the great white snowy North is still largely unexplored.

bu büyük beyaz karlı Kuzey hâlâ büyük ölçüde keşfedilmemiş durumda.

And that's especially true at the molecular level.

Ve bu durum özellikle moleküler düzeyde geçerlidir.

And my team and I hypothesize

Ekibim ve ben, kuzey ekosisteminin

that the northern ecosystem must be producing

büyüleyici özelliklere sahip,

fantastic unknown chemicals

bilinmeyen fantastik kimyasallar üretiyor olması

with fascinating properties.

gerektiğini varsayıyoruz.

Why?

Neden?

Because of the harsh conditions and the unique stresses

Bitkiler, mantarlar ve diğer organizmaların kuzeyde yaşadığı

plants, fungi and other organism are experiencing in the north.

zorlu koşullar ve benzersiz stresler nedeniyle.

They must produce chemicals to protect themselves from these stresses.

Kendilerini bu streslerden korumak için kimyasallar üretmek zorundalar.

For example, imagine the sunburn you would get

Örneğin, bir ay boyunca günde 20 saatten fazla güneşlendiğinizde

sunbathing for over 20 hours a day for a month.

oluşacak güneş yanığını hayal edin.

Well, to survive, you would need a tremendously good sunscreen.

Hayatta kalmak için son derece iyi bir güneş kremine ihtiyacınız olacaktır.

That's exactly what lichens have in the northern ecosystem.

Likenlerin kuzey ekosisteminde sahip oldukları şey de tam olarak budur.

To protect themselves from UV radiation,

Kendilerini UV radyasyonundan korumak için,

they fabricate a defense chemical that blocks UV rays

UV ışınlarını olağanüstü bir verimlilikle bloke eden

with an outstanding efficiency.

bir savunma kimyasalı üretirler.

And that's only one of the defense chemicals we know about.

Bu bildiğimiz savunma kimyasallarından sadece bir tanesidir.

And we believe

İnanıyoruz ki

that there are many, many more hiding up there.

orada saklanan çok, çok daha fazlası var.

A couple of years ago, my group and I began our endeavors to prove this.

Birkaç yıl önce, grubum ve ben bunu kanıtlamak için çalışmalarımıza başladık.

Now, let me bring you to Umiujaq, Nunavik,

Şimdi, sizi Umiujaq, Nunavik’e götüreyim,

a small Inuit village on the coast of the Hudson Bay.

Hudson Körfezi kıyısında küçük bir Inuit köyü.

And we were interested there,

Orası ilgimizi çekti,

we collected and we looked at the grayish lichens

çok az araştırılmış olan gri likenlere

that have been very scarcely investigated,

yani Stereocaulon paschale’e

Stereocaulon paschale.

baktık ve onlardan topladık

Now this lichen is found only in ecosystems

Şimdi bu likenler sadece çok sert iklim koşullarının yaşandığı

with very harsh climate conditions.

ekosistemlerde bulunurlar.

And almost nothing was known at that time

O zamanlar kimyasal içeriği hakkında neredeyse hiçbir şey

on its chemical content.

bilinmiyordu.

So we thought it was a great species to investigate.

Bu yüzden araştırmak için harika bir tür olduğunu düşündük.

So even though Stereocaulon paschale is quite abundant in Nunavik,

Stereocaulon paschale Nunavik’te oldukça bol olsa da

we always try to minimize our footprint.

biz her zaman ayak izimizi en aza indirmeye çalışıyoruz.

So we sampled only 100 gram of the lichens

Bu yüzden likenlerden sadece 100 gram örnek aldık ve

and we brought it back to our lab at Université Laval in Quebec City.

Quebec City’deki Laval Üniversitesi’ndeki laboratuvarımıza getirdik.

There we cleaned it and then we crushed it

Orada onu temizledik ve ardından

at -190 degree Celsius, using liquid nitrogen.

sıvı nitrojen kullanarak -190 santigrat derecede ufaladık.

And this step is essential to release the natural substances

Bu adım liken hücresi içindeki doğal maddelerin

within the lichen cell.

serbest kalması için gereklidir.

We then transformed the sample in the form of pulp

Daha sonra maserasyon adı verilen bir süreçte

using different solvents in a process called maceration.

farklı çözücüler kullanarak numuneyi hamur haline getirdik.

And after we filtered the sample and evaporated the solvents,

Numuneyi filtreledikten ve çözücüleri buharlaştırdıktan sonra,

we obtained what we call a crude lichen extract.

ham liken özü dediğimiz şeyi elde ettik.

And for a natural product chemist, that's when the fun starts.

Bir doğal ürün kimyageri için işte eğlence o zaman başlar.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Through careful chromatographic separation

Dikkatli kromatografik ayrıştırma ve

and many other techniques, and years of work,

diğer birçok teknik ve yıllar süren çalışma sayesinde,

we've been able to separate, purify and identify for the first time ever

Stereocaulon paschale’deki 13 doğal maddeyi ilk kez

13 natural substances in Stereocaulon paschale.

ayırmayı, saflaştırmayı ve tanımlamayı başardık.

Now, I know, your minds are exploding right now.

Biliyorum, şu anda zihinleriniz patlamak üzere.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But wait, there's more.

Ama bekleyin, dahası var.

(Laughter)

(Kahkahalar)

From these 13 natural substances,

Bu 13 doğal maddeden 11′inin

turned out that 11 had already been identified in other lichens,

diğer likenlerde zaten tanımlanmış olduğu ortaya çıktı,

but two of the substances turned out to be unique in the world.

ancak maddelerden ikisinin dünyada benzersiz olduğu tespit edildi.

Think about it for a moment.

Bunu bir an için düşünün.

From over 340,000

Gezegende bilinen 340.000′den fazla

natural chemical substances known on the planet,

doğal kimyasal madde arasından,

Stereocaulon paschale from Nunavik

Nunavik’ten Stereocaulon paschale

is producing two unique substances,

iki benzersiz madde üretiyor,

a clear demonstration that organisms experiencing stresses

Kuzey ekosisteminde strese maruz kalan organizmaların

in the northern ecosystem

benzersiz kimyasallar ürettiğinin

produce unique chemicals.

açık bir göstergesidir.

Now what are the properties of these chemicals,

Şimdi bu kimyasalların, bu doğal maddelerin

of these natural substances?

özellikleri nelerdir?

We don't know at this point.

Şu an için bilmiyoruz.

This is still under investigation.

Hâlâ araştırılıyor.

And to me, and I hope to you now, this is the exciting part.

Benim için ve umarım sizin için de heyecan verici olan kısım bu.

Who knows if the next generation of much needed anti-inflammatory agent

Kim bilir, çok ihtiyaç duyulan yeni nesil anti-enflamatuar ajan ya da

or cancer fighting drug or even cure for Alzheimer

kanserle mücadele ilacı veya hatta Alzheimer tedavisi

will be inspired by a chemical substance from Nunavik lichens.

Nunavik likenlerinden elde edilen bir kimyasal maddeden ilham alacak.

Wow.

Vay canına.

Let me bring you now further north.

Şimdi sizi daha kuzeye götüreyim.

In Nunavut,

Nunavut’ta,

on the beautiful Baffin Island.

güzel Baffin Adası’nda.

And here the story began when a group of Canadian microbiologists

İşte hikaye, bir grup Kanadalı mikrobiyoloğun

identified for the first time ever

güzel ve soğuk Frobisher Körfezi’nin tortu tabakasında

in the sediment of the beautiful, cold Frobisher Bay,

ilk kez mikroskobik bir mantar

a microscopic fungus.

tespit etmesiyle başladı.

Well, the fungus was part of the genus of what we call Mortierella.

Mantar, Mortierella dediğimiz cinsin bir parçasıydı.

And so they called it, with not much originality,

Bu yüzden de ona pek özgün olmayan

Mortierella species.

Mortierella türleri adını verdiler.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But they also discovered that this weird-looking fungus

Ama aynı zamanda bu tuhaf görünümlü mantarın

is synthesizing unique natural substances, mortiamides.

eşsiz doğal maddeler olan mortiamidleri sentezlediğini keşfettiler.

Now why a rather strange-looking fungus is producing these natural substances

Oldukça tuhaf görünümlü bir mantarın bu doğal maddeleri neden ürettiği ise

is still a mystery.

hala bir bilmece.

However, this sparked our curiosity.

Ancak, bu bizim merakımızı cezbetti.

From past research investigation, we knew that natural substances

Geçmiş araştırmalardan, mortiamid ile bazı benzerlikleri paylaşan

that share some of the similarities with the mortiamide,

doğal maddeler olduğunu biliyorduk,

compounds isolated from the jatropha plants from Africa

Afrika’daki jatrofa bitkilerinden elde edilen bileşikler

had antimalaria properties

sıtma önleyici özelliklere sahiptir

because they were able to neutralize

çünkü sıtma vakalarının çoğundan

the parasite responsible for the majority of malaria cases.

sorumlu olan paraziti etkisiz hale getirebiliyorlardı.

Could the mortiamides possess the same properties?

Mortiamidler de aynı özelliklere sahip olabilir mi?

Well, to find out, we went back into the lab

Bunu öğrenmek için laboratuvara geri döndük

and we synthesized sufficient quantity of all the mortiamides.

ve tüm mortiamidlerden yeterli miktarda sentezledik.

And we studied their antimalarial activity.

Sıtma karşıtı aktivitelerini inceledik.

And guess what?

Bilin bakalım ne oldu?

One of the substances, the mortiamide D,

Bu maddelerden biri olan mortiamid D,

efficiently neutralized the parasite of malaria.

sıtma parazitini etkili bir şekilde etkisiz hale getirdi.

But that's not the end of the story.

Ama hikayenin sonu bu değil.

It's even better.

Daha da iyi.

It was able to neutralize a strain of the parasite

Şu anda kliniklerde kullanılan pek çok sıtma ilacına

that is resistant to many, many malaria drugs currently use in clinics.

dirençli olan bir parazit türünü etkisiz hale getirebildi.

Isn't that amazing?

Bu harika değil mi?

You get the natural substances coming out from,

Büyük beyaz karlı kuzeydeki buz gibi soğuk Frobisher Körfezi’nin

produced by a microscopic fungus

tortusundan izole edilen

isolated from the sediment of the icy cold Frobisher Bay

mikroskobik bir mantar tarafından üretilen

in the great white, snowy north

ve en korkunç tropikal enfeksiyonlardan birine

that could provide an answer to one of the most terrible tropical infections.

cevap verebilecek doğal maddeler elde ediyorsunuz.

It's a small world after all.

Dünya küçük sonuçta.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Isn't it? (Audience) Yes!

Öyle değil mi? (Seyirci) Evet!

Well, it's time to talk about the scary news.

Korkutucu haberlerden bahsetmenin zamanı geldi.

The north, unfortunately, is undergoing transformation at an alarming pace.

Kuzey, ne yazık ki, endişe verici bir hızla dönüşüm geçiriyor.

It is warming up faster than anywhere else on the planet.

Gezegendeki herhangi bir yerden daha hızlı ısınıyor.

And this leads to a phenomenon called the greening of the northern ecosystem.

Bu da kuzey ekosisteminin yeşillenmesi olarak adlandırılan bir olguya yol açıyor.

And this is particularly true with Nunavik.

Bu durum özellikle Nunavik için geçerli.

There's a shrub called Betula glandulosa

Betula glandulosa adında bir çalı var,

that is progressing north very rapidly.

kuzeye doğru hızla yayılıyor.

Now one of the immediate consequences of this rapid shrub growth

Bu hızlı çalı büyümesinin ilk sonuçlarından biri,

is that it decreases the daylight on the lower plants and lichen.

alttaki bitkiler ve likenlere gelen gün ışığını azaltmasıdır.

This is altering the complete food chain,

Bu tüm besin zincirini değiştiriyor

and it’s altering also the traditional way of living of the Indigenous community.

ve yerli halkın geleneksel yaşam biçimini de değiştiriyor.

And, unavoidably, this will lead to loss of biodiversity.

Bu durum, kaçınılmaz olarak biyoçeşitlilik kaybına yol açacaktır.

And one of the hidden consequences of losing biodiversity

Biyoçeşitliliği yitirmenin gizli sonuçlarından biri de

is the loss of chemodiversity.

kimyasal çeşitliliğin yitirilmesidir.

It is my great fear that with the loss of plants, lichen and fungi,

Benim en büyük korkum, bitkilerin, likenlerin ve mantarların

some unknown, fascinating natural substances

yok olmasıyla birlikte; bazı bilinmeyen, büyüleyici

and potentially wonder drugs could be lost, too.

doğal maddelerin ve potansiyel olarak mucize ilaçların da kaybolmasıdır.

Now,

Şimdi,

this is why we think our work is important.

işte bu yüzden işimizin önemli olduğunu düşünüyoruz.

And timely.

Tam zamanında.

And this is why I hope by now you're convinced

İşte bu yüzden umarım şimdiye kadar büyük beyaz karlı kuzeyin

that you have a good reason to help protect the great white, snowy north.

korunmasına yardımcı olmak için iyi bir nedeniniz olduğuna ikna olmuşsunuzdur.

For my part,

Kendi adıma,

I'm going to continue to search for molecular treasures in the north

paydaşlara ve politikacılara iklim değişikliğini hafifletmek için

in the hope of finding novel arguments

daha güçlü ve acil önlemler almalarını sağlayacak

to provide stakeholders and politicians with good arguments

yeni argümanlar bulma umuduyla

for enforcing stronger and immediate measures to mitigate climate change.

kuzeydeki moleküler hazineleri aramaya devam edeceğim.

For your part, remember the story of mortiamide D,

Kendi adınıza, mortiamid D’nin hikayesini

and how a discovery in the north could save lives in the tropics?

ve kuzeydeki bir keşfin tropik bölgelerde nasıl hayat kurtarabileceğini hatırlayın.

We're all in this together.

Bu işte hepimiz birlikteyiz.

And no matter what corner of the planet you lived in,

Gezegenin hangi köşesinde yaşıyor olursanız olun,

you must do your part to save Mother Earth

Dünya Ana’yı her seferinde bir molekül kurtarmak için

one molecule at the time.

üzerinize düşeni yapmalısınız.

Merci beaucoup. Thank you.

Zaman ayırdığınız için çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)