Claire Malone: The missing 96 percent of the universe | TED

Transcriber:

Çeviri: Alperen Müftüoğlu Gözden geçirme: Ramazan Şen

Sinemada hiç 3 boyutlu gözlüğünüzü çıkarttınız mı?

Görüntü bulanıklaşır

ve neler olduğunu net olarak görmek zorlaşır.

Have you ever taken your 3-D glasses off at the cinema?

Bunun sebebi 3 boyutlu gözlüklerin, her lenste farklı filtre kullanarak

The picture looks blurry

and it can be difficult to see exactly what is happening.

her bir filtrenin gördüğü rengi kontrol ederek

This is because 3-D glasses trick our brain into forming a 3-D image

beyinlerimizi 3 boyutlu bir görüntü oluşturması için kandırmasıdır.

Bir şeylere farklı açıdan bakmanın, bazen,

by controlling the color of the light that each sees

using a different filter in each lens.

onları daha açık ve anlaşılır yaptığı söylenebilir.

You could say sometimes seeing things from a different perspective

Bu, tam da bana evrenle ilgili temel sorularımızı

can make them look clearer and easier to understand.

cevaplamamıza çalışan araştırmamda

yardımcı olan yaklaşımdı.

This is exactly the approach that has helped me with my research,

Farklı bir şekilde anlatacak olursam,

looking to answer some of the most fundamental questions

bazı insanların, beyin felcim sebebiyle

we have about our universe.

anlaması güç olan sesimi, bir TED konuşması yapmak için

To put this in a different context,

aşılamaz bir bariyer olduğunu düşündüğünü görebiliyordum.

I could see some people finding my voice difficult to understand

İletişim engeli olan insanların

due to my cerebral palsy

as an insurmountable barrier to giving a TED Talk.

bir topluluğa konuşması için farklı

yollar olduğunu gördüğüm zamanlarda bile,

bu kuru, bilgisayarlaştırılmış sesin yaşam barındırmadığını

Even if I saw that there are alternative ways

for people who have difficulties with communication

ve hepinizi 5 dakika içerisinde uyutacağını düşünerek

to speak to an audience,

onları kullanmaktan çekinebiliyordum.

I could be put off from using them,

thinking that this dry computerized voice has no life in it

Bunun yerine, çok da güven vermeyen,

and would put you all to sleep within five minutes.

sentezlenmiş İngiliz kadın sesini benimsenecek bir şey olarak görüp,

bu konuşmaya şakalar serpiştirip,

Alternatively, I could see the dodgy female British synthesized voice

bazen kötü iletişim aleti sebebiyle de olsa, sizleri güldürüp

anlatmak istediğim şeye ilginizi korumaya çalışabilirdim.

as something to be embraced,

pepper this talk with jokes and gags,

sometimes at the poor communication aid's expense,

Şansınıza ikinci seçeneği tercih ettim.

and hopefully make you laugh

and keep you engaged with what I want to tell you about.

Peki, size ne anlatmak istiyorum?

Luckily for you, I have chosen the second option.

Burada, sizlere, tüm evrenin yüzde 96′sını, varolan her şeyi,

yanlış yere yerleştirmiş olduğumuzu

And what do I want to tell you about?

söylemek için bulunuyorum.

I'm here to tell you

that we have completely misplaced 96 percent of the entire universe,

Bu çok fazla kayıp çorap demek.

Ben, evrenimiz hakkındaki en temel soruları cevaplamak için

everything in existence.

İsviçre’deki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’ndan

That's an awful lot of missing socks.

elde edilen verileri inceleyen bir parçacık fizikçisiyim.

I am a particle physicist

analyzing data from the Large Hadron Collider at CERN in Switzerland

Okul zamanlarımda, bilim laboratuvarına girebilmek için

to answer the most fundamental questions about our universe.

diğer dersleri bitirip kurtulmak isteyen tipik inek çocuktum.

At school, I was the archetypal geeky kid

Şu anda çalışmam,

son yüzyıldaki en büyük bilimsel araştırma başarısı olduğuna

just wanting to get the other lessons done to get into the science lab.

gerçekten inandığım şeye odaklanmış durumda.

My work now focuses on what I truly believe

Evrende bilinen tüm parçacıkların özelliklerini

is one of the greatest achievements of scientific research

ve davranışlarını anlatan bilimsel bir model.

in the last century.

Parçacık fizikçileri de hayal gücünden yoksun olduğu için

A scientific model that describes the properties and behavior

buna Standart Model diyoruz.

of all the known particles in the universe.

Benim için, bu kadar güçlü tek bir modele sahip olmak,

And as particle physicists have no imagination,

doğayı en temel haliyle tanımlamak için

we call it the Standard Model.

bilimin yaklaşabileceği son nokta demektir.

For me, having one model with so much power

Standart Model’i ilk duyduğum zaman

is as close as science gets to describing nature

aklımı başımdan aldı

at its most basic level.

ve bana çalışmalarımı fiziğe odaklama tutkusunu verdi.

When I first heard about the Standard Model,

Fakat aynı zamanda çalışmalarım hakkında okul arkadaşlarımdan

it really blew my mind

and gave me the passion to focus on my studies in physics.

daha farklı düşünmem gerektiğini de biliyordum.

Örneğin, sınavlarda, öğrenmiş olduğum pratik teknikleri

But I also knew

that I would have to think about them a little differently

to my fellow students.

anladığımı göstermem gerekiyordu.

For example, I had to demonstrate in examinations that I had understood

Sakatlığım sebebiyle, ellerim üzerinde,

laboratuvar ekipmanlarını alıp kullanmak için

the practical techniques that I had been taught.

yeterince kontrolüm yok.

Due to my disability,

I don't have enough control of my hands

Dolayısıyla, etkili bir şekilde başkasının ellerini ödünç almam gerekiyordu.

to be able to pick up laboratory equipment and use it.

Asistanıma, ekipmanı, deneyi gerçekleştirmek için nasıl kullanacağıyla

So I had to effectively borrow someone else's hands.

ilgili detaylı talimatlar verme pratiği yaptım.

I practiced giving extremely detailed instructions to my assistant

Deneyleri mümkün olduğunca açık bir şekilde vermem gereken

about how to use the equipment in order to perform the experiment.

bir dizi talimatlar serisi bakışıyla görmek uygulamalarımda

nasıl iyi performans gösterebileceğimi anlamak için gereken

Seeing experiments from the perspective of a series of instructions

düşünce yapısına girmeme yardımcı oldu ve neticesinde bu konuda başarılı oldum.

that I had to give as clearly as possible

really helped me get into the mindset I needed

Bu sorunları farklı bir şekilde görebildiğimi fark etmem,

to understand how I could perform well in my practicals, which I did.

fiziksel sınırlarımın beni durdurmasına izin vermektense

Recognizing that I was able to look at such issues in a different way,

bilimsel çalışmalarımın uygulamalı yönünde

ustalaşmam için gereken azmi bulmama yardımcı oldu.

helped me to find the tenacity to persevere with mastering

the practical side of my scientific studies

Şimdi, Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’yla olan çalışmam,

rather than letting my physical limitations stop me.

standart modeli araştırmak için kullanılan verileri analiz etmek için

çok fazla kod yazmamı içeriyor.

Now, my research with the Large Hadron Collider

Asistanlarıma yazmalarını istediğim şeyleri söylüyorum

involves me writing a lot of code to analyze the data

zira kendi başıma yazmak çok yavaş olurdu ve çok zahmet verirdi.

used to study the standard model.

I dictate what I would like my assistants to type,

İşini yazmaktan ziyade söylemek biraz farklı bir düşünce yapısı gerektiriyor;

as typing it for myself would be too slow and effortful.

özellikle de gördüğün tüm eğitim

It does take a slightly different mindset to speak your work rather than write it,

hızlıca bir şeyleri yazıya dökebilen kişilere yönelikse.

especially when all the education you receive

Fakat, kendime benim de diğerleriyle aynı eylemleri

is aimed at people who can quickly scribble things down.

gerçekleştirdiğimi söylemenin fizik tutkumun peşinden

nasıl gitmem gerektiğini anlamama

However, I have found that telling myself

yardımcı olduğunu keşfettim.

that I am doing basically the same actions as everyone else

Artık, araştırmalarımı nasıl yaptığımı biliyorsunuz.

has helped me to understand how to proceed

Şimdi benim en sevdiğin ve bu konuşmadan sonra umarım sizin de seveceğiniz modele

in pursuing my passion for physics.

Now, you know how I do my research.

geri dönelim çünkü ne yazık ki önümüzde büyük bir engel var.

Let's get back to my favorite model and hopefully yours after this talk,

Standart Model evrenin sadece yüzde 4′ünü açıklıyor.

because unfortunately, we have a bit of a major snag.

Neden olduğunu anlamak için

The Standard Model only describes four percent of the universe.

galaksilerin ne kadar hızlı döndüğüne bakmanız gerekir.

Newton’ın yasaları bize, galaksileri bir arada tutacak

To understand why,

you have to look at how fast galaxies are spinning.

devasa bir çeşit maddenin aralarında olmaması durumunda

etrafa saçılacaklarını söylüyor.

Newton's laws tell us that they would simply fly apart

Bu kayıp cisim karanlık maddedir ve evrenin

if there wasn't some other kind of massive substance within them

yüzde 23′ünü oluşturduğunu gözlemliyoruz.

to bring them together.

This missing mass is called dark matter,

Peki ya geri kalanı?

and we observe that it accounts for 23 percent of the universe.

Evrenin genişlemesinin yerçekimi sebebiyle yavaşlamak yerine

So what about the rest?

hızlandığının keşfi, yerçemine karşı gelen bir gücün

Well, the discovery that the expansion of the universe is accelerating

varlığına işaret ediyor.

rather than decelerating due to gravitational attraction,

Biz bu güce karanlık enerji diyoruz

points to the existence of a force acting against gravity.

ve bu enerji, evrenin geri kalan yüzde 73′ünü oluşturuyor.

Ne karanlık madde ne de karanlık enerji Standard Model’e dahil edilmemiştir.

We call this force dark energy,

and it accounts for the remaining 73 percent of the universe.

Yani evrenin, şaşırtıcı bir şekilde,

Neither dark matter nor dark energy are included in the Standard Model.

yüzde 96′sı hakkında hiçbir şey bilmiyoruz.

So there is a staggering 96 percent of the universe

Dolayısıyla evrendeki tüm parçacıkları açıklayabileceğimi düşündüğüm

that we know absolutely nothing about.

en sevdiğim model ilk başta düşündüğüm gibi

her şeyi kapsayıcı değil.

Therefore, it turns out that my favorite model,

that I thought could describe every particle in the universe,

O zaman, bu namevcut parçacıkları keşfetmek için

isn't as all encompassing as I initially thought.

Standart Model tarafından tanımlanmış parçalara

farklı bir şekilde bakılması mümkün mü?

So is there a way to look at the particles

that are already described by the Standard Model differently

Bu yakalanması zor parçacıkların varlığını kanıtlama yolunda

in order to discover these absent particles?

bir çeşit fotoğraf üretebilecek dedektörleri

You might think that we would be racking our brains to design detectors

tasarlamak için kafa patlatacağımızı düşünebilirsiniz.

Zira eğer eksik olan bir şeyi bulmak istiyorsanız

that could produce some kind of photograph of these elusive particles

izlemeniz gereken yaklaşım bu olmalı, değil mi?

to prove that they are there.

Surely if you want to find something that's missing,

Hayır.

Yapmamız gereken şey, bu kayıp parçacıkların,

that's the general approach you have to take, right?

biz ne yaparsak yapalım, dedektörlerimizle etkileşime girmeyeceği

Wrong.

gerçeğini kabul etmek.

We actually just have to accept the fact that these missing particles

Ama bu her şeyin sonu demek değil.

are not going to interact with our detectors,

Ben nasıl laboratuvar deneylerini kendim yapmaktan vazgeçmeyip

whatever we do.

başkasının ellerini kullandıysam,

But that's not game over.

biz de saptayabildiğimiz parçacıkları, orda olduğunu

In the same way that I didn't give up

ama saklandığını düşündüğümüz parçacıkları

on being able to do laboratory experiments myself,

gözetlemek için kullanıyoruz.

but instead used someone else's hands,

we use the particles that we can detect

to spy on the particles that we think are there but hiding.

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nda parçacıkları,

çarpıştıklarında çok büyük miktarlarda

enerji ortaya çıkarsınlar diye

At the Large Hadron Collider,

ışık hızına çok yaklaşacak şekilde hızlandırıyoruz.

we accelerate particles to speeds very close to the speed of light

Siz ve ben dahil etrafımızda gördüğümüz her şeyi oluşturan,

such that they smash into each other

and release enormous amounts of energy.

atomlarda bulunan protonları kullanıyoruz.

We use protons that are found in the atoms

Fakat, aslında tam da bu protonlar çarpıştığında

that comprise all the matter that we see around us,

including you and me.

ortaya gerçekten ilginç fizik çıkıyor.

However, it is when these protons collide head on

O kadar devasa miktarlarda enerji ortaya çıkıyor ki,

başlangıçtaki protonlardan temelde farklı olan

that the really interesting physics happens.

yeni parçacıklar oluşuyor.

Such colossal amounts of energy are released

that particles that are fundamentally different from the protons

İki elmayı birbirine çarpıştırıp, ortaya bir yığın vişne gibi

that we began with

tamamen farklı bir şey çıkmasını beklemek gibi bir şey.

are created.

It's a bit like if you smashed two apples against each other,

Aşırı komplike dedektörler kullanarak ortaya ne tür parçacıkların

expecting them to turn into something completely different,

çıktığını söyleyebiliyoruz ama bu sadece hakkında

like a pile of cherries.

bir şeyler bildiğimiz türler için geçerli.

Using extremely sophisticated detectors,

we are able to tell what kinds of particles have been made,

O zaman bu gizemli parçacıkları nasıl bulacağız?

but only the types we already know about.

Neyse ki, doğanın temel bir kanunu imdadımıza koşuyor ve

So how are we going to find these other mysterious particles?

bu parçacıkların çarpışmalarını başka bir bakış açısıyla incelememize izin veriyor.

Fortunately, a fundamental law of nature comes to our rescue

Enerji ne yaratılabilir ne de yok edilebilir, sadece aktarılabilir.

and allows us to study these particle collisions from a different perspective.

Eğer parçacıkların çarpışmadan önce

Energy can neither be created nor destroyed, only transferred.

ve sonraki enerjilerini toplarsanız eşit olduklarını bulursunuz.

If you add up the energy of the particles before and after the collision,

Çarpışmaya giren protonların enerjilerini biliyoruz

ve çok hassas ölçümler yaparak

you would find that they are equal.

ortaya çıkan parçacıkların enerjilerini ölçüyoruz.

We know the energy of the protons entering the collision

Eğer bu iki enerji birbirine eş değilse alarm zilleri çalmaya başlıyor.

and we make very sensitive measurements of the energy of the particles

that come out.

Belki de, doğayla ilgili anlayışımızın temelini oluşturan

If those two energies are not identical, alarm bells start to ring.

prensiplerden biri olan enerjinin korunumu yanlış.

Perhaps one of the principles that underpin our understanding of nature,

Ya da herkesin umduğu şekliyle, kayıp enerji,

dedektörlerimizden kaçan parçacıklarca çalınmış

conservation of energy, is incorrect.

ve fizikteki en temel sorularımızdan

Or as everyone is hoping,

birini cevaplamamıza yardımcı olabilir.

the missing energy could have been stolen by particles

that elude our detectors

Şimdi, bana ne soracağınızı biliyorum.

and could help us answer some of the most fundamental questions

we have in physics today.

Kayıp parçacıkları buldunuz mu?

Now, I know what you are going to ask me.

Maalesef, hayır.

Bazı insanlar bunu, kozmosun temel yapı taşlarını

Have you found the missing particles yet?

hiçbir zaman tamamıyla anlamayacağımıza yorup

Sadly, we haven't.

umutlarını kaybedebilirler.

Some people might see this as a reason to lose hope

Fakat ben, günümüzün, uygulamalı fizikle uğraşmak için

that we are ever going to fully understand

the basic building blocks of the cosmos.

belki de en heyecanlı zaman olduğuna inanıyorum

çünkü hâlâ keşfedecek çok şeyimiz var.

However, I believe that this is perhaps the most exciting time

Fakat bilimdeki en heyecan verici soruları düşünmek bir yana, ben,

to be conducting fundamental physics

as we have so much left to discover.

bir durumu farklı bir açıdan görmeye açık olmanın kişisel ölçeğe uygulanınca

But aside from thinking about some of the most exciting questions in science,

daha anlamlı olduğunu düşünüyorum.

I find that being open to seeing a situation from a different perspective

Ne kadar zor olursa olsun, her bireyin ve durumun içindeki

is most meaningful when applied on a personal scale.

olumlu yanları aramaya ve bu olumlu yanları

etrafımızdaki insanların ve kendimizin içindeki potansiyeli

It encourages you to seek out the positive in each person

ortaya çıkarmak için kullanmaya teşvik ediyor.

and situation, no matter how difficult,

Bence bu hepimizin faydalanabileceği bir durum.

and use it to bring out not only our own potential,

but that of those around us.

I feel this is something we could all benefit from at the moment.

Bu, her zaman aradığın şeyi hemen bulacağın veya bulmakta zorlanmayacağın

anlamına gelmiyor.

Ama bu düşünce yapısı beni bugün bulunduğum yere getirdi

It doesn't always mean that you will find what you're looking for right away

ve devam edebilmemi sağlıyor.

or that it will be easy.

Bugün etrafımıza bakacak olursak, cevabı bariz olmayan

But for me, this mindset helped me get where I am today,

önemli sorularla çevrili olduğumuzu görürüz.

and it keeps me going.

Looking at the world around us today,

Belki de yeni bir düşünme tarzını benimseyerek,

we are surrounded by big questions without obvious answers.

bizimle aynı fikirde olmayan diğer insanlara karşı

tamamıyla açık olarak, yüzleştiğimiz problemlere

Perhaps by embracing a new way of thinking,

yeni çözümler getirebiliriz.

by being truly open to other people who don't share our perspective,

Teşekkürler.

we might just be able to discover new solutions

to the problems we are all facing.

Thank you.