History vs. Egypt’s "most powerful" pharaoh - Jessica Tomkins

Tłumaczenie: Joanna Młotek

Pharaoh Ramesses II reigned for almost 70 years

Faraon Ramzes II sprawował władzę przez prawie 70 lat

in the 13th century BCE.

w XIII wieku p.n.e.

He presided over a golden age of Egyptian prosperity.

Przywodził złotemu wiekowi egipskiego dobrobytu.

But was he a model leader,

Ale czy naprawdę był wzorcowym przywódcą,

or a shameless egomaniac and master of propaganda?

czy tylko bezwstydnym egocentrykiem i mistrzem propagandy?

Order! Order! Who do we have on the stand? Ramesses II?

Cisza! Cisza! Kogo tu dzisiaj mamy? Ramzesa II?

Ahem, I believe you mean "The strong bull, protector of Egypt,

Ekhem, myślę, że Sąd ma na myśli „Potężnego Byka, Obrońcę Egiptu,

who subdues foreign lands;

Podbijającego obce ziemie,

rich in years, great in victories, chosen by Ra— whose justice is powerful—

Bogatego w lata, Wielkiego zwycięstwami Wybrańca Re – wielce sprawiedliwego –

Ramesses, beloved of Amun."

Ramzesa, Ukochanego przez Amona”.

But you may refer to him as Ramesses the Great.

Ale Wysoki Sąd może mówić o nim Ramzes Wielki.

Ramesses, Ramesses— I think I've heard of him.

Ramzes, Ramzes... Chyba coś o nim słyszałem.

"Let my people go!"

“Wypuść mój lud!”

Yes, Your Honor, he was the infamously stubborn pharaoh of Exodus,

Tak, Wysoki Sądzie, to owiany złą sławą, nieustępliwy faraon z Księgi Wyjścia,

who forced enslaved Hebrews

który zmusił zniewolonych Hebrajczyków

to build out his extravagant capital city of Pi-Ramesses.

do zbudowania swojej ekstrawaganckiej stolicy Pi-Ramzes.

Objection, there's no archaeological evidence

Sprzeciw – nie ma dowodów archeologicznych na to,

that Ramesses used forced labor in his construction projects.

że Ramzes korzystał z niewolniczej pracy przy projektach budowlanych.

Egyptians relied on highly trained artisans and craftsmen

Egipcjanie zatrudniali wysoce wykwalifikowanych rzemieślników

to build their cities and monuments.

do budowy miast i pomników.

And menial labor, like quarrying and moving stones,

A prace fizyczne, takie jak wydobywanie i transport kamieni,

was done by military soldiers and foreign mercenaries—

wykonywali żołnierze i zagraniczni najemnicy,

all of whom were compensated for their work.

wynagradzani za swój wysiłek.

So he's not the pharaoh from Exodus?

Więc to nie ten faraon z Księgi Wyjścia?

It's hard to say for certain.

Trudno powiedzieć.

According to some timelines,

Według niektórych chronologii

Ramesses is the best candidate for that particular pharaoh.

Ramzes najlepiej pasuje na tego konkretnego faraona.

But there's no evidence of any Hebrew population in Egypt during his reign,

Ale nie ma dowodów na to, że za jego panowania w Egipcie mieszkali Hebrajczycy,

and certainly no records of a revolution or mass migration

a tym bardziej na rewolucję lub masową migrację,

like the one described in Exodus.

jak te opisane w Księdze Wyjścia.

Is that really so surprising?

Czy to naprawdę aż tak zaskakujące?

It's not like Ramesses kept records of any other time he was defeated.

Przecież Ramzes nie dokumentował żadnych swoich przegranych.

What do you mean?

To znaczy?

Our "great" pharaoh here operated one of the largest propaganda machines

Nasz „wielki” faraon kontrolował jedną z największych maszyn propagandowych

in ancient history.

w starożytnej historii.

Almost all pharaohs relied on propaganda to control their country,

Prawie wszyscy faraonowie kontrolowali kraj za pomocą propagandy,

and Ramesses had particularly big sandals to fill.

a Ramzes miał poprzeczkę postawioną wyjątkowo wysoko.

His father, Seti I, led Egypt to a period of great wealth and stability

Jego ojciec, Seti I, wprowadził Egipt w okres wielkiego bogactwa i stabilności,

that Ramesses worked hard to maintain.

które Ramzes starał się utrzymać.

Through propaganda, yes, but also military glory.

Poprzez propagandę, tak, ale także militarną chwałę.

More like military aggression.

Raczej militarną agresję.

By the end of Seti's reign,

Pod koniec swoich rządów

he had established peace with the neighboring Hittites

Seti zawarł pokój z sąsiednimi Hetytami,

by guaranteeing Egyptian control over a sought-after region called Kadesh.

gwarantując Egiptowi kontrolę nad pożądanym regionem Kadesz.

But in the fifth year of his reign, Ramesses broke those agreements.

Ale w piątym roku swojego panowania Ramzes zerwał rozejm.

It wasn't the most peaceful decision,

To może nie najbardziej pokojowa decyzja,

but Ramesses believed a military victory would aid his efforts

ale Ramzes wierzył, że militarny triumf pomoże mu

to restore Egypt's reputation.

ocalić reputację Egiptu.

And he was right!

I miał rację!

His victory over the Hittites cemented Ramesses' persona

Jego zwycięstwo nad Hetytami ugruntowało wizerunek Ramzesa

as a heroic pharaoh of old.

jako starodawnego, heroicznego faraona.

Yeah, except he didn't even win!

Tak, tyle że nawet nie wygrał!

His supposed victory was actually a stalemate

Jego rzekomy triumf był w rzeczywistości impasem,

in which the pharaoh's arrogance almost cost Egypt the entire war.

w którym jego arogancja prawie kosztowała Egipt całą wojnę.

When two Hittite spies told Ramesses the enemy had fled in fear,

Gdy dwóch hetyckich szpiegów powiedziało mu, że przerażony wróg uciekł,

he let his guard down, allowing his men to be ambushed.

Ramzes stracił czujność i pozwolił swoim ludziom wpaść w zasadzkę.

He played right into the Hittite's trap and almost lost everything.

Podłożył się Hetytom i prawie stracił wszystko.

Yet the official story Ramesses had chiseled across Egypt

Mimo tego w oficjalnej wersji, którą Ramzes kazał wykuć w całym Egipcie,

cast himself as the battle's greatest hero.

ukazał siebie jako największego bohatera bitwy.

Military achievements were important for legitimizing a pharaoh's power,

Osiągnięcia wojskowe były ważne dla umocnienia władzy faraona,

even if that meant a bit of exaggeration.

nawet jeżeli czasem trzeba było trochę nagiąć fakty.

A bit? You can't trust anything this guy says!

Trochę? Nie można wierzyć niczemu, co ten facet mówi!

If it wasn't for the Hittite's conflicting record,

Gdyby nie sprzeczne zapisy Hetytów,

we'd still be buying Ramesses' propaganda.

nadal kupowalibyśmy jego propagandę.

I propose that this court cannot judge any historical figure's legacy

Wnioskuję, żeby Sąd nie oceniał dziedzictwa postaci historycznych

by the stories they tell about themselves.

na podstawie narracji, które sami o sobie tworzyli.

That seems reasonable to me.

Myślę, że ma to sens.

Fair enough. How's this record then—

Niech będzie. Co w takim razie powie sąd na to –

the first recorded peace treaty in archaeological history

najstarszy znany traktat pokojowy,

signed by Ramesses and the Hittites.

podpisany przez Ramzesa i Hetytów.

"Peace treaty" is pretty generous.

„Traktat pokojowy” to dość hojne wyrażenie.

Ramesses begrudgingly agreed to a mutual defense contract,

Ramzes niechętnie zgodził się na sojusz obronny,

where Egyptians and Hittites would work together if attacked by an external enemy.

zobowiązujący Egipcjan i Hetytów do współpracy w razie ataku państw trzecich.

And what's wrong with that?

I co w tym złego?

This peaceful end to the conflict marked the beginning

Ten pokojowy koniec konfliktu oznaczał początek

of Ramesses' prosperous reign—

pomyślnego okresu rządów Ramzesa –

a golden age of Egyptian power and wealth.

złotego wieku potęgi i bogactwa w Egipcie.

True, but we have no idea if this wealth trickled down to everyday Egyptians

Prawda, ale nie wiemy, czy z tego bogactwa skorzystali w ogóle zwykli Egipcjanie,

or just financed Ramesses' vain attempts to achieve immortality through stone.

czy tylko pozwoliło ono Ramzesowi próbować osiągnąć nieśmiertelność poprzez kamień.

He spent his entire reign pouring money into ego projects.

Przez cały okres swoich rządów trwonił fundusze na samochwalcze projekty.

And one of the most famous, Abu Simbel, wasn't even in Egypt!

A jeden z najbardziej znanych, Abu Simbel, nie był nawet w Egipcie!

Abu Simbel was in Nubia to showcase Egypt's strength

Świątynie w Abu Simbel miały podkreślać siłę Egiptu w Nubii

and discourage a Nubian revolution.

i zapobiegać wybuchowi nubijskiej rewolucji.

Besides, pharaohs were expected to invest in building projects for the gods.

Poza tym od faraonów oczekiwano inwestycji w projekty budowlane na chwałę bogów.

Right, "for the gods," which Ramesses was not.

No właśnie, „na chwałę bogów”, a Ramzes nie był jednym z nich.

Pharaohs typically occupied a status between gods and mortals,

Faraonowie zazwyczaj zajmowali pośredni status między bogami a ludźmi,

but the location of Ramesses' statue inside Abu Simbel

ale usytuowanie posągu Ramzesa w Abu Simbel

positions him as their supposed equal.

pozycjonuje go jako równego bogom.

He even tore down existing temples to reuse their bricks

Burzył nawet istniejące już świątynie, żeby pozyskać cegły

in monuments to himself!

na budowę pomników dla siebie!

He tore down temples built by Akhenaten,

Zburzył świątynie zbudowane przez Echnatona,

a pharaoh who'd attempted to impose monotheism.

faraona, który próbował narzucić Egiptowi monoteizm.

By destroying those temples,

Niszcząc je,

Ramesses reinforced his commitment to Egypt's traditional religion.

Ramzes podkreślił swoje przywiązanie do tradycyjnej religii Egiptu.

That doesn't account for why he frequently erased other pharaohs' names on monuments

To nie wyjaśnia, dlaczego często usuwał imiona innych faraonów z pomników

and replaced them with his own.

i zastępował je własnym.

Hey, what the...?

Hej, co do...?

Even pharaohs who had short reigns had numerous statues made of themselves—

Nawet faraonowie, którzy krótko panowali, stawiali sobie wiele posągów –

and Ramesses ruled for almost seven decades.

a Ramzes rządził przez prawie siedem dekad.

Well, he definitely made a lasting impression.

No cóż, zdecydowanie trudno o nim zapomnieć.

Let's face it, Your Honor, would we even be talking about him today if he hadn't?

Spójrzmy prawdzie w oczy, Wysoki Sądzie, czy mówilibyśmy o nim, gdyby było inaczej?

It's often said that history is written by the winners,

Często mówi się, że historię piszą zwycięzcy,

but in this courtroom,

ale na tej sali sądowej

a winning record never guarantees the outcome.

wygrana nigdy nie gwarantuje wyroku.