The history of the world according to rats - Max G. Levy

Çeviri: Emel Çırakoğlu Gözden geçirme: Eren Gokce

On a grey London day in 1851,

1851′de gri bir Londra gününde,

a captivated crowd gathered around a makeshift stage.

büyülenmiş bir kalabalık derme çatma bir sahnenin etrafında toplandı.

At the center stood a man adorned in a top hat,

Merkezde silindir şapkalı,

leather sash, and a swarm of rats.

deri kuşaklı ve bir sürü fare sürüsü ile süslenmiş bir adam duruyordu.

This showman, Jack Black, had risen to fame

Bu gösteri adamı, Jack Black, Kraliçe Victoria’nın yetkili fare avcısı

claiming to be Queen Victoria’s authorized rat catcher.

olduğunu iddia ederek ün kazanmıştı.

And between tricks, he lectured the crowd on his poisons

Hileleri arasında, zehirleri ve yüzlerce haşereyi

and unique ability to capture hundreds of vermin with just his bare hands.

sadece çıplak elleriyle yakalama konusundaki eşsiz yeteneği hakkında

kalabalığa dersler verdi.

This is just one of many junctures in the long entangled history

Bu, insan ve sıçanın iç içe geçmiş uzun tarihindeki

of human and rat.

birçok kavşaktan yalnızca biri.

The two most common species of rat, brown and black,

En yaygın iki sıçan türü, kahverengi ve siyah,

both scurried onto the scene roughly 1 to 3 million years ago in Asia.

her ikisi de yaklaşık 1-3 milyon yıl önce Asya’da ortaya çıktı.

There, they craftily survived Earth’s most recent ice age,

Orada, kurnaz bir şekilde Dünya’nın en son yaşanan buzul çağından kurtuldular

and eventually, began living around and with humans.

ve sonunda insanlarla birlikte yaşamaya başladılar.

Their constant presence even earned them a spot in the Chinese zodiac,

Sürekli varlıkları, Çin zodyakında

where they symbolize new beginnings.

yeni başlangıçları sembolize ettikleri bir yer bile kazandırdı.

Brown and black rats are generalists—

Kahverengi ve siyah sıçanlar genelcilerdir—

a biological badge ascribed to species who can brave diverse climates and diets.

çeşitli iklimlere ve diyetlere cesaret edebilen türlere atfedilen

biyolojik bir rozet.

So when trade routes opened between East Asia and the West,

Yani Doğu Asya ile Batı arasında ticaret yolları açıldığında,

rats naturally tagged along.

sıçanlar da doğal olarak peşlerine takıldı.

Black rats were the first to venture out,

Siyah fareler, tahminen 5.000 yıl önce Hindistan’dan Mısır’a giden gemilere

sneaking aboard ships from India to Egypt an estimated 5,000 years ago.

gizlice girerek dışarı çıkan ilk kişilerdi.

Some believe that this rodent influx into Egypt

Bazıları Mısır’a olan bu kemirgen akışının, kedilere karşı

fueled their ancient spiritual reverence of cats.

eski manevi saygılarını körüklediğine inanıyor.

After all, they were top-of-the-line rat catchers.

Sonuçta onlar birinci sınıf sıçan avcılarıydı.

Trade between Egypt and the Romans brought black rats to Europe.

Mısır ve Romalılar arasındaki ticaret Avrupa’ya siyah fareleri getirdi.

And by 300 CE,

MS 300′e gelindiğinde, bu kaçak yolcular,

these stowaways claimed lands as far as the Anglo-Celtic Isles—

Anglo-Kelt Adaları’na kadar toprak talep ettiler—

earning notoriety along the way.

yol boyunca ün kazanarak.

Beyond pilfering and reproducing like there's no tomorrow,

Yarın yokmuş gibi hırsızlık yapmanın ve üremenin ötesinde,

black rats brought bacterial and viral infections,

kara sıçanlar dışkıları ve idrarları yoluyla insanlara yaydıkları

which they spread to humans through their droppings and urine.

bakteriyel ve viral enfeksiyonlar getirdiler.

In the late 1340s, history's most infamous plague, the Black Death,

1340′ların sonlarında, tarihin en kötü şöhretli vebası olan Kara Ölüm,

on milyonlarca insanı veya Avrupa nüfusunun yaklaşık yarısını öldürdü.

killed tens of millions of people, or around half of Europe’s population.

To this day, many lay the blame on rats.

Bugüne kadar birçok kişi suçu farelere yüklüyor.

However, the real story is more complicated.

Ancak, gerçek hikâye daha karmaşıktı.

Black rats don’t directly spread the plague to humans;

Kara sıçanlar vebayı doğrudan insanlara yaymazlar;

though they can carry the fleas that transmit the bacterium responsible.

ancak sorumlu bakteriyi ileten pireleri taşıyabilirler.

And brown rats, which hadn't yet set foot in Europe,

Henüz Avrupa’ya ayak basmamış olan kahverengi sıçanların ise

don't have any blood on their paws.

pençelerinde kan yok.

Back in Japan, these brown rats were receiving a warmer welcome

Bir zamanlar Japonya’da, evcil farelerin popülerliği arttıkça bu kahverengi fareler

as pet rats grew in popularity.

daha sıcak bir karşılama alıyorlardı.

250-year-old guidebooks detail tips on rodent domestication,

250 yıllık rehber kitaplar kemirgenlerin evcilleştirilmesi ve çeşitli kürk renkleri

and how to breed the most affectionate rats

ve desenlerinde en sevecen farelerin nasıl yetiştirileceği hakkında

in various coat colors and patterns.

ipuçları içeriyor.

Wild brown rats finally entered Europe

Vahşi kahverengi sıçanlar nihayet

sometime between the 13th and 18th century,

13. ve 18. yüzyıllar arasında Avrupa’ya gemiyle ve

by ship and perhaps, sometimes, by treading water.

belki de bazen suda yüzerek girdiler.

Some say a particularly violent earthquake in 1727 led hordes of brown rats

Bazıları özellikle 1727′deki şiddetli bir depremin

kahverengi sıçan ordularının Volga Nehri’nden

to swim across the Volga River into Russia.

Rusya’ya doğru yüzmesine yol açtığını söylüyor.

Eventually, the larger and more adaptable brown rats displaced the black rats

Sonunda, daha büyük ve daha uyarlanabilir kahverengi sıçanlar,

kaynaklar için rekabetle üstünlük kurarak

in homes and cities across Europe and North America

Avrupa ve Kuzey Amerika’daki evlerde ve şehirlerdeki siyah farelerin yerini aldı.

by outcompeting them for resources.

The Industrial Revolution only bolstered the lives of industrious brown rats.

Sanayi Devrimi sadece hamarat kahverengi farelerin hayatlarını güçlendirdi.

As cities expanded,

Şehirler genişledikçe,

rats thrived by making homes of our sewers and buffets of our trash.

sıçanlar kanalizasyonlarımızdan evler ve çöplerimizden büfeler yaparak çoğaldılar.

They even evolved resistance to our poisons,

Hatta zehirlerimize karşı direnç bile geliştirdiler,

to the dismay of exterminators who inherited Jack Black’s mission.

bu da Jack Black’in misyonunu miras alan

böcek ilaçlamacılarının dehşetine yol açtı.

But the human-rat race took a monumental turn in 1906,

Ancak insan-sıçan yarışı, 1906′da Philadelphia’daki Wistar Enstitüsü’nün

when the Wistar Institute in Philadelphia bred the first standard rat strain

bilimsel araştırmalar için ilk standart sıçan türünü yetiştirmesiyle

for scientific research.

anıtsal bir dönüş yaptı.

Rats are unrivaled lab animals.

Sıçanlar rakipsiz laboratuvar hayvanlarıdır.

Their bodies function and respond to disease similarly to humans,

Vücutları insanlara benzer şekilde işlev görür ve hastalığa tepki verir,

and we share much of the same genome.

ve aynı genomun çoğunu paylaşıyoruz.

Plus, they’re smart, which has made them indispensable to neuroscience

Artı, onlar akıllılar, bu da onları sinirbilim ve psikoloji araştırmaları için

and psychology research.

vazgeçilmez hâle getirdi.

In the 1960s, for example,

Örneğin 1960′larda bilim adamları

scientists observed that rats raised with toys and companions

oyuncaklarla ve arkadaşlarıyla yetiştirilen sıçanların olmayanlara göre

had thicker cortical brain tissue than those who didn’t.

daha kalın kortikal beyin dokusuna sahip olduğunu gözlemlediler.

This helped establish the concept of neuroplasticity,

Bu, çevremizin ve öğrenmemizin zihnimizi nasıl şekillendirdiğini açıklayan

which explains how our environments and learning shape our minds.

nöroplastisite kavramının oluşturulmasına yardımcı oldu.

Today, rats are often regarded as the most successful invasive species

Günümüzde sıçanlar sıklıkla dünyadaki en başarılı istilacı türler

olarak kabul edilmektedir.

in the world.

And this comes at a price—

Fakat bunun bir bedeli vardır—

they often live at the mercy of human priorities.

genellikle insan önceliklerinin insafına kalmış şekilde yaşarlar.

In cities like New York, they’re reviled enough to warrant

New York gibi şehirlerde,

milyonlarca dolarlık imha çabalarını gerektirecek kadar nefret ediliyorlar.

multi-million-dollar extermination efforts.

But if history is any indication,

Ama eğer tarih herhangi bir göstergeyse,

no amount of money, nor skill of rat catcher,

hiçbir para miktarı ya da fare avcısı becerisi

will ever fully rid us of our rodent shadows.

bizi kemirgen gölgelerimizden tamamen kurtaramaz.