Why monkeys (and humans) are wired for fairness | Sarah Brosnan

Transcriber: Ivana Korom Reviewer: Krystian Aparta

Translator: 24- Nguyễn Đoàn Khánh Linh Reviewer: Thu Ha Tran

Vào năm nhất nghiên cứu sinh, học về sự hợp tác của loài khỉ,

[Tháng 12 năm 2020]

tôi thường dành thời gian đi dạo

quan sát sự tương tác của bầy khỉ Capuchin.

Vào một chiều, tôi ra ngoài cho một trong những bầy khỉ ăn đậu phụng,

My first year in graduate school, studying cooperation in monkeys,

I spent a lot of time outside,

thứ mà đã thu hút sự chú ý của khỉ bầy đàn, Ozzie,

just watching our groups of capuchin monkeys interact.

đủ để những con khác có thời gian giành lấy vài hạt đậu.

One afternoon, I was out back feeding peanuts to one of our groups,

Ozzie rất thích đậu phộng

và nó sẽ làm đủ trò để lấy được chúng.

which required distracting one of our males, Ozzie,

Tuy nhiên, vào ngày hôm đó,

enough so that the other monkeys could get some.

nó bắt đầu lấy đồ từ chuồng đưa cho tôi

Ozzie loved peanuts,

and he always tried to do anything he could to grab some.

và đổi món đồ đó để lấy một hạt đậu phụng.

On that day, however,

Khỉ Capuchin rất thông minh, nên chẳng bất ngờ gì.

he began trying to bring other things from his enclosure to me

Nhưng điều mà tôi ngạc nhiên nhất

and trade them with me in order to get a peanut.

là những món đồ mà nó đưa tôi,

tôi khá chắc nó quý mấy món đồ này hơn hẳn đậu phụng.

Now, capuchins are smart, so this wasn't necessarily a surprise.

Ban đầu, nó mang cho tôi đồ ăn cho khỉ,

But what was a surprise

was that some of the things that he was bringing me,

thứ mà hệt như đồ ăn khô cho chó vậy.

Nó còn được sản xuất bởi hãng Purina

I was pretty sure he liked better than peanuts.

và đối với một con khỉ, điều đó chẳng ý nghĩa gì.

First, he brought me a piece of monkey chow,

Tất nhiên, tôi đã không đổi hạt đậu phụng với thứ đó.

which is like dried dog food --

it was even made by Purina --

Vậy mà nó vẫn cố gắng đổi,

và rồi, nó đem ra một phần tư quả cam

and for a monkey, is about as worthless as it gets.

Of course, I didn't give him a peanut for that.

và tất nhiên là để cố gắng đổi với một hạt phộng.

Quả cam thì chắc chắn có giá trị cao hơn đồ ăn của khỉ rồi,

But he kept trying,

and eventually, he brought me a quarter of an orange

vậy nên cuộc thương lượng này, xem như, hơi điên rồ nhỉ?

and tried to trade it with me for a peanut.

Bạn chắc đang băn khoăn làm sao mà chúng tôi biết khỉ thích gì hơn.

Now, oranges are a valuable monkey commodity,

Vâng, chúng tôi đã hỏi nó,

bằng cách cho chúng lựa chọn giữa hai món ăn

so this trade seemed, shall I say, a little bit nuts?

và để xem, chúng chọn món nào.

Now you may be wondering how we know what monkeys prefer.

Nhìn chung mà nói, khỉ rất giống chúng ta

Well, we ask them,

món nào càng ngọt, thì chúng càng thích.

by giving them a choice between two foods

Giống như việc chúng ta thích bánh ngọt hơn là rau,

and seeing which one they pick.

khỉ cũng sẽ chọn trái cây,

Generally speaking, their preferences are a lot like ours:

ví dụ như cam hay nho,

hơn là rau củ như là dưa chuột,

the sweeter it is, the more they like it.

và chũng sẽ chọn mấy món này

So, much like humans prefer cupcakes to kale,

hơn là đồ ăn sẵn cho khỉ.

Và đậu phụng thì cũng không tồi.

monkeys prefer fruits, like oranges or grapes,

Tuy nhiên, chúng chắc chắn sẽ không thích

to vegetables like cucumbers,

đậu bằng những trái cam rồi.

Vậy nên khi Ozzie cố đổi một phần tư trái cam

and all of this to monkey chow.

And peanuts are not bad.

để lấy đậu phụng,

là việc hoàn toàn bất ngờ,

However, they definitely don't prefer them to a chunk of orange.

và tôi bắt đầu suy nghĩ rằng, liệu tự nhiên nó muốn hạt đậu phụng đó

So when Ozzie tried to trade a quarter of an orange for a peanut,

là do những con khỉ khác trong đàn ai nấy cũng có chăng?

it was a surprise,

Nếu như bạn đăng băn khoăn, tôi đã đưa Ozzie hạt đậu phụng.

and I began to wonder if he suddenly wanted that peanut

Nhưng rồi tôi đã đến thẳng văn phòng cố vấn của tôi,

because everybody else in his group was getting one.

Frans de Waal,

và chúng tôi bắt đầu lên kế hoạch nghiên cứu

In case you're wondering, I did give Ozzie his peanut.

để xem bầy khỉ sẽ phản ứng như nào

khi một thành viên trong đàn chiếm được phần quà giá trị hơn chúng

But then I went straight to my graduate adviser,

Frans de Waal,

khi thực hiện cùng một nhiệm vụ.

and we began to design a study

Đây là một nghiên cứu rất đơn giản.

to see how the monkeys would respond

Chúng tôi dụ hai chú khỉ từ một đàn

when somebody else in their group got a better reward than they did

và cho chúng ngồi cạnh nhau,

và sẽ phải làm một nhiệm vụ,

for doing the same work.

đó là quy đổi một đồng xu với tôi,

It was a very simple study.

và nếu chúng thành công trong việc đó,

We took two monkeys from the same group

chúng sẽ có thưởng.

and had them sit side by side,

Điều thú vị là

and they would do a task,

có một con sẽ luôn nhận được một miếng dưa huột

which was trading a token with me,

và sẽ có con

and if they did so successfully,

thỉnh thoảng nhận được miếng dưa,

they got a reward.

lại có lúc nhận được một trái nho.

The catch was that one monkey always got a piece of cucumber,

Và nếu bạn còn nhớ,

chúng ưa thích nho hơn dưa chuột nhiều

and the other monkey sometimes got a piece of cucumber,

theo hệ thống phân cấp của chúng.

Đây là hai chú khỉ capuchin của tôi.

but sometimes got a grape.

Ngồi bên phải là Winter,

And if you'll recall,

grapes are much preferred to cucumbers

sẽ được nhận một quả nho,

và Lance, ngồi bên trái,

on the capuchin monkey hierarchy.

sẽ được nhận một củ dưa chuột.

Nếu bạn để ý kĩ --

These are two of my capuchin monkeys.

thì đúng, Lance là giống cái --

Winter, on the right, is trading for a grape,

lúc đầu nó rất vui vẻ

and Lance, on the left, is trading for a cucumber.

với củ dưa chuột của mình,

nhưng cho đến khi nó nhìn thấy

Winter được tận một quả nho.

You can see that she -- and yes, Lance is actually a female --

Bỗng nhiên, Lance trở nên vô cùng hào hứng

is at first perfectly happy with her cucumber,

với cuộc trao đổi này.

Nó lấy củ dưa chuột của mình,

until she sees Winter trading for a grape.

cắn một miếng và rồi --

nhổ thẳng nó ra ngoài.

Suddenly, Lance is very enthusiastic about trading.

Trong khi đó, Winter tiếp tục trao đổi

She gets her cucumber, takes a bite and then --

và nhận được quả nho khác,

và điều này đã chiếm được trọn sự chú ý của Lance.

throws it right back out again.

Lần này,

Meanwhile, Winter trades again and gets another grape

Lance không còn hào hứng

với việc trao đổi nữa.

and has Lance's undivided attention while she eats it.

Nhưng cuối cùng,

nó vẫn tiếp tục trao đổi.

Nhưng khi nó nhận được lát dưa chuột lần nữa

This time,

Lance is not so enthusiastic about trading.

nó chả buồn cắn một miếng

But eventually, she does so.

trước khi vứt nó đi.

But when she gets the cucumber this time around,

Một điều hiển nhiên là,

Lance chỉ muốn được nhận được lát dưa chuột

she doesn't even take a bite

khi nó chưa nhìn thấy Winter được hẳn quả nho.

before she throws it back out again.

Và không chỉ riêng Lance.

Apparently, Lance only wants a cucumber

Những con khỉ capuchin khác lúc đầu

đều rất vui vẻ với những củ dưa chuột

when she hasn't just watched Winter eat a grape.

miễn là những con khỉ còn lại đều cũng được nhận dưa chuột.

Nhưng chúng thường không vui lòng

And Lance was not alone in this.

với những củ dưa chuột

All of my capuchins were perfectly happy with their cucumbers

khi những con khỉ khác lại được nhận trái nho.

Câu hỏi ai cũng đang đặt ra là tại sao?

as long as the other monkeys were getting cucumbers too.

Nếu như trước đó chúng rất thích những củ dưa chuột,

But they often weren't so happy with their cucumbers

when other monkeys were getting a grape.

thì điều gì đã thay đổi?

Tôi là một nhà khoa học,

The obvious question is why?

và những nhà khoa học thường ngần ngại khi nghiên cứu kỹ

If they liked those cucumbers before,

đặc biệt là về những chủ đề về các loài vật khác

what changed?

đang nghĩ hay cảm thấy gì,

Now, I'm a scientist,

bởi ta chẳng hỏi chúng được.

and scientists are famously shy about reading too much into our studies,

Tuy nhiên, tôi đã nhìn thấy bên trong những chú khỉ của mình

especially when it comes to what other animals

trông rất giống với thứ mà con người ta gọi là

cảm giác công bằng.

are thinking or feeling,

Sau tất cả,

because we can't ask them.

sự khác biệt ở quả dưa chuột đó

But still, what I was seeing in my monkeys

là nó xuất hiện sau quả nho của Winter,

looked an awful lot like what we humans would call a sense of fairness.

thay vì xuất hiện trước.

Con người chúng ta luôn ám ảnh về sự công bằng.

After all,

the difference in that cucumber was that it came after Winter got a grape,

Tôi có một đứa em gái,

và khi chúng tôi còn nhỏ,

nếu em gái được nhận một miếng bánh to hơn phần của tôi,

rather than before.

We humans are obsessed with fairness.

chỉ hơn vài vụn bánh,

tôi sẽ cảm thấy khó chịu.

I have a younger sister,

Chuyện đó không hề công bằng.

and when we were little,

Và tôi cá chắc

if my sister got a bigger piece of the pie than me,

không chỉ có mình tôi như vậy.

even by a crumb,

Con người chúng ta luôn không muốn nhận phần ít hơn

I was furious.

It wasn't fair.

có một bài nghiên cứu đã tìm ra rằng

And the childhood me is not alone.

nếu con người được lựa chọn một giả thuyết

We humans hate getting less than another so much

giữa việc kiếm 50,000 đô la một năm

trong khi người khác chỉ kiếm 25,000 đô la

that one study found

hoặc mình kiếm 100,000 đô la một năm

that if humans were given a hypothetical choice

khi người khác kiếm được 250,000 đô la,

between earning 50,000 dollars a year

gần nửa số người tham gia

while others earned 25,000 dollars,

đã chọn việc họ kiếm 50,000 đô la một năm ít tiền hơn

or earning 100,000 dollars a year

while others earned 250,000 dollars,

chỉ vì họ không muốn kiếm ít tiền hơn người khác.

nearly half the subjects

Đó là một cái giá khá cao phải trả.

prefer to earn 50,000 dollars a year less money

Điều gì đã khiến họ

đến với sự quyết định được gọi là không hợp lý này?

to avoid earning relatively less than someone else.

Sau tất cả,

That's a pretty big price to pay.

việc vứt dưa chuột của mình chỉ vì người khác được nhận quả nho

What drives people

chỉ hợp lý khi việc đó làm mọi việc công bằng hơn.

to this sort of apparently irrational decision-making?

After all,

Nếu không thì, khi Winter có quả nho thì bạn chả còn gì.

throwing away your cucumber because someone else got a grape

Tất nhiên loài người không phải khỉ Capuchin.

only makes sense if it makes things more fair.

Nhưng nếu nhìn sơ qua,

Otherwise, Winter has a grape, and you have nothing.

việc hy sinh 50,000 đô la

vì người khác kiếm được nhiều hơn bạn

Of course humans are not capuchin monkeys.

chả hợp lý hơn việc vứt đi quả dưa chuột một chút nào.

But on the surface,

sacrificing 50,000 dollars

Trừ khi việc đó có lý.

because somebody else is going to earn more money than you

Có vài nhà kinh tế học nghĩ rằng

sự công bằng của loài người liên hệ chặt chẽ với sự cộng tác.

makes no more sense than throwing away that cucumber.

Except maybe it does.

Nói một cách khác, ta cần sự công bằng đó

khi ta làm việc chung với người khác

Some economists think

that the sense of fairness in humans is tied to cooperation.

để nhận ra rằng khi nào chúng ta bị đối xử bất công.

Hãy nghĩ theo hướng này,

In other words, we need that sense of fairness

giả sử bạn có một đồng nghiệp đang trong giai đoạn khó khăn

when we're working with somebody else

và cần một chút sự giúp đỡ,

bạn có thể sẽ hơn cả vui vẻ mà giúp đỡ,

to know when we're getting the short end of the stick.

đặc biệt nếu cô ấy sẽ giúp bạn khi bạn cần.

Think about it this way.

Let's say you have a colleague at work who's having a hard time

Nói trắng ra là có qua có lại.

and needs a little extra help.

Nhưng bây giờ,

You're probably more than happy to help out,

giả sử đồng nghiệo đó luôn chểnh mảng

especially if she does the same for you when you need it.

và đùn đẩy công việc lên bạn.

Điều đó sẽ thật khó chịu.

In other words, if things even out.

Hoặc tệ hơn nữa,

But now,

nếu mọi công việc đều vào tay bạn nhưng cô ấy thì nhận thù lao cao hơn.

let's say that colleague is always slacking off

and dumping extra work on you.

Bạn đang phẫn nộ, đúng không?

That's infuriating.

Bạn nên như vậy.

Or worse,

what if you're doing all the work, and she's getting paid more.

Sự phẫn nộ chính đáng đó chính là sự nhận thức về tính công bằng

đang mách bảo bạn, chà, điều đó chẳng công bằng tí nào,

You're outraged, right?

As well you should be.

bạn cần nhận được sự phân chia công bằng từ những đồng nghiệp

That righteous fury is your sense of fairness

nếu ngược lại thì đó là sự bóc lột, không phải hợp tác.

telling you that, well, it's not fair.

Bạn có lẽ sẽ không thể bỏ việc thiếu tính công bằng đó,

You need to get your fair share from the people you're working with,

nhưng trong thế giới hoàn hảo,

người không phân biệt chủng tộc và phân biệt giới tính,

or it's exploitation, not cooperation.

và những xích mích liên quan đến việc tìm một công việc mới,

You may not be able to leave every job where you're treated unfairly,

nhận thức về sự công bằng của bạn sẽ để bạn biết rằng

but in a perfect world,

one without racism and sexism

lúc nào là thời điểm để rời đi.

Và nếu bạn không thể?

and the frictions associated with finding a new job,

Chà, sự thất vọng âm ỉ đó cũng sẽ khiến bạn ném đi quả dưa của mình.

it's your sense of fairness that would let you know

when it was time to move on.

Và trong vấn đề này, con người cũng không ngoại lệ.

And if you couldn't?

Trong các nghiên cứu trước, Lance chẳng thể làm được gì,

Well, that smoldering frustration might make you throw your cucumbers too.

nhưng nếu có thì sao?

Hóa ra rằng

And humans are not alone in this.

những con khỉ Capuchins thường từ chối hợp tác với những con Capuchins khác

In the previous study, there was nothing Lance could do about it,

mà không cho chúng cảm giác công bằng khi hợp tác chung

but what if there had been?

và việc từ chối hợp tác với loài khỉ khác

It turns out

that capuchins simply refuse to cooperate with other capuchins

là cách khá đơn giản để san bằng cuộc chơi.

who don't give them their share after they worked together.

Rõ ràng là, việc không có con khỉ nào được nhận gì

And refusing to work together with another monkey

sẽ tốt hơn là việc có một con nhận được phần hơn.

is a pretty straightforward way of leveling the playing field.

Cũng thật giống bạn và đồng nghiệp bạn,

chúng hoàn toàn hài lòng với một chút bất bình đẳng ngắn hạn,

Apparently, no monkey getting anything at all

is better than another monkey getting more.

miễn là mọi thứ dần cân bằng về lâu về dài.

But much like you and your coworker,

Đây là mối liên hệ về kinh tế giữa sự bình đẳng và hợp tác,

they're perfectly happy with a little short-term inequality

có ý nghĩa với tôi như thể một sự tiến hóa sinh học.

as long as everything evens out over the long run.

Sau cùng,

tổ tiên của bạn đã không được truyền lại điểm này

This economic connection between fairness and cooperation

bởi họ đã sống tốt theo chủ nghĩa tuyệt đối nào đó

makes sense to me as an evolutionary biologist.

nhưng chỉ vì họ làm tốt hơn người khác.

After all,

your ancestors didn't get to pass on their genes

Chúng ta không gọi nó là sự sống sót của kẻ khỏe mạnh

chúng ta gọi nó là chọn lọc tự nhiên.

because they did well in some absolute sense,

Nghĩa là phù hợp hơn cả.

but because they did better than others.

Tất cả đều có sự liên quan.

We don't call it survival of the fit,

Được rồi.

we call it survival of the fittest.

Vì vậy những con capuchin ghét việc chúng nhận ít hơn con khác.

As in more fit than others.

Và chúng hoàn toàn sẵn lòng vứt đi quả dưa chuột

It's all relative.

để công bằng hóa cuộc chơi.

OK.

Điều đó thật tuyệt.

So my capuchins don't like it when they get less than another.

Nhưng những gì chúng ta gọi là nhận thức công bằng ở loài người

And they're perfectly happy to sacrifice their cucumbers

cũng có nghĩa là chúng ta để tâm đến việc ta nhận được nhiều hơn người khác.

to level the playing field.

That's great.

Vậy ở bầy khỉ của tôi thì sao?

But what we would call a sense of fairness in humans

Hóa ra rằng

loài linh trưởng cũng chú ý đến việc chúng nhận được nhiều hơn kẻ khác,

also means that we care when we get more than someone else.

hoặc ít nhất có vài con chú ý.

What about my monkeys?

Những con capuchins thì không.

It turns out

that primates do notice when they get more than others,

Nhưng trong một nghiên cứu của tôi,

loài chimpanzees sẽ có vài lần từ chối quả nho

or at least some of them do.

nếu con chimpanzee khác trong đàn nhận được quả dưa chuột,

My capuchins do not.

But in one of my studies,

điều này khá ấn tượng,

nó cho ta thấy những con chimpanzees thích nho đến mức nào.

my chimpanzees would sometimes refuse a grape

Tuy nhiên, chúng vẫn sẽ buồn khi chúng nhận được phần ít hơn con khác

if another chimpanzee in their group got a cucumber,

which is pretty impressive, given how much my chimpanzees like grapes.

như đã so sánh với khi khi chúng nhận được nhiều hơn.

Bạn có thể không nghĩ rằng thật bất công khi bạn nhận phần nhiều hơn hàng xóm,

However, they were still more upset when they got less than another chimp

nhưng bạn thật sự nghĩ rằng việc hàng xóm nhận nhiều hơn là bất công.

as compared to when they got more.

Tiếp đây là một câu hỏi quan trọng.

You may not think it's fair when you have more than your neighbor,

Tại sao ta lại quan tâm về sự bất bình đằng và sự không công bằng

but you really don't think it's fair when your neighbor has more than you.

khi ta chính là người nhận được lợi từ việc bất bình đó?

Here's an important question, though.

Nếu thuyết tiến hóa nói về sự chọn lọc tự nhiên,

Why do we care about inequality or unfairness

chẳng phải sẽ thật hợp lý khi bạn nhận được ích lợi sao?

when we are the ones who are unfairly benefiting?

Điều này giống như vậy.

If evolution is about survival of the fittest,

Tôi làm tốt hơn nếu tôi nhận được nhiều hơn, chắc rồi.

wouldn't it make sense to grab any advantage you can get?

Nhưng tốt hơn cả là nếu bạn và tôi cùng làm

và nhận được nhiều hơn mức một trong hai người có thể nhận.

Here's the thing though.

I do better if I get more than you, sure.

Nhưng tại sao bạn lại hợp tác với tôi

khi bạn nghĩ tôi không sòng phẳng?

But best of all is if you and I can work together

Nhưng nếu bạn nghĩ tôi sẽ để tâm việc tôi nhận được nhiều hơn bạn

and get more than either one of us could have gotten on our own.

rồi hành động trước,

But why would you work with me if you don't think I'm going to play fair?

rồi sau đó bạn sẽ hợp tác với tôi.

Sự tiến hóa đã khiến ta chấp nhận

But if you think I'm going to notice when I've got more than you

những mất mát ngắn hạn không thường xuyên

and do something about it,

để duy trì những mối quan hệ quan trọng

then you will work with me.

về lâu về dài.

Evolution has selected us to accept the occasional short-term loss

Điều này cũng đúng với chimpanzees,

nhưng điều đó càng quan trọng hơn với loài người.

in order to maintain these all-important long-term relationships.

Con người liên hệ và phụ thuộc lẫn nhau một cách đáng kinh ngạc,

và ta cần có khả năng nhận thức tiên tiến

This is true in chimpanzees,

but it is even more important in humans.

cho kế hoạch lâu dài trong tương lai

Humans are incredibly interconnected and interdependent,

và để nhận ra tầm quan trọng

của việc duy trì quan hệ đối tác.

and we have the advanced cognitive abilities

to be able to plan far into the future.

Thật vậy, nếu bất cứ điều gì,

tôi nghĩ rằng chúng ta đang đánh giá thấp

And to recognize the importance

sự quan trọng của nhận thức công bằng đối với con người.

of maintaining these cooperative partnerships.

Một trong những khác biệt lớn nhất

Indeed, if anything,

giữa con người và khỉ capuchins

I think we are likely underplaying

đó là tầm quan trọng tuyệt đối và

how important the sense of fairness is for people.

tính phổ biến của sự hợp tác ở con người.

One of the biggest differences between humans and capuchin monkeys

Nói một cách khác,

chúng ta đoàn kết hơn loài khỉ capuchin.

is the sheer magnitude and ubiquity of cooperation in humans.

Các hệ thống luật pháp và kinh tế thực sự chỉ tồn tại

nếu chúng ta đều đồng lòng chấp thuận.

In other words,

we're a lot more cooperative than capuchin monkeys are.

Và nếu mọi người cảm giác bị ra rìa khỏi những lợi ích chung

Legal and economic systems literally only exist

của các hệ thống này

thì họ sẽ ngưng tham gia,

và cả hệ thống đó sẽ dần sụp đổ.

if we all agree to participate in them.

Nhiều cuộc biểu tình và nổi dậy mà chúng ta đang chứng kiến,

And if people feel left out of the rewards and benefits

ở cả nước Mỹ lẫn các nước khác,

of those systems,

then they stop participating,

đều có sự công bằng trong một khuôn khổ rõ ràng.

and the whole system falls apart.

Điều này không quá ngạc nhiên đối với tôi.

Many of the protests and uprisings we're seeing,

Cho dù đó là về quyền truy cập không cân xứng vào tài nguyên,

both in the US and around the globe,

are explicitly framed in terms of fairness,

hoặc một số nhóm đang chịu sự ảnh hưởng về phần trăm

which is not surprising to me.

bởi hệ thống pháp luật hay tác động của vi-rút,

Whether it's about disproportionate access to resources,

những cuộc biểu tình này là kết quả hợp lý

or that some groups are being disproportionately impacted

của xu hướng tiến hóa lâu dài nhằm từ chối sự bất công

by the legal system or the effects of a virus,

kết hợp với lịch sử phân tầng xã hội lâu năm của ta.

these protests are the logical outcome

Và những bất bình mang tính hệ thống

of our long evolutionary tendency to reject unfairness

bắt nguồn từ sự phân tầng đó.

combined with our long history of social stratification.

Trên hết, thực tế là bằng nhiều biện pháp

And the systemic inequalities

sự bất bình đẳng trong kinh tế đang tăng vọt.

that have resulted from that stratification.

Layer on top of this the fact that by many measures

Chris Boehm đã viết cuốn sách tên: “Hệ thống thứ bậc trong rừng,”

trong đó ông lập luận rằng con người có thứ bậc ngược lại

economic inequality is skyrocketing.

những sinh vật bậc thấp nhất sẽ hợp tác với nhau

Chris Boehm wrote a book called "Hierarchy in the Forest,"

để ngăn việc bị những sinh vật bậc cao lợi dụng.

in which he argued that humans have reverse hierarchies

Có lẽ những cuộc biểu tình này chỉ đơn giản là biểu hiện mới nhất

in which those at the bottom band together

của xu hướng cân bằng hóa ở loài người.

to keep those at the top from taking advantage of them.

Có lẽ sự khác biệt lớn nhất giữa ta và khỉ capuchin

Perhaps these protests are simply the latest manifestation

là chúng ta nhận ra vấn đề

of humans' tendency to rebalance the hierarchy.

và chủ động xử lý chúng.

Perhaps the biggest difference between us and capuchin monkeys

Dĩ nhiên ta nhận ra ta đang chịu thiệt

is that we can recognize this problem

nhưng ta có thể và phải nhận ra

and actively work to do something about it.

khi chúng ta được hưởng lợi từ sự thiệt thòi của người khác,

Of course we recognize when we're disadvantaged.

và thấy được sự bình đẳng

But we can and we must also recognize

cũng như sự công bằng giữa hai bất đẳng thức này,

bởi xã hội của ta đang thực sự phụ thuộc vào nó.

when we're advantaged at the expense of someone else,

and recognize fairness

Thật vậy, nghiên cứu của tôi cho thấy

as the balance between these two inequalities,

rằng không phải tất cả loài linh trưởng đều quan tâm đến sự bình đẳng.

because our society literally depends upon it.

Chỉ với những loài dựa vào sự hợp tác,

Indeed, my research shows

mà chắc chắn nhất là loài người.

that not all primate species care about inequality.

Ta tiến hóa để đòi hỏi về sự công bằng

bởi ta phụ thuộc vào nhau nhằm tạo sự hợp tác gây dựng xã hội.

It's only those that rely on cooperation,

which most definitely includes humans.

Và khi thế giới càng bất công,

We evolved to care about fairness

thì ta sẽ càng ít quan tâm đến nhau.

Ta sẽ phải đối mặt nhiều gian nguy hơn.

because we rely on each other for our cooperative society.

Vấn đề của ta phức tạp hơn nho và dưa chuột nhiều,

And the more unfair the world gets,

nhưng theo những gì loài khỉ capuchins đã dạy ta,

and the less we care about each other,

sẽ tốt hơn khi tất cả chúng ta cạnh tranh công bằng.

the more peril we will face.

Our issues are more complex than grapes and cucumbers,

Xin cảm ơn.

but as the capuchins have taught us,

we will all do better when we all play fair.

Thank you.