Pizza physics (New York-style) - Colm Kelleher

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Çeviri: Miraç Şendil Gözden geçirme: Nihal Aksakal

Pretty much everyone loves eating pizza,

Neredeyse herkes pizza yemeyi sever

but it can be a messy business.

ancak etraf biraz pislenebilir.

Pizza is soft and bendable.

Pizza yumuşaktır ve bükülebilir.

So how can you stop all that cheese from falling off?

Peki bütün o peynirin akmasını nasıl durduracağız?

You might know some tricks:

Birkaç hile biliyor olabilirsiniz: İki el kullanmak, hiç nazik değil

you can use two hands -- not so classy,

or you can use a paper plate

ya da plastik tabak kullanıp

and allow only the tip of the pizza to peek out.

sadece pizzanın ucunu dışarıda bırakabilirsiniz.

There's one other trick, though:

Yalnız bir tane daha hile var:

holding the crust, you can sort of fold the slice down the middle.

Alt kısımdan tutarak ortaya doğru katlayabilirsiniz.

Now the tip of the pizza isn't falling over,

Artık pizzanın ucu aşağı eğilmiyor

and you can eat it without getting tomato sauce all over yourself

ve her yerinize domates sosu bulaştırmadan

or accidentally biting off some of that paper plate.

ya da plastik tabağı ısırmadan yiyebilirsiniz.

But why should the tip stay up just because you bent the crust?

Peki neden alttan tutup katladığınızda ucu aşağı eğilmiyor?

To understand this, you need to know two things:

Bunu anlamak için iki şey bilmelisiniz:

a little bit about the math of curved shapes

Eğri şekillerin matematiği

and a little about the physics of thin sheets.

ve biraz da ince tabaka fiziği.

First, the math.

Önce matematik.

Suppose I have a flat sheet made out of rubber.

Plastikten yapılmış ince bir tabakamız olsun.

It's really thin and bendable, so it's easy to roll into a cylinder.

Çok ince ve bükülebilir, kolaylıkla silindire çevirebiliriz.

I don't need to stretch the sheet at all, just bend it.

Tabakayı germeme hiç gerek yok, sadece büküyorum.

This property where one shape can be transformed into another

Bir şeklin germe veya büzülme olmadan

without stretching or crumpling, is called isometry.

başka bir şekle dönüştürülebildiği bu özelliğe izometri denir.

A mathematician would say that a flat sheet is isometric to a cylinder.

Bir matematikçi, düz bir tabakanın silindire izometrik olduğunu söyleyebilir.

But not all shapes are isometric.

Fakat tüm şekiller izometrik değildir.

If I try to turn my flat sheet into part of a sphere,

Düz tabakamı küreye çevirmeye çalışsam

there's no way I can do it.

başarılı olmam imkansız.

You can check this for yourself,

Bunu siz de deneyebilirsiniz.

by trying to fit a flat sheet of paper onto a soccer ball

Düz bir kağıdı bir topun etrafına büzmeden

without stretching or crumpling the paper.

ya da germeden sarmaya çalışın.

It's just not possible.

Mümkün değil.

So a mathematician would say

Yani bir matematikçi

that a flat sheet and a sphere aren't isometric.

düz tabaka ve kürenin izometrik olmadığını söyleyebilir.

There's one more familiar shape that isn't isometric

Şimdiye kadar gördüğümüz şekillere benzer

to any of the shapes we've seen so far: a potato chip.

ve izometrik olmayan bir şekil daha var: Cips.

Potato chip shapes aren't isometric to flat sheets.

Cips şekli düz tabakaya izometrik değildir.

If you want to get a flat piece of rubber into the shape of a potato chip,

Düz bir plastiği cips şekline getirmek isteseniz

you need to stretch it -- not just bend it, but stretch it as well.

yalnızca bükmeye değil germeye de ihtiyacınız var.

So, that's the math.

İşte, matematiği bu.

Not so hard, right?

Çok zor değil, değil mi?

Now for the physics.

Şimdi sıra fizikte.

It can be summed up in one sentence:

Bir cümlede özetlenebilir:

Thin sheets are easy to bend but hard to stretch.

İnce tabakaların bükülmesi kolay ama germesi zordur.

This is really important.

Bu çok önemli.

Thin sheets are easy to bend but hard to stretch.

İnce tabakaların bükülmesi kolay ama germesi zordur.

Remember when we rolled our flat sheet of rubber into a cylinder?

Plastik düz tabakamızı silindire çevirdiğimizi hatırlıyor musunuz?

That wasn't hard, right?

Zor değildi, değil mi?

But imagine how hard you'd have pull on the sheet

Ama tabakanın alanını yüzde 10 oranında arttırmak için

to increase its area by 10 percent.

ne kadar germeniz gerektiğini düşünün.

It would be pretty difficult.

Fazlasıyla zor olacaktır.

The point is that bending a thin sheet

İnce bir tabakayı bükmek

takes a relatively small amount of force,

çok güç istemiyor

but stretching or crumbling a thin sheet is much harder.

ancak germek ya da büzüştürmek çok daha zor.

Now, finally, we get to talk about pizza.

Son olarak, pizza konusuna gelelim.

Suppose you go down to the pizzeria and buy yourself a slice.

Diyelim ki pizzacıya gittiniz ve bir dilim aldınız.

You pick it up from the crust, first, without doing the fold.

Katlamadan altından tuttunuz.

Because of gravity, the slice bends downwards.

Yer çekimi yüzünden dilim aşağı doğru eğildi.

Pizza is pretty thin, after all,

Pizza gayet ince bir şey

and we know that thin sheets are easy to bend.

ve ince tabakaların kolay büküldüğünü biliyoruz.

You can't get it in your mouth,

Ağzınıza götüremiyorsunuz,

cheese and tomato sauce dripping everywhere -- it's a big mess.

peynir ve domates sosu her yere bulaştı.

So you fold the crust.

Sonra alttan katlıyorsunuz.

When you do, you force the pizza into something like a taco shape.

Bunu yaptığınızda, pizzayı tako şekline getirmiş oldunuz.

That's not hard to do -- after all, this shape is isometric

Yapması zor değil, nasıl olsa bu şekil,

to the original pizza, which was flat.

normalde düz olan pizzaya izometrik.

But imagine what would happen if the pizza were to droop down

Bir de tam bükerken pizzanın sarktığını düşünün.

while you're bending it.

Now it looks like a droopy taco.

Artık sarkık bir takoya benziyor.

And what does a droopy taco look like? A potato chip!

Peki sarkık tako neye benzer? Cips!

But we know that potato chips are not isometric to flat pieces of rubber

Ancak biliyoruz ki cips düz plastiğe

or flat pizzas,

ya da pizzaya izometrik değil

and that means that in order to get into the shape it's in now,

ve bu da şu an ki haline gelebilmek için

pizzanın gerilmesi gerektiği anlamına geliyor.

the slice of pizza had to stretch.

Since the pizza is thin, this takes a lot of force,

Pizza ince olduğundan çok fazla güç gerektiriyor.

compared to the amount of force it takes

Yani pizzayı ilk bükerken gereken güçten çok daha fazlasına.

to bend the pizza in the first place.

So, what's the conclusion?

Peki, sonuç nedir?

When you fold the pizza at the crust,

Pizzayı alttan katladığınızda,

you make it into a shape where a lot of force is needed to bend the tip down.

ucunun aşağı eğilmesi için çok fazla güç gereken bir şekle getirmiş oluyorsunuz.

Often gravity isn't strong enough to provide this force.

Yer çekiminin bazen buna gücü yetmeyebiliyor.

That was kind of a lot of information,

Biraz fazla bilgi verdik,

so let's do a quick backwards recap.

hızlıca üzerinden geçelim.

When pizza is folded at the crust,

Pizza alttan katlandığında

gravity isn't strong enough to bend the tip.

yer çekimi ucunu aşağı eğemiyor.

Why? Because stretching a pizza is hard.

Neden? Çünkü pizzayı germek zor.

And to bend the tip downwards, the pizza would have to stretch,

Ucunun aşağı eğilmesi için pizzanın gerilmesi gerekiyor

because the shape the pizza would be in,

çünkü pizzanın geleceği şekil,

the droopy taco shape,

yani tako şekli,

isn't isometric to the original flat pizza.

orijinal düz pizzaya izometrik değil.

Why? Because of math.

Neden? Matematikten dolayı.

As the pizza example shows, we can learn a lot

Pizza örneğinin de gösterdiği gibi

by looking at the mathematical properties of different shapes.

farklı şekillerin matematiksel özelliklerinden çok şey öğrenebiliriz.

And it's especially nice when those shapes happen to be pizza slices.

Bu şekiller pizza dilimleri olunca daha da eğlenceli oluyor.