The history of the world according to rats - Max G. Levy

Translator: Ngọc Châu Phạm Reviewer: Nguyễn Hà Thi Ân

On a grey London day in 1851,

Vào một ngày xám xịt ở London năm 1851,

a captivated crowd gathered around a makeshift stage.

một đám đông bị hấp dẫn tụ tập xung quanh một sân khấu tạm bợ.

At the center stood a man adorned in a top hat,

Giữa sân khấu là một người đàn ông đội một chiếc mũ chóp trang trí,

leather sash, and a swarm of rats.

mang dải sash chéo vai bằng da và một đàn chuột.

This showman, Jack Black, had risen to fame

Người diễn trò này, Jack Black, đã nổi tiếng

claiming to be Queen Victoria’s authorized rat catcher.

tự nhận mình là người bắt chuột được ủy quyền bởi Nữ hoàng Victoria.

And between tricks, he lectured the crowd on his poisons

Và giữa những mánh khóe, ông giảng giải cho đám đông về chất độc

and unique ability to capture hundreds of vermin with just his bare hands.

và khả năng độc đáo để bắt hàng trăm con vật gây hại này

chỉ bằng tay trần của mình.

This is just one of many junctures in the long entangled history

Đây chỉ là một trong nhiều thời điểm trong lịch sử lâu dài đầy duyên nợ

of human and rat.

giữa con người và loài chuột.

The two most common species of rat, brown and black,

Hai loài chuột phổ biến nhất, có màu nâu và đen,

both scurried onto the scene roughly 1 to 3 million years ago in Asia.

cả hai loài đều đã hiện diện ở châu Á cách đây khoảng 1 đến 3 triệu năm.

There, they craftily survived Earth’s most recent ice age,

Ở đó, chúng khôn khéo sống sót qua kỷ băng hà gần đây nhất của Trái Đất,

and eventually, began living around and with humans.

và cuối cùng, bắt đầu sống gần xung quanh và chung với con người.

Their constant presence even earned them a spot in the Chinese zodiac,

Sự hiện diện liên tục này thậm chí còn mang lại cho chúng

một vị trí trong cung hoàng đạo ở Trung Quốc,

where they symbolize new beginnings.

nơi chúng tượng trưng cho sự khởi đầu mới.

Brown and black rats are generalists—

Chuột nâu và chuột đen là những loài thông thường -

a biological badge ascribed to species who can brave diverse climates and diets.

một huy hiệu sinh học được gán cho các loài

có thể chịu đựng được khí hậu và chế độ ăn uống đa dạng.

So when trade routes opened between East Asia and the West,

Vì vậy, khi các tuyến đường thương mại mở ra giữa Đông Á và phương Tây,

rats naturally tagged along.

chuột theo lẽ tự nhiên cũng đi theo.

Black rats were the first to venture out,

Chuột đen là những kẻ mạo hiểm đầu tiên,

sneaking aboard ships from India to Egypt an estimated 5,000 years ago.

lẻn lên các con tàu từ Ấn Độ đến Ai Cập ước tính khoảng 5.000 năm trước.

Some believe that this rodent influx into Egypt

Một số người tin rằng việc loài động vật gặm nhấm này xâm nhập vào Ai Cập

fueled their ancient spiritual reverence of cats.

đã thúc đẩy sự thờ phượng tâm linh đối với loài mèo của người dân cổ xưa.

After all, they were top-of-the-line rat catchers.

Sau tất cả, mèo là những kẻ bắt chuột hàng đầu.

Trade between Egypt and the Romans brought black rats to Europe.

Giao thương giữa Ai Cập và người La Mã đã mang chuột đen đến châu Âu.

And by 300 CE,

Và đến năm 300 Công Nguyên,

these stowaways claimed lands as far as the Anglo-Celtic Isles—

những kẻ đi lậu này đã xâm nhập các vùng đất xa xôi như quần đảo Anh-Celtic -

earning notoriety along the way.

gây ra tiếng xấu trên đường đi.

Beyond pilfering and reproducing like there's no tomorrow,

Ngoài việc đục khoét và sinh sản vô tội vạ,

black rats brought bacterial and viral infections,

chuột đen còn mang đến các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn và virus,

which they spread to humans through their droppings and urine.

mà lây lan sang người qua phân và nước tiểu của chúng.

In the late 1340s, history's most infamous plague, the Black Death,

Vào cuối những năm 1340,

bệnh dịch hạch khét tiếng nhất trong lịch sử, cái chết Đen,

killed tens of millions of people, or around half of Europe’s population.

đã giết chết hàng chục triệu người, hoặc khoảng một nửa dân số châu Âu.

To this day, many lay the blame on rats.

Cho đến ngày nay, nhiều người đổ lỗi nguyên nhân là do chuột.

However, the real story is more complicated.

Tuy nhiên, câu chuyện thực tế thì phức tạp hơn nhiều.

Black rats don’t directly spread the plague to humans;

Chuột đen không trực tiếp lây bệnh dịch hạch sang người;

though they can carry the fleas that transmit the bacterium responsible.

dù chúng có thể mang bọ chét đóng vai trò truyền vi khuẩn.

And brown rats, which hadn't yet set foot in Europe,

Và những con chuột nâu, khi ấy chưa đặt chân đến châu Âu,

don't have any blood on their paws.

không có liên quan gì đến dịch bệnh này.

Back in Japan, these brown rats were receiving a warmer welcome

Trở lại Nhật Bản, những con chuột nâu này đã nhận được sự chào đón nồng nhiệt hơn

as pet rats grew in popularity.

khi trào lưu nuôi chuột như thú cưng ngày càng phổ biến.

250-year-old guidebooks detail tips on rodent domestication,

Sách hướng dẫn 250 năm tuổi nêu chi tiết các mẹo về thuần hóa loài gặm nhấm này,

and how to breed the most affectionate rats

và cách nhân giống những con chuột hiền lành nhất

in various coat colors and patterns.

với nhiều màu sắc và hoa văn bộ lông khác nhau.

Wild brown rats finally entered Europe

Chuột nâu hoang dã cuối cùng đã du nhập châu Âu

sometime between the 13th and 18th century,

vào khoảng giữa thế kỷ 13 và 18,

by ship and perhaps, sometimes, by treading water.

bằng tàu và có lẽ, đôi khi, bằng cách bơi trên mặt nước.

Some say a particularly violent earthquake in 1727 led hordes of brown rats

Một số người nói rằng một trận động đất đặc biệt dữ dội

vào năm 1727 đã khiến lũ chuột nâu

to swim across the Volga River into Russia.

bơi qua sông Volga để vào nước Nga.

Eventually, the larger and more adaptable brown rats displaced the black rats

Cuối cùng, những con chuột nâu lớn và dễ thích nghi hơn

đã thay thế những con chuột đen

in homes and cities across Europe and North America

trong các ngôi nhà và thành phố trên khắp châu Âu và Bắc Mỹ

by outcompeting them for resources.

bằng cách cạnh tranh hơn lũ chuột đen về tài nguyên.

The Industrial Revolution only bolstered the lives of industrious brown rats.

Cuộc cách mạng công nghiệp

chỉ giúp hỗ trợ thêm cho cuộc sống của những con chuột nâu cần cù.

As cities expanded,

Khi các đô thị mở rộng,

rats thrived by making homes of our sewers and buffets of our trash.

chuột phát triển mạnh nhờ làm tổ trong các cống rãnh

và kiếm thức ăn từ bãi rác của con người.

They even evolved resistance to our poisons,

Chúng thậm chí còn phát triển khả năng kháng độc của con người,

to the dismay of exterminators who inherited Jack Black’s mission.

khiến những người làm công việc diệt chuột như Jack Black thất vọng.

But the human-rat race took a monumental turn in 1906,

Nhưng cuộc đối đầu giữa người và chuột

đã có một bước ngoặt vĩ đại vào năm 1906,

when the Wistar Institute in Philadelphia bred the first standard rat strain

khi Viện Wistar ở Philadelphia lai tạo được chủng chuột tiêu chuẩn đầu tiên

for scientific research.

dùng cho nghiên cứu khoa học.

Rats are unrivaled lab animals.

Chuột là động vật thí nghiệm không gì sánh được.

Their bodies function and respond to disease similarly to humans,

Cơ thể của chúng hoạt động và phản ứng với bệnh tật tương tự như con người,

and we share much of the same genome.

và có bộ gen gần tương tự với người.

Plus, they’re smart, which has made them indispensable to neuroscience

Thêm vào đó, chúng thông minh, khiến chúng không thể thiếu

trong nghiên cứu khoa học thần kinh và tâm lý học.

and psychology research.

In the 1960s, for example,

Ví dụ, vào những năm 1960, các nhà khoa học đã quan sát thấy rằng

scientists observed that rats raised with toys and companions

những con chuột được nuôi cùng với đồ chơi và có bạn chơi cùng

had thicker cortical brain tissue than those who didn’t.

có mô vỏ não dày hơn những con không có.

This helped establish the concept of neuroplasticity,

Điều này đã giúp thiết lập khái niệm về khả biến thần kinh,

which explains how our environments and learning shape our minds.

giải thích cách mà môi trường và học tập định hình tâm trí của chúng ta.

Today, rats are often regarded as the most successful invasive species

Ngày nay, chuột thường được coi là loài xâm lấn thành công nhất

in the world.

trên thế giới.

And this comes at a price—

Và đi kèm với một cái giá -

they often live at the mercy of human priorities.

chúng thường bị tiêu diệt vì sự an toàn của con người.

In cities like New York, they’re reviled enough to warrant

Ở các thành phố như New York, chuột bị ghê tởm đến nỗi chính phủ

đã bảo đảm những nỗ lực tiêu diệt chuột trị giá hàng triệu đô la.

multi-million-dollar extermination efforts.

But if history is any indication,

Nhưng nếu lịch sử là bất kỳ chỉ dẫn nào,

no amount of money, nor skill of rat catcher,

thì dù không có tiền, cũng như kỹ năng bắt chuột,

will ever fully rid us of our rodent shadows.

ta cũng sẽ hoàn toàn loại bỏ được bóng tối của loài gặm nhấm này.