Keith Bellows: Celebrating the camel

Tłumaczenie: Krystian Aparta Korekta: Kinga Skorupska

[SHIT]

[GÓWNO]

This is arguably the back end of the design of animals.

To efekt końcowy konstrukcji zwierzęcia. (Śmiech)

(Laughter)

To efekt końcowy konstrukcji zwierzęcia. (Śmiech)

But the reason I put this up here is because

Napisałem to słowo,

when I was in Africa last year, my wife and I were driving around,

bo w zeszłym roku byłem z żoną w Afryce,

we had this wonderful guide,

i przewodnik opowiedział nam fascynującą anegdotę,

who showed us something that surprised both of us,

i przewodnik opowiedział nam fascynującą anegdotę,

and it was very revealing in terms of the fascination

która jest związana z tematem

that comes with the design of animals.

"konstrukcji" zwierząt.

It turns out that in about the 1880s, the missionaries came to Africa

Od około roku 1880, misjonarze przybywali do Afryki,

to spread the word of Christianity,

żeby głosić Chrześcijaństwo

to teach English to the natives.

i uczyć angielskiego.

And they brought blackboards and chalk.

Przywieźli tablice i kredy.

Wyobraźcie sobie, że to taka tablica.

And I'd like you to imagine that that's a blackboard,

Wyobraźcie sobie, że to taka tablica.

and I just used some chalk on there.

And they brought quite a bit of this stuff.

Dużo tego przywieźli,

tablice się nie zużywały,

But over the years, the blackboards were fine,

but they ran out of chalk.

ale kreda tak.

And this is a real crisis for them.

To był kryzys.

And that's where the hyena comes in.

Pomogły im hieny.

The hyena is probably the most perfectly designed

Hiena to świetnie zaprojektowany padlinożerca.

scavenging animal in the world.

Hiena to świetnie zaprojektowany padlinożerca.

It strip-mines carcasses, and it has amazing teeth,

Ogołaca zwłoki ze wszystkiego, a jej uzębienie

because it enables the hyena to essentially eat bones.

pozwala jej zjadać kości.

Now, the end product of that action is up on the board here.

Produkt tej czynności opisałem na tablicy.

What the missionaries would do is, they'd walk around

Tak więc misjonarze zbierali hienie gówno,

Tak więc misjonarze zbierali hienie gówno,

and they'd pick up hyena shit.

And the incredible thing about hyena shit is, it makes great chalk.

bo gówno hieny to świetna kreda.

(Laughter)

(Śmiech)

That's not what I'm here to talk about,

To fascynujące,

but it is a fascinating aspect of animal design.

ale będę opowiadał nie o tym, tylko o wielbłądach.

What I'm here to talk about is the camel.

ale będę opowiadał nie o tym, tylko o wielbłądach.

When I started talking to Richard

Opis prelekcji zacząłem tak:

about what I was going to speak about,

Opis prelekcji zacząłem tak:

I had recently come back from Jordan,

"W Jordanie zaszło coś między mną a wielbłądem".

where I had an amazing experience with a camel.

"W Jordanie zaszło coś między mną a wielbłądem".

(Laughter)

(Śmiech)

And we were in the desert.

Richard Wurman: I tym zakończymy tą prelekcję!

Richard Wurman: That's the end! Keith Bellows: Yeah, yeah.

Richard Wurman: I tym zakończymy tą prelekcję!

Richard Wurman: I tym zakończymy tą prelekcję!

We were in the desert, in Wadi Rum, in a small Jeep.

Byliśmy na pustyni, w Wadi Rum, w małym dżipie.

There were four of us, two Bedouin drivers.

4 osoby, 2 Beduinów,

You can just imagine, this expanse is an ocean of sand,

wokół nieskończone morze piasku.

105 degrees, one water bottle.

40 stopni, jedna butelka wody.

And we were driving in what they told us was their very, very best Jeep.

Mówili, że to ich najlepszy dżip, ale wyglądał okropnie.

Mówili, że to ich najlepszy dżip, ale wyglądał okropnie.

Didn't look like it to me.

And as we started to go through the desert,

Kiedy wjechaliśmy na pustynię, dżip się zepsuł.

the Jeep broke down.

The guys got out, they put the hood up,

Wysiedli, poszperali pod maską.

they started working under the hood, got it going again.

Wysiedli, poszperali pod maską.

About a hundred yards, it broke down.

Dżip zepsuł się 100 metrów dalej.

This went on about 6-7 times, we were getting more and more alarmed,

To powtórzyło się parę razy, więc martwiliśmy się,

To powtórzyło się parę razy, więc martwiliśmy się,

we were also getting deeper and deeper into the desert.

bo byliśmy na pustyni.

And eventually, our worst nightmare happened:

A w końcu najgorszy koszmar: zalali silnik.

they flooded the engine.

A w końcu najgorszy koszmar: zalali silnik.

And they said, "Ah, no problem! We just get out and walk."

Stwierdzili, że nie ma problemu, idziemy piechotą.

And we said, "We get out and walk?"

Stwierdzili, że nie ma problemu, idziemy piechotą.

One water bottle, remember, guys, four people.

Mieliśmy 1 butelkę wody. Ale poszliśmy po wielbłądy.

And they said, "Yeah, yeah, we'll walk. We'll find some camels."

Mieliśmy 1 butelkę wody. Ale poszliśmy po wielbłądy.

We got out and walked, and sure enough,

Okazało się, że jakieś półtora kilometra stamtąd

about half a mile, we came over the crest of this hill,

Okazało się, że jakieś półtora kilometra stamtąd

and there was a huge gathering of Bedouin with their camels.

była grupa Beduinów z wielbłądami.

The guy went up and started dickering,

Nasi wytargowali cenę 10 dol. za 4 wierzchowce.

and 10 dollars later, we had four camels.

Nasi wytargowali cenę 10 dol. za 4 wierzchowce.

They went down like elevators; we got on them.

Obniżyły się dla nas, jak windy.

They went back up, and the Bedouin, each Bedouin, four of them,

Z tyłu każdego siedział Beduin z batem.

got behind each of the camels with a little whip.

Z tyłu każdego siedział Beduin z batem.

And they started slashing away at the back of the camels,

Walnęli im po zadach i wielbłądy puściły się w galop.

and they started galloping.

Walnęli im po zadach i wielbłądy puściły się w galop.

And if you've ever been on a camel, it is a very, very uncomfortable ride.

Na wielbłądzie jedzie się bardzo niewygodnie.

Na wielbłądzie jedzie się bardzo niewygodnie.

There's also one other aspect about these camels.

Dodatkowy mankament:

About every 10 steps, they lean back

co 10 kroków wielbłąd próbuje odgryźć ci kawałek nogi.

and try to take a chunk out of your leg.

co 10 kroków wielbłąd próbuje odgryźć ci kawałek nogi.

(Laughter)

(Śmiech)

So we kept on going,

Wielbłąd ciągle odwracał się i próbował dziabnąć.

and this camel kept on trying to take a chunk out of my leg.

Wielbłąd ciągle odwracał się i próbował dziabnąć.

And eventually, three miles later, we arrived at our destination,

Jakieś 5 km stamtąd czekał na nas dżip.

where a Jeep was supposed to meet us.

Jakieś 5 km stamtąd czekał na nas dżip.

And the camels come down again like elevators,

Wielbłąd opuścił się,

we sort of clumsily get off,

a kiedy schodziłem, znowu chciał mnie ugryźć.

and they, obviously, try to take another chunk out of my leg.

a kiedy schodziłem, znowu chciał mnie ugryźć.

And I've developed a very wonderful relationship

Poznałem się na nim w międzyczasie

with this creature by this point,

Poznałem się na nim w międzyczasie

and I've realized that this is a mean son of a bitch.

i powiem wam, że to wredny drań.

And much meaner, by the way, than the Bedouin who greeted me

Znacznie bardziej wredny, niż Beduin,

and tried to sell me one of his 26 daughters

który na powitanie chciał sprzedać jedną z 26 córek.

to take back to the States.

który na powitanie chciał sprzedać jedną z 26 córek.

So as we talked, Richard and I,

Zapytałem Richarda, czy mam tu przywieźć wielbłąda,

I said, "You know, maybe I should bring a camel.

Zapytałem Richarda, czy mam tu przywieźć wielbłąda,

It's the best designed animal in the world."

bo to najlepiej zaprojektowane zwierzę.

He went, "Nah. I don't think we want to be bringing a camel."

bo to najlepiej zaprojektowane zwierzę.

And you should be really glad we decided not to bring the camel.

Cieszcie się, bo się nie zgodził.

So I did the next best thing.

Ale mam coś dobrego.

I went to the Washington Zoo.

Pojechałem do waszyngtońskiego zoo.

Richard said, "I want you to get up close and personal with this camel.

Richard kazał dobrze zapoznać się z wielbłądem.

I want you to inspect its mouth, look at its teeth.

Zaglądnąć w pysk, obejrzeć zęby.

Go underneath it. Go above it. Go around it.

Wejść pod spód, na szczyt i obejść wokoło.

Pull its tail up; take a look in there.

Zajrzeć pod ogon.

I want you to get as close to that camel as you possibly can."

Zbliżyć się, jak tylko można.

So, I got a National Geographic film crew.

Wziąłem ze sobą ekipę filmową National Geographic.

We went down there, and I took one look at this camel.

Kiedy zobaczyłem wielbłąda, uświadomiłem sobie,

It is a 2,000 pound creature who is in rut.

że ta ważąca tonę bestia jest w rui.

(Laughter)

(Śmiech)

Now, if you've ever seen a 2,000 pound camel in rut,

Tonowy wielbłąd w rui

it is a scary, scary thing to behold.

może napędzić stracha.

And if Richard thought I was getting in the ring with that camel,

Jeśli Richard chciał, żebym wszedł do tej zagrody,

someone was smoking Bedouin high grade.

upalił się chyba beduińskim ziołem. (Śmiech)

(Laughter)

upalił się chyba beduińskim ziołem. (Śmiech)

So we got as close to it as possible,

Podeszliśmy najbliżej, jak można.

and I'm going to share this.

Obejrzymy rezultat, a potem opowiem więcej

Chris, if you want to roll this film.

Then I'm going to show you

o konstrukcji wielbłąda.

a little bit more about the design of camels.

o konstrukcji wielbłąda.

Do you want to roll the film?

Mamy film?

(Adventure music)

(Video) Hello. This is Keith Bellows

with the TED National Geographic Camel Investigation Unit.

(Wideo): Jestem tu z Zespołem Badań Wielbłądów dla TED.

I'm here to look at the ultimate desert machine.

Przyglądamy się idealnej maszynie pustynnej.

(Music continues)

Keith Bellows: And you'll note I started chewing gum

because I was around this camel all day.

Żuję gumę, bo zaraziłem się tym od wielbłąda.

(Video) That's it, OK. No!

Żuję gumę, bo zaraziłem się tym od wielbłąda.

See, now he's getting a little overexcited.

Opiekun: Trochę się denerwuje.

So we'll need to be very careful around him. Don't let him get you.

Musisz być ostrożny, bo cię ugryzie.

Now, you can see copious amounts of saliva in there.

Wydziela bardzo dużo śliny.

I always called myself the unstable stable boy.

Jestem dziki, jak na stajennego.

Their nose, you can see his nose is flared right now.

Widzisz, jak rozdyma nozdrza?

Foki w rui muszą rozewrzeć nozdrza,

When they're in rut, they're similar to seals

żeby oddychać.

in the way, like, a seal has to open its nose to breathe.

And they're similar. They have to consciously open their nose.

Wielbłądy podobnie - też otwierają nos świadomie.

KB: Ears?

Mają małe uszy, ale świetny słuch.

SK: They are small. But they have excellent hearing.

But not big; for instance, in zebras, they have a huge ear

Na przykład zebry mają wielkie, ruchome uszy,

mogą nimi dowolnie obracać.

that's very mobile, so they can actually turn them both around.

And they use them in the same way we use our binocular vision.

Używają tego tak, jak my widzenia dwuocznego.

They use that to pinpoint sound.

Określają kierunek pochodzenia dźwięku.

The desert's extremely windy as well as being very cold.

Na pustyni wieje wiatr, jest bardzo zimno.

Mają nie tylko bardzo długie rzęsy,

So not only do they have the very long eyelashes,

ale też coś w stylu dodatkowej brwi.

but there's the secondary --

I guess you'd call it the [unclear] or whatever.

It's this hair that's above the eyes, and below it, it's longer.

Mają włosy nad okiem i dłuższe, pod spodem.

Most people think that the humps store water.

To nieprawda, że w garbie jest woda,

They don't. They store fat.

jest tam tłuszcz.

Now, I'm not a chemist, but basically what happens

Nie jestem chemikiem, ale jest mniej więcej tak,

is the fat is oxidized by their breathing.

że tłuszcz utlenia się w wyniku oddychania,

dzięki czemu zmienia się w wodę.

And that will turn it into actually usable water.

Like a lot of predators, they walk on their toes.

Jak wiele drapieżników, chodzą na palcach.

Ale mają poduszkę tłuszczową, która się rozpłaszcza.

But there's a big fat pad in there that squishes out.

They're like sun shoes, but, you know, with sand.

Jak klapki na plażę.

Nie mają zwykłych kopyt,

Hooves? They don't have traditional hooves,

but they do have one, like, big nail.

ale jeden "paznokieć".

(Audience laughter)

You can't really see too clear. The fur's kind of grown over.

Nie widać, bo zakrywa go futro.

But they use their tails a lot, especially in rut.

Posługują się też ogonem, szczególnie w rui.

Sika i wywija ogonem,

He will urinate and spin his tail to spread the urine around

żeby rozproszyć mocz.

and make him more attractive.

Tak przyciąga samice.

I don't know why that would be, but it works for them.

U ludzi jest inaczej, ale wielbłądzice to lubią.

So, what the hell.

Każdy robi, co lubi.

(Audience laughter)

Now, they will also defecate in certain areas.

Czasem wypróżniają się specyficznie.

Zwykle robią, gdzie chcą,

Generally, they poop wherever they want to,

ale w rui kałem oznaczają teren.

but during their rut, they will defecate in perimeter areas.

Słyszał pan może o tym, że słonie wydają infradźwięki?

I don't know if you've read or heard about the sub-sonic sounds from elephants,

you know what I mean, like, "Br-r-r!"

Wie pan, takie "brrr".

These big, big rumbling sounds. He will do the same thing.

Wielbłądy też je wydają.

You can actually see, right here, it will vibrate.

Można zobaczyć wibracje.

Zwykle ważymy zwierzęta,

We weigh our animals.

Unfortunately, he's a very aggressive animal,

ale ten wielbłąd jest agresywny,

so he's actually destroyed some of the scales.

zniszczył nam kiedyś wagę.

We had these big things that I weigh the bison on, for instance.

Mamy ogromne wagi, np. dla bizonów.

I'm guessing that he's at least 1,600 pounds.

Myślę, że waży przynajmniej 700 kilo,

But I would put him closer to 2,000.

może nawet tonę.

He's basically a walking mulch pile.

To chodząca maszyna do mulczowania.

We're kind of like buds, but I'm also a male as well.

Lubimy się, ale ja też jestem samcem,

KB: He sees you as competition? Senior Keeper: Yeah, exactly.

And it makes him very dangerous at this time of year.

a w tej części roku to go denerwuje.

Don't even think about it. Don't think about it!

Ani mi się waż!

Teraz idziemy się spotkać. Wyłaź!

But now, we're going to meet. Out!

Out! Out!

Wyłaź!

Nie.

No.

Out!

Wyłaź!

(Music)

(Applause)

(Brawa)

KB: What I didn't show you was, you got that swinging thing going?

Nie pokazałem wam wywijania ogonem.

Well, and you're glad I didn't show you this.

Pewnie się cieszycie.

One of the other things about the camel's beautiful design

Co ciekawe, ich penis

is that its penis points backwards.

skierowany jest do tyłu,

That way the camel can dip its tail in the stream,

dlatego wielbłąd może zanurzyć ogon w moczu

and just whacker the entire area around him.

i pryskać nim wszędzie wokoło.

And that's how he really marks his territory.

Tak oznacza terytorium.

Now, what you also didn't see was that --

Może nie zauważyliście,

and you may have noticed in the pen beside him

kto był z nim w zagrodzie.

and, by the way, the camel's name is Suki.

Wielbłąd nazywa się Suki,

In the pen beside him is Jasmine.

a jego partnerka to Jasmine.

Jasmine has been his mate for some time.

a jego partnerka to Jasmine.

But on this particular occasion, it was very, very clear

Tego dnia było jasne, że Suki jest napalony,

that as horny as Suki was, Jasmine was having none of it.

ale Jasmine kazała mu wybić to sobie z głowy.

And so we started thinking.

Dlatego zastanowiliśmy się,

Well, if poor old Suki is in search of a mate,

jak nasz biedny Suki

what would Suki do to find the perfect mate?

poszukiwałby idealnej wielbłądzicy?

I'm going to show you another film.

Zaraz pokażę film,

But before I do, I just want to mention

Zaraz pokażę film,

that this animal truly is a sort of the SUV of the sand,

ale przedtem powiem, że wielbłąd to prawdziwy dżip,

the ship of the desert.

czy statek pustyni, tak doceniany przez mieszkańców

It's so vital to the inhabitants of the areas

in which the camel is found, largely Mongolia and Sahara,

Mongolii i Sahary,

that there are 160 words in Arabic to describe the camel.

że język arabski zawiera 160 określeń wielbłąda.

And if this is a creature that was designed by committee,

Ale osobiście uważam,

it's certainly been like no committee I've ever been on.

że można by poprawić jego konstrukcję.

So here's what Suki would do in search of a mate.

Oto prezentacja, którą Suki podbije serca wielbłądzic.

Oto prezentacja, którą Suki podbije serca wielbłądzic.

Can you roll it, please?

Camel seeking camel

Wielbłąd szuka wielbłądzicy.

Lusty beast desires attractive and sincere mate.

Bestia w chuci szuka pięknej bratniej bestii.

I'm seven feet, 2,000 lbs., with brown hair and eyes, long legs --

Mam 2,5 metra, ważę tonę...

I mam długi... ogon.

and I'm very well ... hung.

I'm TED Camel.

Jestem wielbłąd TED.

The perfect desert machine.

Idealna maszyna pustyni.

I'm smartly designed.

Mam wszytko, co trzeba:

Eyelashes that keep out sand

rzęsy chronią przed piaskiem, trzecia powieka...

and a third eyelash that works like a windshield wiper.

jest jak wycieraczka.

A distinguished nose --

Dystyngowany nos...

with nostrils lined to filter out sand and dust

nozdrza chroniące przed piaskiem

i wgłębienie łapiące wilgoć.

and a groove that catches moisture.

Amazingly full lips --

Bardzo grube wargi,

that allow me to eat practically anything that grows.

dzięki którym jem każdą roślinę.

Callouses on my knees that let me kneel comfortably.

Odciski na kolanach ułatwiają klękanie,

Leathery chest pads that beat the heat.

gruba skóra na piersi radzi sobie z upałem,

Short fur that keeps my skin cool.

krótkie futro dla ochłody,

Long legs that allow heat to escape.

nogi odprowadzające ciepło.

And my hump?

A mój garb?

Ogden Nash once wrote:

Ogden Nash napisał:

"The camel has a single hump; the dromedary two,

Wielbłąd ma jeden, dromader dwa,

or else the other way around. I'm never sure. Are you?"

a może się mylę, powiesz mi, jak?

Podpowiem:

Here's a hint:

Bactarian.

Baktrian.

Dromedary.

Dromader.

My hump contains up to 80 lbs. of fat, but doesn't store H2O.

W garbie mam 35 kg tłuszczu, ale zero wody.

I'm built to last.

Jestem wytrzymały.

I'm the go-to animal when the oasis is dry.

Idealny, gdy wysycha oaza.

I usually won't sweat until my body reaches 105 ºF,

Pocę się dopiero przy 40 stopniach,

enough to fry an egg.

można we mnie smażyć jajko.

I'm able to lose 40% of my weight without dying.

Mogę utracić 40% masy

i nie umrzeć.

(Most animals would if they lost half that much.)

(Większość zwierząt umiera przy 20%.)

I'll drink 5 to 7 gallons of water a day.

Piję 20-25 litrów wody dziennie,

But go without for more than a month.

ale żyję bez niej ponad miesiąc.

I'm powerful.

Jestem silny,

Able to pack up to 400 lbs. of cargo.

uniosę do 200 kilogramów

ładunku.

Outrun a horse --

Prześcignę konia,

And cover 26 miles on a good day.

a w dzień zrobię do 40 kilometrów.

Camelot.

Camelot.

Jackie O. once said that traveling by camel

Jackie Onassis powiedziała,

made riding an elephant seem like taking a jet plane.

że po jeździe na mnie słoń to komfort.

Yet my large, soft feet allow me to navigate sand.

Moje wielkie, miękkie łapy niosą mnie po piasku.

(Is that why the Bedouin claim I can dance?)

Czy dlatego Beduini mawiają, że tańczę?

I'm a good provider, too.

Troszczę się o innych.

Bedouins call the camel the Gift of God.

Beduini zwą mnie darem boskim.

Nic dziwnego.

No surprise.

Tents and rugs are made of my hair.

Z futra robią dywany i namioty,

My dried bones are prized as a sort of ivory.

kości cenią, jak kość słoniową,

My dung is burned as fuel. My milk is used for cheese.

odchody palą, z mleka robią ser.

"Camels are like angels," a Bedouin once said.

Beduini mówią: wielbłąd przypomina anioła.

(Applause)

(Brawa)

Thank you. I just want to leave you with one last thought,

Dziękuję. Na koniec podzielę się ideą,

which is probably the most important thing to take away.

która jest najważniejsza w tej prelekcji.

Humans, the animal, are pretty lucky creatures because, by and large,

Zwierzę o nazwie człowiek ma szczęście,

we really don't have to adapt to our environment;

bo nie musi przystosowywać się do środowiska.

we adapt our environment to us.

Przystosowuje je do siebie.

And we've seen that repeatedly through this conference,

Przykłady widać co roku na tej konferencji.

not just this year, but in past years.

Przykłady widać co roku na tej konferencji.

But this creature that you've just seen

Ale wielbłąd dostosowuje się nieustannie.

ultimately adapts, and keeps adapting and adapting.

Ale wielbłąd dostosowuje się nieustannie.

I think when you look at the animal kingdom,

To niezwykła umiejętność.

that is one of the most remarkable things.

To niezwykła umiejętność.

It doesn't have an environment that adapts to it;

Nie dostosowuje środowiska, tylko siebie.

Nie dostosowuje środowiska, tylko siebie.

it has to adapt to the environment.

Ricky, thank you very much for having me.

K.B.: Dziękuję. R.W.: Świetny wykład, dzięki.

RW: That's terrific. Thank you.

K.B.: Dziękuję. R.W.: Świetny wykład, dzięki.