The surprising reason zebras have stripes - Cella Wright

Translator: Dieu Dang Nguyen Tran Reviewer: Nguyen Hue

When an English aristocrat rode through London in a zebra-drawn carriage,

Khi một quý tộc Anh đi qua London trên một cỗ xe ngựa vằn,

he embodied a dream decades in the making,

anh là hiện thân của một giấc mơ trong nhiều thập kỷ

borne from European efforts to dominate the African continent.

trong những nỗ lực thống trị lục địa châu Phi của người châu Âu.

But 19th century European colonists faced big problems

Nhưng thực dân châu Âu thế kỷ 19 phải đối mặt với những vấn đề lớn

as they tried to control the sprawling African territories they’d claimed,

khi họ cố kiểm soát các vùng lãnh thổ châu Phi rộng lớn mà họ tuyên bố chủ quyền

one of which was biting flies.

một trong số đó là loài ruồi cắn.

These pests could extract half a liter of horse blood daily

Loài này có thể hút 0.5 lít máu ngựa mỗi ngày.

while transmitting fatal diseases that devastated domestic horses,

và truyền những căn bệnh chết chóc cho đàn ngựa thuần chủng,

leaving colonial powers reliant on thousands of humans to transport goods.

khiến các cường quốc thuộc địa phụ thuộc vào con người để vận chuyển hàng hóa.

Zebras, however, appeared immune to the same pitfalls as horses.

Nhưng ngựa vằn dường như miễn nhiễm với mối nguy này.

The German Empire deemed them “predestined for the use of military needs,”

Đế quốc Đức coi chúng là “được tạo ra để phục vụ cho quân sự”

and undertook the task of domesticating them.

và đảm nhận nhiệm vụ thuần hóa chúng.

Around 1900, former German colonial army officer Fritz Bronsart von Schellendorff

Khoảng năm 1900, cựu sĩ quan thuộc địa Đức Fritz Bronsart von Schellendorff

placed himself at the mission’s helm.

vị trí lãnh đạo của phái đoàn.

But he severely underestimated the project.

Nhưng ông đã đánh giá thấp nhiệm vụ này.

And soon enough,

Và thế là câu hỏi vì sao

the question of why domesticating zebras was proving so difficult

việc thuần hóa ngựa vằn lại khó khăn đến vậy

joined another longstanding mystery:

cũng khó trả lời như bí ẩn lâu đời:

namely, why zebras had such conspicuously striped coats—

cụ thể là, tại sao ngựa vằn lại có vằn

a matter that perplexed prominent scientists—

một vấn đề khiến các nhà khoa học nổi tiếng bối rối

and went on to fuel decades of debate.

và tiếp tục tranh cãi nhiều thập kỷ nữa.

To understand zebras’ more distinctive qualities,

Để hiểu những phẩm chất đặc biệt của ngựa vằn,

we should start with the big picture.

chúng ta nên bắt đầu với bức tranh lớn.

Zebras belong to the same family as horses and donkeys.

Ngựa vằn thuộc cùng dòng họ với ngựa và lừa.

After their lineage entered Africa,

Sau khi dòng họ của chúng đến châu Phi,

they evolved into the three zebra species that exist today,

chúng tiến hóa thành ba loài ngựa vằn tồn tại ngày nay,

living in social herds in eastern and southern Africa,

sống theo đàn ở phía Đông và Nam châu Phi,

grazing on grasses and evading fierce predators.

chăn thả nhởn nhơ trên đồng cỏ và bỏ chạy trước loài săn mồi hung dữ.

Scientists have speculated extensively about zebra striping,

Các nhà khoa học có nhiều suy đoán về họa tiết vằn

but not all theories have held up.

nhưng không phải lý thuyết nào cũng có lý.

For example,

Ví dụ,

the hypothesis that striping has a social function seems unlikely because,

giả thuyết rằng vằn là 1 chức năng xã hội có vẻ là không đúng,

while every zebra does have unique patterning,

vì dù mỗi con ngựa đều có họa tiết vằn độc nhất,

other equids have no trouble identifying individuals in their herd without it.

các loài ngựa khác vẫn có thể dễ dàng nhận ra những cá thể có vằn.

Some have theorized that the pattern helps zebras stay cool in direct sunlight,

Một giả thuyết khác là họa tiết vằn giúp chúng được mát mẻ dưới ánh nắng mặt trời,

with the heat differential between their black and white stripes

là vì sự chênh lệch nhiệt độ giữa vằn trắng và đen

generating cooling air currents.

tạo ra luồng gió mát.

But when scientists tracked the air movements around sunlit zebra hides,

Nhưng khi các nhà khoa học theo dõi chuyển động không khí ở phần da phơi nắng

they saw no such effect.

nhưng không thấy gì.

Many have also wondered if the patterning works as camouflage

Giả thuyết khác là họa tiết này là để ngụy trang,

or somehow confuses or dazzles predators—

để làm bối rối kẻ thù,

perhaps evoking a tangle of tree trunks

hay để nhìn trông giống những thân cây

or creating uncertainty around where the zebra’s body starts and ends.

hoặc làm người ta bối rối về vị trí cơ thể của ngựa vằn bắt đầu và kết thúc.

But hyenas and lions probably see zebras as gray until they're in close range,

Nhưng linh cẩu và sư tử chỉ thấy ngựa vằn có màu xám cho đến khi chúng ở cự ly gần,

where they can also hear and smell them.

nhưng khi đó chúng cũng có thể nghe và ngửi mùi ngựa vằn.

Lions can likely also identify their outlines just as easily as they can

Sư tử cũng dễ dàng xác định dáng dấp của ngựa vằn

other, less flamboyantly patterned prey.

như mấy con mồi có họa tiết nhưng không nổi bằng khác.

And given how frequently lions capture zebras,

Và với tần suất sư tử săn ngựa vằn,

it doesn't seem like they're all that confused.

thì rõ ràng là chúng không hề bị rối mắt.

One hypothesis that does pack a lot of promise

Một giả thuyết có vẻ hứa hẹn hơn là

concerns those biting flies that horses couldn’t handle.

để không bị ruồi cắn như loài ngựa thường.

Zebras have shorter hair than other grazers in their regions,

Ngựa vằn có lông ngắn hơn so với các loài gặm cỏ khác ở xung quanh,

possibly making them more vulnerable to the flies’ probing proboscises.

nên chúng dễ bị ruồi chích hơn.

So, perhaps striping somehow acts protectively.

Vì vậy, họa tiết vằn có lẽ đã bảo vệ chúng khỏi bị chích.

Testing this hypothesis,

Để kiểm tra giả thuyết này,

one experiment found that a certain kind of biting fly

một thí nghiệm phát hiện ra rằng

avoided horses covered in striped and checked rugs,

một loại ruồi tránh những chú ngựa mặc áo họa tiết kẻ sọc hoặc ca-rô,

compared to those in solid grey.

so với những con mặc áo màu xám trơn.

Another documented biting flies circling horses, zebras,

Một thí nghiệm khác thì ruồi bay quanh loài ngựa thường, ngựa vằn

and horses clad in zebra print equally—

và ngựa mặc áo sọc vằn bằng nhau,

but landing on zebra-y areas only about a quarter as much.

nhưng chỉ đậu ở khu vực họa tiết vằn bằng 25% so với bình thường.

Biting flies also generally approached zebras at higher speeds

Ruồi cũng thường tấn công ngựa vằn ở tốc độ nhanh hơn,

and didn't decelerate as usual,

và không giảm tốc như bình thường,

causing clumsy overshoots and crash landings.

nên chúng hay chích nhầm hoặc đâm sầm vào lũ ngựa vằn.

It seems that zebra stripes— and other graphic patterns—

Có vẻ là họa tiết vằn và các họa tiết khác

interfere with how biting flies process visual information

cản trở cách lũ ruồi xử lý thông tin thị giác

to position themselves when landing,

để định vị bản thân khi đậu lại,

limiting their blood-sucking and disease-transmitting opportunities.

hạn chế cơ hội hút máu và truyền bệnh của chúng.

But zebras aren't just good at keeping biting flies off their backs.

Nhưng ngựa vằn không chỉ giỏi ở việc đuổi ruồi.

Around 1900, Bronsart founded an experimental ranch near Mount Kilimanjaro

Khoảng năm 1900,

Bronsart thành lập 1 trang trại thử nghiệm gần núi Kilimanjaro

to capture and cross-breed zebras with other equids.

để nuôi và lai giống ngựa vằn với các loài ngựa khác.

Things didn’t go as planned—

Mọi thứ không diễn ra theo kế hoạch

in part because zebras have a robust set of defensive fight and flight adaptations.

một phần là vì ngựa vằn có khả năng thích ứng chống trả rất mạnh mẽ.

Most are capable of running within an hour of birth,

Hầu hết chúng đều có thể chạy sau khi sinh ra 1 giờ,

and they’re equipped with fierce bites and kicks strong enough to kill a lion.

và chúng có thể cắn và đá đủ mạnh để giết một con sư tử.

Bronsart’s operation was also unprepared to meet zebras’ needs.

Trang trại Bronsart không thể đáp ứng nhu cầu của ngựa vằn.

Those Bronsart did gather, which he paid Indigenous people to wrangle,

Những con mà Bronsart trả tiền cho người bản địa nuôi,

couldn’t produce enough milk for their calves.

không có đủ sữa cho con của chúng.

Within a single year, Bronsart had burned through a five year budget

Trong vòng một năm, Bronsart đã đốt hết tiền của 5 năm.

and dozens of the zebras he held in captivity were dead.

và hàng chục con ngựa vằn mà anh ta nuôi đã chết.

Attempts at zebra domestication had failed miserably,

Những lần cố thuần hóa ngựa vằn đều thất bại thảm hại,

leaving those rare instances of zebra taming largely to black-and-white history.

nên những trường hợp hiếm hoi thuần hóa ngựa vằn đã trở thành lịch sử xa xôi.