How the James Webb Space Telescope Will Unfold the Universe | John C. Mather | TED

Translator: Dinh Lieu Vu

When I was six,

Khi tôi lên tám,

my father told me that I was made out of tiny cells filled with chromosomes

cha tôi kể rằng tôi được nhào nặn

từ các tế bào tí hon chứa đầy nhiễm sắc thể

that would control my fate.

mà sẽ kiểm soát định mệnh của tôi.

I thought, "That's amazing.

Tôi đã nghĩ, “Thật là kì diệu.

There are so many mysterious things in there, and I want to know more.”

Có quá nhiều điều bí ẩn trong đó, và tôi muốn biết nhiều hơn nữa.”

I read about Galileo and Darwin, and I became a scientist.

Tôi đã đọc về Galileo và Darwin, và tôi đã trở thành một nhà khoa học.

At that time, hardly anything was known.

Vào lúc đó, thật khó để tìm hiểu mọi thứ.

We did not yet know that the chemical elements came from exploded stars,

Chúng ta vẫn chưa biết những thành phần hóa học

đến từ những ngôi sao đã phát nổ,

that everything you see around you was recycled from inside of stars.

đó mọi thứ ta thấy xung quanh đã được tái tạo

từ vật chất ở bên trong các vì sao.

So we did not know we are recycled stars.

Chúng ta đã không biết rằng mình được tái tạo từ các vì sao.

But we set off to measure the Big Bang,

Nhưng chúng ta đã bắt đầu khám phá về Big Bang,

and we measured the map of the cosmic microwave background radiation,

và chúng ta đã đo đạc ánh xạ đến từ bức xạ phông vi sóng vũ trụ,

using millimeter waves

sử dụng những tần số cực kỳ cao

and it's the entire sky wrapped around on to an oval

và toàn bộ bầu trời bao xung quanh là một hình ô-van

so you can see it.

và mọi người có thể thấy.

We see that there are hot and cold spots in this Big Bang material.

Ngoài kia có những điểm nóng và điểm lạnh đến từ vật chất của Big Bang.

Now we say, well, that’s because those were there in very, very beginning,

Hiện giờ chúng tôi cho rằng,

chà, đó là bởi vì những thứ kể trên thực sự,

chỉ là điểm khởi đầu,

who knows exactly why,

ai mà biết chính xác tại vì sao,

but they led to the existence of galaxies, stars, planets and, eventually, people.

nhưng nó đưa đến với sự tồn tại của những dải ngân hà, những ngôi sao,

các hành tinh và, cuối cùng thì, là con người.

No spots, no people.

Thiếu các vì sao, con người không tồn tại.

So it turned out to be important.

Điều đó hóa ra lại quan trọng.

So then how did that work?

Vậy thì kính James Webb hoạt động ra sao?

What happened next?

Điều gì sảy ra tiếp theo?

Well, we said let's take pictures.

Chà, chúng tôi sẽ chụp ảnh.

So, of course, we take pictures of the sky with the Hubble Space Telescope.

Và dĩ nhiên, các tấm hình ngoài vũ trụ được chụp với kính thiên văn Hubble.

This picture was taken around 1995,

Bức ảnh này được chụp vào năm 1995,

and it shows galaxies far, far, far away.

và nó cho thấy những giải ngân hà rất xa xôi.

It shows what you can get

Bức ảnh chỉ ra thứ có thể chụp được

with the telescope that's about eight feet in diameter

với chiếc kính thiên văn có đường kính tám feet

and can observe visible light.

và có thể quan sát tia sáng hữu hình.

So we were thrilled to have this picture.

Vì thế chúng tôi đã xúc động khi có bức ảnh này.

And it shows thousands of galaxies.

Và nó chỉ ra hàng ngàn giải ngân hà.

They were unable to include the most distant galaxies,

Chúng ta vẫn chưa chụp được hầu hết các giải ngân hà xa xôi,

the ones that would be as they were being born,

những giải ngân hà như khi chúng được sinh ra,

so there are no baby pictures of galaxies in this picture.

vậy nên vẫn chưa có bức ảnh nào về những dải ngân hà nhỏ.

We needed to have an even bigger and more powerful telescope

Chúng ta cần có một kính thiên văn lớn và mạnh mẽ hơn

that could pick up the infrared light from the most distant universe

mà có thể bắt lấy tia sáng hồng ngoại từ phần lớn vũ trụ xa xôi

that has been stretched out by the expansion of the universe.

đã giãn nở ra do sự mở rộng của vũ trụ.

So we didn't know what we would find.

Vậy nên chúng ta chưa hình dung được điều mình sẽ tìm kiếm.

So astronomers wrote a book and they said,

Các nhà thiên văn học đã nói rằng,

"Please build us an even more powerful telescope."

“Xin hãy tạo ra một chiếc kính thiên văn tốt hơn.”

And we did.

Và chúng tôi đã làm vậy.

This is the James Webb Space Telescope, you see a gigantic mirror,

Đây là Kính Thiên Văn-- Không Gian James Webb,

một chiếc gương khổng lồ,

it's hexagonal, it's coated with gold so it reflects infrared light.

có hình lục giác, được mạ vàng để phản chiếu tia hồng ngoại.

It is 21 feet across.

Với bề rộng 21 feet.

It is protected by a five-layer metalized plastic sunshade

Nó được bảo vệ bởi một mái nhựa chống nắng được bọc kim loại dày năm lớp

as large as a tennis court.

có kích thước như một sân bóng tennis.

This telescope is so large that it could not fit into the rocket

Đây là chiếc kính thiên văn lớn sẽ không thể vận chuyển bằng tên lửa

without being folded up like origami.

nếu không được gấp lại theo kiểu origami.

It's an incredible engineering accomplishment

Thật là một thành tựu kĩ thuật khó tin

to be able to even conceive and build this telescope.

để có thể tưởng tượng và chế tạo chiếc kính này.

So we built it.

Và chúng tôi đã làm được.

And then we've launched it.

Sau đó phóng nó đi.

It went up into space from French Guiana on Christmas morning, 2021.

Nó được phóng đi vào buổi sáng của lễ giáng sinh, năm 2021

từ tỉnh Guiana của Pháp.

It was a perfect launch.

Tàu được phóng thành công.

The Arianespace company sent it straight to where we needed to go.

Công ty Arianespace đã gửi chiếc kính đến thẳng nơi chúng tôi cần đưa nó tới.

So we think we can have 20 years of operational scientific observations

Vậy nên chúng tôi nghĩ rằng chúng ta có thể đạt tới--

20 năm quan sát hoạt động khoa học

with this great new telescope.

với chiếc kính tuyệt vời này.

And it took only two minutes to go through the tropical clouds up

Và nó chỉ mất hai phút để nhìn xuyên qua những đám mây nhiệt đới

towards the vacuum of outer space.

hướng tới những khoảng không bên ngoài vũ trụ.

Now I want to show you how it unfolded in outer space,

Giờ thì hãy xem nó mở ra như thế nào ở bên ngoài không gian,

this origami telescope.

với chiếc kính kiểu origami này.

First we unfolded the solar panels.

Đầu tiên chúng tôi mở các tấm pin mặt trời.

Then we unfold the transmitter antenna

Sau đó là ăng ten điều khiển

so we can talk back and forth.

để chúng tôi có thể liên lạc.

Then we unfold the panels that hold the great sunshade in place.

Sau đó là các tấm có gắn những khiên che nắng tại chỗ.

This takes us actually two weeks in real life.

Trên thực tế việc này mất khoảng hai tuần.

You see it compressed here so we can show it to you.

Bạn có thể thấy nó được thu nhỏ và giờ nó sẽ mở ra.

This is just a miracle of modern engineering, and it’s so complicated.

Đây chỉ là một kì tích của kỹ thuật hiện đại, và nó rất phức tạp.

And you'd say, is there any way you could have done this

Và bạn sẽ thắc mắc, thiếu chiếc kính vĩ đại này

without this great telescope?

thì có làm được gì không?

And the answer seems to be no.

Và câu trả lời dường như là không.

You need a big telescope.

Cần có kính thiên văn lớn.

It needs to be in outer space.

Ở bên ngoài không gian.

It needs to be cold, so it doesn’t glow and emit its own infrared.

Nó cần được làm mát, để không sinh nhiệt và phát ra tia hồng ngoại.

And third is, being very carefully unrolled all by commands from here.

Tiếp theo là, toàn bộ mọi thứ được mở ra một cách cẩn thận bởi tín hiệu ở Trái Đất.

So you ask, how could you possibly make such a complicated thing work?

Và bạn thắc mắc, làm sao mà một thứ phức tạp như vậy

có thể hoạt động được?

Well, number one, practice, practice, practice,

Chà, điều đầu tiên, thực hành, thực hành,

rehearse and test, fix it when it's not quite right.

luyện tập lại và kiểm thử, khắc phục khi có lỗi.

And then, of course, have two of everything, if you possibly can.

Và rồi, dĩ nhiên, mọi thứ đều có bước thứ hai, nếu có thể.

And third, have arguments with all of your friends to say,

Và thứ ba, trao đổi với tất cả mọi người,

is this really right?

mọi thứ có ổn không?

Can you think of anything that's a mistake that we might be making

Bạn có nghĩ ra bất kì thứ gì thiếu sót mà chúng tôi gặp phải

that we should fix before we launch it?

và nên khắc phục trước khi phóng lên không gian?

So the last step is finally to unfold the telescope itself.

Bước cuối cùng là để kính thiên văn tự động mở ngoài không gian.

And there it is in outer space,

Và ở bên ngoài vũ trụ,

not quite ready to use because it's still warm and has not yet been focused.

kính cũng chưa hoàn toàn sẵn sàng để sử dụng

bởi vì nó vẫn còn ấm và chưa điều chỉnh tiêu điểm.

So we had to wait for several weeks for it to start to cool down

Vậy nên chúng ta phải chờ trong vài tuần để kính mát dần

to a low enough temperature that we could do the next steps.

với nhiệt độ thấp vừa đủ để thực hiện các bước tiếp theo.

We send it to a place called Lagrange Point 2,

Chúng tôi gửi nó tới một nơi được gọi là Điểm Lagrange 2,

about a million miles farther out from the Sun than we are.

cách xa Mặt Trời khoảng một triệu dặm so với Trái Đất.

This is a place that moves around the Sun with us every year,

Đây là một nơi mà Trái Đất di chuyển xung quanh Mặt Trời mỗi năm,

so the telescope does not get any farther away.

vì vậy kính thiên văn không thể vươn xa hơn nữa.

It is the only place that we can put a telescope where this is the setup,

Đó là vị trí duy nhất mà có thể đưa kính thiên văn lên đó để thiết lập,

and you can have the one-sided umbrella that protects the telescope

và chúng ta có thể có chiếc ô một mặt mà bảo vệ kính thiên văn

from the Sun and the Earth and the Moon.

trước Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng.

So the next thing is, what did we see?

Điều tiếp theo là, chúng ta đã thấy gì?

We focused the telescope and took some pictures

Chúng tôi đã điều chỉnh kính và chụp vài tấm hình

of the same star we looked at with the Webb.

từ các vì sao mà đã quan sát với kính James Webb.

So the fuzzy picture is the Spitzer Space Telescope launched in 2003.

Bức hình mờ nhạt là của Kính Thiên Văn Không Gian Spitzer

đã phóng lên năm 2003.

The sharp picture is the new Webb telescope.

Bức hình sắc nét là của kính thiên văn mới James Webb.

We were so thrilled that it worked.

Chúng tôi đã ngạc nhiên vì nó hiệu quả.

We got a nice, sharp image of the star,

Chúng tôi có hình ảnh tỉ mỉ, chất lượng,

and we can calculate now the sensitivity of this object,

và chúng ta có thể tính toán độ nhạy của vật thể,

that if you were a bumblebee,

và nếu bạn là một con ong nghệ,

a square centimeter object hovering at the distance

mỗi cm vuông của vật thể bay qua ở khoảng cách

of the Moon from the Earth, away from the telescope,

từ Mặt Trăng tới Trái Đất, từ kính thiên văn,

we would be able to see you,

chúng tôi có thể quan sát bạn,

both the sunlight you reflect and the heat you emit.

từ tia mặt trời mà bạn ánh xạ cho tới nhiệt lượng bạn tỏa ra.

So there are no bumblebees in space,

Dù không có con ong nghệ nào ngoài vũ trụ,

but there's something out there that we don't know.

nhưng ngoài kia còn thứ gì đó chúng ta chưa biết.

And I'm so sure that we're going to get a great surprise from this telescope.

Và tôi chắc chắn rằng chúng ta sẽ có được bất ngờ lớn từ chiếc kính này.

So I'll show you what we look at.

Bạn sẽ thấy thứ chúng tôi quan sát.

Here is an example of a place where stars are being born as we speak.

Đây là ví dụ về vị trí mà các ngôi sao đang được sinh ra như ta đã nói tới.

Now we know, more or less, that stars explode and produce dust,

Giờ thì chúng ta biết, dù nhiều hay ít,

những ngôi sao phát nổ và tạo ra bụi vũ trụ,

which goes and is recycled into new stars.

là thứ được tái tạo thành những ngôi sao mới.

This is a place where the recycling is happening.

Đây là nơi quá trình tái tạo diễn ra.

Stars are being born in this beautiful cloud of glowing gas and dust.

Các vì sao được sinh ra trong nhưng đám mây tuyệt đẹp rực rỡ

từ bụi và khí gas.

On the left-hand side shows you what we see with visible light

Bức hình bên trái chỉ ra những gì quan sát với ánh sáng khả biến

with the Hubble Space Telescope.

bằng kính viễn vọng Hubble.

The right-hand side shows you that you can begin to see through the dust

Ở bên phải chỉ ra thứ ta bắt đầu quan sát xuyên qua lớp bụi vũ trụ

with an infrared camera that we also have on the Hubble telescope.

với máy quay hồng ngoại mà chúng ta có trên kính viễn vọng Hubble.

It's beautiful.

Nó thật tuyệt đẹp.

Astronomers want to see inside and we will

Chúng tôi và các nhà thiên văn sẽ quan sát sâu hơn

with the Webb telescope.

bằng kính thiên văn James Webb.

We can look at everything in the solar system from Mars on out.

Chúng ta có thể quan sát mọi thứ trong hệ mặt trời từ Sao Hỏa trở ra.

So this is a pretty interesting one,

Và đây là một điều rất đáng quan tâm,

everybody knows Mars might be alive.

mọi người biết Sao Hỏa có thể có sự sống.

What about Europa?

Thế còn Europa thì sao?

Europa is a satellite of Jupiter.

Europa là một vệ tinh của Sao Mộc.

It has a liquid ocean covered with ice.

Đó là một đại dương lỏng đã đóng băng.

We know because we sent a probe out there named after Galileo himself,

Chúng ta biết điều này bởi vì chúng ta đã gửi tàu thăm dò có tên Galileo tới đó,

and we saw this and took this picture.

chúng tôi đã thấy và chụp được bức hình này.

Now we know that there is water coming out from the cracks

Chúng ta biết rằng đó là nước rò rỉ từ các khe nứt vỡ

between the ice blocks

giữa các khối băng

and once in a while, they can be watched from here.

và đôi khi, chúng có thể quan sát được từ đây.

And we are planning to send a probe to fly through the water jets

Và chúng tôi đang lên kế hoạch gửi một tàu thăm dò bay qua những dải nước

and see if there might be any organic molecules in them.

và xem liệu rằng có bất kì phân tử hữu cơ nào ở đó không.

Is it alive? Well, maybe.

Tồn tại sự sống? Chà, có thể.

We'll be watching this satellite with the Webb telescope as well.

Chúng tôi cũng sẽ quan sát vệ tinh này bằng kính James Webb.

Farther on out in the solar system, we've been watching Titan.

Vươn xa ra ngoài hệ mặt trời, chúng tôi sẽ theo dõi Titan.

Titan is the only moon in the solar system that has oceans and lakes

Titan là mặt trăng duy nhất trong hệ mặt trời có các đại dương và hồ,

and rain and rivers and an atmosphere on the surface.

mưa, các dòng sông và bầu khí quyển trên bề mặt.

It is so cold, though,

Mặc dù, nó khá lạnh,

that its liquid hydrocarbons, methane and ethane,

đó là chất lỏng hydrocarbon, methane, ethane ở trên Titan,

that you would use for fuel here on Earth.

mà có thể dùng làm chất đốt cho con người.

So we'll be examining this with the Webb telescope

Chúng tôi sẽ khảo sát bằng kính James Webb

and we'll be sending a probe out there

và sẽ gửi tàu thăm dò hạ cánh xuống đó

to land with even a helicopter to go exploring.

hạ cánh bằng máy bay trực thăng để thăm dò.

So is this a place that's interesting for life?

Phải chăng đây là nơi phù hợp đối với sự sống?

Possibly.

Có khả năng.

People ask me all the time,

Mọi người rất hay hỏi tôi,

are we sure that the kind we have here is the only kind?

có chắc rằng hành tinh như Trái Đất-- của chúng ta là duy nhất?

Well, maybe not.

Chà, có lẽ là không.

And if not, this is a good place to look because it's different,

Và nếu không, thì đây là nơi phù hợp để quan sát vì nó khác biệt,

but it still has solids, liquids and gases,

nhưng nó có cả vật chất thể rắn, lỏng và thể khí,

and it has a liquid hydrocarbon, which might be a possible solvent.

và nó có cả hợp chất hydrocarbon lỏng, thứ mà có thể là dung môi.

We'll see.

Chúng ta sẽ thấy.

Next thing we want to look at is,

Tiếp theo chúng tôi muốn tìm hiểu,

are there planets around other stars that might have life?

những hành tinh quay xung quanh các ngôi sao có sự sống không?

So we will be looking in this way

Vậy nên chúng tôi sẽ quan sát

at small stars that have Earth-sized planets.

các vì sao nhỏ với các hành tinh có kích thước như Trái Đất.

When a planet goes in front of the star, it can block some starlight,

Khi một hành tinh bay quanh một vì sao, ánh sáng của vì sao có thể bị che khuất,

some of the starlight goes through the atmosphere of the planet,

ánh sáng sẽ chiếu qua bầu khí quyển của hành tinh,

if it has one,

nếu như vậy,

and on its way to our telescope,

và kính có thể quan sát,

and we can analyze that

chúng ta có thể phân tích

and look for the chemistry of such an atmosphere.

và tìm kiếm thành phần hóa học của bầu khí quyển.

So, number one, does a little Earth-like planet out there

Nếu thế, thứ nhất, có hành tinh nhỏ nào giống Trái Đất ở ngoài kia

have an atmosphere?

có bầu khí quyển không?

Number two, does it have any molecules in the atmosphere?

Thứ hai, nó có phân tử nào trong khí quyển không?

And number three, could they be water?

Và thứ ba, có nước ở đó không?

Is there enough water out there so that there could be a liquid ocean?

Có đủ nước ngoài đó có thể tạo ra một đại dương lỏng không?

Well, maybe.

Chà, có thể chứ.

We will find out and we'll tell you.

Chúng tôi sẽ tìm hiểu và công bố tới mọi người.

So are we alone?

Loài người có cô đơn không?

Well, I don't know.

Tôi không rõ.

But we'll be going on after this project

Nhưng chúng tôi sẽ tiếp tục sau dự án này

to even more powerful telescopes

với những kính thiên văn mạnh hơn

that can examine little Earths around stars like the Sun.

có thể khảo sát những Trái Đất nhỏ xung quanh các vì sao như Mặt Trời.

And then we'll be able to say, "Really, really, are they like home?"

Chúng ta có thể giải đáp thắc mắc,

“Phải chăng, các hành tinh đó giống Trái Đất?”

And maybe yes.

Và có thể chứ.

We will be telling you all about what we find out,

Chúng tôi sẽ công bố tất cả những gì chúng tôi tìm ra,

beginning with our first scientific observations this summer.

khởi đầu với những quan sát khoa học đầu tiên vào mùa hè này.

So please stay tuned.

Vì vậy, hãy theo dõi nhé.

Astronomers travel with the speed of light

Các nhà thiên văn du hành với tốc độ của ánh sáng

and the speed of imagination.

và trí tưởng tượng.

(Applause)

(Vỗ tay)