Claire Malone: The missing 96 percent of the universe | TED

Transcriber:

Translator: Jerry Hoàng Reviewer: Thu Ha Tran

Bạn đã bao giờ mang kính 3D vào rạp chiếu phim chưa?

Hình ảnh rất là mờ

và rất khó để nhìn được chính xác cái gì đang diễn ra.

Have you ever taken your 3-D glasses off at the cinema?

Đó bởi vì kính 3D lừa dối não bộ của ta hình thành ảnh 3D

The picture looks blurry

and it can be difficult to see exactly what is happening.

bằng cách điều khiển màu sắc của ánh đèn mà ta nhìn thấy,

This is because 3-D glasses trick our brain into forming a 3-D image

sử dụng một bộ lọc khác trong mỗi ống kính.

Bạn có thể nói rằng đôi khi nhìn mọi thứ từ góc nhìn khác nhau

by controlling the color of the light that each sees

using a different filter in each lens.

sẽ thấy chúng rõ hơn và dễ hiểu hơn.

You could say sometimes seeing things from a different perspective

Đây là hướng đi đã giúp tôi với nghiên cứu của bản thân,

can make them look clearer and easier to understand.

nghiên cứu ấy muốn trả lời một số câu hỏi cơ bản

chúng ta hay hỏi về vũ trụ.

This is exactly the approach that has helped me with my research,

Để hiểu điều này dưới một góc khác,

looking to answer some of the most fundamental questions

tôi có thể thấy rằng nhiều người cảm thấy giọng tôi rất khó hiểu

we have about our universe.

vì chứng bại não của tôi

To put this in a different context,

là một trở ngại không thể vượt qua để có thể diễn thuyết trên TED.

I could see some people finding my voice difficult to understand

Kể cả khi tôi thấy có rất nhiều cách

due to my cerebral palsy

as an insurmountable barrier to giving a TED Talk.

để những người gặp khó khăn về giao tiếp

có thể nói chuyện với thính giả,

tôi có thể không sử dụng nó,

Even if I saw that there are alternative ways

với ý nghĩ rằng thứ giọng máy tính khô khan này không có sức sống

for people who have difficulties with communication

to speak to an audience,

và sẽ đưa mọi người ở đây chìm vào giấc ngủ trong năm phút.

I could be put off from using them,

thinking that this dry computerized voice has no life in it

Mặt khác, tôi có thể thấy việc máy tính giả giọng nữ người Anh

and would put you all to sleep within five minutes.

là một điều nên được khích lệ,

điểm tô cho bài nói với sự hài hước,

Alternatively, I could see the dodgy female British synthesized voice

đôi khi với sự nghèo nàn về khả năng giao tiếp,

và mong muốn làm bạn cười

as something to be embraced,

pepper this talk with jokes and gags,

và giữ cho thính giả có thể tiếp tục nghe điều mà tôi muốn nói.

sometimes at the poor communication aid's expense,

Thật may mắn cho bạn, tôi đã lựa chọn phương án thứ hai.

and hopefully make you laugh

and keep you engaged with what I want to tell you about.

Và tôi muốn nói với bạn điều gì?

Luckily for you, I have chosen the second option.

Tôi ở đây để nói với bạn

rằng chúng ta đã hoàn toàn bị lạc mất 96% thành phần của vũ trụ,

And what do I want to tell you about?

tất cả mọi thứ đang hiện diện.

I'm here to tell you

that we have completely misplaced 96 percent of the entire universe,

Đó là một lượng lớn chiếc tất bị mất.

everything in existence.

Tôi là một nhà vật lý hạt

phân tích dữ liệu từ máy gia tốc hạt Large Hadron Collider ở CERN, Thuỵ Sĩ

That's an awful lot of missing socks.

để trả lời những câu hỏi cơ bản nhất về vũ trụ.

I am a particle physicist

analyzing data from the Large Hadron Collider at CERN in Switzerland

Ở trường, tôi là con mọt sách đích thực

to answer the most fundamental questions about our universe.

luôn muốn kết thúc buổi học sớm để có thể vào phòng thí nghiệm.

At school, I was the archetypal geeky kid

Công việc của tôi bây giờ tập trung vào điều tôi tin rằng

just wanting to get the other lessons done to get into the science lab.

là một trong những thành tựu khoa học lớn nhất

của thế kỷ.

My work now focuses on what I truly believe

Một mô hình khoa học miêu tả các tính chất cũng như hành vi

is one of the greatest achievements of scientific research

của các hạt đã biết trong vũ trụ.

in the last century.

Và vì các nhà vật lý hạt không có trí tưởng tượng,

A scientific model that describes the properties and behavior

chúng tôi gọi đó là Mô hình Chuẩn.

of all the known particles in the universe.

Đối với tôi, có một mô hình như vậy với một sức mạnh vô cùng lớn

And as particle physicists have no imagination,

là càng gần với việc khoa học có thể mô tả về tự nhiên

we call it the Standard Model.

ở tầng lớp thấp nhất.

For me, having one model with so much power

Khi tôi mới nghe về Mô hình Chuẩn,

is as close as science gets to describing nature

nó rất là đáng kinh ngạc

at its most basic level.

và nó cho tôi cảm hứng để tập trung vào nghiên cứu Vật lý của tôi.

When I first heard about the Standard Model,

it really blew my mind

Nhưng tôi cũng biết rằng

tôi cần phải nghĩ về nó theo cách khác

and gave me the passion to focus on my studies in physics.

so với bạn bè đồng trang lứa.

Ví dụ, tôi phải thể hiện khả năng bài kiểm tra của tôi rằng tôi đã hiểu

But I also knew

that I would have to think about them a little differently

to my fellow students.

các kỹ thuật mà tôi đã được dạy.

For example, I had to demonstrate in examinations that I had understood

Vì khuyết tật của tôi,

tôi không thể kiểm soát hoàn toàn đôi tay của tôi

the practical techniques that I had been taught.

để có thể cầm các dụng cụ thí nghiệm và dùng nó.

Due to my disability,

I don't have enough control of my hands

Vì thế nên tôi cần phải mượn tay của người khác một cách hiệu quả.

to be able to pick up laboratory equipment and use it.

Tôi luyện tập việc giảng giải kỹ lưỡng các chỉ dẫn cho người trợ lý

So I had to effectively borrow someone else's hands.

về cách dùng thiết bị để có thể thực hiện thí nghiệm.

I practiced giving extremely detailed instructions to my assistant

Việc nhìn các thí nghiệm từ góc nhìn của một chuỗi các hướng dẫn

about how to use the equipment in order to perform the experiment.

mà tôi phải đưa ra một cách thật rõ ràng

giúp đỡ tôi rất nhiều trong cách suy nghĩ mà tôi cần

Seeing experiments from the perspective of a series of instructions

để hiểu làm sao tôi có thể thực hiện tốt những thí nghiệm, điều mà tôi đã làm.

that I had to give as clearly as possible

really helped me get into the mindset I needed

Nhận ra rằng mình có thể nhìn vào những vấn đề ấy theo cách khác hơn

to understand how I could perform well in my practicals, which I did.

giúp tôi có được sự bền bỉ để có thể kiên trì với việc làm chủ

Recognizing that I was able to look at such issues in a different way,

mảng thực nghiệm của nghiên cứu

hơn là việc để những khiếm khuyết về mặt thể chất cản bước tôi.

helped me to find the tenacity to persevere with mastering

the practical side of my scientific studies

Hiện nay, nghiên cứu của tôi với máy gia tốc hạt Large Hadron Collider

rather than letting my physical limitations stop me.

cần tôi lập trình để có thể khảo sát dữ liệu

cần có để nghiên cứu mô hình chuẩn.

Now, my research with the Large Hadron Collider

tôi chỉ dẫn những điều mà tôi cần cho trợ lý để họ viết,

involves me writing a lot of code to analyze the data

bởi vì việc tôi tự đánh thì rất chậm và tốn công.

used to study the standard model.

I dictate what I would like my assistants to type,

Nó cần một tư duy khác hơn một chút xíu để nói công việc của bạn thay vì viết nó,

as typing it for myself would be too slow and effortful.

đặc biệt là khi mà nền giáo dục mà ta hưởng

It does take a slightly different mindset to speak your work rather than write it,

chỉ nhắm đến người có thể ghi chép mọi thứ xuống,

especially when all the education you receive

Mặc dù vậy, tôi đã tìm ra rằng việc nói với bản thân

is aimed at people who can quickly scribble things down.

rằng tôi đang làm hầu như những điều y chang người khác làm

đã giúp tôi hiểu cách để tiếp tục việc

However, I have found that telling myself

theo đuổi giấc mơ Vật lý của tôi.

that I am doing basically the same actions as everyone else

Bây giờ thì bạn đã hiểu cách tôi nghiên cứu.

has helped me to understand how to proceed

Hãy quay về mô hình tính toán ưa thích của tôi và sẽ là của bạn sau bài nói này,

in pursuing my passion for physics.

Now, you know how I do my research.

bởi vì không may, chúng ta đã gặp một vật cản khá lớn.

Let's get back to my favorite model and hopefully yours after this talk,

Mô hình Lớn chỉ có thể miêu tả 4% vũ trụ.

because unfortunately, we have a bit of a major snag.

Để hiểu được,

The Standard Model only describes four percent of the universe.

bạn cần phải nhìn thấy tốc độ quay nhanh như thế nào của các ngân hà.

Các định luật Newton nói rằng chúng sẽ chỉ bay riêng rẽ

To understand why,

you have to look at how fast galaxies are spinning.

nếu không có các loại vật chất to lớn bên trong chúng

để gắn chúng lại.

Newton's laws tell us that they would simply fly apart

Thứ vật chất thiếu sót ở đây chính là vật chất tối,

if there wasn't some other kind of massive substance within them

và chúng tôi quan sát được rằng nó chiếm 23% của toàn bộ vũ trụ.

to bring them together.

This missing mass is called dark matter,

Vậy thì những thứ còn lại thì sao?

and we observe that it accounts for 23 percent of the universe.

Thật ra, việc tìm ra rằng sự dãn nở vũ trụ đang diễn ra nhanh hơn

So what about the rest?

hơn là đang xảy ra chậm hơn vì các tương tác trọng trường,

Well, the discovery that the expansion of the universe is accelerating

chỉ ra rằng đang tồn tại một lực tác dụng ngược lại trọng lực.

rather than decelerating due to gravitational attraction,

Chúng tôi gọi lực này là năng lượng đen,

points to the existence of a force acting against gravity.

và nó chịu trách nhiệm cho 73% còn lại của vũ trụ.

Cả vật chất tối và năng lượng tối đều không xuất hiện trong Mô hình Tiêu chuẩn.

We call this force dark energy,

and it accounts for the remaining 73 percent of the universe.

Vậy ra có đến 96% vũ trụ

Neither dark matter nor dark energy are included in the Standard Model.

mà chúng ta không biết một tí gì về nó.

So there is a staggering 96 percent of the universe

Vì vậy, nó trờ thành mô hình mà tôi yêu thích,

that we know absolutely nothing about.

tôi có thể miêu tả về tất cả các loại hạt trong vũ trụ,

không phải hoàn toàn bao trùm như là tôi thường nghĩ.

Therefore, it turns out that my favorite model,

that I thought could describe every particle in the universe,

Vậy là liệu có tồn tại một cách để nhìn vào các hạt

isn't as all encompassing as I initially thought.

vốn đã được miêu tả theo cách khác bởi Mô hình Tiêu chuẩn

để tìm ra các hạt còn thiếu sót?

So is there a way to look at the particles

that are already described by the Standard Model differently

Có thể bạn nghĩ là chúng ta cần phải vắt não ra để chế tạo máy dò tìm

in order to discover these absent particles?

có thể tạo ra những bức ảnh của các hạt vật chất khó nắm bắt này

You might think that we would be racking our brains to design detectors

để chứng tỏ rằng nó có ở đó.

Chắc chắn là khi mà bạn cần tìm thứ gì đang mất tích

that could produce some kind of photograph of these elusive particles

đó là điều mà bạn phải làm, phải không?

to prove that they are there.

Surely if you want to find something that's missing,

Sai rồi.

Chúng ta chỉ có thể phải chấp nhận sự thật là những loại hạt đang mất tích ấy

that's the general approach you have to take, right?

sẽ không thể tương tác với máy dò của ta,

Wrong.

bất kể ta làm gì.

We actually just have to accept the fact that these missing particles

Nhưng đó không phải là sự kết thúc.

are not going to interact with our detectors,

Tương tự như cách mà tôi không bỏ cuộc

whatever we do.

trong việc tự mình làm thực nghiệm,

But that's not game over.

và thay thế bằng đôi tay của người khác,

In the same way that I didn't give up

chúng tôi dùng những loại hạt mà chúng tôi có thể phát hiện

on being able to do laboratory experiments myself,

để do thám những loại hạt chúng tôi đoán rằng nó tồn tại nhưng đang ấn nấp.

but instead used someone else's hands,

we use the particles that we can detect

to spy on the particles that we think are there but hiding.

Ở Large Hadron Collider,

chúng tôi gia tốc các hạt đến tốc độ rất gần với tốc độ ánh sáng

tới mức mà nó va vào nhau

At the Large Hadron Collider,

và tạo ra một nguồn năng lượng lớn.

we accelerate particles to speeds very close to the speed of light

Chúng tôi dùng hạt proton trong các nguyên tử

such that they smash into each other

tạo nên tất cả vật chất mà chúng ta thấy được,

and release enormous amounts of energy.

kể cả tôi và bạn.

We use protons that are found in the atoms

Mặc dù vậy, đây là thời điểm mà các proton va chạm,

that comprise all the matter that we see around us,

including you and me.

là lúc mà một hiện tượng Vật lý thú vị xuất hiện.

However, it is when these protons collide head on

Lượng năng lượng được giải phóng lớn đến mức

những loại hạt khác mà tính chất cực kì khác biệt so với proton

that the really interesting physics happens.

mà chúng ta bắt đầu xem xét

Such colossal amounts of energy are released

được tạo ra.

that particles that are fundamentally different from the protons

Nó giống như việc chúng ta đập hai quả táo với nhau,

that we began with

mong chờ nó trở thành một thứ gì hoàn toàn khác,

are created.

kiểu, trở thành một đống cherry vậy.

It's a bit like if you smashed two apples against each other,

Sử dụng một máy dò vô cùng nhạy cảm,

expecting them to turn into something completely different,

chúng tôi có thể xác định loại hạt nào đã được tạo ra,

like a pile of cherries.

nhưng chỉ là các loại mà chúng tôi đã biết.

Using extremely sophisticated detectors,

we are able to tell what kinds of particles have been made,

Vậy nên làm sao để chúng ta tìm thấy những loại hạt khác đây?

but only the types we already know about.

May mắn thay, một quy luật tự nhiên đã giúp đỡ chúng tôi

So how are we going to find these other mysterious particles?

và cho phép chúng tôi nghiên cứu các loại hạt này ở một góc độ khác.

Fortunately, a fundamental law of nature comes to our rescue

Năng lượng không thể được sinh ra hay mất đi, nó chỉ được chuyển đổi.

and allows us to study these particle collisions from a different perspective.

Nếu bạn cộng năng lượng của các hạt trước và sau các vụ va chạm,

Energy can neither be created nor destroyed, only transferred.

bạn có thể thấy rằng chúng luôn luôn bằng nhau.

If you add up the energy of the particles before and after the collision,

Chúng tôi biết rằng năng lượng của các proton tham gia vào vụ va chạm

và chúng tôi tiến hành đo lường rất kĩ càng năng lượng của các hạt

you would find that they are equal.

phát ra.

We know the energy of the protons entering the collision

Nếu hai loại năng lượng đó không bằng nhau, chuông sẽ bắt đầu reo.

and we make very sensitive measurements of the energy of the particles

that come out.

Có thể là một trong những nguyên lý đã đặt nền móng cho hiểu biết của ta về tự nhiên,

If those two energies are not identical, alarm bells start to ring.

định luật bảo toàn năng lượng, đã sai.

Perhaps one of the principles that underpin our understanding of nature,

Hay như mọi người vẫn mong chờ

nguồn năng lượng bị mất đi có thể đã bị cướp bởi các hạt

conservation of energy, is incorrect.

mà máy dò chưa tìm ra

và có thể giúp chúng ta trả lời những câu hỏi quan trong nhất

Or as everyone is hoping,

the missing energy could have been stolen by particles

chúng ta có trong ngành Vật lý hiện đại.

that elude our detectors

Bây giờ, tôi biết rằng các bạn chuẩn bị hỏi tôi điều gì.

and could help us answer some of the most fundamental questions

we have in physics today.

Bạn đã tìm ra chúng chưa?

Now, I know what you are going to ask me.

Đáng buồn thay, chúng tôi chưa tìm ra.

Một số người sẽ tìm thấy điều này như là lí do để từ bỏ niềm hi vọng

Have you found the missing particles yet?

rằng chúng ta có thể hiểu hoàn toàn

Sadly, we haven't.

những khối xây dựng nên vũ trụ này.

Some people might see this as a reason to lose hope

Mặc dù vậy, tôi tìn rằng đây có lẽ là thời điểm thú vị nhất để

that we are ever going to fully understand

the basic building blocks of the cosmos.

thực hiện những thí nghiệm Vật lý cơ bản

vì chúng ta còn nhiều điều để phát hiện.

However, I believe that this is perhaps the most exciting time

Nhưng ngoài việc suy nghĩ về các câu hỏi thú vị nhất trong khoa học,

to be conducting fundamental physics

as we have so much left to discover.

tôi thấy rằng việc trở nên tự do quan sát một tình huống từ nhiều góc độ khác nhau

But aside from thinking about some of the most exciting questions in science,

là điều quan trọng nhất khi áp dụng ở góc độ cá nhân.

I find that being open to seeing a situation from a different perspective

Nó khuyến khích chúng ta tìm ra ưu điểm của từng con người

is most meaningful when applied on a personal scale.

và tình huống, dù dễ hay khó,

và dùng nó để tìm ra không chỉ tiềm năng của chúng ta,

It encourages you to seek out the positive in each person

mà còn của những người quanh ta.

and situation, no matter how difficult,

Tôi thấy rằng đây là những thứ mà chúng ta có thể hưởng lợi ở hiện tại.

and use it to bring out not only our own potential,

but that of those around us.

I feel this is something we could all benefit from at the moment.

Nó không hoàn toàn có nghĩa là bạn sẽ thấy thứ mà bạn đang tìm kiếm ngay lập tức

hay việc đó sẽ đơn giản.

Nhưng với tôi, tư duy đó giúp tôi trở thành tôi của ngày hôm nay,

It doesn't always mean that you will find what you're looking for right away

và nó giúp tôi bước tiếp.

or that it will be easy.

Nhìn thế giới xung quanh ta hiện nay,

But for me, this mindset helped me get where I am today,

chúng ta đang bị bao vây bởi những câu hỏi lớn mà không có đáp án.

and it keeps me going.

Looking at the world around us today,

Có thể rằng, bằng việc thúc đẩy lối suy nghĩ mới,

we are surrounded by big questions without obvious answers.

bằng việc trở nên cởi mở với những người không cùng chung góc nhìn với chúng ta,

chúng ta sẽ có thể tìm ra nhiều đáp án mới

Perhaps by embracing a new way of thinking,

đối với vấn đề mà ta đang gặp phải.

by being truly open to other people who don't share our perspective,

Xin cảm ơn.

we might just be able to discover new solutions

to the problems we are all facing.

Thank you.