What really happened to Oedipus? - Stephen Esposito

Tłumaczenie: Aga xyz Korekta: Barbara Guzik

Though Oedipus would dodge death, vanquish the monstrous Sphinx,

Chociaż Edyp uniknął śmierci, pokonał potworną Sfinks

and whether wrathful plagues,

i przetrwał gniewne plagi,

the truth would prove his greatest challenger.

prawda okazała się jego największym wyzwaniem.

When Oedipus’ mother, Queen Jocasta of Thebes,

Kiedy matka Edypa, królowa Jokasta z Teb, urodziła go,

gave birth to him, a grim heir seized the occasion.

mroczny los wykorzystał okazję.

Her husband, King Laius, had received a prophecy from Apollo’s oracle

Jej mąż, król Lajos, otrzymał proroctwo od wyroczni Apolla,

foretelling that he would die at the hands of his own son.

przepowiadające, że umrze z rąk własnego syna.

Determined to escape this fate, Laius had the newborn’s ankles pierced,

Zdeterminowany, by uciec przed tym losem, kazał przebić noworodkowi kostki,

and Jocasta ordered a shepherd to abandon him on Mount Cithaeron to perish.

a Jokasta nakazała pasterzowi porzucić go na górze Kitajron, by zginął.

But divine prophecies can be quite stubborn.

Ale boskie proroctwa mogą być dość uparte.

The shepherd took pity on the baby and gave him to to another shepherd—

Pasterz zlitował się nad dzieckiem i oddał je innemu pasterzowi,

this one from Corinth.

z Koryntu.

He decided to bring the baby to the childless Corinthian king and queen,

Postanowił on dać dziecko bezdzietnemu królowi i królowej z Koryntu,

Polybus and Merope.

Polybusowi i Merope.

They called the boy Oedipus, or “swollen-foot,”

Nazwali chłopca Edypem, czyli "opuchniętą stopą"

and raised him as their own, never revealing his true origin.

i wychowali go jako własnego, nigdy nie ujawniając, skąd pochodzi.

Years passed, till one night,

Minęły lata, aż pewnej nocy pijany biesiadnik powiedział Edypowi,

a drunken reveler told Oedipus that he was not Polybus and Merope’s son by birth—

że nie jest z urodzenia synem Polybusa i Merope.

an allegation they staunchly denied.

Był to zarzut, któremu stanowczo zaprzeczali.

But the seeds of doubt burrowed into Oedipus’ mind.

Ale ziarna wątpliwości zagłębiły się w umyśle Edypa.

He left to seek counsel from Apollo’s oracle at Delphi,

Wyjechał, aby zwrócić się o radę do wyroczni Apolla w Delfach,

who instead delivered a deeply disturbing prophecy:

która zamiast tego wygłosiła głęboko niepokojące proroctwo,

Oedipus would murder his father and have children with his mother.

Edyp zamorduje swojego ojca i będzie miał dzieci z matką.

Horrified, Oedipus determined to stay far from Corinth

Przerażony Edyp postanowił pozostać z dala od Koryntu

and the only parents he’d ever known.

i jedynych rodziców, których znał.

He ventured towards Thebes— and thus, unwittingly,

Odważył się pójść w stronę Teb, a tym samym nieświadomie do miasta,

towards the city where his birth parents reigned.

w którym królowali jego biologiczni rodzice.

At a crossroads on the way,

Na skrzyżowaniu w trakcie podróży

a fancy carriage threatened to run Oedipus off the road,

pewien powóz zagroził zepchnięciem Edypa z drogi,

and a lethal fight ensued.

po czym nastąpiła śmiertelna walka.

Little did Oedipus know, one of the casualties was King Laius of Thebes,

Edyp nie miał pojęcia, że jedną z ofiar był król Lajos z Teb,

his own birth father.

jego własny ojciec.

In killing him, Oedipus had fulfilled the first half of Apollo’s prophecy.

Zabijając go, Edyp wypełnił pierwszą połowę proroctwa Apolla.

When Oedipus reached the gates of Thebes, he was met by the treacherous Sphinx.

Kiedy Edyp dotarł do bram Teb, spotkał zdradziecką Sfinks.

She’d ravaged the city,

Dokonała spustoszenia w mieście,

posing a bewildering riddle to those she encountered

zadając zdumiewającą zagadkę tym, których spotkała,

and mercilessly devouring all who answered incorrectly.

by bezlitośnie pożerać wszystkich, którzy odpowiedzieli błędnie.

But when she fixed her keen, expectant gaze on Oedipus,

Ale kiedy skierowała swoje bystre, wyczekujące spojrzenie na Edypa,

he gave the correct response.

udzielił właściwej odpowiedzi.

Thebes celebrated the Sphinx's defeat,

Teby świętowały klęskę Sfinks,

and Oedipus married the city's recently widowed queen, Jocasta.

a Edyp poślubił niedawno owdowiałą królową miasta, Jokastę.

They had four children, neither realizing they were, in fact, mother and son—

Mieli czworo dzieci, nie wiedząc, że w rzeczywistości są matką i synem,

or that they’d completed the second half of Apollo’s prophecy.

ani że wypełnili drugą połowę proroctwa Apolla.

Eventually, a devastating plague descended on Thebes.

W końcu na Teby zstąpiła niszczycielska plaga.

To save the city, Oedipus sent his brother-in-law to consult Apollo’s oracle.

Aby ocalić miasto, Edyp wysłał szwagra, by skonsultował się z wyrocznią Apolla.

She declared that the divine plague would only relent

Wyrocznia oświadczyła, że boska plaga ustąpi tylko wtedy,

if the killer of Thebes’ previous king, Laius,

gdy zabójca poprzedniego króla Teb, Lajosa,

was finally revealed, then driven out or avenged with blood.

zostanie ujawniony, a następnie wypędzony lub ukarany śmiercią.

Oedipus hastily opened an investigation.

Edyp pospiesznie wszczął śledztwo.

He interrogated Tiresias, a blind prophet,

Przesłuchał Tyrezjasza, ślepego proroka,

who stayed silent before suggesting that Oedipus himself was the killer.

który milczał, zanim zasugerował, że sam Edyp był zabójcą.

Oedipus denied and deflected the accusation.

Edyp zaprzeczył i odrzucił oskarżenie.

But it stuck with him.

Ale nie mógł o nim zapomnieć.

Jocasta likewise insisted that Laius’ killer couldn’t have been Oedipus,

Również Jokasta upierała się, że Edyp nie mógł zabić Lajosa,

for she'd heard that Laius was killed at a crossroads by robbers.

ponieważ słyszała, że został on zabity na rozdrożu przez rabusiów.

Yet, through conversations with a messenger from Corinth and, finally,

Jednak przez rozmowy z posłańcem z Koryntu i wreszcie pasterzem,

the shepherd who’d rescued him as an infant,

który uratował go jako niemowlę,

the truth came bearing down upon Oedipus.

prawda dotarła do Edypa.

In searching for Laius’ murderer, he’d been looking for himself,

Szukając mordercy Lajosa, szukał samego siebie,

and Apollo’s prophecy had come to pass, in all its dreadful detail.

a proroctwo Apolla spełniło się ze wszystkimi okropnymi szczegółami.

Full of fury, resentment, and shame, Oedipus rushed to kill Jocasta—

Pełen wściekłości, urazy i wstydu Edyp rzucił się, by zabić Jokastę,

but she too had realized the truth and taken her own life.

ale ona też zdała sobie sprawę z prawdy i odebrała sobie życie.

Using brooches from her dress, Oedipus blinded himself in anguish,

Używając broszy z jej sukni, Edyp oślepił się z udręki,

expunging his deceitful sense of sight,

pozbywając się swojego zwodniczego wzroku,

which had kept him from truly seeing so much.

który powstrzymywał go przed dojrzeniem prawdy.

Oedipus begged for exile,

Edyp błagał o wygnanie,

but was led back into the castle to await word from Apollo’s oracle.

ale został zaprowadzony do zamku, aby czekać na wieści od wyroczni Apolla.

Thus ends Sophocles’ first play centering Oedipus.

Tak kończy się pierwsza sztuka Sofoklesa o Edypie.

But it wouldn’t be his final word on the tragic hero.

Ale to nie było jego ostatnie słowo na temat tragicznego bohatera.

Decades later, a roughly 89-year-old Sophocles wrote its sequel,

Lata później 89-letni Sofokles napisał kontynuację,

set in Colonus, his own birthplace.

osadzoną w Kolonos, jego własnym miejscu narodzin.

It finds Oedipus, now aged and exiled,

Sędziwy Edyp przebywający na wygnaniu

confronted with accusations of incest and patricide.

postawiony jest w obliczu oskarżeń o kazirodztwo i ojcobójstwo.

Oedipus, having accepted the truth and released himself from its shame,

Edyp, przyjąwszy prawdę i uwolniwszy się od jej wstydu,

proclaims his innocence and maintains that he committed these deeds unwittingly—

głosi swoją niewinność i utrzymuje,

że popełnił te czyny nieświadomie.

and unwillingly.

Finally, Oedipus knows it’s time to go— and a divine voice urges him on.

Edyp wie, że nadszedł czas, aby odejść.

Boski głos nakłania go do tego.

Having said his loving farewells,

Po czułym pożegnaniu

Oedipus then transcends— peacefully and marvelously— into death.

Edyp spokojnie i majestatycznie przekracza próg śmierci.