What we can learn from galaxies far, far away - Henry Lin

Ta có thể học được gì từ những dải ngân hà xa xôi kia? -Henry Lin

Translator: hi toto Reviewer: Chau Nguyen

Here are some images of clusters of galaxies.

Đây là một vài hình ảnh của các dải ngân hà.

They're exactly what they sound like.

Chúng chính xác là đúng theo tên gọi.

They are these huge collections of galaxies,

Chúng là những tập hợp lớn của các ngân hà

bound together by their mutual gravity.

được ràng buộc với nhau bởi một lực hấp dẫn

So most of the points that you see on the screen

Vậy hầu hết những điểm mà bạn nhìn thấy trên màn hình

are not individual stars,

không phải là những ngôi sao đơn lẻ

but collections of stars, or galaxies.

mà là tập hợp các ngôi sao, hay tập hợp những dải ngân hà.

Now, by showing you some of these images,

Ngay lúc này, bằng việc biểu diễn những bức ảnh này,

I hope that you will quickly see that

Tôi hi vọng bạn sẽ nhanh chóng nhận ra rằng

galaxy clusters are these beautiful objects,

những dải ngân hà này là những vật thể tuyệt đẹp,

but more than that,

nhưng hơn thế nữa,

I think galaxy clusters are mysterious,

Tôi nghĩ rằng những dải ngân hà thật bí ẩn,

they are surprising,

chúng gây ngạc nhiên

and they're useful.

và chúng hữu ích.

Useful as the universe's most massive laboratories.

Hữu ích như những phòng thí nghiệm đồ sộ nhất của vũ trụ

And as laboratories, to describe galaxy clusters

Và những phòng thí nghiệm như vậy, để mô tả những dải ngân hà

is to describe the experiments

chính là miêu tả những cuộc thí nghiệm

that you can do with them.

rằng bạn có thể làm gì đó với chúng.

And I think there are four major types,

Và tôi nghĩ rằng có 4 loại thử nghiệm chính,

and the first type that I want to describe

và loại đầu tiên mà tôi muốn mô tả

is probing the very big.

chính là thăm dò độ rộng lớn.

So, how big?

Vậy, lớn cỡ nào?

Well, here is an image of a particular galaxy cluster.

Đây là hình ảnh của một dải ngân hà cụ thể.

It is so massive that the light passing through it

Nó thật rộng lớn đến nỗi ánh sáng truyền qua nó

is being bent, it's being distorted

bị khúc xạ, nó bị biến đổi

by the extreme gravity of this cluster.

bởi lực hấp dẫn cực đại của dải ngân hà này.

And, in fact, if you look very carefully

Và, thực tế, nếu bạn nhìn vào nó một cách kĩ càng

you'll be able to see rings around this cluster.

bạn sẽ có thể nhìn thấy những vòng tròn xung quanh dải này.

Now, to give you a number,

Bây giờ, để đưa ra một con số,

this particular galaxy cluster

dải ngân hà cụ thể này

has a mass of over one million billion suns.

có một khổi khoảng hơn một triệu tỉ mặt trời

It's just mind-boggling how massive these systems can get.

Điều đó đáng để giật mình về sự đồ sộ của những hệ thống ngân hà này.

But more than their mass,

Nhưng vượt lên cả sự đồ sộ

they have this additional feature.

chúng còn có thêm đặc trưng này

They are essentially isolated systems,

Về cơ bản, chúng là những hệ thống đơn lẻ

so if we like, we can think of them

vì vậy, nếu muốn, chúng ta có thể nghĩ đến chúng

as a scaled-down version of the entire universe.

như những phiên bản mô hình thu nhỏ của toàn bộ vũ trụ này

And many of the questions that we might have

Và một vài trong số những câu hỏi mà chúng ta có thể thắc mắc

about the universe at large scales,

về vũ trụ ở quy mô lớn

such as, how does gravity work?

như là, lực hấp dẫn hoạt động như thế nào?

might be answered by studying these systems.

có thể được trả lời bởi việc nghiên cứu những hệ thống này.

So that was very big.

Vậy đó là về việc cực lớn.

The second things is very hot.

Điều thứ hai chính là nó rất nóng.

Okay, if I take an image of a galaxy cluster,

Được rồi, nếu tôi đưa ra hình ảnh của một dải ngân hà,

and I subtract away all of the starlight,

và loại bỏ tất cả ảnh sáng của những ngôi sao,

what I'm left with is this big, blue blob.

những gì tôi còn lại là khối lớn màu xanh.

This is in false color.

Nó sai lệch về màu sắc.

It's actually X-ray light that we're seeing.

Nó thực chất là tia X mà chúng ta đang nhìn thấy.

And the question is, if it's not galaxies,

Và câu hỏi là, nếu nó không phải là những ngân hà.

what is emitting this light?

vậy thứ gì đã phát ra ánh sáng này.

The answer is hot gas,

Câu trả lời là khí nóng.

million-degree gas --

hàng triệu độ.

in fact, it's plasma.

Thực tế, nó là plasma.

And the reason why it's so hot

Và nguyên nhân tại sao nó lại nóng đến như vậy

goes back to the previous slide.

hãy trở lại với trang trình chiếu trước.

The extreme gravity of these systems

Lực hấp dẫn cực đại của những hệ thống này

is accelerating particles of gas to great speeds,

gia tăng tốc độ các hạt vật chất của khí cho đến khi đạt vận tốc lớn

and great speeds means great temperatures.

và vận tốc lớn nghĩa là nhiệt độ cao,

So this is the main idea,

Vì vậy, đây chính là ý kiến chính

but science is a rough draft.

nhưng khoa học là môt bản thảo thô.

There are many basic properties about this plasma

Có nhiều đặc tính cơ bản về chất plasma này

that still confuse us,

vẫn còn làm ta bối rối,

still puzzle us,

vẫn thách đố chúng ta,

and still push our understanding

và vẫn thúc đẩy sự tìm hiểu của chúng ta

of the physics of the very hot.

trong ngành vật lý về sự nóng này.

Third thing: probing the very small.

Điều thứ ba: nghiên cứu sự siêu nhỏ bé

Now, to explain this, I need to tell you

Bây giờ, để giải thích điều này, tôi cần nói với bạn

a very disturbing fact.

về một thực tế khá bối rối

Most of the universe's matter

Hầu hết các vật chất của vũ trụ

is not made up of atoms.

không phải được cấu tạo từ những nguyên tử.

You were lied to.

Bạn đã bị lừa.

Most of it is made up of something very, very mysterious,

Hầu hết chúng đều được cấu tạo từ những thứ rất, rất bí ẩn,

which we call dark matter.

mà chúng ta có thể gọi là vật chât tối.

Dark matter is something that doesn't like to interact very much,

Vật chất tối là một thứ gì đó mà không xảy ra tương tác nhiều,

except through gravity,

trừ khi thông qua lực hấp dẫn,

and of course we would like to learn more about it.

và dĩ nhiên, chúng ta muốn biết nhiều hơn về nó.

If you're a particle physicist,

Nếu bạn là một nhà vật lý hạt,

you want to know what happens when we smash things together.

bạn muốn biết chuyện gì xảy ra khi các vật va chạm nhau.

And dark matter is no exception.

và vật chất tối không phải là một ngoại lệ.

Well, how do we do this?

Vậy nên, làm thế nào chúng ta có thể làm được điều này?

To answer that question,

Để trả lời câu hỏi này,

I'm going to have to ask another one,

tôi sẽ phải hỏi một câu hỏi khác,

which is, what happens when galaxy clusters collide?

điều gì, cái gì sẽ xảy ra khi các dải ngân hà va chạm với nhau?

Here is an image.

Đây là hình ảnh.

Since galaxy clusters are representative

Khi câc dải ngân hà đại diện cho

slices of the universe, scaled-down versions.

những mảnh nhỏ của của vũ trụ, những phiên bản quy mô nhỏ.

They are mostly made up of dark matter,

Chúng hầu như được tạo nên bởi vật chất tối,

and that's what you see in this bluish purple.

và điều đó chính là những gì mà bạn thấy trong màu tím xanh này.

The red represents the hot gas,

Màu đỏ đại diện cho khí nóng,

and, of course, you can see many galaxies.

và, dĩ nhiên, bạn có thể nhìn thấy nhiều dải ngân hà.

What's happened is a particle accelerator

Và kết quả là một hạt vật chất gia tăng tốc độ

at a huge, huge scale.

theo quy mô rộng lớn.

And this is very important,

Và điều này rất quan trọng,

because what it means is that very, very small

bởi vì nó có nghĩa là những hiệu ứng rất, rất nhỏ

effects that might be difficult to detect in the lab,

có thể gây khó khăn trong việc phát hiện trong phòng thí nghiệm

might be compounded and compounded

có thể được kết hợp và gắn kết

into something that we could possibly observe in nature.

thành một thứ gì đó mà chúng ta chỉ có thể quan sát trong tự nhiên.

So, it's very funny.

Vây, điều này thật hài hước.

The reason why galaxy clusters

Nguyện nhân tại sao những dải ngân hà này

can teach us about dark matter,

có thể dạy chúng ta về vật chất tối,

the reason why galaxy clusters

nguyên nhân tại sao những dải ngân hà này

can teach us about the physics of the very small,

có thể dạy chúng ta về lý thuyết vật lí của những thứ rất nhỏ,

is precisely because they are so very big.

chính xác là bởi vì chúng quá lớn.

Fourth thing: the physics of the very strange.

Điều thứ tư: Vật lý của những điều kì lạ.

Certainly what I've said so far is crazy.

Chắc chắn rằng, những gì tôi nói từ trước đến giờ hoàn toàn là điên rồ.

Okay, if there's anything stranger

Được rồi, nếu như có bất cứ điều gì lạ lùng hơn thế

I think it has to be dark energy.

Tôi nghĩ đó chắc phải là nguồn năng lượng tối.

If I throw a ball into the air,

Nếu tôi ném một trái banh vào không khí,

I expect it to go up.

Tôi mong đợi nó bay lên.

What I don't expect is that it go up

Điều mà tôi không mong muốn là nó bay lên

at an ever-increasing rate.

với một gia tốc chưa từng thấy.

Similarly, cosmologists understand why

Tương tự, những nhà nghiên cứu vũ trụ hiểu được tại sao

the universe is expanding.

vũ trụ đang mở rộng ra.

They don't understand why it's expanding

Họ không hiểu tại sao nó lại mở rông

at an ever-increasing rate.

với một cường độ chưa từng thấy

They give the cause of this

Họ đưa ra nguyên nhân của hiện tượng này

accelerated expansion a name,

càng gia tăng sự phổ biến của một khái niệm,

and they call it dark energy.

và họ gọi chúng là năng lượng tối.

And, again, we want to learn more about it.

Và, một lần nữa, chúng tôi muốn nghiên cứu nhiều hơn về nó.

So, one particular question that we have is,

Vậy, một câu hỏi tiêu biểu mà chúng ta có là,

how does dark energy affect the universe

làm thế nào mà năng lượng tối này ảnh hưởng đến vũ trụ của chúng ta

at the largest scales?

trên những quy mô lớn như vậy?

Depending on how strong it is,

Phụ thuộc vào sự lớn mạnh của nó,

maybe structure forms faster or slower.

mà những hình dạng cấu trúc có thể nhanh hơn hay chậm hơn

Well, the problem with the large-scale structure

Vấn đề với cấu trúc quy mô lớn

of the universe is that it's horribly complicated.

của vũ trụ thật sự là rất phức tạp.

Here is a computer simulation.

Sau đây là sự mô phỏng của máy tính.

And we need a way to simplify it.

và chúng ta cần một cách để đơn giàn hoá nó.

Well, I like to think about this using an analogy.

Tôi thích nghĩ về việc sử dụng sự tương tự.

If I want to understand the sinking of the Titanic,

Nếu bạn muốn hiểu về việc chìm tàu Titanic,

the most important thing to do

điều quan trọng nhất cần làm

is not to model the little positions

không phải là rập khuôn theo từng vị trí nhỏ

of every single little piece of the boat that broke off.

của những mảnh vụn nhỏ đã vớ ra từ con tàu.

The most important thing to do is

Điều quan trọng cần làm

to track the two biggest parts.

đó chính là lần theo dấu vết của hai mảnh vỡ lớn nhất.

Similarly, I can learn a lot about the universe

Tương tự, tôi có thể biết nhiều hơn về vũ trụ

at the largest scales

theo những quy mô lớn nhất

by tracking its biggest pieces

bởi việc lần theo những miếng ghép lớn nhất

and those biggest pieces are clusters of galaxies.

và những mảnh ghép lớn nhất chính là những dải ngân hà.

So, as I come to a close,

Vì vậy, tôi đang gần kết thúc,

you might feel slightly cheated.

bạn có thể nghĩ rằng mình vô tình bị lừa.

I mean, I began by talking about

Ý tôi là, tôi bắt đầu nói đến việc

how galaxy clusters are useful,

các dải ngân hà có ích như thế nào

and I've given some reasons,

và tôi đã đưa ra một vài lí do,

but what is their use really?

nhưng lợi ích thật sự của chúng là gì?

Well, to answer this,

Để trả lời điều này

I want to give you a quote by Henry Ford

Tôi muốn tặng các bạn một câu trích dẫn của Henry Ford

when he was asked about cars.

khi được hỏi về những chiếc xe hơi.

He had this to say:

Ông ấy đã nói như thế này:

"If I had asked people what they wanted,

"Nếu như tôi hỏi mọi người rằng họ muốn gì,

they would have said faster horses."

họ có lẽ sẽ nói đó là những con ngựa nhanh hơn"

Today, we as a society are faced

Ngày nay, chúng ta - một xã hội đang đương đầu

with many, many difficult problems.

với nhiều và nhiều vấn đề khó khăn.

And the solutions to these problems are not obvious.

Và những giải pháp cho những vấn đề này thật sự không rõ ràng.

They are not faster horses.

Chúng không phải là những con ngựa nhanh hơn.

They will require an enormous amount of

Chúng sẽ phải đòi hỏi một lượng lớn

scientific ingenuity.

chất xám khoa học.

So, yes, we need to focus,

Vì vậy, vâng, chúng ta cần tập trung,

yes, we need to concentrate,

vâng, chúng ta cần nhấn mạnh

but we also need to remember that

nhưng chúng ta cũng cần ghi nhớ rằng

innovation, ingenuity, inspiration --

những sự cải tiến, sự tài tình, nguồn cảm hứng...

these things come

những điều này đến

when we broaden our field of vision

khi chúng ta mở rộng tầm nhìn

when we step back

khi chúng ta nhìn lại

when we zoom out.

khi chúng ta nhìn rộng ra.

And I can't think of a better way to do this than

Và tôi không nghĩ ra cách nào tốt hơn điều này

by studying the universe around us. Thanks.

bằng vịệc nghiên cứu vũ trụ xung quanh chúng ta. Xin cảm ơn~

(Applause)

(Hoan hô)