History vs. Egypt’s "most powerful" pharaoh - Jessica Tomkins

Translator: Trần Thái Hưng (English tutor: 0938147500) Reviewer: Ngọc Châu Phạm

Pharaoh Ramesses II reigned for almost 70 years

Pharaoh Ramesses II trị vì gần 70 năm

in the 13th century BCE.

vào thế kỷ 13 trước Công nguyên.

He presided over a golden age of Egyptian prosperity.

Ông trị vì một thời kỳ hoàng kim thịnh vượng của Ai Cập.

But was he a model leader,

Nhưng liệu ông là một nhà lãnh đạo mẫu mực,

or a shameless egomaniac and master of propaganda?

hay là một kẻ tự cao không biết xấu hổ và là một bậc thầy tuyên truyền?

Order! Order! Who do we have on the stand? Ramesses II?

Trật tự! Ai đang đứng trên bục đấy? Là Ramesses II phải không?

Ahem, I believe you mean "The strong bull, protector of Egypt,

E hèm! Ý của Quý Tòa là “Con bò đực mạnh mẽ, người bảo vệ Ai Cập,

who subdues foreign lands;

người chinh phục các vùng đất xa lạ;

rich in years, great in victories, chosen by Ra— whose justice is powerful—

sống trường thọ, nhiều chiến công, được chọn bởi thần Ra vô cùng công chính -

Ramesses, beloved of Amun."

Ramesses, người được thần Amun yêu mến”.

But you may refer to him as Ramesses the Great.

Nhưng Quý Tòa có thể gọi ngài là Ramesses Đại đế.

Ramesses, Ramesses— I think I've heard of him.

Ramesses, Ramesses - Tôi nghĩ tôi đã nghe về ông ta.

"Let my people go!"

“Hãy để dân ta đi!”

Yes, Your Honor, he was the infamously stubborn pharaoh of Exodus,

Vâng, thưa Quý tòa, ông ta là vị Pharaoh nổi tiếng ngoan cố của Cuộc di cư Exodus,

who forced enslaved Hebrews

người đã buộc những nô lệ người Do Thái

to build out his extravagant capital city of Pi-Ramesses.

phải xây dựng Pi-Ramesses, thủ đô xa hoa tráng lệ của mình.

Objection, there's no archaeological evidence

Phản đối, không có bằng chứng khảo cổ học nào

that Ramesses used forced labor in his construction projects.

cho thấy Ramesses đã cưỡng bức lao động trong các công trình của mình.

Egyptians relied on highly trained artisans and craftsmen

Người Ai Cập dựa vào các nghệ nhân và thợ thủ công lành nghề

to build their cities and monuments.

để xây dựng thành phố và tượng đài.

And menial labor, like quarrying and moving stones,

Và lao động nặng nhọc như khai thác đá và di chuyển đá,

was done by military soldiers and foreign mercenaries—

được thực hiện bởi quân đội và lao động thuê từ nước ngoài -

all of whom were compensated for their work.

tất cả đều được trả công xứng đáng cho công việc của họ.

So he's not the pharaoh from Exodus?

Thế ông ta không phải vị Pharaoh trong Cuộc di cư Exodus?

It's hard to say for certain.

Thật khó để nói chắc chắn.

According to some timelines,

Dựa trên vài mốc thời gian,

Ramesses is the best candidate for that particular pharaoh.

Ramesses là ứng cử viên tiềm năng nhất cho vị Pharaoh đó.

But there's no evidence of any Hebrew population in Egypt during his reign,

Nhưng không có bằng chứng về dân Do Thái sống ở Ai Cập trong thời gian ông trị vì,

and certainly no records of a revolution or mass migration

và chắc chắn không có ghi chép nào về một cuộc nổi dậy hoặc đại di cư

like the one described in Exodus.

như mô tả trong Cuộc di cư Exodus.

Is that really so surprising?

Ngạc nhiên thật đấy?

It's not like Ramesses kept records of any other time he was defeated.

Có vẻ như Ramesses không lưu giữ ghi chép về những lần ông ta bị đánh bại.

What do you mean?

Ý anh là gì?

Our "great" pharaoh here operated one of the largest propaganda machines

Vị Pharaoh “vĩ đại” của chúng ta vận hành một trong những bộ máy tuyên truyền

in ancient history.

lớn nhất trong lịch sử cổ đại.

Almost all pharaohs relied on propaganda to control their country,

Hầu như mọi Pharaoh đều dựa vào tuyên truyền để kiểm soát đất nước,

and Ramesses had particularly big sandals to fill.

và Ramesses phải nỗ lực hết mình để kế nhiệm.

His father, Seti I, led Egypt to a period of great wealth and stability

Cha của ông, Seti I, đã dẫn Ai Cập đến một thời kỳ giàu có và ổn định tuyệt vời

that Ramesses worked hard to maintain.

mà Ramesses đã làm việc chăm chỉ để duy trì.

Through propaganda, yes, but also military glory.

Thông qua tuyên truyền, vâng, nhưng cũng là vinh quang quân sự.

More like military aggression.

Giống như sự xâm lược quân sự hơn.

By the end of Seti's reign,

Vào cuối triều đại của Seti,

he had established peace with the neighboring Hittites

ông đã thiết lập hòa bình với người Hittite láng giềng

by guaranteeing Egyptian control over a sought-after region called Kadesh.

đổi lại đảm bảo quyền kiểm soát của Ai Cập đối với khu vực mong muốn gọi là Kadesh.

But in the fifth year of his reign, Ramesses broke those agreements.

Nhưng vào năm thứ năm trị vì của mình, Ramesses đã phá vỡ những hiệp ước đó.

It wasn't the most peaceful decision,

Quyết định này không mang tính hòa bình

but Ramesses believed a military victory would aid his efforts

nhưng Ramesses tin rằng một chiến thắng quân sự sẽ hỗ trợ nỗ lực của ông

to restore Egypt's reputation.

để khôi phục vị thế của Ai Cập.

And he was right!

Và ông ấy đã đúng!

His victory over the Hittites cemented Ramesses' persona

Chiến thắng của ông trước người Hittite đã củng cố tư cách của Ramesses

as a heroic pharaoh of old.

như một pharaoh anh hùng thời xưa.

Yeah, except he didn't even win!

Vâng, trừ việc anh ấy thậm chí còn không thắng!

His supposed victory was actually a stalemate

Chiến thắng được cho là của ông thực sự là một bế tắc,

in which the pharaoh's arrogance almost cost Egypt the entire war.

trong đó sự kiêu ngạo của pharaoh gần như đã khiến Ai Cập thua toàn bộ cuộc chiến.

When two Hittite spies told Ramesses the enemy had fled in fear,

Khi hai điệp viên Hittite nói với Ramesses rằng kẻ thù đã chạy trốn trong sợ hãi,

he let his guard down, allowing his men to be ambushed.

ông ta đã buông bỏ cảnh giác, khiến quân của mình bị phục kích.

He played right into the Hittite's trap and almost lost everything.

Ông ta rơi ngay vào cái bẫy của người Hittite và gần như mất tất cả.

Yet the official story Ramesses had chiseled across Egypt

Tuy nhiên, câu chuyện chính thức mà Ramesses đã khắc trên khắp Ai Cập

cast himself as the battle's greatest hero.

đã tự mô tả mình là anh hùng vĩ đại nhất của trận chiến.

Military achievements were important for legitimizing a pharaoh's power,

Thành tựu quân sự rất quan trọng để hợp pháp hóa quyền lực của pharaoh,

even if that meant a bit of exaggeration.

ngay cả khi cần phải phóng đại một chút.

A bit? You can't trust anything this guy says!

Một chút? Bạn không thể tin bất cứ điều gì ông ta nói!

If it wasn't for the Hittite's conflicting record,

Nếu không phải vì ghi chép mâu thuẫn của người Hittite,

we'd still be buying Ramesses' propaganda.

chúng ta vẫn sẽ tin vào tuyên truyền của Ramesses.

I propose that this court cannot judge any historical figure's legacy

Tôi đề nghị rằng tòa án này không thể đánh giá di sản của bất kỳ nhân vật lịch sử nào

by the stories they tell about themselves.

bằng những câu chuyện họ kể về bản thân họ.

That seems reasonable to me.

Tôi thấy điều đó có vẻ hợp lý đấy.

Fair enough. How's this record then—

Công bằng rồi. Còn ghi chép này thì sao-

the first recorded peace treaty in archaeological history

hiệp ước hòa bình được ghi lại đầu tiên trong lịch sử khảo cổ

signed by Ramesses and the Hittites.

được ký bởi Ramesses và người Hittite.

"Peace treaty" is pretty generous.

“Hiệp ước hòa bình” khá hào phóng.

Ramesses begrudgingly agreed to a mutual defense contract,

Ramesses miễn cưỡng đồng ý với một kí kết phòng thủ chung,

where Egyptians and Hittites would work together if attacked by an external enemy.

theo đó người Ai Cập và Hittite sẽ hợp tác với nhau nếu bị kẻ thù bên ngoài tấn công.

And what's wrong with that?

Và có gì sai với điều đó?

This peaceful end to the conflict marked the beginning

Cái kết hòa bình cho cuộc xung đột này đánh dấu sự khởi đầu

of Ramesses' prosperous reign—

cho triều đại thịnh vượng của Ramesses-

a golden age of Egyptian power and wealth.

thời kỳ hoàng kim của quyền lực và sự giàu có của Ai Cập.

True, but we have no idea if this wealth trickled down to everyday Egyptians

Đúng, nhưng chúng ta không biết liệu sự giàu có này đến với người Ai Cập hàng ngày

or just financed Ramesses' vain attempts to achieve immortality through stone.

hay chỉ chi trả cho nỗ lực vô ích của Ramesses để đạt sự bất tử thông qua đá.

He spent his entire reign pouring money into ego projects.

Trong suốt triều đại của mình, ông ta đổ tiền vào các dự án tôn vinh bản thân.

And one of the most famous, Abu Simbel, wasn't even in Egypt!

Và một trong những đền đài nổi tiếng nhất, Abu Simbel, thậm chí không nằm ở Ai Cập!

Abu Simbel was in Nubia to showcase Egypt's strength

Abu Simbel được xây dựng ở Nubia để thể hiện sức mạnh của Ai Cập

and discourage a Nubian revolution.

và ngăn cản một cuộc cách mạng Nubia.

Besides, pharaohs were expected to invest in building projects for the gods.

Bên cạnh đó, các pharaoh thường đầu tư vào các dự án xây dựng cho các vị thần.

Right, "for the gods," which Ramesses was not.

Đúng vậy, “cho các vị thần”, nhưng Ramesses thì không.

Pharaohs typically occupied a status between gods and mortals,

Các Pharaoh thường đóng vai trò cầu nối giữa các vị thần và người phàm,

but the location of Ramesses' statue inside Abu Simbel

nhưng vị trí của bức tượng Ramesses bên trong Abu Simbel

positions him as their supposed equal.

đặt ông như người ngang hàng với họ.

He even tore down existing temples to reuse their bricks

Ông thậm chí còn phá bỏ những ngôi đền hiện có để tái sử dụng gạch của chúng

in monuments to himself!

trong các tượng đài cho chính mình!

He tore down temples built by Akhenaten,

Ông đã phá bỏ những ngôi đền được xây dựng bởi Akhenaten,

a pharaoh who'd attempted to impose monotheism.

một pharaoh đã cố gắng áp đặt chủ nghĩa độc thần.

By destroying those temples,

Bằng cách phá hủy các ngôi đền đó,

Ramesses reinforced his commitment to Egypt's traditional religion.

Ramesses củng cố cam kết của mình đối với tôn giáo truyền thống của Ai Cập.

That doesn't account for why he frequently erased other pharaohs' names on monuments

Điều đó không giải thích lý do ông thường xóa tên các pharaoh khác trên các di tích

and replaced them with his own.

và thay chúng bằng tên của riêng mình.

Hey, what the...?

Này, cái gì...?

Even pharaohs who had short reigns had numerous statues made of themselves—

Cả những pharaoh có triều đại ngắn cũng có rất nhiều bức tượng của chính họ -

and Ramesses ruled for almost seven decades.

và Ramesses cai trị trong gần bảy thập kỷ.

Well, he definitely made a lasting impression.

Chà, ông ấy chắc chắn đã tạo ấn tượng lâu dài.

Let's face it, Your Honor, would we even be talking about him today if he hadn't?

Hãy xét xem, thưa ngài, liệu ta có bàn về ông ta nếu ông ta không ấn tượng?

It's often said that history is written by the winners,

Người ta thường nói lịch sử được viết bởi người chiến thắng,

but in this courtroom,

nhưng tại phòng xử án này,

a winning record never guarantees the outcome.

một kỷ lục chiến thắng không bao giờ đảm bảo kết quả.