How the James Webb Space Telescope Will Unfold the Universe | John C. Mather | TED

Çeviri: Uğur Baştuğ Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

When I was six,

Altı yaşındayken

my father told me that I was made out of tiny cells filled with chromosomes

babam bana kromozomlarla dolu hücrelerden oluştuğumu

ve kaderimi belirleyeceklerini söylemişti.

that would control my fate.

I thought, "That's amazing.

“Bu bir harika” diye düşünmüştüm.

There are so many mysterious things in there, and I want to know more.”

“Vücudumuzda bir sürü gizem saklı ve ben daha fazlasını öğrenmek istiyorum.”

I read about Galileo and Darwin, and I became a scientist.

Galileo ve Darwin’i okudum ve bir bilim insanı oldum.

At that time, hardly anything was known.

O zamanlar çok fazla şey bilinmiyordu.

We did not yet know that the chemical elements came from exploded stars,

Kimyasal elementlerin patlayan yıldızlardan

that everything you see around you was recycled from inside of stars.

ya da gördüğümüz her şeyin yıldızların içinden geldiğini henüz bilmiyorduk.

So we did not know we are recycled stars.

Haliyle bizim de yıldız artığı olduğumuzdan haberimiz yoktu.

But we set off to measure the Big Bang,

Yine de Büyük Patlama’yı ölçmek için yola koyulduk.

and we measured the map of the cosmic microwave background radiation,

Milimetrik dalgaları kullanarak

kozmik mikrodalga arka plan radyasyonunun haritasını çıkardık

using millimeter waves

and it's the entire sky wrapped around on to an oval

ve gördüğünüz gibi gökyüzünün bir ovale sarılı olduğunu bulduk.

so you can see it.

We see that there are hot and cold spots in this Big Bang material.

Büyük Patlama’da sıcak ve soğuk noktalar olduğunu görüyoruz.

Now we say, well, that’s because those were there in very, very beginning,

Bu noktalar evrenin başlangıcında oluştular,

who knows exactly why,

nedenini bilmiyoruz

but they led to the existence of galaxies, stars, planets and, eventually, people.

ama galaksileri, yıldızları, gezegenleri ve zamanla insanları oluşturdular.

No spots, no people.

Bu noktalar olmazsa insanlar da olmaz.

So it turned out to be important.

Dolayısıyla bu noktalar oldukça önemli.

So then how did that work?

Peki nasıl oldu bu?

What happened next?

Sonrasında ne oldu?

Well, we said let's take pictures.

Dedik ki fotoğrafını çekelim.

So, of course, we take pictures of the sky with the Hubble Space Telescope.

Şimdi de Hubble Uzay Teleskobu’yla gökyüzünün fotoğrafını çekiyoruz.

This picture was taken around 1995,

Bu fotoğraf 1995 yıllarında çekildi

and it shows galaxies far, far, far away.

ve çok ama çok uzaktaki galaksileri gösteriyor.

It shows what you can get

Fotoğraf, yaklaşık 2.5 metre çapında bir teleskopla

with the telescope that's about eight feet in diameter

görünür ışığı gözlemleyerek

and can observe visible light.

neler elde edebileceğimizi gösteriyor.

So we were thrilled to have this picture.

Fotoğrafı çekebildiğimiz için heyecanlıydık

And it shows thousands of galaxies.

çünkü binlerce galaksiyi gösteriyor.

They were unable to include the most distant galaxies,

En uzaktaki galaksileri çekemedi,

the ones that would be as they were being born,

çekebilse bile yeni doğan galaksiler olurlardı

so there are no baby pictures of galaxies in this picture.

bu yüzden bu fotoğrafta bebek galaksiler yok.

We needed to have an even bigger and more powerful telescope

Evrenin genişlemesiyle bizden uzaklaşan

that could pick up the infrared light from the most distant universe

en uzaktaki galaksiden gelen kızılötesi ışınları yakalayabilecek

that has been stretched out by the expansion of the universe.

daha büyük ve kuvvetli bir teleskopa ihtiyacımız vardı.

So we didn't know what we would find.

Ne bulacağımızı bilmiyorduk

So astronomers wrote a book and they said,

bu yüzden gökbilimciler bir kitap yazıp

"Please build us an even more powerful telescope."

“Lütfen bize daha güçlü bir teleskop yapın” dediler.

And we did.

Biz de yaptık.

This is the James Webb Space Telescope, you see a gigantic mirror,

Bu James Webb Uzay Teleskobu,

kızılötesi ışığı yansıtabilmesi için gereken

it's hexagonal, it's coated with gold so it reflects infrared light.

altınla kaplı dev bir altıgen ayna var.

It is 21 feet across.

Ayna 6 metre genişliğinde.

It is protected by a five-layer metalized plastic sunshade

Bir tenis kortu kadar büyük olan

5 katlı metal-plastik alaşımı bir güneşlikle korunuyor.

as large as a tennis court.

This telescope is so large that it could not fit into the rocket

Teleskop o kadar büyük ki origami gibi katlanırsa

without being folded up like origami.

ancak bir rokete sığabilir.

It's an incredible engineering accomplishment

Bu teleskobu kavrayabilmek bile

to be able to even conceive and build this telescope.

büyük bir mühendislik başarısıyken

So we built it.

bunu inşa edebildik.

And then we've launched it.

Sonra da uzaya yolladık.

It went up into space from French Guiana on Christmas morning, 2021.

2021′de bir Noel sabahında, Fransız Guyanası’ndan fırlatıldı.

It was a perfect launch.

Roketin kalkışı kusursuzdu.

The Arianespace company sent it straight to where we needed to go.

Arianespace şirketi, teleskobu tam da istediğimiz yere götürdü.

So we think we can have 20 years of operational scientific observations

Bu harika teleskopla 20 yıl boyunca bilimsel gözlem yapabiliriz.

with this great new telescope.

And it took only two minutes to go through the tropical clouds up

Teleskop uzaya çıkarken tropik bulutları geçmesi

towards the vacuum of outer space.

yalnızca iki dakika sürdü.

Now I want to show you how it unfolded in outer space,

Bu origami teleskobun uzayda nasıl açıldığını size göstermek istiyorum.

this origami telescope.

First we unfolded the solar panels.

Önce güneş panellerini,

Then we unfold the transmitter antenna

sonra da Dünya’yla iletişim kurması için

so we can talk back and forth.

verici antenleri açtık.

Then we unfold the panels that hold the great sunshade in place.

En son ise devasa güneşliği yerinde tutan panelleri açtık.

This takes us actually two weeks in real life.

Aslında bütün bunları yapmak iki hafta sürüyor.

You see it compressed here so we can show it to you.

Burada size gösterebilmek için hızlandırdık.

This is just a miracle of modern engineering, and it’s so complicated.

Bu gerçekten de modern mühendisliğin bir mucizesi ve çok karmaşık.

And you'd say, is there any way you could have done this

Kızılötesi ışınları bu teleskop olmadan yakalamak mümkün mü diye sorsanız

without this great telescope?

And the answer seems to be no.

cevap hayır olurdu.

You need a big telescope.

Büyük bir teleskop lazım.

It needs to be in outer space.

Dış uzayda olması lazım.

Parlayıp kendi kızılötesi ışınlarını görmemesi için soğuk olması lazım.

It needs to be cold, so it doesn’t glow and emit its own infrared.

And third is, being very carefully unrolled all by commands from here.

Üçüncüsü de buradan yönlendirilerek çok dikkatli bir şekilde açılması lazım.

So you ask, how could you possibly make such a complicated thing work?

O zaman bu kadar karmaşık bir şeyi nasıl hayata geçirebiliriz?

Well, number one, practice, practice, practice,

Birincisi pratik, pratik, pratik.

rehearse and test, fix it when it's not quite right.

Çalış ve yeniden dene, yanlışlık varsa düzelt.

And then, of course, have two of everything, if you possibly can.

Mümkünse her şeyin bir yedeği olsun.

And third, have arguments with all of your friends to say,

Üçüncüsü ise arkadaşlarınla tartış ve şöyle sor:

is this really right?

bu gerçekten de çalışır mı?

Can you think of anything that's a mistake that we might be making

Roketi fırlatmadan önce düzeltmemiz gereken

that we should fix before we launch it?

bir hata aklınıza geliyor mu?

So the last step is finally to unfold the telescope itself.

Son adım ise nihayet teleskobu açmak.

And there it is in outer space,

İşte orada, dış uzayda

not quite ready to use because it's still warm and has not yet been focused.

ama halen sıcak olduğundan

ve mercek henüz odaklanmadığından kullanıma hazır değil.

So we had to wait for several weeks for it to start to cool down

Sornaki adımlara geçebilmemiz için düşük sıcaklık gerekiyordu

to a low enough temperature that we could do the next steps.

ve soğuması için birkaç hafta beklememiz gerekti.

We send it to a place called Lagrange Point 2,

Güneş’ten birkaç milyon kilometre uzakta bir yer olan

about a million miles farther out from the Sun than we are.

Lagrange Bölgesi 2′ye gönderdik.

This is a place that moves around the Sun with us every year,

Burası her yıl bizimle beraber Güneş’in etrafında dönen bir yer

so the telescope does not get any farther away.

dolayısıyla teleskop bizden uzaklaşmıyor.

It is the only place that we can put a telescope where this is the setup,

Bir teleskop kurabileceğimiz

and you can have the one-sided umbrella that protects the telescope

ve bu teleskobu Güneş, Dünya ve Ay’dan koruyan

tek taraflı bir şemsiyeye sahip olabileceğimiz tek yer burası.

from the Sun and the Earth and the Moon.

So the next thing is, what did we see?

Sonraki adım, ne gördük?

We focused the telescope and took some pictures

Teleskobu odakladık

ve daha önce baktığımız bir yıldıza Webb Teleskobu’yla baktık.

of the same star we looked at with the Webb.

So the fuzzy picture is the Spitzer Space Telescope launched in 2003.

Bulanık görüntü 2003 yılında fırlatılan Spitzer Uzay Teleskobu’yla,

The sharp picture is the new Webb telescope.

net olan ise yeni Webb Teleskobu ile çekildi.

We were so thrilled that it worked.

Teleskobun çalışmasına çok sevinmiştik.

We got a nice, sharp image of the star,

Elimizde yıldızın iyi ve net bir görüntüsü vardı

and we can calculate now the sensitivity of this object,

ve bu yıldızın hassasiyetini artık hesaplayabilirdik.

that if you were a bumblebee,

Eğer bir santimetre kare büyüklüğünde bir arı

a square centimeter object hovering at the distance

ve teleskoptan Dünya’yla Ay’ın arasındaki mesafe kadar uzakta olsaydınız

of the Moon from the Earth, away from the telescope,

we would be able to see you,

sizi görebilirdik;

both the sunlight you reflect and the heat you emit.

hem yansıttığınız güneş ışığını hem de yaydığınız ısıyı.

So there are no bumblebees in space,

Uzayda hiç arı yok

but there's something out there that we don't know.

fakat orada bir yerlerde bilmediğimiz bir şey var.

And I'm so sure that we're going to get a great surprise from this telescope.

Bu teleskobun bulacağı sürprizler olduğuna eminim

So I'll show you what we look at.

ve bunlardan bazılarını size göstereceğim.

Here is an example of a place where stars are being born as we speak.

Bu fotoğraftaki yıldızlar şu anda doğuyorlar.

Now we know, more or less, that stars explode and produce dust,

Az çok biliyoruz ki yıldızlar patlar, ortaya toz çıkar

which goes and is recycled into new stars.

ve bunlar, yeni yıldızların oluşmasını sağlar.

This is a place where the recycling is happening.

Bu oluşum, burada başlamış.

Stars are being born in this beautiful cloud of glowing gas and dust.

Şu harika gaz ve toz bulutunda yıldızlar doğuyor.

On the left-hand side shows you what we see with visible light

Sol tarafta Hubble Uzay Teleskobu’nun görünür ışıkla bize gösterdikleri var.

with the Hubble Space Telescope.

The right-hand side shows you that you can begin to see through the dust

Sağ tarafta ise aynı fotoğrafın gaz ve tozların ötesini gösterdiği,

with an infrared camera that we also have on the Hubble telescope.

Hubble’ın kızılötesi kamerasıyla çekilmiş hali mevcut.

It's beautiful.

Muhteşem.

Astronomers want to see inside and we will

Gökbilimciler ötesini görmek istiyor,

biz de Webb Teleskobu ile göreceğiz.

with the Webb telescope.

We can look at everything in the solar system from Mars on out.

Mars’tan ötesine kadar Güneş Sistemi’ndeki her şeye bakabiliriz.

So this is a pretty interesting one,

Buradaki oldukça ilginç,

everybody knows Mars might be alive.

herkes Mars’ta hayat olabileceğini biliyor.

What about Europa?

Peki ya Europa?

Europa is a satellite of Jupiter.

Europa, Jüpiter’in bir uydusudur.

It has a liquid ocean covered with ice.

Buzla kaplı sıvı bir okyanusu vardır.

We know because we sent a probe out there named after Galileo himself,

Bunları biliyoruz çünkü oraya ismini Galileo’dan alan bir uydu gönderdik,

and we saw this and took this picture.

bunu gördük ve bu fotoğrafı çektik.

Now we know that there is water coming out from the cracks

Buz kütlelerinin arasındaki çatlaklardan su sızdığını

between the ice blocks

and once in a while, they can be watched from here.

ve ara sıra buradan da izlenebileceklerini biliyoruz.

And we are planning to send a probe to fly through the water jets

Basınçlı suların arasından giderek orada organik madde olup olmadığını öğrenecek

and see if there might be any organic molecules in them.

bir uydu göndermeyi planlıyoruz.

Is it alive? Well, maybe.

Peki yaşıyor mu? Belki.

We'll be watching this satellite with the Webb telescope as well.

Bu uyduyu Webb Teleskobu ile de takip edeceğiz.

Farther on out in the solar system, we've been watching Titan.

Güneş Sistemi’nde daha da uzakta olan Titan’ı da izliyoruz.

Titan is the only moon in the solar system that has oceans and lakes

Güneş Sistemi’nde üzerinde okyanusların, göllerin,

and rain and rivers and an atmosphere on the surface.

nehirlerin, yağmurun ve atmosferin de olduğu tek uydu.

It is so cold, though,

Fakat orası o kadar soğuk ki

that its liquid hydrocarbons, methane and ethane,

Dünya’da yakıt olarak kullanacağınız sıvı hidrokarbonlar,

that you would use for fuel here on Earth.

yani metan ve etan bulunuyor.

So we'll be examining this with the Webb telescope

Burayı Webb Teleskobu ile inceleyeceğiz,

and we'll be sending a probe out there

hatta helikopteri bile olan bir uyduyu da araştırma için göndereceğiz.

to land with even a helicopter to go exploring.

So is this a place that's interesting for life?

Hayat, meydana gelmek için burayı tercih eder mi?

Muhtemelen.

Possibly.

İnsanlar sürekli bunu soruyor:

People ask me all the time,

are we sure that the kind we have here is the only kind?

Tek canlı türünün buradakiler olduğundan emin miyiz?

Well, maybe not.

Belki de değil.

And if not, this is a good place to look because it's different,

Eğer değilse de burası öğrenmek için iyi bir yer

çünkü buradan farklı ama yine de katı, sıvı ve gazlar var,

but it still has solids, liquids and gases,

and it has a liquid hydrocarbon, which might be a possible solvent.

ayrıca muhtemel bir çözücü olan sıvı hidrokarbon da var.

We'll see.

Göreceğiz.

Next thing we want to look at is,

Bilmek istediğimiz sonraki şey,

are there planets around other stars that might have life?

diğer yıldızların etrafındaki gezegenlerde hayat var mı?

So we will be looking in this way

Dünya büyüklüğündeki gezegenleri yörüngesinde bulunduran

at small stars that have Earth-sized planets.

küçük yıldızlara bakıyor olacağız.

When a planet goes in front of the star, it can block some starlight,

Bir gezegen yıldızın önüne geçtiğinde yıldız ışığını engelleyebilir.

some of the starlight goes through the atmosphere of the planet,

O ışık varsa eğer gezegenin atmosferini geçer,

if it has one,

and on its way to our telescope,

oradan da teleskobumuza yansır.

and we can analyze that

Bu sayede gezegenin yaşam taşıyabilecek bir atmosferi varsa öğreniriz.

and look for the chemistry of such an atmosphere.

So, number one, does a little Earth-like planet out there

Birinci soru: Dünya’ya benzeyen gezegenin bir atmosferi var mı?

have an atmosphere?

Number two, does it have any molecules in the atmosphere?

İkinci soru: Atmosferinde hiç molekül var mı?

And number three, could they be water?

Üçüncü soru: Bu moleküller su olabilir mi?

Is there enough water out there so that there could be a liquid ocean?

Sıvı bir okyanus oluşturacak kadar suya sahip mi?

Well, maybe.

Belki.

We will find out and we'll tell you.

Öğreneceğiz ve size de söyleyeceğiz.

So are we alone?

O halde evrende yalnız mıyız?

Well, I don't know.

Bilmiyorum.

But we'll be going on after this project

Fakat sonraki projelerle

to even more powerful telescopes

Dünya gibi gezegenleri de keşfedebilecek

that can examine little Earths around stars like the Sun.

daha güçlü teleskoplar yapacağız

And then we'll be able to say, "Really, really, are they like home?"

ve o zaman “Bu gezegenler evimiz gibi mi?” diye sorabileceğiz.

And maybe yes.

Belki de cevap evet olacak.

We will be telling you all about what we find out,

Bulduğumuz her şeyi size söyleyeceğiz,

beginning with our first scientific observations this summer.

bu yaz bulduğumuz ilk bilimsel keşiflerle başlayacağız.

So please stay tuned.

Lütfen dinlemede kalın.

Astronomers travel with the speed of light

Gökbilimciler hem ışık hızıyla

and the speed of imagination.

hem de hayal gücünün hızıyla seyahat ediyor.

(Applause)

(Alkış)