Juan Enriquez: The life-code that will reshape the future

Juan Enriquez - Genomik Bilimi ve Geleceğimiz Üzerinde

Çeviri: Çağrı Mert Bakırcı Gözden geçirme: osman oguz ahsen

I'm supposed to scare you, because it's about fear, right?

Sizi korkutmam gerekiyor, çünkü bu korkuyla ilgili, değil mi?

And you should be really afraid,

Ve gerçekten de çok korkmalısınız,

but not for the reasons why you think you should be.

ancak korkmanız gerektiğini düşündüğünüz sebeplerden dolayı değil.

You should be really afraid that --

Çok korkmalısınız çünkü --

if we stick up the first slide on this thing -- there we go -- that you're missing out.

eğer ilk görseli buraya koyabilirsek -- işte oldu -- bir şeyleri kaçırıyorsunuz.

Because if you spend this week thinking about Iraq and

Çünkü eğer bu haftanızı Irak'ı düşünerek ve

thinking about Bush and thinking about the stock market,

Bush'u düşünerek ve borsayı düşünerek geirdiyseniz,

you're going to miss one of the greatest adventures that we've ever been on.

başımızdan geçen en büyük maceralardan birini kaçırıyorsunuz demektir.

And this is what this adventure's really about.

Ve bu anlatacaklarım da, bu macerayla ilgili.

This is crystallized DNA.

Bu, kristalize edilmiş DNA.

Every life form on this planet -- every insect, every bacteria, every plant,

Gezegende bulunan bütün canlı formları -- bütün böcekler, bütün bakteriler, bütün bitkiler,

every animal, every human, every politician -- (Laughter)

bütün hayvanlar, bütün insanlar ve bütün politikacılar -- (Kahkahalar)

is coded in that stuff.

bu şeyin içinde kodlu.

And if you want to take a single crystal of DNA, it looks like that.

Ve eğer tek bir DNA kristali almak isterseniz, o buna benzer.

And we're just beginning to understand this stuff.

Ve bunu anlamaya daha yeni başlıyoruz.

And this is the single most exciting adventure that we have ever been on.

Ve bu şimdiye kadar içinde bulunduğumuz en heyecanlı macera.

It's the single greatest mapping project we've ever been on.

Şimdiye kadar içinde bulunduğumuz en büyük haritalama projesi.

If you think that the mapping of America's made a difference,

Eğer Amerika'nın haritalanmasının bir değişiklik yarattığını düşünüyorsanız,

or landing on the moon, or this other stuff,

ya da Ay'a çıkmanın, ya da diğer şeylerin,

it's the map of ourselves and the map of every plant

bu bizim kendi haritamız ve her bitkinin haritası

and every insect and every bacteria that really makes a difference.

ve her böceğin ve her bakterinin ve bunların hepsi bir değişiklik yaratır.

And it's beginning to tell us a lot about evolution.

Ve bize Evrim hakkında çok fazla şey söylemeye başlayacak.

(Laughter)

(Kahkahalar)

It turns out that what this stuff is --

Bunun gerçekten de --

and Richard Dawkins has written about this --

Richard Dawkins'in de yazdığı gibi --

is, this is really a river out of Eden.

Eden Nehri olduğu ortaya çıktı. (ÇN: Cennetteki sözde bir nehre gönderme yapılıyor)

So, the 3.2 billion base pairs inside each of your cells

Her bir hücrenizin içerisindeki 3.2 milyar baz çifti

is really a history of where you've been for the past billion years.

geçmişteki milyarlarca yılda ne olduğunuzun tarihidir.

And we could start dating things,

Ve bazı şeyleri tarihlendirmeye başlayabiliriz,

and we could start changing medicine and archeology.

ilaçları ve arkeolojiyi değiştirmeye başlayabiliriz.

It turns out that if you take the human species about 700 years ago,

Görüyoruz ki, insan türünü ele alırsanız, bundan 700 yıl önce,

white Europeans diverged from black Africans in a very significant way.

beyaz Avrupalıların siyah Afrikalılardan önemli bir şekilde farklılaşmış.

White Europeans were subject to the plague.

Beyaz Avrupalılar vebaya karşı savunmasızdı.

And when they were subject to the plague, most people didn't survive,

Ve vebayla baş etmek zorunda kaldıklarında, çoğu bunu başaramadı,

but those who survived had a mutation on the CCR5 receptor.

fakat hayatta kalabilenler CCR5 reseptöründeki bir mutasyonla bunu başarabildi.

And that mutation was passed on to their kids

Ve bu mutasyon onların çocuklarına aktarıldı

because they're the ones that survived,

çünkü hayatta kalabilenler onlardı,

so there was a great deal of population pressure.

dolayısıyla büyük bir nüfus baskısı vardı.

In Africa, because you didn't have these cities,

Afrika'da, bu şehirleriniz olmadığından,

you didn't have that CCR5 population pressure mutation.

CCR5 mutasyonu için nüfus baskısı da bulunmuyordu.

We can date it to 700 years ago.

Bunun 700 yıl önce olduğunu tarihleyebiliyoruz.

That is one of the reasons why AIDS is raging across Africa as fast as it is,

Bu AIDS'in Afrika'da Avrupa'da olduğundan çok daha hızlı

and not as fast across Europe.

yayılmasının bir sebebi.

And we're beginning to find these little things for malaria,

Sıtma için, orak hücreler için, kanser için

for sickle cell, for cancers.

bir şeyler bulmaya başladık.

And in the measure that we map ourselves,

Ve kendimizi haritalamamız,

this is the single greatest adventure that we'll ever be on.

içinde bulunabileceğimiz en büyük macera.

And this Friday, I want you to pull out a really good bottle of wine,

Bu Cuma günü, güzel bir şişe şarap açmanızı

and I want you to toast these two people.

ve bu iki insanın şerefine içmenizi istiyorum.

Because this Friday, 50 years ago, Watson and Crick found the structure of DNA,

Çünkü bundan 50 yıl önce, Cuma günü, Watson ve Crick, DNA'nın yapısını buldu

and that is almost as important a date

ve bu gün de en az kendimizi haritaladığımız

as the 12th of February when we first mapped ourselves,

12 Şubat tarihi kadar önemli,

but anyway, we'll get to that.

ama her neyse, ona geleceğiz.

I thought we'd talk about the new zoo.

Yeni hayvanat bahçesi hakkında konuşacağımızı sanıyordum.

So, all you guys have heard about DNA, all the stuff that DNA does,

Pekala, hepiniz DNA'yı duydunuz, DNA'nın neler yaptığını biliyorsunuz,

but some of the stuff we're discovering is kind of nifty

ama bizim bulduklarımız bir nevi havalı

because this turns out to be the single most abundant species on the planet.

çünkü bunun gezegendeki en bol tür olduğu ortaya çıktı.

If you think you're successful or cockroaches are successful,

Eğer başarılı olduğunuzu ya da hamam böceklerinin başarılı olduğunu düşünüyorsanız,

it turns out that there's ten trillion trillion Pleurococcus sitting out there.

gezegende 10 trilyon çarpı trilyon tane Pleurococcus olduğunu bulduk.

And we didn't know that Pleurococcus was out there,

Pleurococcus diye bir şey olduğunu bilmiyorduk

which is part of the reason

ki bu da bu türün

why this whole species-mapping project is so important.

tüm türleri haritalama projesinin önemli olmasının bir sebebi.

Because we're just beginning to learn

Çünkü nereden geldiğimizi

where we came from and what we are.

daha yeni öğrenmeye başladık.

And we're finding amoebas like this. This is the amoeba dubia.

Bunun gibi amipler buluyoruz. Bu Amoeba dubia.

And the amoeba dubia doesn't look like much,

Bu Aboeba dubia pek bir şeye benzemiyor olabilir;

except that each of you has about 3.2 billion letters,

tabii hücrelerinizdeki genetik kodda bulunan ve

which is what makes you you,

sizi siz yapan

as far as gene code inside each of your cells,

3.2 milyar harfe karşılık,

and this little amoeba which, you know,

bu küçük amipin, bilirsiniz,

sits in water in hundreds and millions and billions,

yüzlerce ve milyonlarca ve milyarlarcası sadece suda öylece oturan amibin

turns out to have 620 billion base pairs of gene code inside.

620 milyar baz çiftine sahip olduğunun ortaya çıkması dışında.

So, this little thingamajig has a genome

Ve bu küçük thingmajig'in genomu

that's 200 times the size of yours.

sizinkinin 200 katı.

And if you're thinking of efficient information storage mechanisms,

Eğer daha verimli bir bilgi depolama mekanizmasına sahip olduğunuzu

it may not turn out to be chips.

düşünüyorsanız, yanılıyorsunuz.

It may turn out to be something that looks a little like that amoeba.

Bu amibinkine benzer bir şeye benzediği ortaya çıkabilir.

And, again, we're learning from life and how life works.

Ve, tekrardan, hayattan, hayatın nasıl çalıştığını öğreniyoruz.

This funky little thing: people didn't used to think

Bu korkak küçük şey: insanlar nükleer reaktörlerden

that it was worth taking samples out of nuclear reactors

örnek almanın saçma olduğunu çünkü bunun

because it was dangerous and, of course, nothing lived there.

tehlikeli olduğunu ve tabii ki orada hiçbir şey yaşamadığını düşünürlerdi.

And then finally somebody picked up a microscope

Ve sonunda biri, bir mikroskop aldı ve

and looked at the water that was sitting next to the cores.

çekirdeğin hemen yanında bulunan suyun içine baktı.

And sitting next to that water in the cores

Ve çekirdeğin hemen yanındaki suda

was this little Deinococcus radiodurans, doing a backstroke,

küçük Deinococcus radioduran'lar vardı; sırt üstü yüzen ve

having its chromosomes blown apart every day,

koromozomları günde 6-7 defa dağıldığında

six, seven times, restitching them,

onları yeniden inşa eden ve

living in about 200 times the radiation that would kill you.

sizi öldürebilecek radyasyonun 200 katına dayanabilen...

And by now you should be getting a hint as to how diverse

Ve şimdiye kadar; nasıl çeşitlendiğimize

and how important and how interesting this journey into life is,

ve hayata yapılan yolculuğun ne kadar önemli ve ilginç olduğuna,

and how many different life forms there are,

ve ne kadar çok yaşam formu bulunduğuna,

and how there can be different life forms living in

ve bu kadar farklı yerlerde, hatta belki gezegenin dışında

very different places, maybe even outside of this planet.

bu kadar farklı canlıların nasıl yaşadığına dair bir şeyler anlamış olmalısınız.

Because if you can live in radiation that looks like this,

Çünkü eğer böyle görünen bir radyasyonun içerisinde yaşayabiliyorsanız,

that brings up a whole series of interesting questions.

bu bazı ilginç soruları sormamıza neden olmaktadır.

This little thingamajig: we didn't know this thingamajig existed.

Bu küçük thingamajig: Bunların var olduğunu bilmiyorduk.

We should have known that this existed

Var olduklarını bilmeliydik

because this is the only bacteria that you can see to the naked eye.

çünkü bunlar çıplak gözle görülebilen tek bakterilerdir.

So, this thing is 0.75 millimeters.

Bu şey 0.75 milimetredir.

It lives in a deep trench off the coast of Namibia.

Namibya'nın derin, açık kıyılarında yaşar.

And what you're looking at with this namibiensis

Ve şu anda gördüğünüz namibiensis

is the biggest bacteria we've ever seen.

şimdiye kadar gördüğümüz en büyük bakteridir.

So, it's about the size of a little period on a sentence.

Bir cümlenin sonundaki nokta büyüklüğündedir.

Again, we didn't know this thing was there three years ago.

Tekrardan, 3 yıl önce bu canlının orada olduğunu bilmiyorduk.

We're just beginning this journey of life in the new zoo.

Yeni hayvanat bahçesindeki hayatlara doğru yolculuğumuz daha yeni başladı.

This is a really odd one. This is Ferroplasma.

Bu oldukça ilginç bir tane. Bu Ferroplasma.

The reason why Ferroplasma is interesting is because it eats iron,

Ferroplasma'nın ilginç olma sebebi, demir yemesidir;

lives inside the equivalent of battery acid,

pil asidinin içerisinde yaşar ve

and excretes sulfuric acid.

sülfirik asit boşaltımı yapar.

So, when you think of odd life forms,

İlginç yaşam formlarını düşündüğünüzde,

when you think of what it takes to live,

yaşamak için gerekenleri düşündüğünüzde,

it turns out this is a very efficient life form,

bunun oldukça verimli bir yaşam formu olduğunu fark edersiniz

and they call it an archaea. Archaea means "the ancient ones."

ve buna "archaea" diyorlar. Archaea, "antik olanlar" demektir.

And the reason why they're ancient is because this thing came up

Ve böyle denmesinin sebebi; bu canlı, gezegenimiz

when this planet was covered

pillerdeki sülfirik asit gibi şeylerle kaplıyken

by things like sulfuric acid in batteries,

var olmuştur ve

and it was eating iron when the earth was part of a melted core.

Dünya'nın erimiş çekirdeğindeki demiri yer.

So, it's not just dogs and cats and whales and dolphins

Dolayısıyla bu çıktığımız küçük gezide sadece

that you should be aware of and interested in on this little journey.

köpeklerle, kedilerle, balinalarla ve yunuslarla ilgilenmemelisiniz.

Your fear should be that you are not,

Korkmanız gereken şey, geçici olan şeylerden korkmanız

that you're paying attention to stuff which is temporal.

ve korkmanız gereken şeylerden korkmamanızdır.

I mean, George Bush -- he's going to be gone, alright? Life isn't.

Bahsettiğim şey, George Bush -- önünde sonunda gidecek, değil mi? Hayat, gitmeyecek.

Whether the humans survive or don't survive,

İnsanlar hayatta kalsın veya kalmasın,

these things are going to be living on this planet or other planets.

bu canlılar bu gezegende ya da başka gezegenlerde hayatlarını sürdürecekler.

And it's just beginning to understand this code of DNA

Ve DNA'nın kodunu anlamaya başlamamız

that's really the most exciting intellectual adventure

şimdiye kadar içinde bulunduğumuz en heyecan verici ve entellektüel maceranın

that we've ever been on.

sadece başlangıcıdır.

And you can do strange things with this stuff. This is a baby gaur.

Ve bununla ilginç şeyler yapabilirsiniz. Bu da bebek bir gar (ÇN: Bir hayvan türü).

Conservation group gets together,

Koruma grupları bir araya gelirler

tries to figure out how to breed an animal that's almost extinct.

ve neredeyse yok olmuş bu hayvanı nasıl çoğaltacaklarını düşünürler.

They can't do it naturally, so what they do with this thing is

Bunu doğal yollarla yapamazlar, dolayısıyla yaptıkları şey,

they take a spoon, take some cells out of an adult gaur's mouth, code,

bir kaşık alırlar, bazı hücreleri yetişkin bir garın ağzından alırlar, kodlarlar,

take the cells from that and insert it into a fertilized cow's egg,

bundan hücreleri alırlar ve döllenmiş bir ineğin yumurtasına eklerler,

reprogram cow's egg -- different gene code.

ineğin yumurtasını yeniden programlarla -- değişik gen kodlarıyla.

When you do that, the cow gives birth to a gaur.

Bunu yaptığınızda, inek bir gar doğurur.

We are now experimenting with bongos, pandas, elands, Sumatran tigers,

Bunu bongolarda, pandalarda, elimlerde, Sumatra kaplanlarında

and the Australians -- bless their hearts --

ve Avusturalyalılarda --sağ olsunlar -- deniyoruz

are playing with these things.

ve bunlarla oynuyoruz.

Now, the last of these things died in September 1936.

Şimdi, bunların sonuncusu Eylül 1936'da öldü.

These are Tasmanian tigers. The last known one died at the Hobart Zoo.

Bunlar Tazmanya kaplanları. Sonuncusu Hobart Hayvanat Bahçesi'nde öldü.

But it turns out that as we learn more about gene code

Fakat fark ettik ki, genetik kod hakkında daha fazla şey öğrendikçe

and how to reprogram species,

ve türleri yeniden porgramlamayı öğrendikçe,

we may be able to close the gene gaps in deteriorate DNA.

bozulmuş DNA'da bulunan gen boşluklarını kapatabiliriz.

And when we learn how to close the gene gaps,

Ve gen boşluklarını kapatmayı öğrendiğimizde,

then we can put a full string of DNA together.

tam dizilime sahip bir DNA üretebiliriz.

And if we do that, and insert this into a fertilized wolf's egg,

Ve eğer bunu yapabilirsek, bunu döllenmiş bir kurt yumurtasına ekleyebiliriz

we may give birth to an animal

ve 1936'dan beri var olmayan bir hayvanın

that hasn't walked the earth since 1936.

doğmasını sağlayabiliriz.

And then you can start going back further,

Ve geriye gitmeye devam ettikçe,

and you can start thinking about dodos,

dodoları ve diğer türleri de

and you can think about other species.

bu şekilde hayata getirebiliriz.

And in other places, like Maryland, they're trying to figure out

Maryland gibi diğer yerlerde, kökensel atanın ne olduğu

what the primordial ancestor is.

bulunmaya çalışılıyor.

Because each of us contains our entire gene code

Geçtiğimiz birkaç milyar yıl önceden beri olan

of where we've been for the past billion years,

tüm geni taşıdığımız için,

because we've evolved from that stuff,

çünkü bundan evrimleştiğimiz için,

you can take that tree of life and collapse it back,

Yaşam Ağacı'nda geriye gidebilirim

and in the measure that you learn to reprogram,

ve yeniden programlamayı kullanarak

maybe we'll give birth to something

en eski atamızın yeniden doğmasını

that is very close to the first primordial ooze.

sağlayabiliriz.

And it's all coming out of things that look like this.

Ve bunların tümü, şuna benzeyen bir şeyden geliyor.

These are companies that didn't exist five years ago.

Bunlar 5 yıl önce var olmayan şirketler.

Huge gene sequencing facilities the size of football fields.

Futbol sahaları kadar gen dizme tesisleri.

Some are public. Some are private.

Bazıları devlete ait. Bazıları özel.

It takes about 5 billion dollars to sequence a human being the first time.

İlk defa insan genini dizmek 5 milyar dolara mal oldu.

Takes about 3 million dollars the second time.

İkinci defa dizmek 3 milyon dolara mal oldu.

We will have a 1,000-dollar genome within the next five to eight years.

Önümüzdeki 5-8 yıl içerisinde 1.000 dolara halledebileceğiz.

That means each of you will contain on a CD your entire gene code.

Bu da, her birinizin gen haritasının içinde bulunduğu bir CD'ye sahip olmanız demek.

And it will be really boring. It will read like this.

Ve çok sıkıcı olacak. Bunun gibi okuyacak.

(Laughter)

(Kahkahalar)

The really neat thing about this stuff is that's life.

Bununla ilgili en düzgün şey, bunun hayat olması.

And Laurie's going to talk about this one a little bit.

Bunun hakkında Lauri biraz konuşacak.

Because if you happen to find this one inside your body,

Çünkü bunu gibi bir şey vücudunuzda bulunursa

you're in big trouble, because that's the source code for Ebola.

başınız belada demektir çünkü bu, Ebola'nun kaynak kodudur.

That's one of the deadliest diseases known to humans.

İnsanlığın bildiği en ölümcül hastalıklardan biridir.

But plants work the same way and insects work the same way,

Fakat bitkiler de aynı şekilde çalışır, böcekler de aynı şekilde çalışır

and this apple works the same way.

ve bu elma da aynı şekilde çalışır.

This apple is the same thing as this floppy disk.

Bu elma, bu disketle aynı şeydir.

Because this thing codes ones and zeros,

Çünkü bu disket 1 ve 0'ları kodlar,

and this thing codes A, T, C, Gs, and it sits up there,

bu elmaysa A, T, C ve G'ler ve öylece durarak,

absorbing energy on a tree, and one fine day

bir ağaçtan enerji emer ve bir gün

it has enough energy to say, execute, and it goes [thump]. Right?

yeterli enerjiye sahip olur, diyelim ki, çalıştırmak için ve gümler. Değil mi?

(Laughter)

(Kahkahalar)

And when it does that, pushes a .EXE, what it does is,

Ve bunu yaptığında, .EXE dosyasını çalıştırır ve bunun yaptığı da

it executes the first line of code, which reads just like that,

kodun ilk satırını çalıştırmaktır ve şu şekilde okur,

AATCAGGGACCC, and that means: make a root.

AATCAGGGACCC, ve bu, şu demektir: bir kök yap.

Next line of code: make a stem.

Bir sonraki satır: Bir gövde yap.

Next line of code, TACGGGG: make a flower that's white,

Bir sonraki satır, TACGGGG: beyaz bir çiçek yap,

that blooms in the spring, that smells like this.

her ilkbaharda açan ve şunun gibi kokan.

In the measure that you have the code

Koda sahip olmanız ve

and the measure that you read it --

onu okumanız önemlidir --

and, by the way, the first plant was read two years ago;

ve bu arada, ilk bitki 2 sene önce okundu;

the first human was read two years ago;

ilk insan 2 sene önce okundu;

the first insect was read two years ago.

ilk böcek 2 sene önce okundu.

The first thing that we ever read was in 1995:

İlk defa okunan şey ise 1995 yılındaydı:

a little bacteria called Haemophilus influenzae.

Haemophilius influanzae isimli küçük bir bakteri.

In the measure that you have the source code, as all of you know,

Kaynak koduna sahip olduğunuz, bildiğiniz gibi,

you can change the source code, and you can reprogram life forms

kaynak kodunu değiştirebilirsiniz ve yeni formlar için programlayabilirsiniz

so that this little thingy becomes a vaccine,

ve bu küçük şey bir aşıya dönüşür

or this little thingy starts producing biomaterials,

veya bu küçük şey biyomateryaller üretmeye başlar

which is why DuPont is now growing a form of polyester

ki bu da DuPont'un şu anda neden ipek gibi hissedilen

that feels like silk in corn.

poliesterler ürettiğinin sebebidir.

This changes all rules. This is life, but we're reprogramming it.

Bu bütün kuralları değiştirir. Bu hayattır, fakat biz onu yeniden programlıyoruz.

This is what you look like. This is one of your chromosomes.

Bu sizin nasıl göründüğünüz. Bu sizin bir kromozomunuz.

And what you can do now is,

Ve şu anda yapabileceğiniz şu:

you can outlay exactly what your chromosome is,

kromozomun tam olarak ne içerdiğini bulabilirsiniz,

and what the gene code on that chromosome is right here,

kromozomda ne tip bir genetik kod bulunduğunu öğrenebilirsiniz

and what those genes code for, and what animals they code against,

ve bu kodların ne işe yaradığını bulabilirsiniz, hangi hayvanlara karşı kodlandığını bulabilirsiniz

and then you can tie it to the literature.

ve onunla istediğinizi yapabilirsiniz.

And in the measure that you can do that, you can go home today,

Ve bunu yaparak, bugün evinize gidebilir,

and get on the Internet, and access

interneti açabilir ve Dünya'nın en büyük

the world's biggest public library, which is a library of life.

kütüphanesine, hayatın kütüphanesine bağlanabilirsiniz.

And you can do some pretty strange things

Ve oldukça ilginç şeyler yapabilirsiniz

because in the same way as you can reprogram this apple,

çünkü aynı bu elmayı programladığımız gibi,

if you go to Cliff Tabin's lab at the Harvard Medical School,

Harvard Tıp Okulu'ndaki Cliff Tabin'in laboratuvarına gidebilir

he's reprogramming chicken embryos to grow more wings.

ve daha çok kanada sahip tavuk embriyolarını nasıl programladığını görebilirsiniz.

Why would Cliff be doing that? He doesn't have a restaurant.

Cliff neden böyle bir şey yapsın? Bir restoranı bile yok ki!

(Laughter)

(Kahkahalar)

The reason why he's reprogramming that animal to have more wings

Daha çok kanatları olması için yeniden programlama yapmasının nedeni

is because when you used to play with lizards as a little child,

çocukken kertenkelelerle oynadıysanız bilirsiniz,

and you picked up the lizard, sometimes the tail fell off, but it regrew.

kertenkeleyi alırsınız ve bazen kuyruğu düşer; fakat yeniden oluşur.

Not so in human beings:

İnsanlarda böyle değildir:

you cut off an arm, you cut off a leg -- it doesn't regrow.

bir kolu kesersiniz, bir bacağı kesersiniz; bir daha büyümez.

But because each of your cells contains your entire gene code,

Fakat tüm hücreleriniz, tüm gen kodunuza sahip olduğundan,

each cell can be reprogrammed, if we don't stop stem cell research

her hücre yeniden programlanabilir ve eğer kök hücre araştırmasını sonlandırmazsak

and if we don't stop genomic research,

ve eğer genomik araştırmaları sonlandırmazsak

to express different body functions.

değişik vücut işlevleri yaratabiliriz.

And in the measure that we learn how chickens grow wings,

Eğer tabukların nasıl kanat geliştirdiklerini öğrenebilirsek

and what the program is for those cells to differentiate,

ve hücrelerin farklılaşmasını sağlayan programı öğrenebilirsek

one of the things we're going to be able to do

yapabileceğimiz şeylerden biri, değişmeyen hücreleri,

is to stop undifferentiated cells, which you know as cancer,

siz onları kanser olarak biliyorsunuz, durdurabiliriz

and one of the things we're going to learn how to do

ve öğrenebileceğimiz şeylerden biri

is how to reprogram cells like stem cells

kemikleri, mideyi, deriyi, pankreası oluşturan

in such a way that they express bone, stomach, skin, pancreas.

kök hücreleri nasıl programlayabileceğimizdir.

And you are likely to be wandering around -- and your children --

Ve muhtemelen sizler -- ve çocuklarınız --

on regrown body parts in a reasonable period of time,

Dünya'da bu araştırmaları durdurmayan yerlerin

in some places in the world where they don't stop the research.

kayda değer bir süre içerisinde yeniden büyüyen vücut kısımları geliştireceklerini düşünüyorsunuz.

How's this stuff work? If each of you differs

Bu işler nasıl yürüyor? Her biriniz, yanınızdakiyle

from the person next to you by one in a thousand, but only three percent codes,

1.000'de 1 oranla farklılık gösteriyor, bu da sadece %3 kod demek.

which means it's only one in a thousand times three percent,

Bu da demek oluyor ki, sadece 1.000'de 1 çarpı %3,

very small differences in expression and punctuation

noktalama ve vurgulamadaki ufak küçük değişikliklerin bile

can make a significant difference. Take a simple declarative sentence.

önemli değişimler yaratabilecektir. Resmi bir cümleyi ele alın.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Right?

Tamam?

That's perfectly clear. So, men read that sentence,

Mükemmel bir şekilde açık. erkekler cümleyi okusun

and they look at that sentence, and they read this.

ve cümleye baksınlar ve bunu okusunlar.

Okay?

Tamam mı?

Now, women look at that sentence and they say, uh-uh, wrong.

Şimdş, kadınlar bu cümleye baksınlar ve onlar, ah, yanlış.

This is the way it should be seen.

Böyle gözükmesi gerekiyordu.

(Laughter)

(Kahkahalar)

That's what your genes are doing.

Genleriniz bunu yapmaktadır.

That's why you differ from this person over here by one in a thousand.

İşte bu sebeple şuradaki insanlar 1.000'de 1 farklısınız.

Right? But, you know, he's reasonably good looking, but...

Tamam mı? Fakat, bilirsiniz, o oldukça iyi gözüküyor, ama...

I won't go there.

O konuya girmeyeceğim.

You can do this stuff even without changing the punctuation.

Bunu noktalamayı değiştirmeden de yapabilirsiniz.

You can look at this, right?

Buna bakabilirsiniz, değil mi?

And they look at the world a little differently.

Ve Dünya'ya sadece birazcık farklı bakıyorlar.

They look at the same world and they say...

Aynı Dünya'ya bakıyorlar ve diyorlar ki...

(Laughter)

(Kahkahalar)

That's how the same gene code -- that's why you have 30,000 genes,

İşte bu neden aynı gen kodlarının -- neden 30.000 gene sahip olduğunuz,

mice have 30,000 genes, husbands have 30,000 genes.

farelerin 30.000 gene sahip olduğu, kocaların 30.000 gene sahip olduğudur.

Mice and men are the same. Wives know that, but anyway.

Fareler ve erkekler aynıdır. Eşler bunu biliyordu zaten, her neyse.

You can make very small changes in gene code

Genetik kodda çok küçük değişikler yapabilir

and get really different outcomes,

ve çok farklı değişimler elde edebilirsiniz,

even with the same string of letters.

birkaç harfle bile.

That's what your genes are doing every day.

Genlerinizin her gün yaptığı budur.

That's why sometimes a person's genes

İşte bu sebeple, bazı insanların kansere yakalanması için

don't have to change a lot to get cancer.

genleri çok fazla değişime ihtiyaç duymaz.

These little chippies, these things are the size of a credit card.

Bu ufaklıklar, bunlar bir kredi kartı boyundadır.

They will test any one of you for 60,000 genetic conditions.

Sizi 60.000 genetik durum için test ederler.

That brings up questions of privacy and insurability

Bu da gizlilik ve güvensizlik sorunlarını beraberinde getirir

and all kinds of stuff, but it also allows us to start going after diseases,

ve diğer tüm şeyleri, fakat aynı zamanda hastalıkların peşinden gitmemizi sağlar,

because if you run a person who has leukemia through something like this,

çünkü lösemisi olan bir insanı bunun gibi bir şeyle test ettiğinizde

it turns out that three diseases with

aynı klinik sendromlara sahip

completely similar clinical syndromes

3 hastalığın aslında

are completely different diseases.

birbirinden tamamen farklı 3 hastalık olduğunu görürsünüz.

Because in ALL leukemia, that set of genes over there over-expresses.

Çünkü ALL tipi lösemilerde, şu üstteki gen grubu aşırı çalışırlar.

In MLL, it's the middle set of genes,

MLL tipi lösemide, şu orta gen grubu,

and in AML, it's the bottom set of genes.

ve AML tipinde, şu alttaki gen grubu çalışır.

And if one of those particular things is expressing in your body,

Ve eğer şu özel şeylerden biri vücudunuzda baş gösteriyorsa,

then you take Gleevec and you're cured.

Gleevec alırsınız ve iyileşirsiniz.

If it is not expressing in your body,

Eğer bunlar gözükmüyorsa

if you don't have one of those types --

ve bu tiplerden birine sahip değilseniz --

a particular one of those types -- don't take Gleevec.

bunlardan hiçbirine -- o zaman Gleevec almayın.

It won't do anything for you.

Size bir faydası olmayacaktır.

Same thing with Receptin if you've got breast cancer.

Göğüs kanserinde de Receptin konusunda benzer bir durum vardır.

Don't have an HER-2 receptor? Don't take Receptin.

Eğer HER-2 reseptörünüz yoksa, Receptin kullanmayın.

Changes the nature of medicine. Changes the predictions of medicine.

Bu doğanın ilacını değiştiriyor. İlaçlarla ilgili tahminleri değiştiriyor.

Changes the way medicine works.

Tıbbın çalışmasını değiştiriyor.

The greatest repository of knowledge when most of us went to college

Üniversiteye gittiğimizde en önemli olarak öğrendiğimiz şeylerin

was this thing, and it turns out that

artık o kadar da önemli olmadıkları

this is not so important any more.

ortaya çıkıyor.

The U.S. Library of Congress, in terms of its printed volume of data,

Amerikan Kongre Kütüphanesi'nin basılmış tüm yayınları bile

contains less data than is coming out of a good genomics company

aylık bazda iyi bir genomik firmasının sahip olduğundan

every month on a compound basis.

daha az veriye sahiptir.

Let me say that again: A single genomics company

Tekrar söyleyeyim: Tek bir genomik şirketi

generates more data in a month, on a compound basis,

bir ay içerisinde, Kongre Kütüphanesi'nin basılı tüm yayınlarından

than is in the printed collections of the Library of Congress.

daha fazla veri üretmektedir.

This is what's been powering the U.S. economy. It's Moore's Law.

Bu Amerikan ekonomisine güç veren şeydir. Bu, Moore Yasası'dır.

So, all of you know that the price of computers halves every 18 months

Eğer her 18 ayda bir, bilgisayarların fiyatı yarıya düşerse,

and the power doubles, right?

güç 2 katına çıkar, değil mi?

Except that when you lay that side by side with the speed

Eğer GenBank'ta biriken verileri

with which gene data's being deposited in GenBank,

yan yana dizmeye kalkarsanız

Moore's Law is right here: it's the blue line.

Moore Yasası oradadır: mavi çizgidir.

This is on a log scale, and that's what superexponential growth means.

Logaritmik skaladadır ve süpereksponansiyal büyüme demektir.

This is going to push computers to have to grow faster

Bu, bilgisayarların şimdiye kadar geliştiğinden

than they've been growing, because so far,

daha hızlı gelişmeye zorlamaktadır çünkü şimdiye kadar,

there haven't been applications that have been required

Moore Yasası'ndan daha hızlı giden bir uygulamaya

that need to go faster than Moore's Law. This stuff does.

gerek görülmemiştir. Bu böyledir.

And here's an interesting map.

Burada ilginç bir harita var.

This is a map which was finished at the Harvard Business School.

Harvard Business School'da bitirilmiş bir harita.

One of the really interesting questions is, if all this data's free,

İlginç sorulardan biri, eğer tüm veriler ücretsiz olsaydı,

who's using it? This is the greatest public library in the world.

kim kullanırdı? Bu, Dünya'daki en büyük halk kütüphanesidir.

Well, it turns out that there's about 27 trillion bits

Amerika'dan Amerikaya 27 trilyon bitin,

moving inside from the United States to the United States;

Amerika'dan Avrupa'ya 4.6 trilyon bitin;

about 4.6 trillion is going over to those European countries;

Amerika'dan Japonya'ya 5.5 trilyon bitin

about 5.5's going to Japan; there's almost no communication

gittiğini görüyoruz. Japonya içerisinde hiçbir

between Japan, and nobody else is literate in this stuff.

iletişim yok, ve başkası da bu konuda bilgili değil.

It's free. No one's reading it. They're focusing on the war;

Bu ücretsiz. Kimse okumuyor! Herkes savaşa odaklanmış,

they're focusing on Bush; they're not interested in life.

herkes Bush'a odaklanmış; hayatla ilgilenmiyorlar.

So, this is what a new map of the world looks like.

Bu da yeni Dünya haritasının neye benzeyeceği.

That is the genomically literate world. And that is a problem.

Bu genomik dünyası. Ve bu da bir problem.

In fact, it's not a genomically literate world.

Aslında, genomik bilgisine sahip bir dünya değil.

You can break this out by states.

Bunu eyaletlere bölebilirsiniz.

And you can watch states rise and fall depending on

Eyaletlerin hayatın dilini konuşma becerisine göre,

their ability to speak a language of life,

yükselip düşmelerini izleyebilirsiniz

and you can watch New York fall off a cliff,

ve New York'un bir uçurumdan uçmasını izleyebilirsiniz,

and you can watch New Jersey fall off a cliff,

ve New Jersey'nin bir uçurumdan uçmasını izleyebilirsiniz

and you can watch the rise of the new empires of intelligence.

ve yeni zeka imparatorluklarının yükselişini izleyebilirsiniz.

And you can break it out by counties, because it's specific counties.

Ve ülkelere de bölebilirsiniz.

And if you want to get more specific,

Ve daha spesifik olmak gerekirse,

it's actually specific zip codes.

bunlar aslında posta kodlarıdır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So, you want to know where life is happening?

Peki, nerede hayatın gerçekleştiğini bilmek ister misiniz?

Well, in Southern California it's happening in 92121. And that's it.

Pekala, Güney Kaliforniya'da, 92121'de gerçekleşiyor. Ve bu o.

And that's the triangle between Salk, Scripps, UCSD,

Salk, Scripps ve UCSD arasında bir üçgen var

and it's called Torrey Pines Road.

ve buna Torrey Pines Yolu deniyor.

That means you don't need to be a big nation to be successful;

Bu da, başarılı olmak için büyük bir ulus olmanız gerekmediği demek;

it means you don't need a lot of people to be successful;

çok fazla insana sahip olmanız gerekmediği demek;

and it means you can move most of the wealth of a country

bu, ülkenizdeki bütün değerleri iyi seçilmiş 3 ya da

in about three or four carefully picked 747s.

4 tane 747 ile taşıyabilmeniz demek.

Same thing in Massachusetts. Looks more spread out but --

Massachusetts'te bir şey. Daha saçılmış gözüküyor ama --

oh, by the way, the ones that are the same color are contiguous.

oh, bu arada, aynı renkle gösterilenler sınır komşuları.

What's the net effect of this?

Bunun net etkisi nedir?

In an agricultural society, the difference between

Tarıma dayalı bir toplumda, en zenginle

the richest and the poorest,

en fakir arasındaki fark,

the most productive and the least productive, was five to one. Why?

en üretici olanla en az üretici olan arasındaki fark, 5'e 1'dir. Neden?

Because in agriculture, if you had 10 kids

Çünkü tarımda, eğer 10 çocuğunuz varsa

and you grow up a little bit earlier and you work a little bit harder,

ve hep biraz erken kalkıp, biraz fazla çalışıyorsanız,

you could produce about five times more wealth, on average,

komşunuza kıyasla ortalama olarak 5 kat daha fazla

than your neighbor.

değer üretebilirsiniz.

In a knowledge society, that number is now 427 to 1.

Bir bilgi toplumunda, bu oran şu anda 427'ye 1'dir.

It really matters if you're literate, not just in reading and writing

Bu gerçekten de eğer kültürlüyseniz, sadece İngilizce, Fransızca

in English and French and German,

ve Almanca okuma yazma bilmiyorsunuz

but in Microsoft and Linux and Apple.

ama aynı zamanda Microsoft, Linux ve Apple dilini de biliyorsunuz demektir.

And very soon it's going to matter if you're literate in life code.

Ve çok yakın zamanda, hayat kodunda kültürlü olup olmadığınız fark edecek.

So, if there is something you should fear,

Dolayısıyla, eğer korkmanız gereken bir şey varsa,

it's that you're not keeping your eye on the ball.

o da gözünüzü topta tutmadığınızdır.

Because it really matters who speaks life.

Çünkü hayatı kimin konuştuğu önemlidir.

That's why nations rise and fall.

Bu, devletlerin yükselip düşmeleri için bir sebeptir.

And it turns out that if you went back to the 1870s,

Ve eğer 1870'lere dönerseniz,

the most productive nation on earth was Australia, per person.

Avusturalya'nın kişi başına en üretken ülke olduğunu görürsünüz.

And New Zealand was way up there. And then the U.S. came in about 1950,

Ve Yeni Zelanda da en yukarıdaydı. Ve Amerika, 1950'lerde geldi

and then Switzerland about 1973, and then the U.S. got back on top --

ve İsviçre 1973'te ve sonra Amerika en üste çıktı --

beat up their chocolates and cuckoo clocks.

rakiplerini ezip yenerek.

And today, of course, you all know that the most productive nation

Ve günümüzde, elbette ki, bildiğiniz gibi Dünya'daki en üretici üle

on earth is Luxembourg, producing about one third more wealth

Lüksemburg'dur, Amerika'daki 1 insandan 3'te 1 daha fazla

per person per year than America.

üretim yapmaktadırlar.

Tiny landlocked state. No oil. No diamonds. No natural resources.

Küçücük bir ülke. Petrol yok. Elmas yok. Doğal kaynak yok.

Just smart people moving bits. Different rules.

Sadece akıllı insanlar, bitlerle oynuyorlar. Farklı kurallar.

Here's differential productivity rates.

Burada değişken üretim oranları var.

Here's how many people it takes to produce a single U.S. patent.

Burada tek bir Amerikan patenti üretmek için kaç kişiye ihtiyaç olduğu yazılı.

So, about 3,000 Americans, 6,000 Koreans, 14,000 Brits,

Pekala, yaklaşık 3.000 Amerikalı, 6.000 Koreli, 14.000 İngiliz,

790,000 Argentines. You want to know why Argentina's crashing?

790.000 Arjantinli. Neden Arjantin'in çöktüğünü biliyor musunuz?

It's got nothing to do with inflation.

Enflasyonla bir alakası yok.

It's got nothing to do with privatization.

Özelleştirmeyle alakası yok.

You can take a Harvard-educated Ivy League economist,

Harvard'dan mezun Ivy League görmüş bir ekonomisti,

stick him in charge of Argentina. He still crashes the country

Arjantin'in başına verebilirsiniz. Gene de ülkeyi batıracaktır

because he doesn't understand how the rules have changed.

çünkü kuralların nasıl değiştiğini bilmemektedir.

Oh, yeah, and it takes about 5.6 million Indians.

Ve evet, 5.6 milyon Hindistanlı.

Well, watch what happens to India.

Hindistan'da neler olduğuna bir bakın.

India and China used to be 40 percent of the global economy

Hindistan ve Çin, Sanayi Devrimi sırasında global ekonominin

just at the Industrial Revolution, and they are now about 4.8 percent.

%40'ını oluşturuyordu, şu anda ise sadece %4.8'ini.

Two billion people. One third of the global population producing 5 percent of the wealth

2 milyar insan. Dünya nüfusunun 3'te 1'i, sadece %5'lik değer üretebiliyor,

because they didn't get this change,

çünkü bu değişimi anlamadılar,

because they kept treating their people like serfs

çünkü insanlarını köle gibi çalıştırmaya devam ettiler;

instead of like shareholders of a common project.

ortak bir projede pay alacaklarına.

They didn't keep the people who were educated.

Eğitimli insanları ellerinde tutmadılar.

They didn't foment the businesses. They didn't do the IPOs.

İşyeri açmaya teşvik etmediler. IPO'ları yapmadılar.

Silicon Valley did. And that's why they say

Silikon Vadisi yaptı. Bu yüzde Silikon Vadisi'nin

that Silicon Valley has been powered by ICs.

IC'ler tarafından desteklendiği söyleniyor.

Not integrated circuits: Indians and Chinese.

IC, "integrated circuit" (entegre devre) demek değil: Hint (Indian) ve Çinli (Chinese) demek.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Here's what's happening in the world.

İşte Dünya'da olanlar.

It turns out that if you'd gone to the U.N. in 1950,

Birleşmiş Milletlere 1950 yılında gitseydiniz,

when it was founded, there were 50 countries in this world.

yani ilk kurulduğunda, Dünya'da 50 ülke vardı.

It turns out there's now about 192.

Şu anda 192 tane var.

Country after country is splitting, seceding, succeeding, failing --

Ülke ardına ülkeler bölünüyor, güçleniyor, başarılı oluyor, yok oluyor.

and it's all getting very fragmented. And this has not stopped.

Gittikçe daha da bölünüyor. Ve bu durmadı.

In the 1990s, these are sovereign states

1990'larda, 1990'dan önce var olmayan

that did not exist before 1990.

özgür ülkeler oluştu.

And this doesn't include fusions or name changes or changes in flags.

Bunlar birleşmeleri ya da bayrak değişimlerini ya da isim değişimlerini kapsamıyor.

We're generating about 3.12 states per year.

Her yıl 3.12 ülke yaratıyoruz.

People are taking control of their own states,

İnsanlar kendi devletlerinin kontrolünü alıyorlar,

sometimes for the better and sometimes for the worse.

bazen daha iyi oluyor, bazen daha kötü.

And the really interesting thing is,

Ve en ilginç olanı,

you and your kids are empowered to build great empires,

sizler ve çocuklarınız güçlü imparatorluklar yaratmak için destekleniyorsunuz

and you don't need a lot to do it.

halbuki bunlara o kadar da ihtiyacınız yok.

(Music)

(Müzik)

And, given that the music is over, I was going to talk

Ve müzik bittiğinde sizlere

about how you can use this to generate a lot of wealth,

nasıl daha fazla değer yaratacağımızdan ve

and how code works.

kodların nasıl çalıştığından bahsedeceğim.

Moderator: Two minutes.

(Moderatör: 2 dakika)

(Laughter)

(Kahkahalar)

Juan Enriquez: No, I'm going to stop there and we'll do it next year

Hayır, burada duracağım ve bunu seneye yapacağız

because I don't want to take any of Laurie's time.

çünkü Laurie'nin zamanından çalmak istemiyorum.

But thank you very much.

Çok teşekkür ederim.