Juan Enriquez: The life-code that will reshape the future

Tłumaczenie: Mateusz Pazdur Korekta: Kinga Skorupska

I'm supposed to scare you, because it's about fear, right?

Powinienem was przestraszyć, bo chodzi o strach, prawda?

And you should be really afraid,

A wy powinniście się bać,

but not for the reasons why you think you should be.

ale z innych powodów, niż myślicie.

You should be really afraid that --

Naprawdę powinniście się bać...

if we stick up the first slide on this thing -- there we go -- that you're missing out.

Pierwszy slajd... że coś wam umyka.

Because if you spend this week thinking about Iraq and

Bo jeśli przez ten tydzień myśleliście o Iraku,

thinking about Bush and thinking about the stock market,

o Bushu i o giełdzie,

you're going to miss one of the greatest adventures that we've ever been on.

umknie wam jedna z największych przygód.

And this is what this adventure's really about.

A przygoda ta dotyczy

This is crystallized DNA.

skrystalizowanego DNA.

Every life form on this planet -- every insect, every bacteria, every plant,

Każda forma życia na tej planecie - owad, bakteria,

every animal, every human, every politician -- (Laughter)

roślina, zwierzę, człowiek, polityk... (Śmiech)

is coded in that stuff.

jest tak zakodowany.

And if you want to take a single crystal of DNA, it looks like that.

To pojedynczy kryształ DNA.

And we're just beginning to understand this stuff.

Dopiero zaczynamy je rozumieć.

And this is the single most exciting adventure that we have ever been on.

To nasza najbardziej ekscytująca przygoda.

It's the single greatest mapping project we've ever been on.

Nasz największy projekt mapowania genów.

If you think that the mapping of America's made a difference,

Jeżeli sądzicie, że stworzenie mapy Ameryki,

or landing on the moon, or this other stuff,

albo lądowanie na księżycu, coś zmieniły...

it's the map of ourselves and the map of every plant

To mapa nas samych i każdej rośliny,

and every insect and every bacteria that really makes a difference.

owada i bakterii jest tym, co wszystko zmienia.

And it's beginning to tell us a lot about evolution.

Wiele dowiadujemy się o ewolucji.

(Laughter)

(Śmiech)

It turns out that what this stuff is --

Okazuje się, że jest to...

and Richard Dawkins has written about this --

Pisał o tym Richard Dawkins...

is, this is really a river out of Eden.

To rzeka wypływająca z Edenu.

So, the 3.2 billion base pairs inside each of your cells

3,2 miliarda par zasad w każdej waszej komórce

is really a history of where you've been for the past billion years.

przedstawia waszą historię sprzed miliarda lat.

And we could start dating things,

Moglibyśmy zacząć datować,

and we could start changing medicine and archeology.

zmieniać medycynę i archeologię.

It turns out that if you take the human species about 700 years ago,

Okazuje się, że 700 lat temu biali Europejczycy

white Europeans diverged from black Africans in a very significant way.

odbiegli od czarnoskórych Afrykanów.

White Europeans were subject to the plague.

Biali Europejczycy padali ofiarą dżumy.

And when they were subject to the plague, most people didn't survive,

Większość z nich nie przeżyła,

but those who survived had a mutation on the CCR5 receptor.

ale u ocalonych występowała mutacja receptora CCR5,

And that mutation was passed on to their kids

którą przekazali swoim dzieciom,

because they're the ones that survived,

ponieważ to oni przetrwali.

so there was a great deal of population pressure.

Presja demograficzna była kluczowa.

In Africa, because you didn't have these cities,

W Afryce nie było takich miast,

you didn't have that CCR5 population pressure mutation.

więc nie było mutacji CCR5 związanej z tą presją.

We can date it to 700 years ago.

Stało to się 700 lat temu.

That is one of the reasons why AIDS is raging across Africa as fast as it is,

Między innymi z tego powodu AIDS

and not as fast across Europe.

rozprzestrzenia się szybciej w Afryce niż w Europie.

And we're beginning to find these little things for malaria,

Zaczynamy odnajdywać takie zależności dla malarii,

for sickle cell, for cancers.

anemii sierpowatej, raka.

And in the measure that we map ourselves,

A zakres, w jakim mapujemy samych siebie

this is the single greatest adventure that we'll ever be on.

to dla nas największa przygoda.

And this Friday, I want you to pull out a really good bottle of wine,

W ten piątek wyciągnijcie butelkę dobrego wina

and I want you to toast these two people.

i wznieście toast za tych dwóch panów.

Because this Friday, 50 years ago, Watson and Crick found the structure of DNA,

50 lat temu Watson i Crick odkryli strukturę DNA.

and that is almost as important a date

Ta rocznica jest niemal tak ważna,

as the 12th of February when we first mapped ourselves,

jak stworzenie pierwszej mapy naszego genomu,

but anyway, we'll get to that.

12 lutego, ale o tym później.

I thought we'd talk about the new zoo.

Możemy pomówić o nowym Zoo.

So, all you guys have heard about DNA, all the stuff that DNA does,

Słyszeliście o DNA, o tym, co robi DNA,

but some of the stuff we're discovering is kind of nifty

ale niektóre z naszych odkryć są dość zmyślne,

because this turns out to be the single most abundant species on the planet.

bo okazuje się, że jest to najliczniejszy gatunek na Ziemi.

If you think you're successful or cockroaches are successful,

Jeśli uważacie, że to nam albo karaluchom się poszczęściło...

it turns out that there's ten trillion trillion Pleurococcus sitting out there.

Okazuje się, że jest dziesięć bilionów bilionów pierwotków.

And we didn't know that Pleurococcus was out there,

A my nie wiedzieliśmy o istnieniu pierwotków,

which is part of the reason

A my nie wiedzieliśmy o istnieniu pierwotków,

why this whole species-mapping project is so important.

też dlatego projekt mapowania genomu jest tak ważny.

Because we're just beginning to learn

Bo dopiero zaczynamy uczyć się o tym,

where we came from and what we are.

skąd pochodzimy i czym jesteśmy.

And we're finding amoebas like this. This is the amoeba dubia.

Odkrywamy ameby, takie jak ta - amoeba dubia.

And the amoeba dubia doesn't look like much,

Nie wygląda imponująco, ale...

except that each of you has about 3.2 billion letters,

Każdego z Was można opisać 3,2 miliardami "liter",

which is what makes you you,

które determinują jacy jesteście,

as far as gene code inside each of your cells,

to kod genetyczny w każdej waszej komórce.

and this little amoeba which, you know,

Ta mała ameba,

sits in water in hundreds and millions and billions,

która siedzi w wodzie w miliardowych grupach,

turns out to have 620 billion base pairs of gene code inside.

posiada 620 miliardów par zasad w DNA.

So, this little thingamajig has a genome

Więc takie małe ustrojstwo ma genom

that's 200 times the size of yours.

200 razy większy niż Wasz.

And if you're thinking of efficient information storage mechanisms,

Jeśli myślimy o skutecznych mechanizmach przechowywania informacji,

it may not turn out to be chips.

nie muszą być to chipy.

It may turn out to be something that looks a little like that amoeba.

Może być to coś, co przypomina taką amebę.

And, again, we're learning from life and how life works.

Samo życie uczy nas tego jak funkcjonuje.

This funky little thing: people didn't used to think

Zabawne, ale ludzie nie wierzyli,

that it was worth taking samples out of nuclear reactors

że warto pobierać próbki z reaktorów atomowych

because it was dangerous and, of course, nothing lived there.

bo to niebezpieczne i nie ma tam życia.

And then finally somebody picked up a microscope

Ale w końcu ktoś wziął mikroskop

and looked at the water that was sitting next to the cores.

i spojrzał na wodę znajdującą się w pobliżu rdzeni.

And sitting next to that water in the cores

A w wodzie obok rdzeni

was this little Deinococcus radiodurans, doing a backstroke,

pływała bakteria Deinococcus radiodurans.

having its chromosomes blown apart every day,

Jej chromosomy były rozrywane

six, seven times, restitching them,

6-7 razy dziennie a ona je zszywała i żyła

living in about 200 times the radiation that would kill you.

w promieniowaniu 200 silniejszym niż śmiertelne dla nas.

And by now you should be getting a hint as to how diverse

Teraz pomału zaczynacie rozumieć jak różnorodna,

and how important and how interesting this journey into life is,

ważna i interesująca jest podróż wgłąb życia,

and how many different life forms there are,

jak wiele jest różnorodnych form życia

and how there can be different life forms living in

i jak odmienne mogą one być

very different places, maybe even outside of this planet.

w różnych miejscach, może też poza naszą planetą.

Because if you can live in radiation that looks like this,

Bo jeśli można żyć w takim promieniowaniu,

that brings up a whole series of interesting questions.

nasuwa się szereg ciekawych pytań.

This little thingamajig: we didn't know this thingamajig existed.

Takie małe coś: nie wiedzieliśmy, że istnieje.

We should have known that this existed

Powinniśmy byli to wiedzieć,

because this is the only bacteria that you can see to the naked eye.

bo to jedyna bakteria widoczna gołym okiem.

So, this thing is 0.75 millimeters.

Ma średnicę 0.75 milimetra.

It lives in a deep trench off the coast of Namibia.

Żyje w głębokich rowach u wybrzeża Namibii.

And what you're looking at with this namibiensis

A ta namibiensis, którą widzicie,

is the biggest bacteria we've ever seen.

to największa bakteria, jaką widzieliśmy.

So, it's about the size of a little period on a sentence.

Ma wielkość mniej więcej kropki w zdaniu.

Again, we didn't know this thing was there three years ago.

3 lata temu nie wiedzieliśmy o jej istnieniu.

We're just beginning this journey of life in the new zoo.

Dopiero zaczynamy podróż przez życie w nowym Zoo.

This is a really odd one. This is Ferroplasma.

Ferroplasma też jest osobliwa.

The reason why Ferroplasma is interesting is because it eats iron,

Żywi się żelazem,

lives inside the equivalent of battery acid,

żyje w środowisku podobnym do kwasu w bateriach

and excretes sulfuric acid.

i wydala kwas siarkowy.

So, when you think of odd life forms,

Gdy więc myślicie o osobliwych formach życia,

when you think of what it takes to live,

i o tym, co jest potrzebne do życia,

it turns out this is a very efficient life form,

okazuje się, że to jest bardzo wydajna forma życia,

and they call it an archaea. Archaea means "the ancient ones."

nazywa się arachea, co znaczy "prastare".

And the reason why they're ancient is because this thing came up

Są prastare, bo pojawiły się,

when this planet was covered

gdy Ziemia była pokryta substancjami jak kwas siarkowy

by things like sulfuric acid in batteries,

gdy Ziemia była pokryta substancjami jak kwas siarkowy

and it was eating iron when the earth was part of a melted core.

i żywiły się żelazem, gdy Ziemia była częścią stopionego rdzenia.

So, it's not just dogs and cats and whales and dolphins

Więc nie tylko psy, koty, wieloryby czy delfiny

that you should be aware of and interested in on this little journey.

powinny przykuwać uwagę i zainteresowanie.

Your fear should be that you are not,

Powinniście się bać tego,

that you're paying attention to stuff which is temporal.

że zwracacie uwagę tylko na rzeczy przejściowe.

I mean, George Bush -- he's going to be gone, alright? Life isn't.

Taki George Bush - kiedyś odejdzie. A życie nie.

Whether the humans survive or don't survive,

Bez względu na to, czy ludzie przetrwają,

these things are going to be living on this planet or other planets.

te istoty będą żyć na tej planecie lub na innych planetach.

And it's just beginning to understand this code of DNA

A to dopiero pierwszy krok w zrozumieniu kodu DNA,

that's really the most exciting intellectual adventure

co jest najbardziej ekscytującą przygodą intelektualną

that we've ever been on.

jakiej jesteśmy częścią.

And you can do strange things with this stuff. This is a baby gaur.

Możemy robić z tym dziwne rzeczy. To mały gaur.

Conservation group gets together,

Grupa ekologów zbiera się

tries to figure out how to breed an animal that's almost extinct.

i próbuje umożliwić rozmnażanie niemal wymarłym zwierzętom.

They can't do it naturally, so what they do with this thing is

Nie można tego zrobić w sposób naturalny,

they take a spoon, take some cells out of an adult gaur's mouth, code,

więc biorą łyżkę, pobierają kilka komórek z pyska dorosłego gaura

take the cells from that and insert it into a fertilized cow's egg,

i przenoszą te komórki do zapłodnionej komórki jajowej krowy,

reprogram cow's egg -- different gene code.

przeprogramowują komórkę krowy - inny kod genetyczny.

When you do that, the cow gives birth to a gaur.

Potem krowa rodzi gaura.

We are now experimenting with bongos, pandas, elands, Sumatran tigers,

Teraz eksperymentujemy z bongo, pandami, antylopami oreas, tygrysami sumatrzańskimi,

and the Australians -- bless their hearts --

a poczciwi Australijczycy bawią się tym.

are playing with these things.

a poczciwi Australijczycy bawią się tym.

Now, the last of these things died in September 1936.

Ostatni osobnik zdechł we wrześniu 1936 roku.

These are Tasmanian tigers. The last known one died at the Hobart Zoo.

To tygrysy tasmańskie. Ostatni zdechł w Hobart Zoo.

But it turns out that as we learn more about gene code

Okazuje się jednak, że poznając kod genetyczny

and how to reprogram species,

i sposób przeprogramowywania gatunków

we may be able to close the gene gaps in deteriorate DNA.

możemy wypełniać luki genów w zniszczonym DNA.

And when we learn how to close the gene gaps,

A kiedy dowiemy się, jak wypełniać luki genów,

then we can put a full string of DNA together.

będziemy mogli złożyć całą nić DNA.

And if we do that, and insert this into a fertilized wolf's egg,

Jeżeli to zrobimy i umieścimy ją w zapłodnionej komórce jajowej wilczycy,

we may give birth to an animal

możemy doprowadzić do narodzin zwierzęcia,

that hasn't walked the earth since 1936.

które nie występuje na ziemi od 1936 roku.

And then you can start going back further,

Potem możemy pójść jeszcze dalej

and you can start thinking about dodos,

i zacząć myśleć o ptakach dodo

and you can think about other species.

i o innych gatunkach.

And in other places, like Maryland, they're trying to figure out

Gdzie indziej, np. w Maryland, próbuje się ustalić,

what the primordial ancestor is.

kto był naszym pierwotnym przodkiem.

Because each of us contains our entire gene code

W każdym z nas jest cały kod genetyczny,

of where we've been for the past billion years,

który mówi, gdzie byliśmy przez miliard lat,

because we've evolved from that stuff,

bo z tego właśnie wyewoluowaliśmy,

you can take that tree of life and collapse it back,

możemy przewrócić drzewo życia

and in the measure that you learn to reprogram,

i jeśli nauczymy się przeprogramowywać,

maybe we'll give birth to something

możemy dać życie czemuś

that is very close to the first primordial ooze.

bardzo podobnemu do pierwotnej zupy.

And it's all coming out of things that look like this.

A to wszystko pochodzi z czegoś takiego.

These are companies that didn't exist five years ago.

Jeszcze pięć lat temu te firmy nie istniały.

Huge gene sequencing facilities the size of football fields.

Potężne zakłady sekwencjonowania genów wielkości boiska.

Some are public. Some are private.

Niektóre są publiczne, inne prywatne.

It takes about 5 billion dollars to sequence a human being the first time.

Pierwsze sekwencjonowanie człowieka kosztowało 5 miliardów dolarów.

Takes about 3 million dollars the second time.

Drugie - 3 miliony dolarów.

We will have a 1,000-dollar genome within the next five to eight years.

W ciągu następnych 5-8 lat będzie kosztować 1000 $.

That means each of you will contain on a CD your entire gene code.

Będziecie mogli zapisać na płycie CD swój kod genetyczny.

And it will be really boring. It will read like this.

Straszna nuda. Tak będzie wyglądać.

(Laughter)

(Śmiech)

The really neat thing about this stuff is that's life.

Tak właśnie wygląda życie.

And Laurie's going to talk about this one a little bit.

Laurie trochę o tym opowie.

Because if you happen to find this one inside your body,

Bo jeśli znajdziecie to w swoim ciele,

you're in big trouble, because that's the source code for Ebola.

macie pecha, ponieważ to kod źródłowy Eboli.

That's one of the deadliest diseases known to humans.

Jednej z najbardziej zabójczych chorób nam znanych.

But plants work the same way and insects work the same way,

Ale tak samo funkcjonują rośliny i owady,

and this apple works the same way.

albo to jabłko.

This apple is the same thing as this floppy disk.

To jabłko jest tym samym co ta dyskietka.

Because this thing codes ones and zeros,

Bo tutaj koduje się zerami i jedynkami,

and this thing codes A, T, C, Gs, and it sits up there,

a to koduje A, T, C, G.

absorbing energy on a tree, and one fine day

Wchłania energię na drzewie,

it has enough energy to say, execute, and it goes [thump]. Right?

aż ma jej tyle, żeby zacząć działać i... [bum].

(Laughter)

(Śmiech)

And when it does that, pushes a .EXE, what it does is,

Kiedy uruchomi .EXE,

it executes the first line of code, which reads just like that,

wykonuje pierwszą linię kodu, która wygląda tak:

AATCAGGGACCC, and that means: make a root.

AATCAGGGACCC i oznacza: wytwórz korzeń.

Next line of code: make a stem.

Następna linia kodu: wytwórz łodygę.

Next line of code, TACGGGG: make a flower that's white,

Następna linia, TACGGGG: wytwórz biały kwiat,

that blooms in the spring, that smells like this.

który kwitnie na wiosnę i pachnie właśnie tak.

In the measure that you have the code

Jeśli mamy już kod

and the measure that you read it --

i umiemy go odczytać...

and, by the way, the first plant was read two years ago;

Pierwsza roślina została odczytana dwa lata temu;

the first human was read two years ago;

pierwszy człowiek i owad,

the first insect was read two years ago.

też dwa lata temu.

The first thing that we ever read was in 1995:

Pierwszego odczytu dokonaliśmy w 1995;

a little bacteria called Haemophilus influenzae.

u małej bakterii o nazwie Haemophilus influenzae.

In the measure that you have the source code, as all of you know,

Jeżeli mamy kod źródłowy

you can change the source code, and you can reprogram life forms

możemy go zmieniać i przeprogramowywać życie,

so that this little thingy becomes a vaccine,

by takie małe coś stało się szczepionką,

or this little thingy starts producing biomaterials,

albo zaczęło wytwarzać biomateriały.

which is why DuPont is now growing a form of polyester

Firma DuPont hoduje w kukurydzy rodzaj poliestru,

that feels like silk in corn.

który w dotyku jest podobny do jedwabiu.

This changes all rules. This is life, but we're reprogramming it.

To zmienia wszystkie zasady. Programujemy życie.

This is what you look like. This is one of your chromosomes.

Tak wyglądacie. To jeden z waszych chromosomów.

And what you can do now is,

Możecie dokładnie opisać,

you can outlay exactly what your chromosome is,

czym jest wasz chromosom

and what the gene code on that chromosome is right here,

i jaki kod genetyczny się w nim znajduje

and what those genes code for, and what animals they code against,

i do czego służy i dla jakich zwierząt są kodowane,

and then you can tie it to the literature.

a potem można go powiązać z literaturą.

And in the measure that you can do that, you can go home today,

Możecie dziś pójść do domu

and get on the Internet, and access

i wejść przez Internet do biblioteki życia,

the world's biggest public library, which is a library of life.

największej na świecie biblioteki publicznej,

And you can do some pretty strange things

Możecie zrobić parę dość dziwnych rzeczy,

because in the same way as you can reprogram this apple,

ponieważ tak samo, jak z jabłkiem Cliff Tabin,

if you go to Cliff Tabin's lab at the Harvard Medical School,

w laboratorium Harvard Medical School,

he's reprogramming chicken embryos to grow more wings.

przeprogramowuje embriony kurcząt by miały więcej skrzydeł.

Why would Cliff be doing that? He doesn't have a restaurant.

Dlaczego Cliff miałby to robić? Nie prowadzi restauracji.

(Laughter)

(Śmiech)

The reason why he's reprogramming that animal to have more wings

Przeprogramowuje je, by miały więcej skrzydeł

is because when you used to play with lizards as a little child,

ponieważ, jeśli bawiliście się jaszczurkami w dzieciństwie,

and you picked up the lizard, sometimes the tail fell off, but it regrew.

i braliście ją do ręki odpadał jej ogon, ale potem odrastał.

Not so in human beings:

U ludzi tak się nie dzieje:

you cut off an arm, you cut off a leg -- it doesn't regrow.

odetniesz rękę, odetniesz nogę - ale ona nie odrośnie.

But because each of your cells contains your entire gene code,

Ale ponieważ każda wasza komórka zawiera całe DNA,

each cell can be reprogrammed, if we don't stop stem cell research

każda może zostać przeprogramowana, o ile nie zaprzestaniemy

and if we don't stop genomic research,

badań nad komórkami macierzystymi i genomiką

to express different body functions.

w celu wyrażenia różnych funkcji organizmu.

And in the measure that we learn how chickens grow wings,

Jeżeli dowiemy się jak kurczętom wyrastają skrzydła

and what the program is for those cells to differentiate,

i jaki program w tych komórkach dokonuje rozróznienia

one of the things we're going to be able to do

będziemy w stanie, między innymi,

is to stop undifferentiated cells, which you know as cancer,

zatrzymać komórki niezróżnicowane, czyli raka.

and one of the things we're going to learn how to do

Jedną z rzeczy, której zamierzamy się nauczyć

is how to reprogram cells like stem cells

jest programowanie komórek, np. macierzystych

in such a way that they express bone, stomach, skin, pancreas.

aby mogły wytwarzać kości, żołądek, skórę, trzustkę.

And you are likely to be wandering around -- and your children --

Już niedługo razem z dziećmi będziecie mogli sobie chodzić

on regrown body parts in a reasonable period of time,

na odrośniętych kończynach

in some places in the world where they don't stop the research.

tam, gdzie badania nie zostaną zatrzymane.

How's this stuff work? If each of you differs

Jak to działa? Każdy z was różni się

from the person next to you by one in a thousand, but only three percent codes,

od osoby obok o jedną tysięczną ale tylko w 3% kodu,

which means it's only one in a thousand times three percent,

to oznacza jedną tysięczną razy 3%

very small differences in expression and punctuation

bardzo niewielkie różnice w wyrażeniach i interpunkcji

can make a significant difference. Take a simple declarative sentence.

mogą robić znaczącą różnicę. Zdanie orzekające.

(Laughter)

(Śmiech)

Right?

No nie?

That's perfectly clear. So, men read that sentence,

To oczywiste. Mężczyźni czytając to zdanie

and they look at that sentence, and they read this.

widzą to.

Okay?

OK?

Now, women look at that sentence and they say, uh-uh, wrong.

A kobiety patrzą na to zdanie i mówią "nie, nie, błąd".

This is the way it should be seen.

Tak należy na to patrzeć.

(Laughter)

(Śmiech)

That's what your genes are doing.

Tak właśnie działają wasze geny.

That's why you differ from this person over here by one in a thousand.

Różnicie się od tego mężczyzny o jedną tysięczną.

Right? But, you know, he's reasonably good looking, but...

Jest całkiem przystojny, ale...

I won't go there.

Tu się zatrzymam.

You can do this stuff even without changing the punctuation.

Można tak robić nawet bez zmiany interpunkcji.

You can look at this, right?

Można spojrzeć na to, prawda?

And they look at the world a little differently.

Oni patrzą na świat trochę inaczej.

They look at the same world and they say...

Patrzą na ten sam świat i mówią...

(Laughter)

(Śmiech)

That's how the same gene code -- that's why you have 30,000 genes,

Tak samo jest z DNA - dlatego macie 30 tys. genów,

mice have 30,000 genes, husbands have 30,000 genes.

myszy mają 30 tys. genów, mężowie mają 30 tys. genów.

Mice and men are the same. Wives know that, but anyway.

Myszy i mężczyźni są tacy sami. Żony to wiedzą.

You can make very small changes in gene code

Można wprowadzać małe zmiany w kodzie genetycznym

and get really different outcomes,

i uzyskać bardzo różne wyniki,

even with the same string of letters.

nawet z tym samym ciągiem liter.

That's what your genes are doing every day.

To właśnie robią codziennie wasze geny.

That's why sometimes a person's genes

Dlatego czasami geny człowieka

don't have to change a lot to get cancer.

nie muszą się zbytnio zmieniać, by wywołać raka.

These little chippies, these things are the size of a credit card.

Te małe chipy są wielkości karty kredytowej.

They will test any one of you for 60,000 genetic conditions.

Sprawdzą każdą z możliwych chorób genetycznych.

That brings up questions of privacy and insurability

Nasuwa się więc pytanie o prywatność i ubezpieczenie etc.,

and all kinds of stuff, but it also allows us to start going after diseases,

ale pozwala to także prześledzić choroby,

because if you run a person who has leukemia through something like this,

ponieważ osoba, która ma białaczkę

it turns out that three diseases with

może mieć jedną z trzech chorób

completely similar clinical syndromes

z identycznymi syndromami klinicznymi.

are completely different diseases.

To całkowicie różne choroby.

Because in ALL leukemia, that set of genes over there over-expresses.

We WSZYSTKICH odmianach białaczki ten zestaw genów powoduje nadekspresję.

In MLL, it's the middle set of genes,

W MLL jest to środkowy zestaw genów,

and in AML, it's the bottom set of genes.

w AML - dolny zestaw genów.

And if one of those particular things is expressing in your body,

A jeśli jedna z tych rzeczy wytwarza się w waszym organizmie,

then you take Gleevec and you're cured.

bierzecie Gleevec i jesteście zdrowi.

If it is not expressing in your body,

Jeśli nie wytwarza się w waszym organizmie,

if you don't have one of those types --

jeśli nie cierpicie na któryś z tych typów...

a particular one of those types -- don't take Gleevec.

Na jeden konkretny... nie bierzcie Gleevec.

It won't do anything for you.

Nie pomoże wam.

Same thing with Receptin if you've got breast cancer.

Tak samo z Receptinem, jeśli macie raka piersi.

Don't have an HER-2 receptor? Don't take Receptin.

Nie macie receptora HER-2? Nie bierzcie Receptinu.

Changes the nature of medicine. Changes the predictions of medicine.

To zmienia charakter i prognozy medycyny.

Changes the way medicine works.

To zmienia sposób, w jaki działa medycyna.

The greatest repository of knowledge when most of us went to college

Kiedyś największą skarbnicą wiedzy

was this thing, and it turns out that

był ten budynek.

this is not so important any more.

To się zmieniło.

The U.S. Library of Congress, in terms of its printed volume of data,

Amerykańska Biblioteka Kongresu, posiada mniej

contains less data than is coming out of a good genomics company

danych na papierze niż dobra firma zajmująca się genomiką

every month on a compound basis.

wytwarza łącznie w miesiącu.

Let me say that again: A single genomics company

Powtórzę jeszcze raz. Pojedyncza firma genomiczna

generates more data in a month, on a compound basis,

generuje łącznie większą ilość danych w miesiącu

than is in the printed collections of the Library of Congress.

niż ilość wydrukowanych danych w zbiorach Biblioteki Kongresu.

This is what's been powering the U.S. economy. It's Moore's Law.

Prawo Moore'a napędzało gospodarkę USA.

So, all of you know that the price of computers halves every 18 months

Cena komputerów spada o połowę co 18 miesięcy,

and the power doubles, right?

a moc się podwaja, prawda?

Except that when you lay that side by side with the speed

Tyle tylko, że gdy zestawicie to z prędkością,

with which gene data's being deposited in GenBank,

z jaką dane o genach są składowane w GenBank...

Moore's Law is right here: it's the blue line.

Prawo Moore'a jest tutaj: to ta niebieska linia.

This is on a log scale, and that's what superexponential growth means.

Na skali logarytmicznej to wzrost superwykładniczy.

This is going to push computers to have to grow faster

To zmusi komputery do rozwoju w szybszym tempie

than they've been growing, because so far,

niż obecnie, ponieważ dotychczas

there haven't been applications that have been required

nie pojawiały się zastosowania wymagające

that need to go faster than Moore's Law. This stuff does.

prędkości powyżej Prawa Moore'a. A to tego wymaga.

And here's an interesting map.

Oto ciekawa mapa.

This is a map which was finished at the Harvard Business School.

Mapa wykonana w Harvard Businees School.

One of the really interesting questions is, if all this data's free,

Nasuwa się ciekawe pytanie: jeśli te dane są darmowe,

who's using it? This is the greatest public library in the world.

kto ich używa? To największa biblioteka publiczna na świecie.

Well, it turns out that there's about 27 trillion bits

Okazuje się, że około 27 miliardów bitów

moving inside from the United States to the United States;

podróżuje po całych Stanach Zjednoczonych,

about 4.6 trillion is going over to those European countries;

ok. 4,6 miliarda przechodzi do krajów Europy,

about 5.5's going to Japan; there's almost no communication

ok. 5,5 do Japonii; nie ma prawie żadnej komunikacji

between Japan, and nobody else is literate in this stuff.

między Japonią i nikt nie jest kompetentny w tych sprawach.

It's free. No one's reading it. They're focusing on the war;

To jest darmowe. Nikt tego nie czyta. Wszyscy skupiają się na wojnie,

they're focusing on Bush; they're not interested in life.

na Bushu, nie interesuje ich życie.

So, this is what a new map of the world looks like.

Więc nowa mapa świata wygląda tak.

That is the genomically literate world. And that is a problem.

Oto genomicznie wykształcony świat. I w tym cały problem.

In fact, it's not a genomically literate world.

Właściwie to nie jest genomicznie wykształcony świat.

You can break this out by states.

Można to rozdzielić na stany.

And you can watch states rise and fall depending on

Można obejrzeć jak ich pozycja się zmienia

their ability to speak a language of life,

w zależności od ich opanowania języka życia.

and you can watch New York fall off a cliff,

Widzicie jak Nowy Jork upada z hukiem

and you can watch New Jersey fall off a cliff,

i tak samo z New Jersey.

and you can watch the rise of the new empires of intelligence.

Widzimy powstanie nowych imperiów inteligencji.

And you can break it out by counties, because it's specific counties.

Podzielmy to według konkretnych okręgów...

And if you want to get more specific,

A jeśli chcemy więcej konkretów,

it's actually specific zip codes.

mamy konkretne kody pocztowe.

(Laughter)

(Śmiech)

So, you want to know where life is happening?

Więc chcecie wiedzieć gdzie toczy się życie?

Well, in Southern California it's happening in 92121. And that's it.

W Południowej Kalifornii toczy się ono w 92121. To tyle.

And that's the triangle between Salk, Scripps, UCSD,

A to jest trójkąt łączący Salk, Scripps i UCSD.

and it's called Torrey Pines Road.

Nazywa się Torrey Pines Road.

That means you don't need to be a big nation to be successful;

Nie trzeba być wielkim narodem, by odnieść sukces;

it means you don't need a lot of people to be successful;

nie trzeba też do tego wielu ludzi;

and it means you can move most of the wealth of a country

można przemieścić większość bogactw kraju

in about three or four carefully picked 747s.

w trzech-czterech starannie dobranych samolotach 747.

Same thing in Massachusetts. Looks more spread out but --

Tak samo jest w Massachusetts. Wygląda to na większe, ale...

oh, by the way, the ones that are the same color are contiguous.

przy okazji, tereny sąsiednie oznaczono tym samym kolorem.

What's the net effect of this?

Jaki jest tego wynik netto?

In an agricultural society, the difference between

W społeczeństwie rolniczym różnica między

the richest and the poorest,

najbogatszymi a najbiedniejszymi

the most productive and the least productive, was five to one. Why?

najbardziej i najmniej produktywnymi wynosi pięć do jednego

Because in agriculture, if you had 10 kids

Ponieważ w rolnictwie, jeśli miało się dziesięcioro dzieci

and you grow up a little bit earlier and you work a little bit harder,

i dorastało się wcześniej i pracowało się ciężej,

you could produce about five times more wealth, on average,

można było wyprodukować 5 razy więcej zasobów niż sąsiad.

than your neighbor.

można było wyprodukować 5 razy więcej zasobów niż sąsiad.

In a knowledge society, that number is now 427 to 1.

W społeczeństwie wiedzy ta liczba wynosi 427 do 1.

It really matters if you're literate, not just in reading and writing

Ważne jest, czy jest się wykształconym nie tylko

in English and French and German,

w języku angielskim, francuskim czy niemieckim,

but in Microsoft and Linux and Apple.

ale też w Microsofcie, Linuksie i Apple.

And very soon it's going to matter if you're literate in life code.

Wkrótce trzeba będzie się znać na kodzie życia.

So, if there is something you should fear,

Jeśli więc czegoś powinniście się obawiać,

it's that you're not keeping your eye on the ball.

to jest to fakt, że nie skupiacie się na celu.

Because it really matters who speaks life.

Ważne jest, kto mówi językiem życia.

That's why nations rise and fall.

Dlatego narody wznoszą się i upadają.

And it turns out that if you went back to the 1870s,

Okazuje się, że w latach 70-tych XIX wieku

the most productive nation on earth was Australia, per person.

najbardziej produktywnym krajem świata na osobę była Australia.

And New Zealand was way up there. And then the U.S. came in about 1950,

Nowa Zelandia była tutaj. A potem USA trafiły tu ok. 1950 r.,

and then Switzerland about 1973, and then the U.S. got back on top --

potem, ok. 1973 r. Szwajcaria, aż USA wróciły na szczyt...

beat up their chocolates and cuckoo clocks.

Pokonały ich czekoladę i zegary z kukułką.

And today, of course, you all know that the most productive nation

Dziś wiemy, że najbardziej produktywnym krajem świata

on earth is Luxembourg, producing about one third more wealth

jest Luksemburg, produkujący o ok. jedną trzecią więcej zasobów

per person per year than America.

na osobę rocznie niż Ameryka.

Tiny landlocked state. No oil. No diamonds. No natural resources.

Mały kraj bez dostępu do morza, bez ropy, diamentów, zasobów naturalnych.

Just smart people moving bits. Different rules.

Tylko inteligentni i zaangażowani ludzie. Inne zasady.

Here's differential productivity rates.

To różnice we wskaźnikach produktywności.

Here's how many people it takes to produce a single U.S. patent.

Tylu ludzi potrzeba do produkcji jednego patentu USA.

So, about 3,000 Americans, 6,000 Koreans, 14,000 Brits,

Czyli ok 3 tys. Amerykanów, 6 tys. Koreańczyków, 14 tys. Brytyjczyków,

790,000 Argentines. You want to know why Argentina's crashing?

790 tys. Argentyńczyków. Wiecie, dlaczego w Argentynie jest kryzys?

It's got nothing to do with inflation.

To nie przez inflację.

It's got nothing to do with privatization.

To nie przez prywatyzację.

You can take a Harvard-educated Ivy League economist,

Możecie powierzyć ekonomiście z Ivy League, po Harvardzie,

stick him in charge of Argentina. He still crashes the country

kierowanie Argentyną. I tak doprowadziłby ten kraj do upadku,

because he doesn't understand how the rules have changed.

ponieważ nie rozumie tego, jak zmieniły się zasady.

Oh, yeah, and it takes about 5.6 million Indians.

I trzeba jeszcze 5,6 mln Hindusów.

Well, watch what happens to India.

Popatrzcie, co dzieje się z Indiami.

India and China used to be 40 percent of the global economy

Indie i Chiny stanowiły 40% globalnej gospodarki

just at the Industrial Revolution, and they are now about 4.8 percent.

w okolicach rewolucji przemysłowej, a teraz stanowią ok. 4,8%.

Two billion people. One third of the global population producing 5 percent of the wealth

Dwa miliardy ludzi. Jedna trzecia całej populacji produkuje 5% zasobów,

because they didn't get this change,

bo nie zrozumieli tej zmiany,

because they kept treating their people like serfs

bo ciągle traktowali swoich ludzi jak służących,

instead of like shareholders of a common project.

a nie jak wspólników we wspólnym przedsięwzięciu.

They didn't keep the people who were educated.

Nie zatrzymywali ludzi wykształconych.

They didn't foment the businesses. They didn't do the IPOs.

Nie pobudzali biznesu. Nie wprowadzali IPO.

Silicon Valley did. And that's why they say

W Dolinie Krzemowej było inaczej.

that Silicon Valley has been powered by ICs.

Dolina Krzemowa jest napędzana przez IC.

Not integrated circuits: Indians and Chinese.

Nie układy scalone (integrated circuits),

(Laughter)

tylko Hindusów (Indians) i Chińczyków. (Śmiech)

Here's what's happening in the world.

Oto, co się dzieje ze światem.

It turns out that if you'd gone to the U.N. in 1950,

Gdy zakładano ONZ w 1950 r.,

when it was founded, there were 50 countries in this world.

było w niej 50 krajów.

It turns out there's now about 192.

Teraz to ok. 192 kraje.

Country after country is splitting, seceding, succeeding, failing --

Kraj po kraju przechodzi podział, rozłam, sukces, porażkę...

and it's all getting very fragmented. And this has not stopped.

Wszystko staje się bardzo rozdrobnione.

In the 1990s, these are sovereign states

To są suwerenne kraje z lat 90-tych XX wieku,

that did not exist before 1990.

które nie istniały przed 1990 r.

And this doesn't include fusions or name changes or changes in flags.

Nie ujęto tu zjednoczeń, zmian nazw czy zmian flag.

We're generating about 3.12 states per year.

Wytwarzamy rocznie ok. 3,12 kraju.

People are taking control of their own states,

Ludzie przejmują władzę nad własnymi krajami,

sometimes for the better and sometimes for the worse.

czasami jest to zmiana na lepsze, czasami na gorsze.

And the really interesting thing is,

Naprawdę ciekawą rzeczą jest to,

you and your kids are empowered to build great empires,

że wy i nasze dzieci możecie budować wielkie imperia

and you don't need a lot to do it.

i niewiele wam do tego trzeba.

(Music)

(Muzyka)

And, given that the music is over, I was going to talk

To sygnał muzyczny, a miałem jeszcze pomówić

about how you can use this to generate a lot of wealth,

o tym, jak można użyć tego do wytworzenia wielu bogactw

and how code works.

i tego, jak działa kod.

Moderator: Two minutes.

Moderator: Dwie minuty.

(Laughter)

(Śmiech)

Juan Enriquez: No, I'm going to stop there and we'll do it next year

Juan Enriques: Nie, skończę na tym i dokończymy za rok,

because I don't want to take any of Laurie's time.

bo nie chcę zabierać czasu Lauriemu.

But thank you very much.

Ale dziękuję bardzo.