What’s worse than a wasp’s sting? Murder - Miles Zhang

Translator: Võ Tấn Phát Reviewer: Trang Do Nu Gia

A cockroach and jewel wasp are locked in battle—

Một con gián và một con tò vò ngọc lục bảo đối đầu với nhau trong một trận chiến—

but not for long.

nhưng không kéo dài lâu.

The wasp latches onto the cockroach, arcs her body,

Con tò vò bám vào con gián, co cơ thể của mình lại,

and inserts her stinger precisely into a cluster of nerves

và găm chính xác vòi của mình vào cụm dây thần kinh

in the cockroach’s thorax.

trong ngực của con gián.

The venom that surges out temporarily paralyzes the cockroach’s front legs.

Chất độc dồn lên làm tê liệt tạm thời hai chi trước của con gián.

She then stings its brain,

Sau đó, tò vò tiếp tục đâm vào não con gián,

where her venom blocks its fight-or-flight response.

tiết ra độc tố làm chặn đi phản ứng chiến-hay-chạy của nó.

From here on out, the cockroach is essentially a zombie.

Kể từ đây, con gián cơ bản trở thành một xác sống.

The wasp snaps the cockroach’s antennae in half,

Con tò vò bẻ đôi râu của con gián,

uses the broken pieces as straws to feed off its blood-like hemolymph,

sử dụng những mảnh vỡ như ống hút

để hút dịch hemolymph, một chất lỏng tương tự như máu,

then leads it into a subterranean lair.

rồi lôi con mồi vào một cái hang dưới lòng đất.

She lays an egg on her victim and carefully seals the burrow,

Tò vò đẻ trứng lên cơ thể con gián và cẩn thận che kín cái hang,

which becomes her offspring’s nursery— and the cockroach’s crypt.

biến nó trở thành một nơi sinh trưởng cho con cái và là hầm mộ cho con gián.

Over the following weeks,

Trong những tuần tiếp theo,

her larva hatches, bores into the cockroach,

những ấu trùng bắt đầu nở ra, đục lỗ khắp nơi bên trong cơ thể con gián,

eats it alive, pupates in its carcass,

tiêu hóa và hoá nhộng trong chính cái xác này,

and emerges as an iridescent adult.

và thoát ra khi đã trưởng thành.

This gruesome tale is just one example of parasitoidism,

Câu chuyện kinh dị này chỉ là một ví dụ về chủ nghĩa ký sinh,

an evolutionary strategy employed by most wasps.

một hình thức tiến hóa có trong hầu hết các loài tò vò.

Parasitoids feed off other animals as they develop,

Ký sinh vật ăn các động vật khác để phát triển,

usually killing their hosts in the process.

và thường sẽ giết chết vật chủ trong quá trình này.

Trong thực tế, cuộc đời của những loài côn trùng này

In fact, these insects are about to meet their ends by way of wasps—

coi như đã đi đến hồi kết khi gặp phải loài tò vò—

each in a uniquely dreadful manner.

mỗi loài đều bị kết liễu theo một cách đáng sợ khác nhau.

This wasp targets the ladybug, planting an egg inside its body.

Con tò vò này nhắm vào con bọ rùa, đẻ một quả trứng vào bên trong cơ thể nó.

When the larva hatches, it consumes the beetle’s body fat.

Khi ấu trùng nở, nó sẽ tiêu thụ chất béo trong cơ thể của con bọ rùa.

It eventually emerges, but the ladybug’s duty isn’t done.

Và cuối cùng, nó sẽ chui ra,

nhưng số phận của con bọ rùa đến đây thì vẫn chưa kết thúc.

It’s now semi-paralyzed, possibly due to a viral infection the wasp gave it.

Lúc này, bọ rùa bị liệt nửa cơ thể,

có thể là do bị nhiễm virus mà tò vò đã truyền cho.

The larva spins a cocoon between its legs,

Ấu trùng tạo một cái kén giữa hai chân của con bọ,

and the still-alive-but-bewitched beetle stands guard.

và con bọ tuy vẫn còn sống nhưng bị mê hoặc này sẽ đứng canh giữ cái kén.

When a predatory lacewing larva approaches,

Khi một con ấu trùng thuộc phe thù địch khác tiếp cận,

the ladybug twitches, scaring it off.

bọ rùa sẽ lên các cơn co giật để làm kẻ địch sợ hãi.

Many other creatures avoid the ladybug altogether

Nhiều sinh vật khác né tránh bọ rùa

because of its bright coloration, which advertises its toxicity.

vì màu sắc tươi sáng của nó đồng nghĩa với độc tính cao.

After a week, an adult wasp appears,

Sau một tuần, một con tò vò trưởng thành xuất hiện,

leaving its hapless helper’s corpse behind.

rời bỏ xác của kẻ giúp đỡ không may.

Next is the tiny but fierce crypt-keeper wasp,

Tiếp theo là loài "tò vò giữ hầm mộ" nhỏ bé nhưng hung dữ,

which targets gall wasp larvae like this one.

chuyên nhắm vào ấu trùng ong mật như con này.

The gall wasp larva is also parasitic, but in a more vegetarian sense.

Ấu trùng ong mật cũng là loài ký sinh, nhưng lại theo hướng thuần chay hơn.

It’s feasting on this oak tree,

Chúng lấy chất dinh dưỡng từ cây sồi.

tucked away in a chamber on one of its branches.

sống ẩn mình sâu bên trong những hốc rỗng trên nhánh cây.

Nhưng chẳng bao lâu nữa thôi, chúng sẽ có người bạn đồng hành mới.

Soon, it has company.

The crypt-keeper wasp adds her egg into the mix.

Con tò vò giữ hầm mộ đẻ trứng của mình vào kén của ong mật.

The gall wasp develops, and eventually begins chewing its way out,

Ong mật phát triển, và cuối cùng là phá kén để thoát ra ngoài

as it normally would.

như thường lệ.

But it makes a smaller-than-usual hole and gets stuck.

Nhưng nó tạo ra cái lỗ nhỏ hơn bình thường và bị mắc kẹt lại.

The crypt-keeper larva eats through the gall wasp’s corpse, pupates within it,

Ấu trùng của tò vò giữ hầm mộ ăn xác và hóa nhộng trong kén của ong mật,

then makes its debut, crawling out of the dead wasp’s head.

sau đó chui ra ngoài, bò ra khỏi đầu của con ong đã chết.

The final victim is this caterpillar.

Nạn nhân cuối cùng chính là loài sâu bướm này.

It would have become an owlet moth that fluttered in the cool night air,

Nó đáng ra sẽ trở thành một con bướm cú bay lượn trong màn đêm mát mẻ,

but a few weeks ago, while developing in its egg,

nhưng cách đây vài tuần, trong giai đoạn phát triển trong trứng,

this wasp injected an egg of her own.

con tò vò này đã đẻ một quả trứng của mình vào trong trứng sâu bướm.

The caterpillar hatched and began growing.

Con sâu bướm nở và bắt đầu phát triển.

And in a process called polyembryony,

Và trong quá trình được gọi là sinh sản đa phôi,

the wasp spawn divides repeatedly inside of it.

thì trứng tò vò sẽ phân chia nhiều lần bên trong phôi của sâu bướm.

But a second kind of wasp also lays her eggs on the caterpillar.

Nhưng có một loại tò vò thứ hai cũng đến đẻ trứng vào trứng của con sâu bướm này.

The original brood senses this

Ấu trùng tò vò đầu tiên cảm nhận điều này

and further develops into two distinct castes.

và tiếp tục phát triển thành hai dạng riêng biệt.

What was one egg becomes thousands of larvae:

Một trứng nở ra hàng ngàn ấu trùng:

some of them are reproductives, others are soldiers.

một dạng sẽ trở thành ấu trùng sinh sản, dạng còn lại sẽ trở thành ấu trùng "lính".

The caterpillar is now both wasp buffet and battleground.

Con sâu bướm này bây giờ vừa là bàn tiệc vừa là chiến trường.

As the reproductive larvae consume its insides,

Trong lúc các ấu trùng sinh sản tiêu thụ cơ thể của con sâu bướm,

the soldiers kill the other parasitoids.

thì những ấu trùng "lính" lại giúp tiêu diệt những kẻ ký sinh khác.

Những ấu trùng sinh sản sẽ tiếp tục phát triển thành con trưởng thành,

The reproductive larvae morph into adults and the soldiers die within the host.

còn các con lính thì sẽ chết trong cơ thể vật chủ.

Needless to say, the result for the caterpillar is ... very bad.

Không cần phải nói, kết cục của sâu bướm này vô cùng bi thảm.

This was just a peek into the prolific province of parasitoid wasps.

Đây chỉ mới là sơ lược về đặc tính sinh sản của loài tò vò ký sinh.

Some venture underwater to find their hosts.

Vài loài còn mạo hiểm dưới nước để tìm vật chủ.

Others are hyperparasitoids, whose victims are other parasitoid wasps.

Số khác là loài ký sinh bậc cao, với ký chủ là các loài ký sinh bậc thấp.

Scientists are still pulling back the curtain on these creatures.

Các nhà khoa học vẫn đang cố gắng vén màn sự thật về các sinh vật này.

They can be hard to collect and quite small:

Chúng khó có thể được thu thập và khá nhỏ bé:

the world’s tiniest known insect is a microscopic wasp

loài côn trùng nhỏ nhất thế giới chính là loài tò vò hiển vi,

that parasitizes barklice eggs.

sống ký sinh trong trứng chấy.

Dù còn nhiều điều chưa được sáng tỏ,

Though much remains unknown,

some researchers suspect that parasitoid wasps

nhưng một số nhà nghiên cứu cho rằng những loài tò vò ký sinh này

are among the most diverse animal groups—

là một trong những số nhóm động vật đa dạng nhất—

perhaps the most diverse.

hoặc cũng có lẽ chính là nhóm đa dạng nhất.

Wasps have been perfecting their brand of parasitism

Loài tò vò đã và vẫn đang hoàn thiện phương thức ký sinh của mình

for some 247 million years,

trong suốt 247 triệu năm qua,

all to give their offspring the very best opportunities life has to offer.

tất cả là để cho thế hệ sau có được những cơ hội sống tốt đẹp nhất.