The history of the world according to rats - Max G. Levy

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

On a grey London day in 1851,

၁၈၅၁ ခုနှစ်၊ မိုးမှောင် ကျနေတဲ့ လန်ဒန်တစ်နေ့မှာ

a captivated crowd gathered around a makeshift stage.

ဖမ်းစားခံရတဲ့ လူအုပ်ကြီးဟာ ယာယီစင်မြင့်တစ်ခုမှာ စုဝေးခဲ့ကြတယ်။

At the center stood a man adorned in a top hat,

အလယ်ဗဟိုမှာတော့ ဦးထုပ်မြင့်၊ သားရေခါးစည်း၊ ကြွက်အုပ်တစ်အုပ်နဲ့

leather sash, and a swarm of rats.

ဆင်ယင်ထားတဲ့ လူတစ်ယောက် ရပ်နေတယ်။

This showman, Jack Black, had risen to fame

ဒီပွဲပြသူ Jack Black က ဝိတိုရိယ ဘုရင်မ တရားဝင်ခွင့်ပြုထားတဲ့

claiming to be Queen Victoria’s authorized rat catcher.

ကြွက်ဖမ်းသမားအဖြစ် ကျော်ကြားလာခဲ့တယ်။

And between tricks, he lectured the crowd on his poisons

လှည့်ကွက်တွေကြားမှာ သူက သူ့အဆိပ်တွေနဲ့  လက်ဗလာဖြင့် ရာချီတဲ့ အဖျက်ကောင်တွေကို

and unique ability to capture hundreds of vermin with just his bare hands.

ဖမ်းဆီးဖို့ ထူးခြားတဲ့ အစွမ်းအကြောင်း လူအုပ်ကို ဟောပြောခဲ့တယ်။

This is just one of many junctures in the long entangled history

ဒါက လူသားနဲ့ ကြွက်တွေရဲ့ ရှည်လျား ရောထွေးနေတဲ့ သမိုင်းရဲ့

of human and rat.

ဆုံမှတ်များစွာထဲက တစ်ခုမျှသာပါ။

The two most common species of rat, brown and black,

အတွေ့အများဆုံး  ကြွက်မျိုးစိတ်နှစ်ခု ဖြစ်တဲ့ အညိုနဲ့ အနက် နှစ်ခုစလုံး

both scurried onto the scene roughly 1 to 3 million years ago in Asia.

မြင်ကွင်းထဲ ပြေးဝင်လာခဲ့တာက အာရှတိုက်မှာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၁ သန်းကနေ ၃ သန်းခန့်ကပါ။

There, they craftily survived Earth’s most recent ice age,

အဲဒီမှာ သူတို့ဟာ ကမ္ဘာမြေရဲ့ နောက်အကျဆုံး ရေခဲခေတ်ကို ပရိယာယ်နဲ့ လွတ်မြောက်ခဲ့ပြီး

and eventually, began living around and with humans.

နောက်ဆုံး လူသားတွေရဲ့ ဦးစားပေးမှုကြောင့်  လူတွေရှိတဲ့ ဝန်းကျင်မှာ နေထိုင်လာကြတယ်။

Their constant presence even earned them a spot in the Chinese zodiac,

သူတို့ရဲ့ အဆက်မပြတ်တည်ရှိမှုက သူတို့ကို တရုတ်ရာသီခွင်မှာ တစ်နေရာတောင် ရစေခဲ့ပြီး၊

where they symbolize new beginnings.

သူတို့ဟာ အသစ်အဆန်း စတင်ခြင်းတွေရဲ့ သင်္ကေတပါ။

Brown and black rats are generalists—

 ကြွက် အညိုနဲ့ အနက်တွေက ယေဘုယျမျိုးစိတ်တွေဆိုတဲ့

a biological badge ascribed to species who can brave diverse climates and diets.

ကွဲပြားတဲ့ ဥတုနဲ့အစာကို ရင်ဆိုင်နိုင်တဲ့ မျိုးစိတ်အတွက် သတ်မှတ်ထားတဲ့ ဇီဝတံဆိပ်ပါ။

So when trade routes opened between East Asia and the West,

ဒီတော့ အရှေ့အာရှနဲ အနောက်နိုင်ငံတွေကြား ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းတွေ ဖွင့်တဲ့အခါ၊

rats naturally tagged along.

ကြွက်တွေက သဘာဝအတိုင်း တွဲပါလာတယ်။

Black rats were the first to venture out,

ကြွက်နက်တွေက လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၅၀၀၀ ခန့်က

sneaking aboard ships from India to Egypt an estimated 5,000 years ago.

အိန္ဒိယကနေ အီဂျစ်ကို သင်္ဘောတွေပေါ်ကို ခိုးဝင်ကာ ပထမဆုံး ထွက်ခွါလာခဲ့ကြတယ်။

Some believe that this rodent influx into Egypt

အီဂျစ်ပြည်ကို ကြွက်တွေ ပြုံဝင်လာတာက ကြောင်တွေရဲ့

fueled their ancient spiritual reverence of cats.

ရှေးဟောင်း ဘာသာရေး ကြည်ညိုမှုကို အ ားဖြည့်တာလို့ တချို့က ယုံကြည်ကြတယ်။

After all, they were top-of-the-line rat catchers.

အဆုံးမှာတော့၊ ကြောင်တွေက ထိပ်တန်း ကြွက်ဖမ်းသမားတွေပါ။

Trade between Egypt and the Romans brought black rats to Europe.

အီဂျစ်နှင့် ရိုမန်တွေကြား ကုန်သွယ်မှုက ဥရောပကို ကြွက်နက်တွေ ယူဆောင်လာခဲ့တယ်။

And by 300 CE,

ခရစ်နှစ် ၃၀၀ မှာ၊

these stowaways claimed lands as far as the Anglo-Celtic Isles—

ဒီခိုးဝင်သူတွေက အင်္ဂလိပ်-ဆဲလ်တစ် ကျွန်းစုတွေအထိ တစ်လျှောက်လုံးမှာ

earning notoriety along the way.

နာမည်ဆိုးတွင်လာခဲ့တယ်။

Beyond pilfering and reproducing like there's no tomorrow,

တစ်တိ တစ်တိ ခိုးဝင်ပြီး မနက်ဖြန် မရှိတဲ့အလား၊ မျိုးပွားတာအပြင်၊

black rats brought bacterial and viral infections,

ကြွက်နက်တွေက သူတို့ရဲ့ မစင်တွေ ဆီးတွေကနေ လူတွေကို ကူးစက်နိုင်တဲ့

which they spread to humans through their droppings and urine.

ဘက်တီးရီးယားနဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်တွေကို သယ်ဆောင်လာခဲ့ကြတယ်။

In the late 1340s, history's most infamous plague, the Black Death,

၁၃၄၀ နှစ်လွန် နှောင်းပိုင်းမှာ သမိုင်းရဲ့ အကျော်ကြားဆုံး ပလိပ်ရောဂါ၊ Black Death က

killed tens of millions of people, or around half of Europe’s population.

လူသန်းပေါင်းများစွာ ဒါမဟုတ် ဥရောပ လူဦးရေရဲ့ ထက်ဝက်ခန့်ကို သေဆုံးစေခဲ့တယ်။

To this day, many lay the blame on rats.

ဒီနေ့အချိန်အထိ၊ အများအပြားက ကြွက်တွေကို အပြစ်ပုံချကြတယ်။

However, the real story is more complicated.

ဒါပေမဲ့၊ တကယ့်ဇာတ်လမ်းက ပိုရှုပ်ထွေးပါတယ်။

Black rats don’t directly spread the plague to humans;

ဘက်တီးရီးယားတွေကို ပို့ပေးတဲ့ တာဝန်ရှိတဲ့ လှေးတွေကို သယ်ဆောင်နိုင်ပေမဲ့၊

though they can carry the fleas that transmit the bacterium responsible.

ကြွက်နက်တွေက ပလိပ်ရောဂါကို လူတွေဆီ တိုက်ရိုက် မကူးစက်စေဘူး။

And brown rats, which hadn't yet set foot in Europe,

ဥရောပမှာ ခြေမချရသေးတဲ့ ကြွက်ညိုတွေက

don't have any blood on their paws.

သူတို့ရဲ့ ခြေသည်းတွေမှာ သွေးမရှိဘူး။

Back in Japan, these brown rats were receiving a warmer welcome

ဂျပန်မှာကျတော့၊ အိမ်မွေးကြွက်တွေက ရေပန်းစားလာတာကြောင့်၊ ဒီကြွက်ညိုတွေကို

as pet rats grew in popularity.

နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုမှုခဲ့ကြတယ်။

250-year-old guidebooks detail tips on rodent domestication,

နှစ် ၂၅၀  သက်တမ်းရှိတဲ့ လမ်းညွှန် စာအုပ်တွေမှာ ကြွက် မွေးမြူတဲ့အကြောင်း

and how to breed the most affectionate rats

အကြံပြုချက်တွေနဲ့ အမွေး အရောင်၊ ပုံစံအမျိုးမျိုးနဲ့ ချစ်စရာအကာင်းဆုံး

in various coat colors and patterns.

ကြွက်မွေးမြူနည်းကို အသေးစိတ်ဖော်ပြထားတယ်။

Wild brown rats finally entered Europe

နောက်ဆုံးတော့ တောရိုင်းကြွက်ညိုတွေက

sometime between the 13th and 18th century,

၁၃ ရာစုနဲ့ ၁၈ ရာစုကြားမှာ ဥရောပကို သင်္ဘောနဲ့၊ ဖြစ်လောက်တာက၊

by ship and perhaps, sometimes, by treading water.

တစ်ခါတစ်ရံ ရေမှာ ကိုယ်ဖော့ရင်း ဝင်ရောက်လာခဲ့တယ်။

Some say a particularly violent earthquake in 1727 led hordes of brown rats

၁၇၂၇ ခုနှစ်မှာ၊ အထူး ပြင်းထန်တဲ့ ငလျင်တစ်ခုကြောင့် ကြွက်ညိုအလုံးအရင်းက

to swim across the Volga River into Russia.

ဗော်လဂါမြစ်ကိုဖြတ်ကာ ရုရှားအတွင်းကို ကူးလာခဲ့တယ်လို့ တချို့က ဆိုတယ်။

Eventually, the larger and more adaptable brown rats displaced the black rats

နောက်ဆုံး၊ ပိုကြီးပြီး အလိုက်သင့် ပြောင်းနိုင်တဲ့ ကြွက်ညိုတွေက ဥရောပနဲ့

in homes and cities across Europe and North America

မြောက်အမေရိက တစ်ဝှမ်းက အိမ်တွေနဲ့ မြို့ကြီးတွေမှာရှိတဲ့ ကြွက်နက်တွေကို

by outcompeting them for resources.

အရင်းအမြစ်အတွက် ယှဉ်ပြိုင်ရင်း အစားနေရာယူခဲ့တယ်။  

The Industrial Revolution only bolstered the lives of industrious brown rats.

စက်မှုတော်လှန်ရေးက ဝီရိယရှိတဲ့ ကြွက်ညိုတွေရဲ့ ဘဝတွေကိုပဲ အားပေးခဲ့တယ်။

As cities expanded,

မြို့တွေ ကျယ်ပြန့်လာတာကြောင့်၊

rats thrived by making homes of our sewers and buffets of our trash.

မိလ္လာမြောင်းတွေနဲ့ အမှိုက်ပုံတွေကို အိမ်လုပ်ရင်း ကြွက်တွေ ပွားများလာတယ်။

They even evolved resistance to our poisons,

သူတို့က Jack Black ရဲ့ တာဝန်ကို ဆက်ခံခဲ့တဲ့ သုတ်သင်ရေးသမားတွေ

to the dismay of exterminators who inherited Jack Black’s mission.

ထိတ်လန့်လောက်အောင်အဆိပ်တွေကို ခံနိုင်ရည်ရှိတဲ့အထိ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲခဲ့တယ်။

But the human-rat race took a monumental turn in 1906,

ဒါပေမဲ့၊ Philadelphia မှာရှိတဲ့ Wistar Institute က သိပ္ပံဆိုင်ရာ သုတေသနအတွက်

when the Wistar Institute in Philadelphia bred the first standard rat strain

ပထမဆုံး စံ ကြွက်မျိုးကွဲကို မွေးမြူတဲ့အခါ၊ လူသား-ကြွက် မျိုးနွယ်က ၁၉၀၆ ခုနှစ်မှာ၊

for scientific research.

ကြီးမားတဲ့ အလှည့် အပြောင်းတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

Rats are unrivaled lab animals.

ကြွက်တွေက ပြိုင်ဘက်ကင်း ဓာတ်ခွဲခန်းတိရစ္ဆာန်တွေပါ။

Their bodies function and respond to disease similarly to humans,

သူတို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်တွေက လူသားတွေလို ရောဂါတွေကို အလားတူ တုံ့ပြန်ကြပြီး

and we share much of the same genome.

တူညီတဲ့ ဗီဇအများအပြား ရှိနေတယ်။

Plus, they’re smart, which has made them indispensable to neuroscience

ဒါ့အပြင်၊ သူတို့က အာရုံကြောသိပ္ပံနဲ့ စိတ်ပညာ သုတေသနအတွက်

and psychology research.

မရှိမဖြစ်ဖြစ်စေအောင် တော်ကြတယ်။

In the 1960s, for example,

ဥပမာ၊ ၁၉၆၀ နှစ်လွန်တွေမှာ၊

scientists observed that rats raised with toys and companions

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက အရုပ်တွေ၊ အဖော်တွေနဲ့အတူ မွေးမြူထားတဲ့ ကြွက်တွေက၊

had thicker cortical brain tissue than those who didn’t.

မရှိတာတွေထက် ဦးနှောက် အပြင်လွှာ တစ်ရှူးတွေ ပိုထူတာကို တွေ့ရှိခဲ့တယ်။

This helped establish the concept of neuroplasticity,

ဒါက ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ သင်ယူမှုက စိတ်ကို ပုံဖော်ပုံကို ရှင်းပြတဲ့

which explains how our environments and learning shape our minds.

neuroplasticity သဘောတရားကို သက်သေပြဖို့ ကူညီပေးခဲ့တယ်။

Today, rats are often regarded as the most successful invasive species

ဒီခေတ်မှာ ကြွက်တွေကို ကမ္ဘာပေါ်မှာ အအောင်မြင်ဆုံး ပြန့်ပွားနှောင့်ယှက်တဲ့

မျိုးစိတ်အဖြစ် ယူဆလေ့ရှိတယ်။

in the world.

And this comes at a price—

ဒါက အကျိူးဆက်တွေရှိပါတယ်။

they often live at the mercy of human priorities.

သူတို့ဟာ လူသားတွေရဲ့ ဦးစားပေးမှုတွေနဲ့ ရှင်သန်လေ့ရှိတာပါ။

In cities like New York, they’re reviled enough to warrant

နယူးယောက်လို မြို့ကြီးတွေမှာ၊ သူတို့ဟာ ဒေါ်လာ သန်းပေါင်းများစွာတန်တဲ့

multi-million-dollar extermination efforts.

သုတ်သင်ရေး ကြိုးပမ်းမှုတွေကို ခွင့်ပြုနိုင်လောက်အောင် ကဲ့ဝေဖန်ခံရတယ်။

But if history is any indication,

ဒါပေမဲ့၊ သမိုင်းက အရိပ်အယောင်တစ်ခုသာဆို

no amount of money, nor skill of rat catcher,

ဘယ် ငွေပမာဏ၊ ဘယ်ကြွက်ဖမ်းသမားရဲ့ ကျွမ်းကျင်မှုကမှ 

will ever fully rid us of our rodent shadows.

ကြွက်အရိပ်တွေကို ကျွန်တော်တို့ဆီကနေ အပြည့်အဝ ရှင်းပစ်မှာမဟုတ်ဘူး။