David Macaulay: All roads lead to Rome Antics

Tłumaczenie: Paweł Jaworski Korekta: Marcin Kasiak

I draw to better understand things.

Rysuję, by lepiej zrozumieć rzeczy.

Sometimes I make a lot of drawings

Czasem tworzę mnóstwo rysunków

and I still don't understand what it is I'm drawing.

i wciąż nie rozumiem tego, co rysuję.

Those of you who are comfortable with digital stuff

Ci z Was, którzy są obeznani z elektonicznymi nowinkami

and even smug about that relationship might be amused to know

będąc z tego dumnymi, mogą czuć się rozbawieni tym,

that the guy who is best known for "The Way Things Work,"

że gość który największą sławę zyskał dzięki książce "Jak to działa" ("The Way Things Work"),

while preparing for part of a panel for called Understanding,

podczas przygotowywania materiałów do wykładu,

spent two days trying to get his laptop to communicate with his new CD burner.

spędził dwa dni próbując zmusić do współpracy swój laptop z nową wypalarką płyt kompaktowych.

Who knew about extension managers?

Kto słyszał o sterownikach?

I've always managed my own extensions

Zawsze stosowałem własne rozwiązania.

so it never even occurred to me to read the instructions,

Nigdy nawet nie przeszło mi przez myśl, aby przeczytać instrukcję obsługi.

but I did finally figure it out. I had to figure it out,

Jednak zawsze wszystko rozgryzałem. Musiałem,

because along with the invitation

gdyż równocześnie z zaproszeniem

came the frightening reminder that there would be no projector,

pojawiała się groźba braku projektora.

so bringing those carousels would no longer be necessary

Tak więc przynoszenie tych "niezbędników" nie miałoby sensu,

but some alternate form of communication would.

w przeciwieństwie do jakiejś zastępczej formy komunikacji.

Now, I could talk about something that I'm known for,

Więc mógłbym mówić o czymś, z czego jestem znany,

something that would be particularly appropriate

o czymś, co prawdopodobnie byłoby odpowiedniejsze

for many of the more technically minded people here,

dla wiekszości z Was, mających umysły techniczne,

or I could talk about something I really care about.

lub mówić o czymś, co ma dla mnie znaczenie.

I decided to go with the latter.

Wybrałem tę druga opcję.

I'm going to talk about Rome.

Zamierzam opowiedzieć o Rzymie.

Now, why would I care about Rome, particularly?

Dlaczego w ogóle miałby mnie on obchodzić?

Well, I went to Rhode Island School of Design

Cóż, zdecydowałem się studiować architekturę na Uczelni w Rhode Island (Rhode Island School of Design)

in the second half of the '60s to study architecture.

w drugiej połowie lat sześćdziesiątych.

I was lucky enough to spend my last year, my fifth year,

Miałem wystarczająco dużo szczęścia, aby spędzić mój ostatni, piąty

in Rome as a student. It changed my life.

rok jako student w Rzymie. To odmieniło moje życie.

Not the least reason was the fact that I had spent those first four years living at home,

Warto wspomnieć, że pierwsze 4 lata mieszkałem w domu --

driving into RISD everyday, driving back.

jeżdżąc codziennie na uczelnię i z powrotem.

I missed the '60s. I read about them; (Laughter)

Przegapiłem lata 60. Czytałem o nich.

I understand they were pretty interesting. I missed them,

Zdaję sobie sprawę, że były niezwykle interesujące. Brak mi ich.

but I did spend that extraordinary year in Rome,

Jednak w Rzymie przeżyłem niezwykły rok.

and it's a place that is never far from my mind.

Jest to miejsce, które zawsze mam na sercu.

So, whenever given an opportunity,

Więc kiedykolwiek nadarza się okazja,

I try to do something in it or with it or for it.

staram się zrobić coś w nim lub dla niego.

I also make drawings to help people understand things.

Tworzę także rysunki, aby pomóc ludziom w zrozumieniu pewnych rzeczy.

Things that I want them to believe I understand.

Kiedy chcę, aby zrozumieli, że ja także je rozumiem.

And that's what I do as an illustrator,

To jest właśnie to, czym zajmuje sie jako rysownik.

that's my job.

To moja praca.

So, I'm going to show you some pictures of Rome.

Tak wiec, pokażę Wam kilka rysunków Rzymu.

I've made a lot of drawings of Rome over the years.

Zrobiłem ich wiele przez te wszystkie lata.

These are just drawings of Rome. I get back as often as possible --

To są tylko rysunki. Wracam tam tak często, jak jest to możliwe.

I need to.

Po prostu muszę.

All different materials, all different styles, all different times,

Różne materiały, style , okresy czasu.

drawings from sketchbooks looking at the details of Rome.

Szkice ze szkicownika, ukazujące szczegóły Rzymu.

Part of the reason I'm showing you these

Jedną z przyczyn, dla której Wam to pokazuję

is that it sort of helps illustrate this process I go through

jest to, że ten rodzaj pomocy ukaże przez co przechodzę

of trying to figure out what it is I feel about Rome and why I feel it.

starając się rozgryźć co i dlaczego czuję do Rzymu.

These are sketches of some of the little details.

Oto szkice ukazujące drobne szczegóły.

Rome is a city full of surprises.

Rzym jest miastem pełnym niespodzianek.

I mean, we're talking about unusual perspectives,

Oczywiście mówimy o niezwykłej perspektywie.

we're talking about narrow little winding streets

Mówimy o małych, ciasnych, krętych uliczkach,

that suddenly open into vast, sun-drenched piazzas --

które nagle rozwidlają się w ogromne, zalane słońcem place --

never, though, piazzas that are not humanly scaled.

place wyskalowane jednak dla ludzi.

Part of the reason for that is the fact that they grew up organically.

Częściowo przyczyną jest ich naturalny rozwój.

That amazing juxtaposition of old and new,

Zadziwiajace zestawienie starego z nowym,

the bits of light that come down between the buildings

przebłyski swiatła prześlizgujące się między budynkami,

that sort of create a map that's traveling above your head of

tworzące rodzaj mapy która błąka się po Waszej głowie --

usually blue -- especially in the summer --

zazwyczaj błękitnej, szczególnie latem --

compared to the map that you would normally expect to see

porównujac do map, których móglbyś się spodziewać

of conventional streets.

na tradycyjnych ulicach.

And I began to think about how I could communicate this in book form.

A ja zaczynam się zastanawiać, jak mogłbym opisać to w książce.

How could I share my sense of Rome,

Jak mógłbym podzielić się moim sposobem postrzegania Rzymu,

my understanding of Rome?

jego rozumienia?

And I'm going to show you a bunch of dead ends, basically.

A teraz zamierzam pokazać Wam kilka ślepych uliczek.

The primary reason for all these dead ends is when

Podstawowym powodem, dla którego istnieją te wszystkie ślepe uliczki jest fakt,

if you're not quite sure where you're going, you're certainly not going to get there

że jeśli nie jesteście pewni dokąd zmierzacie, nie dojdzicie tam

with any kind of efficiency.

mimo największych wysiłków.

Here's a little map. And I thought of maps at the beginning;

Oto mała mapka -- pomyślałem o mapkach na początku.

maybe I should just try and do a little atlas

Może powinienem troszkę się postarać i zrobić mały atlas

of my favorite streets and connections in Rome.

z moimi ulubionymi ulicami i połączeniami w Rzymie.

And here's a line of text that actually evolves

A tutaj mamy linijkę tekstu, która powstała

from the exhaust of a scooter zipping across the page.

po przejechaniu przez stronę skutera.

Here that same line of text wraps around a fountain

A tutaj ta sama linia otaczająca fontannę

in an illustration that can be turned upside down and read both ways.

na ilustracji, która może być odwrócona do góry nogami i odczytana na dwa różne sposoby.

Maybe that line of text could be a story

Może ta linijka tekstu mogłaby być historią

to help give some human aspect to this.

nadającą temu odrobinę ludzkiego wyrazu.

Maybe I should get away from this map completely,

Może powinienem zrezygnować zupelnie z tej mapy

and really be honest about wanting to show you my favorite bits and pieces of Rome

i po prostu szczerze pokazać swoje ulubione miejsca w Rzymie.

and simply kick a soccer ball in the air --

Może po prostu kopnąć piłkę,

which happens in so many of the squares in the city --

co nie jest niczym niezwykłym na wielu rzymskich placach

and let it bounce off of things. And I'll simply explain

i pozwolić się jej odbijać od wszystkiego. A ja po prostu opowiem

what each of those things is that the soccer ball hits.

o każdej rzeczy, od której odbije się piłka.

That seemed like a sort of a cheap shot.

Ta wygląda jak fotka drugiej kategorii.

But even though I just started this presentation,

Jednak pomimo rozpoczęcia tej prezentacji,

this is not the first thing that I tried to do

to nie była pierwsza rzecz, jaką próbowałem zrobić,

and I was getting sort of desperate.

powoli popadając w desperację.

Eventually, I realized that I had really no content that I could count on,

Wreszcie zdałem sobie sprawę, że nie byłem zadowolony z tego, na co moglem liczyć,

so I decided to move towards packaging. (Laughter)

więc zdecydowałem się zabrać za opakowanie.

I mean, it seems to work for a lot of things.

Wydaje mi się, że to zdaje się działać na wiele drobnych rzeczy.

So I thought a little box set of four small books might do the trick.

Tak więc uznałem, że mały zestaw 4 książek powinien mi pomóc.

But one of the ideas that emerged

Jednak jednym z pomysłów, jaki wyłonił się

from some of those sketches was the notion of traveling through Rome

dzieki niektórym z tych szkiców było podróżowanie przez Rzym

in different vehicles at different speeds in order

w różnych pojazdach z różnymi predkościami,

to show the different aspects of Rome.

aby ukazać różnorodne oblicza Rzymu.

Sort of an overview of Rome and the plan that you might see from a dirigible.

Oto część widoków Rzymu, które możecie ujrzeć ze sterowca.

Quick snapshots of things you might see

Kilka szybkich ujęć które możecie zobaczyć

from a speeding motor scooter, and very slow

z pędzącego szybko oraz jadącego bardzo wolno skutera.

walking through Rome, you might be able to study in more detail

Spacerując po Rzymie, możecie przyjrzeć się bliżej wielu szczegółom

some of the wonderful surfaces and whatnot that you come across.

wspaniałych powierzchni i innych rzeczy, na które się natkniecie.

Anyways, I went back to the dirigible notion.

W każdym razie, wracając do idei sterowca,

Went to Alberto Santos-Dumont.

wyjechałem do Alberto Santosa-Dumonta.

Found one of his dirigibles that had enough dimensions

Odkryłem, że jeden z jego sterowców miał wystarczające rozmiary.

so I could actually use it as a scale

Mogłem go więc użyć jako skali,

that I would then juxtapose with some of the things in Rome.

do zestawienia z niekórymi obiektami w Rzymie.

This thing would be flying over or past

To coś mogło zarówno przelatywać nad przeszłością,

or be parked in front of, but it would be like having a ruler --

jak znaleźć się na jej przedzie, mogłoby być rodzajem miernika -

sort of travel through the pages without being a ruler.

rodzajem podróży poprzez strony czasu - nie będąc miernikiem.

Not that you know how long number 11 actually is,

Teraz wiedząc, jak długi jest numer 11,

but you would be able to compare number 11 against the Pantheon

bylibyście zdolni do porównania numeru 11 do Panteonu

with number 11 against the Baths of Caracalla,

z numerem 11 i Łaźniami Caracalla,

and so on and so forth. If you were interested.

i tak dalej. Gdybyście tylko chcieli.

This is Beatrix. She has a dog named Ajax,

Oto Beatrix oraz jej pies, Ajax.

she has purchased a dirigible -- a small dirigible --

Beatrix nabyła sterowiec, mały sterowiec.

she's assembling the structure,

Właśnie składa go do kupy.

Ajax is sniffing for holes in the balloon before they set off.

Ajax węsząc szuka dziur w balonie, zanim wystartują.

She launches this thing above the Spanish Steps

Startuje tym ustrojstwem nad Hiszpańskimi Schodami,

and sets off for an aerial tour of the city.

wyruszając na powietrzną wycieczkę po mieście.

Over the Spanish Steps we go.

Wzbijamy się nad Hiszpańskimi Schodami.

A nice way to show that river, that stream sort of pouring down the hill.

Doskonała okazja do ukazania ich niczym rzeki, strumienia, spływającego w dół wzgórza.

Unfortunately, just across the road from it

Na nieszczęście, tuż po drugiej stronie drogi,

or quite close by is the Column of Marcus Aurelius,

całkiem blisko, znajduje się kolumna Marka Aureliusza.

and the diameter of the dirigible makes an impression,

A średnica sterowca robi wrażenie,

as you can see, as she starts trying to read the story that spirals around

jak zreszta widzicie, podczas gdy Beatrix próbuje czytać historię znajdującą sie dookoła kolumny

the Column of Marcus Aurelius -- gets a little too close, nudges it.

Marka Aureliusza, zbliża się troszkę za bardzo, trącając ją.

This gives me a chance to suggest to you the structure

Co stwarza mi okazję, aby przybliżyć Wam strukturę

of the Column of Marcus Aurelius,

kolumny Marka Aureliusza,

which is really no more than a pile of quarters

która nie wydaje się wyższa od stosu monet.

high -- thick quarters. Over the Piazza of Saint Ignacio,

Wysokiego stosu monet. Górującego ponad Placem św. Ignacego -

completely ruining the symmetry, but that aside

całkowicie rujnującego jego symetrię, jednak z drugiej strony -

a spectacular place to visit.

niezwykłe miejsce do odwiedzenia.

A spectacular framework, inside of which you see, usually,

Niezwykła konstrukcja, wewnątrz której widzicie - zazwyczaj -

extraordinary blue sky.

niesamowite błękitne niebo.

Over the Pantheon and the 26-foot diameter Oculus.

Ponad Panteonem i jego 9-cio metrowym oculusem

She parks her dirigible, lowers the anchor rope

Beatrix zatrzymuje sterowiec, opuszcza linę kotwiczną,

and climbs down for a closer look inside.

po czym opuszcza się, aby obejrzeć z bliska to, co jest w środku.

The text here is right side and upside down so that you are forced

Tekst jest z prawej strony i do góry nogami, jesteście więc zmuszeni

to turn the book around, and you can see it from ground point of view

obrócić książkę dookoła, możecie więc ujrzeć to z punktu widzenia osoby stojącej na ziemi

and from her point of view -- looking in the hole,

oraz z jej punktu widzenia, patrząc w stronę otworu,

getting a different kind of perspective,

dając różne postrzeganie perspektywy.

moving you around the space. Particularly appropriate in a building

Przemieszczając Was w przestrzeni. Szczególnie dotyczy to budynku,

that can contain perfectly a sphere

który może zmieścić kulę

dimensions of the diameter being the same

o średnicy

as the distance from the center of the floor to the center of the Oculus.

jak odległość od środka podłogi do środka kopuły.

Unfortunately for her, the anchor line gets tangled

Na jej nieszczęście, lina kotwiczna zaplątuje się

around the feet of some Boy Scouts who are visiting the Pantheon,

wokół stóp skautów, którzy akurat zwiedzają Panteon

and they are immediately yanked out

i zostają natychmiast porwani w górę

and given an extraordinary but terrifying tour

i obdarowani niezwykłą lecz przerażającą wycieczką

of some of the domes of Rome, which would,

nad częścią rzymskich dachów, które

from their point of view, naturally be hanging upside down.

z ich punktu widzenia, były oczywiście do góry nogami.

They bail out as soon as they get to the top of Saint Ivo,

Wyskoczyli jak tylko dotarli do szczytu kościoła San Ivo,

that little spiral structure you see there.

tej małej spiralnej konstrukcji, którą tutaj widzicie.

She continues on her way over Piazza Navona.

Beatrix kontynuuje swoją podróż na Plac Navona (Piazza Navona).

Notices a lot of activity at the Tre Scalini restaurant,

Zauważa spory ruch w restauracji Tres Palini,

is reminded that it is lunchtime and she's hungry.

zdając sobie jednocześnie sprawę, że to pora lunchu i jest głodna.

They keep on motoring towards the Campo de' Fiori,

Podążają wciąż w stronę Placu Campo de Fiori,

which they soon reach. Ajax the dog is put in a basket

do ktorego w końcu docierają. Ajax zostaje umieszczony w koszyku

and lowered with a list of food into the marketplace,

i opuszczony w dół z listą zakupów na stragan,

which flourishes there until about one in the afternoon,

który rozkwita tam mniej więcej do pierwszej po południu,

and then is completely removed

a następnie jest kompletnie składany

and doesn't appear again until six or seven the following morning.

i nie pojawia się ponownie wcześniej, niż o szóstej lub siódmej wieczorem.

Anyway, the pooch gets back to the dirigible with the stuff.

Wracając do sprawy, sierściuch wraca do sterowca z zakupami.

Unfortunately, when she goes to unwrap the prosciutto,

Niestety, podczas gdy Beatrix stara się rozpakować prosciutto,

Ajax makes a lunge for it.

Ajax rzuca się na nie.

She's managed to save the prosciutto,

Udaje się jej ocalić posiłek,

but in the process she loses the tablecloth,

jednak podczas zamieszania traci obrus,

which you can see flying away in the upper left-hand corner.

który jak widzicie w lewym górnym rogu, odlatuje w siną dal.

They continue without their tablecloth,

Kontynuują więc bez nakrycia,

looking for a place to land this thing so that they can actually have lunch.

rozglądając się za miejscem dogodnym do lądowania, aby w końcu zjeść lunch.

They eventually discover a huge wall

Wreszcie dostrzegają ogromną ścianę

that's filled with small holes, ideal for docking a dirigible

pełną małych otworów, idealną aby zaparkować przy niej pojazd,

because you've got a place to tie up.

ponieważ było go tam gdzie przywiązać.

Turns out to be the exterior wall --

Okazuje się, że to zewnętrzna ściana,

that part of it that remains -- of the Coliseum,

która jest częścią pozostałości Koloseum.

so they park themselves there and have a terrific lunch

Tak więc parkują tam i zjadają cudowny posiłek,

and have a spectacular view.

rozkoszując się fantastycznym widokiem.

At the end of lunch, they untie the anchor, they set off

Po lunchu, odwiązali kotwicę i wystartowali,

through the Baths of Caracalla and over the walls of the city

lecąc nad Łaźniami Caracalla oraz nad murami miejskimi

and then an abandoned gatehouse

opuszczonej warowni.

and decide to take one more look at the Pyramid of Cestius,

Zdecydowali się rzucić okiem raz jeszcze na Piramidę Cestiusza

which has this lightning rod on top.

zwieńczoną piorunochronem.

Unfortunately, that's a problem: they get a little too close,

Niestety jest w tym problem. Podlecieli troszkę za blisko --

and when you're in a dirigible

kiedy znajdujecie się w sterowcu,

you have to be very careful about spikes.

musicie bardzo uważać na wszelkie szpice.

So that sort of brings her little story to a conclusion.

I to przyniosło koniec jej krótkiej opowieści.

Marcello, on the other hand, is sort of a lazy guy,

Marcello, z drugiej strony jet typem lenia,

but he's not due at work until about noon.

choć nie musi pracować aż do południa.

So, the alarm goes off and it's five to 12 or so.

Więc wyłącza alarm dopiero mniej wiecej za pięć dwunasta.

He gets up, leaps onto his scooter, races through the city

Wstaje, wskakuje na swój skuter, pędzi przez miasto

past the church of Santa Maria della Pace,

mijająć Kosciół świętej Marii (Santa Maria della Pace),

down the alleys, through the streets

dalej w dół alejkami, poprzez ulice

that tourists may be wandering through,

którymi mogą przechadzac się turyści.

disturbing the quiet backstreet life of Rome at every turn.

Zakłócając spokój i codzienne życie Rzymu na każdym zakręcie.

That speed with which he is moving, I hope I have suggested in this little image,

Prędkość z którą się porusza, mam nadzieję, że dałem jej wyraz na tym małym obrazku --

which, again, can be turned around and read from both sides

który ponownie może być obracany i oglądany z obu stron,

because there's text on the bottom and text on the top,

ponieważ zarówno na dole jak i na górze znajduje się tekst,

one of which is upside down in this image.

z których jeden na tym obrazku zawsze jest do góry nogami.

So, he keeps on moving, approaching an unsuspecting waiter

Tak więć kontynujac jazdę zbliża się do niczego nie podejrzewajacego kelnera

who is trying to deliver two plates of linguine

starającego się donieść dwa talerze makaronu

in a delicate white wine clam sauce

w delikatnym sosie z białego wina oraz małży

to diners who are sitting at a table just outside of a restaurant in the street.

do gości siedzących przy stoliku tuż przed restauracją, przy ulicy.

Waiter catches on, but it's too late.

Kelner spostrzega niebezpieczeństwo, ale jest za późno.

And Marcello keeps moving in his scooter.

A Marcello kontynuuje swoją podróż na skuterze.

Everything he sees from this point on is slightly affected by the linguine,

Wszystko, co teraz widzi, jest lekko przysłonięte przez makaron.

but keeps on moving because this guy's got a job to do.

Kontynuuje jednak jazdę, ponieważ ma zadanie do wykonania.

Removes some scaffolding. One of the reasons

"Rozmontowuje" kawałek rusztowania -- jednym z powodów

Rome remains the extraordinary place it is that

dla którego Rzym pozostaje tak niesamowitym miejscem jest

because of scaffolding and the determination

fakt nieustannej renowacji oraz determinacji

to maintain the fabric, it is a city that continues

w utrzymaniu budynków, to miasto, które wciąż

to grow and adapt to the needs of the particular time

się rozwija oraz adaptuje do specyficznych czasów

in which it finds itself, or we find it.

w których odnajduje się samo lub odnajdujemy je my.

Right through the Piazza della Rotonda,

Tuż przed Piazza della Rotonda,

in front of the Pantheon -- again wreaking havoc -- and finally getting to work.

ponownie sieje spustoszenie przed Panteonem, aż w końcu dociera do pracy.

Marcello, as it turns out,

A Marcello, jak się okazuje,

is the driver of the number 64 bus,

jest kierowcą autobusu nr 64.

and if you've been on the number 64 bus, you know

Jeśli jechaliście autobusem nr 64 to wiecie,

that it's driven with the same kind of exuberance

że jest prowadzony z równą fantazją,

as Marcello demonstrated on his scooter.

jaką Marcello demonstrował jadąc na skuterze.

And finally Carletto. You see his apartment in the upper left-hand corner.

Wreszcie Carletto -- widzicie jego pokój w lewym górnym rogu.

He's looking at his table;

Spogląda na stół.

he's planning to propose this evening to his girlfriend of 40 years, (Laughter)

Planuje oświadczyć się tego wieczoru swojej od 40 lat dziewczynie.

and he wants it to be perfect.

Chce, aby wszystko wypadło idealnie.

He's got candles out, he's got flowers in the middle

Ustawił świece, kwiaty na środku

and he's trying to figure out where to put the plates and the glasses.

a teraz próbuje wymyśleć, gdzie ustawić talerze i szklanki.

But he's not happy; something's wrong.

Jednak nie jest zadowolony -- coś jest nie tak.

The phone rings anyway, he's called to the palazzo.

Telefon dzwoni nieubłaganie -- Carletto jest wzywany do kamienicy.

He saunters -- he saunters at a good clip,

Zamierza się porządnie ostrzyc,

but as compared to all the traveling we've just seen, he's sauntering.

jednak porównując do tego, czego świadkami byliśmy przed chwilą, spaceruje spokojnie.

Everybody knows Carletto, because he's in entertainment,

Wszyscy znają Carletta, ponieważ jest znany z przemysłu rozrywkowego --

actually; he's in television.

a mówiąc ściślej, z telewizji.

He's actually in television repair, which is why people know him.

Właściwie jest telewizyjnym technikiem, dlatego ludzie go znają.

So they all have his number.

Tak więc wszyscy mają jego numer.

He arrives at the palazzo, arrives at the big front door.

Przybywa do kamienicy, do wielkich frontowych drzwi.

Enters the courtyard and talks to the custodian,

Wchodzi do przedsionka i rozmawia z dozorcą,

who tells him that there's been a disaster in the palazzo;

który informuje go, że zdarzyła się katastrofa.

nobody's TVs are working

Żaden telewizor nie działa.

and there's a big soccer game coming up,

A dziś wieczorem jest niezwykle ważny mecz

and the crowd is getting a little restless and a little nervous.

i tłum zaczyna być niespokojny i podenerwowany.

He goes down to the basement and starts to check the wiring,

Schodzi na dół do piwnicy, aby sprawdzić kable,

and then gradually works his way up to the top of the building,

a następnie pracując systematycznie posuwa się do góry,

apartment by apartment, checking every television,

apartament po apartamencie, sprawdzając każdy telewizor,

checking every connection,

każde połączenie,

hoping to find out what this problem is.

mając nadzieję na znalezienie rozwiązania problemu.

He works his way up, finally, the grand staircase

Pracując posuwa się do góry, wreszcie docierając do głównej klatki schodowej,

and then a smaller staircase until he reaches the attic.

mniejszych schodów aż dociera na poddasze.

He opens the window of the attic, of course, and there's a tablecloth

Otwiera okno (na poddaszu oczywiście) a tam obrus

wrapped around the building's television antenna.

owinięty dookoła głównej anteny telewizyjnej budynku.

He removes it, the problems are solved,

Zdejmuje go, problem jest rozwiązany

everybody in the palazzo is happy.

i wszyscy zadowoleni.

And of course, he also solves his own problem.

A przy okazji , rozwiązuje także swój własny problem.

All he has to do now, with a perfect table,

Wszystko co musi teraz zrobić, ze swym perfekcyjnie przygotowanym stołem

is wait for her to arrive.

to czekać na przybycie ukochanej.

That was the first attempt, but it didn't seem substantial enough

To było pierwsze podejście, jednak wydaje się to niezupełnie tym,

to convey whatever it was I wanted to convey about Rome.

co chciałem Wam pokazać w Rzymie.

So I thought, well, I'll just do piazzas,

Więc pomyślałem, że zajmę się po prostu placami,

and I'll get inside and underneath

ukażę je od podszewki

and I'll show these things growing

oraz proces ich rozrastania się

and show why they're shaped the way they are and so on.

a wyjaśnię, dlaczego są ukształtowane tak jak są.

And then I thought, that's too complicated. No,

Wtedy jednak pomyślałem, że to zbyt skomplikowane. Nie.

I'll just take my favorite bits and pieces

Pokażę po prostu swoje ulubione fragmenty i miejsca

and I'll put them inside the Pantheon but keep the scale,

i umieszczę je w Panteonie, zachowując jednak skalę.

so you can see the top of Sant'Ivo and the Pyramid of Cestius

Tak więc możecie ujrzeć szczyt Kościoła Świętego Ivo oraz Piramidę Cestiusza

and the Tempietto of Bramante all side by side in this amazing space.

a także Kaplicę Bramanta (Tempietto di Bramante), wszystkie obok siebie w tej fantastycznej przestrzeni.

Now that's one drawing,

Tak, to jest rysunek.

so I thought maybe it's time for Piranesi to meet Escher. (Laughter)

Cóż, pomyślałem, że może to czas, aby Piranesi poznał Escher.

You see that I'm beginning to really lose control here

W rzeczy samej, możecie zobaczyć, że zaczynam tracić tutaj kontrolę nad tym, co się dzieje,

and also hope.

a także nadzieję.

There's a very thin blue line of exhaust

Widzicie tam cieniutką błękitną linię wyziewów

that sort of runs through this thing that would be kind of the trail that holds it all together.

przebiegającą przez to coś, która będzie niejako szlakiem trzymającym to razem.

Then I thought, "Wait a minute, what am I doing?"

Nagle pomyślalem, chwilkę, co ja wyprawiam?

A book is not only a neat way of collecting and storing information,

Książka to nie tylko doskonały sposób na zbieranie i przechowywanie informacji.

it's a series of layers.

To całe serie "warstw".

I mean, you always peel one layer off another;

To znaczy, zawsze przerzuciacie jedeną po drugiej --

we think of them as pages, doing it a certain way.

myśląc o nich jak o kartkach, którymi w pewnym sensie są.

But think of them as layers. I mean, Rome is a place of layers --

Jednak pomyślcie o nich właśnie jak o warstwach. Mam na myśli, że Rzym jest ich pełen --

horizontal layers, vertical layers --

poziomych, pionowych.

and I thought, well just peeling off a page would allow me to --

Pomyślałem, że przerzucenie strony pozwoliłoby mi --

if I got you thinking about it the right way --

jeśli nakłoniłem Was do myślenia o tym w prawidłowy sposób --

would allow me to sort of show you the depth of layers.

pozwoliłoby mi na ukazanie ich głębi.

The stucco on the walls of most of the buildings in Rome

Tynk, na ścianach większości budynków w Rzymie,

covers the scars; the scars of centuries of change

pokrywa blizny -- blizny wiekowych przemian

as these structures have been adapted

w czasach, gdy te budowle dostosowywały się do sytuacji,

rather than being torn down.

zamiast popadać w ruinę.

If I do a foldout page on the left-hand side

Jeśli zrobię tutaj zagięcie, po lewej stronie,

and let you just unfold it, you see behind it what I mean by scar tissue.

a następnie pozwolę Wam je rozprostować, przekonacie się co miałem na myśli mówiąc o bliznach.

You can see that in 1635,

Możecie się przekonać, że rok 1635

it became essential to make smaller windows

był decydujący dla budowy mniejszych okien,

because the bad guys were coming or whatever.

ponieważ nadchodzili źli ludzie, czy coś takiego.

Adaptations all get buried under the stucco.

Wszystkie dostosowania zostały pogrzebane pod tynkiem.

I could peel out a page of this palazzo to show you what's going on inside of it.

Mógłbym zedrzeć warstwę z tej kamienicy, aby pokazać Wam, co dzieje się pod spodem.

But more importantly, I could also show you

Jdnak, co ważniejsze, mógłbym Wam także pokazać,

what it looks like at the corner of one of those magnificent buildings

jak to wygląda na rogu jednego z tych wspaniałych budynków

with all the massive stone blocks,

zbudowanych z masywnych kamiennych bloków --

or the fake stone blocks done with brick and stucco,

lub fałszywych, wykonanych z cegły i tynku,

which is more often the case.

co jest zdecydowanie częstszym zjawiskiem.

So it becomes slightly three-dimensional.

Tak więc staje się to jakby trójwymiarowe.

I could take you down one of those narrow little streets

Mógłbym zabrać Was jedną z tych krętych uliczek,

into one of those surprising piazzas by using a double gate fold --

na jeden z tych zaskakujacych placy, używając barmy utworzonej ze zgiętej kartki.

double foldout page -- which, if you were like me

Rozkładana kartka -- którą, jeśli byliście tacy jak ja,

reading a pop-up book as a child, you hopefully stick your head into.

czytając rozkładane książeczki jako dzieci -- mam nadzieję zapamiętaliście.

You wrap the pages around your head

Owijacie strony dookoła głowy

and are in that piazza for that brief period of time.

i nagle jesteście na tym placu, przez jedną, krótką chwilę.

And I've really not done anything much more complicated

A ja naprawdę nigdy nie robiłem niczego bardziej skomplikowanego,

than make foldout pages.

niż te rozkładane strony.

But then I thought, maybe I could be simpler here.

Jednak nagle zastanowiłem się, może mogłoby to być łatwiejsze.

Let's look at the Pantheon and the Piazza della Rotonda in front of it.

Spójrzmy na Panteon oraz na Piazza della Rotonda od przodu.

Here's a book completely wide open.

Oto książka całkowicie otwarta.

OK, if I don't open the book the whole way,

Ok, jeśli nie otworzę książki całkowicie,

if I just open it 90 degrees, we're looking down the front of the Pantheon,

a jedynie do połowy, pod kątem 90 stopni, spoglądamy z góry na Panteon.

and we're looking sort of at the top, more or less down on the square.

Przyglądamy się fragmentowi górnej części, mniej więcej na kwardatowym placu.

And if I turn the book the other way,

A jeśli obrócę książkę w drugą stronę,

we're looking across the square at the front of the Pantheon.

spoglądamy w poprzek placu na przód Panteonu.

No foldouts, no tricks --

Żadnych skladanek, żadnych sztuczek --

just a book that isn't open the whole way.

tylko książka, która nie jest całkowicie otwarta.

That seemed promising. I thought, maybe I'll do it inside

To wygladało obiecująco. Pomyślałem, może zrobić to w środku,

and I can even combine the foldouts with the only partially opened book.

mógłbym nawet połączyć składanki z częściowo otwartą książką.

So we get inside the Pantheon

Tak więc, wchodzimy do Panteonu

and it grows and so on and so forth.

który rośnie i tak dalej.

And I thought, maybe I'm on the right track,

Pomyślałem, że może to jest dobry pomysł,

but it sort of lost its human quality.

jednak było to pozbawione ludzkiego pierwiastka jakości.

So I went back to the notion of story,

Wróciłem więc do głównego pomysłu całej historii,

which is always a good thing to have if you're trying to get people

który jest zawsze dobrym rozwiązaniem, gdy starasz się nakłonić ludzi

to pay attention to a book and pick up information along the way.

do skupienia się na książce oraz przy okazji zrozumienia jej terści.

"Pigeon's Progress" struck me as a catchy title.

"Podróż gołębia" (Pigeon's Progress) wydał mi się chwytliwym tytułem.

If it was a homing pigeon,

Jeśli to był gołąb pocztowy,

it would be called "Homer's Odyssey."

mogłoby się to nazywać "Odyseja" ("Homer's Odyssey").

But it was the journey of the ... (Laughter)

Jednak to była podróż...... -- (śmiech)

I mean, if a title works, use it. But it would be a journey that went through Rome

hmmm jeśli tytuł działa, po prostu go użyjcie. Jednak byłaby to podróż przez Rzym

and showed all the things that I like about Rome.

ukazująca wszystko, co lubię w Rzymie.

It's a pigeon sitting on top of a church.

To gołąb siedzacy na szczycie kościoła.

Goes off during the day and does normal pigeon stuff. Comes back,

Wyruszający w swą podróż podczas dnia i robiący wszystko, co gołąb zazwyczaj robi, potem wraca --

the whole place is covered with scaffolding and green netting

a tutaj wszystko zastawione rusztowaniami i zieloną, zabezpieczającą siatką.

and there's no way this pigeon can get home.

Nie ma sposobu, w jaki gołąb mógłby wrócić do domu,

So it's a homeless pigeon now

więc teraz to bezdomny gołąb.

and it's going to have to find another place to live,

Zamierza znaleźć sobie nowe miejsce do życia.

and that allows me to go through my catalog of favorite things,

To pozwala mi przejrzeć mój katalog ulubionych miejsc.

and we start with the tall ones and so on.

Zaczniemy od wysokich i będziemy posuwać się dalej.

Maybe it has to go back and live with family members;

Może powinien zawrócić i żyć ze swoją rodziną --

that's not always a good thing,

to nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem.

but it does sort of bring pigeons together again.

Jednak to pozwala w jakiś sposób gołebiom być razem.

And I thought, that's sort of interesting,

Uznałem to za interesujące,

but maybe there's a person who should be involved in this in some way.

jednak może powinna znaleźć się osoba zamieszana w to wszystko.

So I kind of came up with this old guy

Tak więc stworzyłem postać tego staruszka,

who spends his life looking after sick pigeons.

który spędza swoje życie opiekując się chorymi gołębiami.

He'll go anywhere to get them -- dangerous places and whatnot --

Pójdzie za nimi wszędzie. W niebezpieczne miejsca lub gdziekolwiek indziej.

and they become really friends with this guy,

W ten sposób zostają jego przyjaciółmi,

and learn to do tricks for him and entertain him at lunchtime and stuff like that.

uczą się różnych sztuczek i zabawiają go w czasie lunchu.

There's a real bond that develops

To prawdziwa więź, która wytwarza się

between this old man and these pigeons.

pomiędzy staruszkiem i tymi gołębiami.

But unfortunately he gets sick. He gets really sick at the end of the story.

Jednak niestety staruszek zaczyna chorować, bardzo ciężko.

He's taught them to spell his name, which is Aldo.

Jednak nauczył je wymawiać swoje imię, które brzmi Aldo.

They show up one day after three or four days of not seeing him --

Pojawiają się raz na 3 - 4 dni.

he lives in this little garret --

On mieszka na swoim małym poddaszu.

and they spell his name and fly around.

Wymawiają jego imię i latają dookoła.

And he finally gets enough strength together

On wreszcie nabiera wystarczajaco duzo sił,

to climb up the ladder onto the roof,

aby wspiąć się po drabinie na dach.

and all the pigeons, a la Red Balloon, are there waiting for him

I wszystkie gołębie czekają na niego, niczym wielki czerwony balon

and they carry him off over the walls of the city.

a następnie uniosły go w górę ponad miejskimi murami.

And I forgot to mention this:

A poza tym -- zapomniałem wspomnieć --

whenever he lost a pigeon, he would take that pigeon

kiedy tylko staruszek straci gołębia, zabiera go

out beyond the walls of the city.

w nieznane poza miejskie mury.

In the old Roman custom, the dead

Wedle starego rzymskiego zwyczaju, zmarli

were never buried within the walls.

nigdy nie byli grzebani w obrębie murów miejskich.

And I thought that's a really cheery story.

Pomyslałem, że to była naprawdę wzruszająca historia.

(Laughter). That's really going to go a long way.

(śmiech) To naprawdę zabierze mu mnóstwo czasu.

So anyway, I went through ... And again, if packaging doesn't work

Tak więc, przejrzałem wszystko raz jeszcze -- jeśli okładki nie spełniają swojej funkcji

and if the stories aren't going anywhere,

a historie podążają w odpowiednim kierunku,

I just come up with titles

zajmę się tytułami.

and hope that a title will sort of kick me off in the right direction.

Mam nadzieję, że tytuł nakieruje mnie na odpowiednie tory.

And sometimes it does focus me enough

A czasem dostarcza mi to wystarczającej motywacji,

and I'll even do a title page.

aby zrobić stronę tytułową.

So, these are all title pages that eventually led me

Oto wszystkie strony tytułowe które ostatecznie doprowadziły mnie

to the solution I settled on, which is the story of a young woman

do rozwiązania, na którym poprzestałem, czyli historii młodej kobiety

who sends a message on a homing pigeon --

wysyłającej wiadomość gołębiem pocztowym --

she lives outside the walls of the city of Rome -- to someone in the city.

mieszka poza murami Rzymu -- do kogś wewnątrz miasta.

And the pigeon is flying down above the Appian Way here.

Tutaj gołąb leci ponad Drogą Appijską (Appian Way).

You can see the tombs and pines and so on and so forth along the way.

Widzicie nagrobki oraz sosny i tak dalej, wzdłuż całej drogi.

If you see the red line,

Jeśli widzicie czerwoną linię,

you are seeing the trail of the pigeon;

widzicie ślad gołębia.

if you don't see the red line, you are the pigeon.

Jeśli nie widzicie linii, to wy jesteście gołebiem.

And it becomes necessary and possible, at this point,

W tym miejscu pojawia się konieczność i możliwość

to try to convey what that sense would be like

próby wyjaśnienia, jaki byłby sens

of flying over the city without actually moving.

latania ponad miastem bez rzeczywistego poruszania się.

Past the Pyramid of Cestius --

Minął Piramidy Cestiusza --

these will seem very familiar to you, even if you haven't been to Rome recently --

wyda Wam się znajoma nawet, jeśli ostatnio nie byliście w Rzymie.

past the gatehouse.

Minął strażnicę.

This is something that's a little bit unusual.

Oto coś odrobinę niezwykłego.

This pigeon does something that most homing pigeons do not do:

Gołąb robi coś, czego nie robi większość jego pobratymców:

it takes the scenic route, (Laughter) which was a device

wybiera trasę turystyczna. Było to impulsem

that I felt was necessary to actually extend this book

dla mnie, aby poszerzyć tę ksiązkę

beyond about four pages.

o jakieś dodatkowe cztery strony.

So, we circle around the Coliseum, past the Church of Santa Maria in Cosmedin

Tak więc krążymy nad Koloseum, mijamy Kościół św. Marii w Cosmedin

and the Temple of Hercules towards the river.

oraz Świątynię Herkulesa tuż przy rzece.

We almost collide with the cornice of the Palazzo Farnese --

Prawie zderzamy się z gzymsem Pałacu Farnese

designed by Michelangelo,

zaprojektowanego przez Michała Anioła,

built of stone taken from the Coliseum -- narrow escape.

zbudowanego z kamieni pochodzących z Koloseum. Nagły zwrot!

We swoop down over the Campo de' Fiori.

Przelatujemy nad Campo de Fiori.

This is one of those things I show to my students

To jest jedna z rzeczy, które zawsze pokazuję moim studentom,

because it's a complete bastardization --

ponieważ to przykład całkowitego zezwierzęcenia --

a denial of any rules of perspective.

zaprzeczenie wszelkim zasadom perspektywy.

The only rule of perspective that I think matters is

Jedyną zasadą perspektywy, która jak sądzę ma tutaj znaczenie jest

if it looks believable, you've succeeded.

fakt, że jesli coś wygląda wiargodnie, to znaczy odnieśliśmy sukces.

But you try and figure out where the vanishing points meet here;

Ale spróbujcie się domyśleć, gdzie spotykają się tutaj wszystkie znikające punkty.

a couple are on Mars and

Część z nich jest na Marsie, a inne --

a couple of others in Cremona.

wiecie, część z nich -- w Cremonie.

But into the piazza in front of Santa Maria della Pace,

Jednak na placu z przodu Kościoła św. Marii,

where invariably a soccer game is going on,

gdzie nieustannie odbywają się mecze piłki nożnej,

and we're hit by a soccer ball.

zostajemy uderzeni piłką.

Now this is a terrible illustration of being hit by a soccer ball.

Tak więc, oto jest straszna ilustracja mnie uderzonego piłką do nogi.

I have all the pieces:

Mam wszystko na miejscu.

there's Santa Maria della Pace, there's a soccer ball,

Oto Kościół św. Marii, tam jest piłka,

there's a little bit of a bird's wing -- nothing's happening,

tam mały fragmencik ptasiego skrzydła. Nic się nie dzieje.

so I had to rethink it.

Musiałem to przemyśleć.

And if you do want to see Santa Maria della Pace,

Jeśli chcecie ujrzeć ten kosciół --

these books are really flexible, incredibly interactive --

wiecie, te książki są niezwykle użyteczne, niewiarygodnie inteaktywne --

just turn it around and look at it the other way.

po prostu odwróćcie je dookoła i popatrzcie z drugiej strony.

Through the alley, we can see the impact is captured in the red line.

Wzdłuż uliczki możemy zobaczyć zderzenie uchwycone czerwoną linią.

And then bird manages to pull itself together past this medieval tower --

Ptakowi udaje się prześliznąć cało obok średniowiecznej wieży --

one of the few remaining medieval towers --

jednej z niewielu jeszcze pozostałych --

towards the church of Sant'Agnese

w stronę bazyliki -- zapomniałem jej nazwy -- św. Agnieszki,

and around the dome looking down into Piazza Navona --

dokoła kopuły, spogladając w dół na Plac Navona,

which we've already mentioned and seen and flown over a couple of times;

o którym już wspominaliśmy i który widzieliśmy.

there's the Bernini statue of the Four Rivers --

Tam jest Statua Piranesiego (Piranesi Statue) czterech rzek.

and then past the wonderful Borromini Sant'Ivo,

Następnie mijamy wspaniały Kosciół św. Ivo Borrominiego.

stopping just long enough on the 26-foot diameter Oculus

Zatrzymując się wystarczająco długo na 9cio metrowym oculusie

of the Pantheon to catch our breath.

Panteonu, aby złapać oddech.

And then we can swoop inside and around; and because we're flying,

A potem możemy opuścić się na dół i dookoła, a ponieważ latamy,

we don't really have to worry about gravity at this particular moment in time,

nie musimy przejmować się w tym szczególnym momencie grawitacją,

so this drawing can be oriented in any way on the page.

tak więc ten rysunek może byc odczytany w dowolny sposób na tej stronie.

We get a little exuberant as we pass Gesu;

Czujemy się pełni życia gdy mijamy Jesu --

it's not surprising to sort of mimic the architecture in this way.

takie naśladownictwo stylu nie jest zaskakujące.

Past the wonderful wall filled with the juxtaposition that I was talking about;

Mijamy wspaniała ścianę złożoną z części, o których już mówiłem:

beautiful carvings set into the walls above the neon "Ristorante" sign, and so on.

wspaniałe rzeźbienia wtopione w ścianę ponad neonem "Ristorante" i tak dalej.

And eventually, we arrive at the courtyard of the palazzo,

Wreszcie docieramy na podwórze pałacu,

which is our destination.

co było naszym celem.

Straight up through the courtyard

Wprost przez podwórze,

into a little window into the attic,

w małe okno, na poddasze,

where somebody is working at the drawing board.

gdzie ktoś pracuje nad deską kreślarską.

He removes the message from the leg of the bird; this is what it says.

Zdejmuje wiadomość przymocowaną do nogi ptaka. Oto, co mówi.

As we look at the drawing board,

Jeśli spojrzymy na deskę kreślarską,

we see what he's working on is, in fact,

ujrzymy,nad czym rzeczywiście pracuje.

a map of the journey that the pigeon has just taken,

Jest to mapa podróży, którą właśnie odbył gołąb,

and the red line extends through all the sights.

a czerwona linia ciągnie się przez wszystkie strony.

And if you want the information, so that we complete this cycle of understanding,

A jeśli chcecie informacji, aby zakończyć ten cykl zrozumienia,

all you have to do is read these paragraphs.

wszystko, co musicie zrobić, to przeczytać te paragrafy.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.