The human and the honeybee - Dino Martins

Translator: Hoai Minh Reviewer: Nhu PHAM

I know, insects, it's really weird,

Tôi biết, côn trùng, nghe thật kì cục, nhưng hãy kiên nhẫn.

but bear with me.

Now, I am an entomologist.

Tôi thú nhận mình là một nhà côn trùng học.

I confess to that.

Khi nhìn vào hành tinh này, lí do để tôi là nhà côn trùng học

And, when I look at the planet,

the reason I'm an entomologist

is because out of the 1.9 million species

là bởi vì trong hơn 1,9 triệu loài vật hiện diện trên Trái Đất,

that are described on planet Earth,

over 1 million of them are insects.

có hơn 1 triệu là côn trùng.

And I truly believe as a scientist today

Là một nhà khoa học, tôi tin ta đang sống trong thời điểm tốt nhất

we live in the best of times

because here we are enjoying TED,

vì ở đây, ta tận hưởng TED, và Facebook, YouTube,

and Facebook,

and YouTube,

and this wonderful theater,

và rạp hát tuyệt vời này, chăm sóc sức khoẻ, tuổi thọ dài hơn.

healthcare,

longer life spans.

But we also live in the worst of times

Nhưng ta cũng sống trong lúc tồi tệ nhất

because we are on a planet with 7 billion people

bởi ta sống trên hành tinh 7 tỉ người với rất nhiều vấn đề.

with a lot of problems.

And for those of us who look at biodiversity,

Với những ai quan tâm đến đa dạng sinh học,

it's a heart-wrenching and wonderful time all together

nó vừa đau buồn lại vừa tuyệt vời.

because we see the links between nature and people,

Vì ta thấy được mối liên kết giữa tự nhiên và con người,

and we're losing them at the same time.

nhưng đồng thời cũng đang đánh mất chúng.

Both honeybees and humans originate in East Africa.

Ong mật và con người đều có nguồn gốc từ Đông Phi.

And, here in Kenya, a wonderful relationship exists

Tại đây, Kenya, tồn tại một mối quan hệ tuyệt vời,

where a bird called a honeyguide, up there,

nơi loài chim báo mật sống và có hành vi thú vị

has this interesting phenomenon

là chỉ dẫn cho loài người, từ hàng ngàn năm trước,

where it actually leads either humans,

which it's done for thousands of years,

77,000 year old paintings from Tanzania,

theo như những bức tranh cổ 77.000 tuổi từ Tanzania,

and the honey badger

và cả loài chồn mật đến nơi sinh sống của đàn ong mật.

to the wild honeybee colony.

Now, for a long time we thought this relationship

Suốt thời gian dài, ta đã nghĩ mối quan hệ này

first evolved between the honeyguide

phát triển đầu tiên giữa chim báo mật và chồn mật.

and the honey badger.

But it turns out that it actually evolved

Nhưng thực tế, lại là giữa chim báo mật và người,

between the human and the honeyguide,

and the badger's a parasite.

chồn chỉ là loài kí sinh.

Now, when we look at bees,

Khi nhìn những con ong,

there is this amazing diversity out there,

ta thấy chúng có một sự đa dạng đáng kinh ngạc - 20.000 loài.

20,000 species.

And one in three bites of food that we eat

Một trong ba loại thức ăn của ta có được là nhờ sự thụ phấn của côn trùng.

is thanks to an insect pollinator.

Vậy nên, một trong những việc tôi đang làm là nghiên cứu những liên kết

So one of the things I'm working on

is looking at those links

between nature and sustainable human life.

giữa tự nhiên và đời sống bền vững của con người.

And here are just a few of the beautiful bees

Và đây là một vài con ong đẹp mà ta có ở Kenya,

that we have in Kenya,

in fact, not far from Nairobi.

thực tế, không xa Nairobi là bao.

Now, how many of you like coffee?

Ai trong các bạn thích uống cà phê?

Còn tôi thì không thể uống nó.

Yeah, I actually can't drink it

because if I do, my hands shake,

Nếu uống, tay tôi sẽ run, và tôi không thể bắt kiến và ong.

and I can't pick up ants and bees.

Chocolate?

Còn sô-cô-la thì sao?

I love chocolate, the darker the better,

Tôi yêu sô-cô-la, càng đắng càng tốt, tôi rất rất thích.

so I really like chocolate.

Now the thing is, without insect pollinators,

Vấn đề là, không có sự thụ phấn của côn trùng, sẽ có rất ít cà phê

there would be very little coffee

and no chocolate on the planet.

và sẽ không có sô-cô-la trên hành tinh này.

Could you imagine that?

Tưởng tượng nổi không? Rất đáng sợ!

That's really scary!

Now, I want to show you

Bây giờ, tôi muốn cho các bạn thấy hơn hàng nghìn ví dụ

out of thousands of examples

that I could have brought here today

mà tôi mang đến đây hôm nay để chỉ bạn mối liên hệ giữa côn trùng

to show you how insects are connected to your life,

và đời sống của mỗi một người trên Trái Đất.

to every single human being on the planet.

Here are two colleagues and friends.

Đây là hai đồng nghiệp và những người bạn.

Domina is a farmer in Mwanza

Domina là nông dân ở Mwanza miền Tây Tanzania,

in western Tanzania,

and Peter is from the Kerio Valley

và Peter đến từ thung lũng Kerio, phía Tây Bắc Kenya.

in northwestern Kenya.

Now, Domina grows pigeon feed, cow feed,

Domina trồng thức ăn cho bồ câu, bò, và một lượng lớn các cây đậu.

a whole wide range of legumes.

And she feeds her family,

Cô ấy nuôi cả gia đình, sống sót ở một nơi hẻo lánh

she survives in a very remote area

based off of these amazing crops,

dựa vào những cây trồng thú vị, cây đậu, rau củ truyền thống

legumes, a lot of traditional vegetables,

and all of them are pollinated

và tất cả chúng đều được thụ phấn bởi nhiều loài ong hoang dã.

by these different wild bee species.

Peter trồng 5 loại xoài khác nhau.

Now, Peter grows five varieties of mango on his farm,

and he actually paid for his education

Anh ấy chi trả cho việc học bằng cách gieo trồng và bán xoài.

by growing and selling mangoes.

And I really like mangoes

Tôi rất thích ăn xoài nên đó là vinh hạnh lớn lao khi làm việc

and so it's really a great pleasure working on the farm

with five different varieties of mango.

với 5 giống xoài khác nhau.

And if you look at all these different fruits and crops here,

Nhìn vào các loại quả và cây trồng này,

one thing that connects us to biodiversity

bạn sẽ thấy một thứ gắn kết ta với sự đa dạng sinh học,

and one thing we do as a scientist,

một thứ mà nhà khoa học, như tôi, sẽ làm.

we write papers.

Chúng tôi viết tài liệu. Nghiên cứu và viết ra.

We do research, and we write papers.

Nobody ever reads them,

Không ai đọc đâu, nhưng đây là một tài liệu nghiên cứu của tôi.

but here's one of my papers.

It's on the African violet.

This is in the U.S.

Về loài trên hoa violet châu Phi. Trên đất Mỹ.

This florist sells about 10,000 dollars worth

Tiệm hoa bán được khoảng 10.000 đô hoa violet mỗi năm.

of violets a year.

It's worth about 6 billion dollars in trade.

Đáng giá khoảng 6 tỉ đô trong thương mại.

It originates in East Africa,

Nó xuất xứ từ Đông Phi, và ta không biết thứ gì thụ phấn cho nó.

and we never knew what pollinated it.

Well, I went off and studied this.

Tôi quyết định nghiên cứu vấn đề này.

One thing to say about pollinators

Một điều cần nói về thụ phấn, nó rốt cuộc là tình dục.

is it comes done to being about sex.

And how many of you like sex?

Bao nhiêu người ở đây thích tình dục?

Where are we, the Vatican?

Chúng ta đang ở đâu, ở toà thánh Vatican ư?

Chuyện gì xảy ra khi côn trùng giúp cây quan hệ, một quan hệ rất tuyệt.

So what happens when insects help plants have sex

is there's really good sex.

This is an example of really good sex.

Đây là ví dụ.

So basically the bee comes along,

Căn bản là con ong bay đến, làm rung bông hoa

it vibrates the flower

at a specific frequency, 11 to 12 hertz,

ở tần số riêng, từ 11-12 hertz,

pollen is released,

phấn hoa rơi ra, và cây sống sót được nơi hoang dã.

and the plant survives in the wild.

This is one of the world's most endangered plants.

Đây là một trong những loài cây gặp nguy cơ nhất.

We go up into the deserts of northern Kenya,

Chúng ta đi đến sa mạc ở phía Bắc Kenya, đang rất nổi tiếng vì phát hiện dầu mỏ.

which are now very famous

because of the discovery of oil.

But I will tell you a little different story.

Nhưng tôi sẽ kể cho bạn nghe một câu chuyện khác.

These animals, the camel,

Những con vật này, lạc đà, dành cuộc đời ở nơi hẻo lánh,

which allow life in this very remote community,

are browsing off of a shrub called indigofera,

gặm một cây bụi được gọi là cây chàm, và nó thì 100% dựa vào ong để thụ phấn.

and indigofera is 100% dependent on bee pollination.

So all these wild bees produce the indigofera,

Vậy nên, tất cả ong hoang cho ra cây chàm, để lạc đà và dê ăn.

which the camels and goats eat.

And we look at a community like this,

Nhìn vào những cộng đồng như thế này, ở Nalaray, phía Bắc Samburu,

Nalaray, northern Samburu,

and people will look at these children

người ta nhìn con em của họ và nói rằng họ rất nghèo.

and say they are poor.

And I disagree

Tôi không đồng ý.

because over lunch we collected 30 different bee species

Vì bữa trưa của ta có được là nhờ 30 loài ong ở cây keo nơi họ dùng bữa

in the Acacia where they had their lunch

and 400 pollinator species in the Acacia tortilis

và 400 loài thụ phấn ở cây Acacia tortilis nơi họ dựng lớp học.

where their classroom is located.

So I want to leave you with a radical piece of technology

Tôi muốn kết thúc bằng quy trình căn bản để xây "khách sạn" ong,

called the bee hotel

that you can innovate and build for yourself.

để bạn có thể đổi mới và xây cho riêng mình,

Create a habitat where bees can nest and live

tạo môi trường cho ong có thể sống và làm tổ trong vườn nhà.

in your own backyard.

But more importantly, please create space

Quan trọng hơn, hãy dành một chỗ trong tim cho loài côn trùng.

in your hearts for insects.

Hãy dành 5 phút mỗi ngày với chúng nếu có thể.

Spend five minutes a day with them if you can.

Và tôi tin rằng một bài học mà ta có thể học ở côn trùng,

And I believe that if the one lesson

we can learn from insects

is that meek shall inherit the Earth.

đó là sự hiền lành sống vì người khác.