How Life on Earth Adapts to You and Me | Shane Campbell-Staton | TED

Translator: Gia Bảo Nguyễn Reviewer: Duy Le

So I'm an evolutionary biologist.

Tôi là một nhà sinh vật học tiến hóa.

The thing I love most about evolution is the story.

Thứ mà tôi thích nhất về sự tiến hóa chính là câu chuyện của chúng.

Evolution is a single story that links every species,

Sự tiến hóa là những câu chuyện đơn thuần kết nối mọi chủng loài

every branch in the tree of life together.

mọi nhánh của cây sự sống lại với nhau.

It's this sense of connectivity with the rest of the living world.

Đó là cảm giác kết nối với phần còn lại của sinh giới.

It's like one of the reasons why I became a biologist in the first place.

Cũng là 1 trong những lí do tại sao tôi lại chọn trở thành 1 nhà sinh vật học.

Now, when Charles Darwin, my man Chuck D,

Giờ thì, khi Charles Darwin, hay tôi còn gọi thân mật là Chuck D

when he first proposed this theory ...

Khi ông ta lần đầu giới thiệu thuyết...

(Laughter)

(Cười)

When he first proposed the theory of evolution,

Khi ông ta lần đầu giới thiệu thuyết tiến hóa,

he imagined it as this slow, gradual process

Ông đã tưởng đó là 1 tiến trình chậm và từ từ

that played out over thousands or millions of years.

một cuộc chơi đã diễn ra trong suốt hàng ngàn hay hàng triệu năm.

But now, in the face of all the different changes

Nhưng giờ đây, với những thay đổi về mọi mặt

that we are making to the planet,

mà ta đang tạo ra cho hành tinh này,

we're finding that evolution is rapidly altering species around our planet

ta đã phát hiện rằng tiến hóa chính là

sự luân phiên nhanh chóng các chủng loài trên khắp hành tinh.

in order to live alongside us.

nhằm sống chung với chúng ta.

Và chỉ trong thời gian ngắn sống trên hành tinh

And in our short time on this planet,

we have trimmed, trained

ta đã cắt, gieo

and reshuffled the tree of life at breakneck speed.

và cải tổ lại cây sự sống với 1 tốc độ chóng mặt.

10,000 years ago,

10,000 năm trước,

we had already learned how to manipulate the basic building blocks of life,

chúng ta đã học được cách triển khai các nhu cầu cơ bản của cuộc sống,

turning wild plants and animals into domesticated forms

Biến các loài động thực vật hoang dã trở nên thuần hóa

to use for our own purposes.

nhằm phục vụ cho những mục đích khác nhau.

With mass global transportation,

Với nhu cầu giao thương toàn cầu,

we've reshuffled species around the globe,

Chúng ta đã cải tổ lại các chủng loài trên hành tinh này,

bringing them together and forming all new ecological interactions.

đưa chúng lại với nhau và hình thành nên nhiều tương tác sinh thái mới.

And on top of that,

Và hơn thế nữa,

we've fundamentally altered Earth's surface and its climate

Chúng ta về cơ bản đã tác động lên bề mặt trái đất cũng như khí hậu

through industrialized agriculture, urbanization,

thông qua việc công nghiệp hóa, nông nghiệp hóa, đô thị hóa,

pollution and global warming.

ô nhiễm môi trường và nóng lên toàn cầu.

Now I've dedicated my life to trying to understand

Hiện tại, tôi đã dành cả đời mình để tìm hiểu

the lasting biological impacts of our human footprint.

những ảnh hưởng sinh học lâu dài mà con người đã nhúng chân.

One of the things that I've learned along the way is that life is a paradox.

1 trong những bài học tôi rút ra được là cuộc sống vốn là 1 nghịch lí.

It's simultaneously incredibly fragile

Nó vô cùng mong manh

and relentlessly resilient.

nhưng cũng cực kì vững chải.

The thing that impresses me most

Điều làm tôi ấn tượng nhất

is that despite our devastating impacts on this planet,

đó là dù cho ta có phá hoại hành tinh này thế nào,

I'm constantly in awe of the surprising, incredible,

có những thứ vẫn sừng sững, đáng kinh ngạc,

amazing ways that life is changing,

bằng một cách thần kì nào đó sự sống luôn thay đổi,

evolving and adapting

tiến hóa và thích nghi

to a time that's literally defined by our species' impact on the planet.

ngay cả trong bối cảnh mà sự tác động của con người lên các loài luôn tiếp diễn.

We now live in a time where one half of the human species lives in cities.

Ta đang sống trong thời đại mà hơn nửa nhân loại định cư ở các thành phố lớn.

As urban areas grow and expand,

Khi mà các khu đô thị luôn phát triển và mở rộng,

life around the world,

sự sống trên khắp thế giới,

non-human life, is changing

cả các loài khác, đang thay đổi

to figure out how to exploit the novel resources

nhằm tìm cách khai phá những nguồn tài nguyên mới

and avoid the potential dangers.

và để tránh khỏi những mối nguy tiềm tàng.

My research group and my colleagues have been studying these small lizards

Nhóm nghiên cứu cùng các cộng sự của tôi đã thí nghiệm lên những con thằn lằn nhỏ

called anoles

gọi là anoles

that occur across the island of Puerto Rico.

thí nghiệm diễn ra tại 1 hòn đảo ở Puerto Rico.

Now, most of the time,

Hầu hết thời gian,

these lizards spend their time running up and down trees,

lũ thằn lằn này chỉ chạy lên xuống những cái cây thôi,

chasing after insects, doing the things you know, that lizards do.

đuổi bắt côn trùng, làm những thứ mà lũ thằn lằn hay làm

But in cities, they have evolved at the genetic level.

Nhưng tại các khu đô thị, chúng đã tiến hóa một cách di truyền.

They've evolved longer limbs and larger sticky toe pads

Chúng đã tiến hóa bộ chi dài hơn và miếng đệm chân dính lớn hơn

to utilize the sides of buildings

nhằm tối ưu hóa cho các tòa nhà

and artificial surfaces like glass and metal and concrete as their homes.

và mặt đường nhân tạo như kính và kim loại và bê tông để làm nơi sinh sống.

They've also evolved greater heat tolerance

Chúng còn tiến hóa để có thể chịu nhiệt tốt hơn

to deal with the high temperatures that define dense urban environments,

nhằm thích ứng với nhiệt độ cao do mật độ đô thị dày đặc,

what we call urban heat islands.

cái mà ta hay gọi là đảo nhiệt đô thị.

And what's more, is that multiple populations of this species

Và hơn thế nữa, đó là vô số cá thể của chủng loài này

have come up with the same solutions over and over again, independently.

luôn lặp lại những giải pháp tương tự hết lần này đến lần khác, hoàn toàn độc lập.

Showing us that not only is the process of evolution very rapid sometimes,

cho thấy rằng quá trình tiến hóa không chỉ đôi lúc diễn ra rất nhanh,

but in some cases it can also be quite predictable.

mà trong vài trường hợp nó còn có thể được dự đoán trước.

Now, urbanization is not our only impact on this planet,

Giờ đây, đô thị hóa đã không còn là tác động duy nhất của ta lên hành tinh này,

far from it.

mà nhiều hơn thế nữa.

Perhaps our earliest and longest-lasting impact

Có lẽ tác động sớm và lâu dài nhất của chúng ta

has been through our want and need

xuất phát từ những ham muốn và nhu cầu

to hunt other species for food and for sport.

săn bắn các loài khác để ăn và mục đích thể thao.

I spent the last few years studying the evolution of African elephants

Tôi đã dành vài năm qua để nghiên cứu về sự tiến hóa của loài voi Châu Phi

in response to ivory poaching.

nhằm giải đáp cho nạn săn voi lấy ngà.

In Mozambique,

Ở Mozambique,

there was a civil war from 1977 to 1992.

từng có 1 cuộc nội chiến diễn ra từ năm 1977 đến 1992.

During this time, in Gorongosa National Park,

Vào khoảng thời gian đó, tại công viên quốc gia Gorongosa,

elephants in particular were reduced by 90 percent

số lượng voi đã bị giảm đáng kể lên đến 90%

because of the ivory trade, being targeted for their trademark tusks.

do việc mua bán ngà, loài voi bị nhắm đến bởi đó là nét đặc trưng của chúng.

Now, under most circumstances, African elephants have tusks,

Hiện tại, đa phần, những con voi Châu Phi đều có ngà

all males have tusks,

tất cả con đực đều có ngà,

the vast majority of females have tusks.

hầu hết những con cái cũng có ngà.

But there is a small number of females that carry a gene

Nhưng có 1 lượng nhỏ con cái mang trong mình bộ gen

that prevents them from growing their tusks.

cản trở chúng khỏi việc phát triển bộ ngà.

But after the Mozambican Civil War,

Cơ mà sau cuộc nội chiến ở Mozambique,

one-half of the surviving females, completely tuskless.

hơn nửa những cá thể cái sống sót hoàn toàn không có ngà.

Now, during a time where individuals are being hunted

Hiện tại, trong 1 thời đại mà nhiều cá thể voi bị săn bắt

specifically for a trait,

bởi đặc điểm vốn có của chúng,

having tusks,

chiếc ngà,

not having that trait puts you at a decided advantage

việc mất đi đặc điểm ấy quả là 1 lợi thế không nhỏ

in your ability to survive.

trong cuộc đua sinh tồn.

That in and of itself is natural selection.

Đó chính là cái mà ta hay gọi là chọn lọc tự nhiên.

Those surviving females then went on

Những con voi cái sống sót sau đó đã phát triển

and passed that gene on to many of their daughters.

và truyền lại bộ gen đó cho những đứa con gái của chúng.

That turnover of genes across generations,

Sự chuyển giao gen qua các thế hệ như vậy,

that is rapid evolution

gọi là tiến hóa thần tốc

in this long-lived species in response to a decade and a half

của những loài có sức sống mãnh liệc bất chấp việc hơn 1 thập kỉ

of human hunting.

chịu sự sắn bắt của con người.

I remember going to Gorongosa for the first time

Nhớ lại lần tôi ghé thăm Gorongosa lần đầu

and participating in these elephant captures

và tham dự vào buổi truy bắt lũ voi này

where we collar these individuals

chúng tôi đã bắt một vài cá thể

and collect data and track their movements.

nhằm thu thập dữ liệu và định vị chúng.

And we came across this female,

Và bọn tôi đã chọn coi voi cái này,

and she's old enough where we know that she had survived

con voi này khá già và chúng tôi còn biết rằng nó là 1 cá thể đã sống sót

the Mozambican Civil War.

qua cuộc nội chiến Mozambique.

Now we sedated this female and as we were there,

Giờ, bọn tôi sẽ gây mê nó và chừng nào bọn tôi còn ở đây

sort of working up all of these data,

thì chừng đó những dữ liệu vẫn còn trong quá trình thu thập,

looking into her big, groggy, sleepy eyes,

nhìn thẳng vào đôi mắt to tròn, lảo đảo, đang say ngủ của nó,

and it really struck me, the impact that our species can have

làm tôi chạnh lòng về sự tác động mà loài người gây ra

on the rest of the living world.

cho phần còn lại của sinh giới.

This female, she lived during a time

Con voi cái này, nó đã sống trong 1 giai đoạn

that saw nine out of ten of the members of her species slaughtered.

mà hết 9 trong số 10 thành viên của loài mình bị tàn sát thảm thương.

But she survived.

Nhưng nó đã sống sót.

She grew up, she went on and had children, had grandchildren,

Nó lớn lên, bắt đầu sinh con, đẻ cháu,

became the matriarch of a family group.

và rồi trở thành trưởng nữ của cả gia tộc.

Nhưng cái điều mà tôi thấy đau lòng nhất trong câu chuyện này

But what strikes me the most about this story

is that the reason

đó là căn nguyên

for all of that destruction and that slaughter

cho tất cả sự phá hoại và tàn sát đó

was simply because

đơn giản chỉ xuất phát từ

humans like to make trinkets out of their teeth.

lòng tham không đáy của con người với những chiếc răng của chúng.

Which is about the most

Điều mà tôi thấy là

ridiculous and sad thing I've ever had to say out loud.

ngu ngốc và buồn rầu nhất mà mình từng nói ra trước công chúng.

But we live in a time where even the simplest human whims

Ta đang sống trong 1 thời đại mà kể cả những ý thích đơn giản nhất của con người

can fundamentally alter the evolutionary fate

về cơ bản đều có thể thay đổi số phận tiến hóa

of the largest land animal on our planet.

của loài động vật trên cạn lớn nhất hành tinh này.

And many of these stories of rapid evolution are sad,

Và đa phần những câu chuyện về sự tiến hóa thần tốc đều không mấy vui vẻ,

but some also offer us hope for our own future on this planet.

nhưng chúng cũng phần nào mang đến cho ta chút hy vọng về tương lai của địa cầu.

In nature's struggle to deal with all the nonsense that we're throwing at her

Trong nỗ lực của thiên nhiên nhằm đối phó với những hành động vô nghĩa của con người

in all these different ways,

dù là bất cứ cách nào,

some of those solutions may lead us to novel insights

một vài giải pháp phần nào đưa ta đến những thu thập mới

that may help our bodies

chúng có thể giúp cơ thể ta

deal with things that we currently struggle with

thích nghi với những thứ mà ta hiện còn đang mắc kẹt

that will allow us to survive all the different changes

hòng cho phép ta tồn tại bất chấp những thay đổi

that we're making on this planet.

mà loài người đang tạo ra cho hành tinh.

For instance, fast forward to the year 2040,

Lấy ví dụ, nhanh thôi sẽ sớm tới năm 2040

it's estimated that there will be about 30.2 million new cancer cases

ước tính sẽ có khoảng 30.2 tỉ trường hợp mắc bệnh ung thư mới

diagnosed in that year alone.

chuẩn đoán riêng trong năm đấy.

Now, we know a lot about the genes and mutations

Giờ đây, ta đã có nhiều kiến thức về gen và sự đột biến

that are responsible for many cancers

vốn là căn nguyên của các loại bệnh ung thư

or make an individual more predisposed to getting cancer.

hoặc điều khiến nhiều cá nhân có nguy cơ bị ung thư cao

We know a lot less about potential genetic mutations or variation

Chúng ta biết rất ít về những đột biến di truyền tiềm năng hay sự biến đổi

that may make an individual more resistant

có thể tăng cường hệ miễn dịch của 1 cá thể

or more resilient to cancer.

hoặc đề kháng tốt hơn với bệnh ung thư.

But perhaps nature has already found the solution.

Nhưng có lẽ mẹ thiên nhiên đã tìm được giải pháp rồi.

April 26th, 1986,

Ngày 26 tháng 4, năm 1986,

the day before my very first birthday.

tức trước ngày sinh nhật đầu tiên của đời tôi.

There was an explosion in the Chernobyl nuclear power plant.

Đã có 1 vụ nổ xảy ra ở nhà máy điện hạt nhân Chernobyl

Humans were immediately evacuated from that region,

Mọi người sau đó nhanh chóng được sơ tán khỏi khu vực,

what is now called the Chernobyl exclusion zone.

là nơi mà ngày nay ta hay gọi là vùng cấm Chernobyl

But in the decades since,

Nhưng chỉ 1 thập kỉ sau đó,

wildlife has actually moved into the Chernobyl exclusion zone

những loài hoang dã lại bắt đầu chuyển đến vùng cấm Chernobyl

and has proliferated.

và rồi sinh sôi nảy nở.

So my research group and colleagues,

Nên là nhóm nghiên cứu và cộng sự của tôi,

we have been studying the wolves that live in the Chernobyl exclusion zone,

đã tiến hành nghiên cứu về loài sói sống ở vùng cấm Chernobyl

trying to understand how they have responded biologically

nhằm cố gắng tìm hiểu về những phản ứng sinh hóa

to now generations of exposure to elevated radiation levels.

của những thế hệ hiện tại đang phơi nhiễm với mức phóng xạ cao

Now, if we consider a wolf pup that's born in the Chernobyl exclusion zone,

Giờ, hãy thử lấy 1 chú sói con sinh ra ở vùng cấm Chernobyl,

it lives every single day of its life, from the time it's born,

nó đã sống từng ngày của đời mình, từ lúc được sinh ra

gaining increased doses of exposure from its environment.

để liên tục bị phơi nhiễm phóng xạ từ môi trường xung quanh.

With every meal that that animal eats,

Với mỗi buổi ăn mà con thú này cho vào bụng,

it then gets another dose of radiation from prey species.

nó lại tiếp thêm 1 lượng phóng xạ từ loài vật vừa săn được.

And we can see that radiation accumulating in this wolf population

Và bọn tôi phát hiện lượng phóng xạ tích lũy trong đàn sói

in the form of cesium-137.

dưới dạng cesium-137.

And one of the things that our data are showing us

Và 1 trong những thứ mà dữ liệu của bọn tôi thể hiện

is that the fastest-changing regions of the Chernobyl wolf genome

đó là sự thay đổi khu vực cực nhanh trong gen của lũ sói Chernobyl

occur in and around genes that we know are involved in cancer

điều này xảy ra trong những đoạn gen có liên quan tới ung thư

or in the mammalian anti-tumor immune response.

hay trong phản ứng miễn dịch chống tạo khối u ở động vật có vú.

We're now working with biomedical companies

Chúng tôi hiện đang làm việc với những công ty sinh hóa

and cancer biologists

và các nhà sinh học ung thư

to understand the physiological impacts of these mutations

nhằm tìm ra các tác động vật lí của loại đột biến này

with the hope that at least some of these changes

với hy vọng rằng ít nhất 1 trong số những thay đổi này

may lead us to novel therapeutics

có thể đưa đến những phương pháp điều trị mới

that might result in new treatments for cancer in humans.

nhằm tim ra cách trị bệnh ung thư trên con người.

In this grand story of life,

Trong câu chuyện vĩ đại trên về sự sống,

we're writing a brand new chapter.

chúng ta đang dần viết nên 1 chương mới.

Now our chapter in this story is not a pretty one, let's be honest.

Và chương của loài người trong câu chuyện này thì không sáng sủa mấy, thật lòng đấy.

As a matter of fact, there's a distinct possibility

Vấn đề là, có 1 nguy cơ khá rõ ràng

that our species could bring about Earth's sixth major mass extinction event.

là loài người có thể sẽ đóng góp kha khá vào cuộc đại diệt chủng lần 6 của Trái Đất

So, you know, that sucks.

Nên là, bạn biết đấy, khỉ gió thật.

(Laughter)

(Cười)

It'd be messed up if I had just left the talk like that, I was like,

Hơi tếu nếu đó là câu kết bài của tôi hôm nay nhỉ, tôi kiểu,

"Hope you're all proud of yourselves, bye."

“Hy vọng mọi người sẽ luôn tự hào về mình, chào.”

(Laughter)

(Cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

But luckily I don't have to leave the talk like that

Nhưng may mắn là tôi không có để lại cuộc nói chuyện như thế

because this chapter is still being written.

bởi cái chương này vẫn chưa được viết xong.

Our chapter in this story of life is still happening,

Chương của loài người trong câu chuyện này vẫn đang diễn ra

which means that there are still many possibilities ahead of us.

Điều đó có nghĩa là ta vẫn có đủ khả năng để tìm hướng giải quyết.

We have the possibility to act,

Chúng ta còn cơ hội để hành động,

the possibility to fight for those species

cơ hội để đấu tranh cho những chủng loài trên

that don't have the ability to fight for themselves.

những loài vốn không có khả năng đấu tranh cho chính chúng.

We have the possibility to turn our chapter in this story

Chúng ta đủ khả năng để viết lại chương của mình trong câu chuyện này

into one of redemption,

thành 1 cuộc chuộc tội,

one of hope and one of care for this epic legacy of life

một sự hy vọng và tận hiến cho di sản vĩ đại của sự sống

on this planet that we've inherited.

tại hành tinh nơi ta đang được thừa hưởng từ thiên nhiên

A legacy, by the way, that's four billion years in the making.

1 thứ di sản, đang trong quá trình tạo tác suốt 4 tỉ năm ròng.

Which brings up the possibility that we can pass on a world to our kids

Nó mang đến cho ta hy vọng trao lại thế giới này cho những thế hệ sau

and our grandkids

và thế hệ sau đó nữa

so that they can enjoy and revel in the incredible biodiversity

nhờ đó chúng có thể tận hưởng và vui chơi trong sự đa dạng sinh học đáng kinh ngạc

that the story of evolution has produced.

mà câu chuyện của tạo hóa đã viết ra.

What Charles Darwin referred to as “endless forms most beautiful.”

Đó là thứ mà Charles Darwin đã nói “Sự vĩnh cữu chính là hình thái đẹp nhất:”

One way or another, what we do matters.

Dù có bao nhiêu cách đi nữa, điều quan trọng vẫn nằm ở việc ta làm.

We live in a time

Ta sống trong 1 thời đại

when we are literally etching our decisions

mà ở đó ta khắc ghi lại những quyết định của chính mình

into the DNA of the species that live in, on and around us.

lên DNA của những chủng loài khác, các loài quanh ta.

When we're considering this story that we're writing,

Khi ta nhận ra rằng mình chính là người cầm bút trong câu chuyện này,

what do we want our chapter in this grand story of life to be?

chúng ta kì vọng gì về chương của mình trong câu chuyện vĩ đại này đây?

Thank you.

Cảm ơn mọi người.

(Applause)

(Vỗ tay)