Nathan Myhrvold: A life of fascinations

Tłumaczenie: Wojtek Mach Korekta: Monika Sulima

So, I'm in Chile,

No więc, jestem w Chile,

in the Atacama desert, sitting in a hotel lobby,

na pustyni Atakama, siedzę w holu hotelowym,

because that's the only place that I can get a Wi-Fi connection,

ponieważ to jedyne miejsce gdzie mogę dostać połączenie Wi-Fi

and I have this picture up on my screen,

i mam ten obrazek na ekranie

and a woman comes up behind me.

i pewna kobieta podchodzi do mnie

She says, "Oh, that's beautiful.

i mówi "Jakie to piękne,

What is it? Is that Jackson Pollock?"

czyje to? Czy to Jackson Pollock?"

And unfortunately, I can be a little too honest.

Niestety, czasami potrafię być odrobinę zbyt szczery

I said, "No, it's -- it's penguin shit."

więc powiedziałem "Nie, to jest - to jest gówno pingwina."

(Laughter)

(Śmiech)

And, you know, "Excuse me!"

No i wiecie, "Przepraszam bardzo!"

And I could sense

Mogłem poczuć

that she thought I was speaking synecdochically.

iż ona pomyślała, że użyłem synekdochy

(Laughter)

(Śmiech)

So, I said, "No, no, really -- it's penguin shit."

Więc powiedziałem "Nie, nie, naprawdę - to jest gówno pingwina."

(Laughter)

(Śmiech)

Because I had just been in the Falkland Islands

Ponieważ właśnie byłem na Falklandach

taking pictures of penguins.

robiąc zdjęcia pingwinom.

This is a Gentoo penguin. And she was still skeptical.

To jest pingwin białobrewy. Ale ona wciąż była nieprzekonana

So, literally, a few minutes before that,

Wiec dosłownie, parę chwil przedtem

I downloaded this scientific paper

pobrałem ten naukowy artykuł

about calculations on avian defecation,

o obliczeniach na temat ptasiej defekacji.

which is really quite interesting, because it turns out

To jest całkiem interesujące, ponieważ okazuje się,

you can model this as something called "Poiseuille flow,"

że można to wymodelować korzystając z czegoś, co się nazywa "prawem Poiseuille'a"

and you can learn an awful lot

i można się bardzo dużo nauczyć

about the physics of the avian rectum.

o fizyce ptasiego odbytu.

Actually, technically, it's not a rectum. It's called a cloaca.

Właściwie, technicznie to nie jest odbyt. To sie nazywa kloaka.

At this point, she stops me,

I w tym momencie, ona zatrzymuje mnie

and she says, "Who are you?

i pyta "Kim Pan jest?"

Wha -- what do you do?"

"Co - co Pan właściwie robi?"

And I was stuck,

I zatkało mnie,

because I didn't have any way to describe what I do.

ponieważ nie byłem w stanie w żaden sposób wytłumaczyć tego, czym się zajmuję.

And so, in some sense,

Więc, w pewnym sensie

this talk today

ta dzisiejsza pogadanka

is my answer to that.

to moja odpowiedź na to pytanie.

It's a selection of a random bunch of the stuff that I do.

To losowy wybór rzeczy, którymi się zajmuję.

And it's very hard for me to make sense of it,

I mi samemu jest bardzo trudno to zrozumieć

so I'm not sure that you can.

więc nie jestem pewien, czy Wy potraficie.

It's the kind of thing that I sit up late at night thinking about sometimes --

To jest tego rodzaju sprawa, o jakiej myślę wieczorami, czasami -

often at four in the morning.

często o czwartej nad ranem.

So, some people are afraid of what I do.

Więc, niektórzy ludzie boją się tego, co ja robię,

Some people think I am the nerd Tony Soprano,

niektórzy myślą, że jestem mięczakiem jak Tony Soprano

and in response, I have ordered

i w odpowiedzi, zamówiłem

a bulletproof pocket protector.

kuloodporną kieszonkę na długopisy.

I'm not sure what these people think,

Nie jestem pewien co ci ludzie mają na myśli,

because I don't speak Norsk.

ponieważ nie rozumiem norweskiego.

(Laughter)

(Śmiech)

But I'm not thinking "monsteret" is a good thing.

Ale nie uważam, że 'monsteret' to dobra rzecz.

I don't know, you know?

No nie wiem, naprawdę?

So, one of the things that I love to do

Więc, jedną z rzeczy którą uwielbiam robić,

is travel around the world and look at archaeological sites.

to podróżowanie dookoła świata i przyglądanie się stanowiskom archeologicznym.

Because archaeology gives us an opportunity

Ponieważ archeologia daje nam okazję,

to study past civilizations,

by zbadać nieistniejące już cywilizacje

and see where they succeeded

ich sukcesy

and where they failed.

i porażki.

Use science to, you know,

Posłużyć się nauką by, no wiecie,

work backwards and say, "Well, really, what were they thinking?"

spojrzeć wstecz i powiedzieć "Hmm, ciekawe co oni sobie myśleli?"

And recently, I was in Easter Island,

Byłem niedawno na Wyspach Wielkanocnych,

which is an incredibly beautiful place,

niesamowicie piękne miejsce

and an incredibly mysterious place,

i niesamowicie zagadkowe miejsce,

because no matter where you go in Easter Island,

ponieważ, niezależnie gdzie pójdziesz na Wyspach Wielkanocnych,

you're struck by these statues, called the moai.

wpadasz na te posągi, zwane moai.

The place is 64 square miles.

Ta wyspa ma 64 mile kwadratowe.

They made, so far as we can tell, 900 of them.

Zrobiono, według naszej najlepszej wiedzy, 900 takich posągów.

Why on Earth? And if you haven't read

Ale dlaczego? I jeśli nie czytaliście

Jared Diamond's book, "Collapse,"

ksiązki Jareda Diamonda "Upadek"

I totally recommend that you do.

to zdecydowanie polecam.

He's got a great chapter about it.

Napisał świetny rozdział na ten temat.

Basically, these people

Generalnie, ci ludzie

committed ecological suicide

popełnili ekologiczne samobójstwo

in order to make more of these.

aby zrobić więcej tych.

And somewhere along the line, somebody said,

I w pewnym momencie, ktoś powiedział,

"I know! Let's cut down the last tree

"Wiem! Zetnijmy ostatnie drzewo

and commit suicide, because

i popełnijmy samobójstwo, ponieważ

we need more identical statues."

potrzebujemy więcej identycznych posągów."

(Laughter)

(Śmiech)

And,

I -

one thing that isn't a mystery, actually,

jedna rzecz, która właściwie nie była zagadką

was when I grew up -- because when I was a little kid, I'd seen these pictures --

gdy dorastałem, ponieważ gdy byłem małym dzieckiem, często patrzyłem na te zdjęcia

and I thought, "Well, why that look on the face?

i myślałem "Hmm, skąd ten wyraz twarzy?

Why that brow?" I mean, it's such a powerful thing.

Po co taka brew?" To wywiera tak mocne wrażenie

Where did they get that inspiration?

Co ich zainspirowało?

And then I met Yoyo,

I kiedy spotkałem Yoyo

who is the native Rapa Nui-an guide,

który jest przewodnikiem i rdzennym Rapa Nuaiczykiem

and if you look at Yoyo's face,

i gdy spojrzycie na wyraz twarzy Yoyo

you kind of figure out where they got it.

możecie zrozumieć skąd to wzięli.

There's many mysteries, these statues.

Te posągi zawierają wiele tajemnic.

Everyone wants to know, how did they make them,

Wszyscy chcą wiedzieć jak je zrobiono,

how did they transport them?

jak je transportowano?

This woman in the foreground is Jo Anne Van Tilberg.

Kobieta na pierwszym planie to Jo Anne Van Tilberg.

She's the leading archaeologist working Easter Island today.

Ona jest głównym archeologiem pracującym obecnie na Wyspie Wielkanocnej.

And she has studied the statues for 20-some years,

I ona badała te posągi przez ponad 20 lat

and she has detailed records of every single statue.

i posiada szczegółowe dane każdego posągu.

The one on the page here is the same that's up there.

Ten na stronie w książce to ten sam przed którym stoi.

One interesting problem is the stone isn't very hard.

Jeden interesujący problem polega na tym, że te kamienie nie są bardzo twarde.

So, this used to be completely smooth.

Więc one oryginalnie były zupełnie gładkie.

In fact, in many of the statues, when you excavate them,

W rzeczy samej, zaraz po wykopaniu, wiele z tych posągów

the backs are totally smooth -- almost glass smooth.

ma zupełnie gładkie plecy - prawie tak gładkie jak szkło.

But after 1,000 years out in the weather,

Lecz po ponad 1000 lat działania czynników atomosferycznych

they look like this.

wyglądają właśnie tak.

Jo Anne and I have just embarked on a project to digitize them all,

Jo Anne razem ze mną właśnie rozpoczęła pracę nad digitalizacją ich wszystkich

and we're going to do a very high-res digitization,

i zamierzamy to zrobić w bardzo wysokiej rozdzielczości,

first because it's a way of preserving them.

po pierwsze, ponieważ to jest sposób aby je zachować.

Second, we have these ideas about how you can algorithmically, then,

Po drugie, mamy pewne pomysły jak będzie można wówczas algorytmicznie

learn a few of the mysteries about them.

rozwikłać część ich zagadek.

How long have they been standing in what positions?

Jak długo stały w tych pozycjach?

And maybe, indirectly, get at some of the issues of

I być może, nie wprost, zrozumieć częściowo powody,

what caused them to be the way they are.

które sprawiły, że stały się tym, czym obecnie są.

While I was in Easter Island, comet McNaught was there also,

Gdy byłem na Wyspie Wielkanocnej, kometa NcNaught także tam była,

so you get a gratuitous picture

więc, mamy gratisowe zdjęcie

of a moai with a comet.

moai z kometą.

I also have an archaeological project going on

Mam także projekt archeologiczny działający

in Egypt.

w Egipcie.

"Going on" is perhaps a little bit strong.

"Działający" to być może za mocno powiedziane.

We're trying to get all of the permissions

Staramy się zebrać wszystkie pozwolenia

to get everything all set, to get it going.

aby być gotowym, by zacząć działać.

So, I'll talk about it at a future TED.

Więc, opowiem o tym na sesji TED w przyszłości.

But there's some amazing opportunities in Egypt as well.

Ale także w Egipcie są niesamowite możliwości.

Another thing I do is I invent stuff.

Innym moim zajęciem jest wymyślanie różnych rzeczy.

In fact, I design nuclear reactors.

W rzeczy samej, projektuje reaktory nuklearne.

Not a joke.

To nie żart.

This is the conventional

To jest typowy

nuclear fuel cycle.

nuklearny cykl paliwowy.

The red line is what is done in

Czerwona linia pokazuje jak to jest zrobione w

most nuclear reactors. It's called the open fuel cycle.

większości reaktorów nuklearnych. To się nazywa otwarty cykl paliwowy.

The white lines are what's called an advance fuel cycle,

Białe linie, to to, co jest nazwane zaawansowanym cyklem paliwowym,

where you reprocess.

gdzie przetwarza się.

Now, this is the normal way it's done.

I tak to jest zazwyczaj robione.

It's got the huge advantage that it

To ma tą olbrzymią zaletę, że

does not create carbon pollution.

nie wytwarza zanieczyszczenia dwutlenkiem węgla

It has a lot of disadvantages:

Ten proces ma też wiele wad -

each one of these steps is extremely expensive,

każdy z tych kroków jest bardzo drogi,

it's potentially dangerous

jest potencjalnie niebezpieczny

and they have the interesting property that the step

i ma tę interesującą właściwość, że

cannot be performed in anyone's backyard,

nie może być wykonany na twoim podwórku,

which is a problem.

co jest problemem.

So, our reactor eliminates these steps,

Więc, nasz reaktor eliminuje te kroki

which, if we can actually make it work, is a really cool thing.

co, jeżeli nam się naprawdę uda go uruchomić, będzie naprawdę fajną sprawą.

Now, it's kind of nuts to work on a new nuclear reactor.

Tak ogólnie, to jest dość zwariowane by pracować nad nowym reaktorem nuklearnym.

There's -- no reactor's been even built

Nie buduje się nowych reaktorów

to an old design, much less a new one, in the United States

w USA, nawet według tradycyjnych projektów, a tym bardziej według nowych

for 25 years.

od 25 lat.

It's the kind of very high-risk, but potentially very high-return

To jest przykład działalności o bardzo wysokim stopniu ryzyka lecz potencjalnie o bardzo wysokim zysku

thing that we do.

jaką wykonujemy.

Changing into a totally different field,

Zupełnie z innej beczki,

we do a lot of stuff in solid state physics,

robimy wiele rzeczy związanych z fizyką ciała stałego,

particularly in an area called metamaterials.

zwłaszcza w obszarze zwanym metamateriałami.

A metamaterial is an artificial material,

Metamateriał to sztuczny materiał,

which manipulates, in this case, electromagnetic radiation,

który oddziałuje, w tym przypadku, na promieniowanie elektromagnetyczne

in a way that you couldn't otherwise.

w unikalny sposób.

So, this device here is an invisibility cloak.

Więc to urządzenie to czapka niewidka.

It may not seem that, but if you were a microwave,

Może na taką nie wyglądać dla was, ale gdybyście byli mikrofalą,

this is how you would view it.

to tak byście to widzieli.

Rays of light -- in this case, microwave light --

Promienie światła - w tym przypadku, mikrofale światła --

come in, and they just squish around the cell,

lecą i po prostu ścieśniają się przelatując dookoła komórki

and they come back the other side.

i przelatują dalej.

Now, you could do that with mirrors from one angle.

Można to zrobić używając luster z jednego kąta.

The cool thing is, this does it from all angles.

Ale to właśnie jest świetne, że to urządzenie potrafi to zrobić ze wszystkich kątów.

Metamaterials, unfortunately --

Metamateriały, niestety --

A, it only works on microwave,

A - działają tylko na mikrofale

and B, it doesn't work all that well yet.

i B - nie działają jeszcze zupełnie prawidłowo.

But metamaterials are an incredibly exciting field.

Ale metamateriały to niesamowicie interesująca dziedzina.

It's -- you know, today I'd like to say

To, no wiecie, chciałbym móc powiedzieć, że dzisiaj

it's a zero billion dollar business, but,

to jest interes na zero bilionów dolarów, ale

in fact, it's negative.

w rzeczywistości, jest negatywny.

But some day, some day, maybe it's going to work.

Ale pewnego dnia, pewnego dnia, może to zadziała.

We do a lot of work in biomedical fields.

Dużo pracujemy na polu biomedycyny.

In this case, we're working with a major medical foundation

W tym przypadku, pracujemy z dużą fundacją medyczną

to develop inexpensive ways of diagnosing

by rozwinąć niedrogie sposoby na diagnozowanie

diseases in developing countries.

chorób w krajach rozwijających się.

So, they say the eyes are the windows of the soul --

Więc, mówi się, że oczy są zwierciadłem duszy --

turns out they're a window to a whole lot more stuff.

wychodzi na to, że są zwierciadłem o wielu rzeczy więcej .

And these happen to be my eyes, by the way.

I - przy okazji, to są moje oczy.

Now, I'm also very interested in cooking.

Następnie, jestem bardzo zainteresowany gotowaniem.

While I was at Microsoft, I took a leave of absence

Kiedy pracowałem w Microsoft, wziąłem urlop

and went to a chef school in France.

i poszedłem do szkoły szefów kuchni we Francji.

I used to work, also while at Microsoft,

Kiedyś pracowałem, także podczas mojej pracy w Microsoft

at a leading restaurant in Seattle,

w wiodącej restauracji w Seattle,

so I do a lot of cooking.

więc dużo gotuje.

I've been on a team that won

Byłem częścią zespołu, który wygrał

the world championship of barbecue.

mistrzostwa świata w grillowaniu.

But barbecue's interesting, because it's one of these cult foods

Ale grill jest interesujący, ponieważ jest jednym z kultowych rodzajów jedzenia,

like chili, or bouillabaisse.

jak chili czy bouillabaisse.

Various parts of the world will have a cult food

Różne regiony mają swoje kultowe jedzenie

that people get enormously attached to --

i ludzie się bardzo do niego przywiązują.

there's tremendous traditions, there's secrecy.

Tutaj chodzi o wielką tradycję jak i o sekret.

And I'm trying to use a very

Usiłuje podejść do tego

scientific approach.

w sposób bardzo naukowy.

So, this is my latest cooker,

Więc, to jest moje najnowsze urządzenie do gotowania,

and if this looks more complicated than the nuclear reactor,

i jeżeli wygląda na bardziej skomplikowane niż reaktor nuklearny

that's because it is.

to dlatego, że takie właśnie jest.

But if you get to play with all those knobs and dials --

Ale jeżeli pobawisz się tymi wszystkimi przekładniami i potencjometrami

and of course, really the controller over there does it all on software --

i oczywiście, to sterownik i oprogramowanie ustawia wszystko --

you can make some terrific ribs.

można tym zrobić wyborne żeberka.

(Laughter)

(Śmiech)

This is a high-speed centrifuge.

To jest wysoko-obrotowa wirówka.

You should all have one in your kitchen,

Każdy powinien mieć taką w swojej kuchni

beside your Turbochef.

obok kuchenki Turbochef.

This subjects food to a force about 50,000 times

Ona poddaje jedzenie sile około 50,000 razy mocniejszej

that of normal gravity,

niż normalna grawitacja

and oh boy, does it clarify chicken stock.

i to potrafi niesamowicie wyklarować bulion z kurczaka

You would not believe it!

Nie uwierzylibyście!

I perform a series of ghoulish experiments

Przeprowadzam serie makabrycznych eksperymentów

on food --

na jedzeniu --

in this case, trying to calibrate a mathematical model

w tym przypadku, staram się skalibrować model matematyczny

so that one can predict exactly

by każdy mógł dokładnie przewidzieć

what the internal cooking times are.

czas gotowania.

It turns out, A, it's useful, and for a geek like me, it's fun.

Okazuje się, że A to jest pożyteczne i dla takiego maniaka jak ja, to przyjemność.

Theory is red,

Teoria to czerwona linia,

black is experiment.

czarna to wyniki eksperymentu.

So, I'm either really good at faking it,

Więc, albo bardzo dobrze oszukuję, lub --

or this particular model seems to work.

ten model jest prawidłowy.

So, another random thing I do

Więc, moim innym losowym zajęciem jest

is the search for extraterrestrial intelligence,

szukanie życia pozaziemskiego

or SETI.

zwane jako SETI.

And you may be familiar with the movie "Contact,"

Być może widzieliście film "Kontakt",

which sort of popularized that.

który w pewien sposób pomógł temu zdobyć popularność.

It turns out there are real people who go out

Okazuje się, że są prawdziwi ludzie, którzy

and search for extraterrestrials in a very scientific way.

poszukują życia pozaziemskiego w bardzo naukowy sposób.

In fact, almost everybody in the movie

W rzeczywistości, prawie każdy w tym filmie

is based on a real character, a real person.

jest oparty o prawdziwą osobę.

So, the Jodie Foster character here

Więc, bohaterka grana przez Jodie Foster

is actually this woman, Jill Tarter,

to właśnie ta kobieta, Jill Tarter,

and Jill has dedicated her life to this.

i Jill poświęciła tej pracy swoje życie.

You know, a lot of people risk their lives

Jak wiecie, dużo ludzi ryzykuje swoje życie

in a brief act of heroism,

w krótkich aktach bohaterstwa,

which is kind of cool,

co jest super,

but Jill has

ale Jill prezentuje

what I call slow heroism.

coś, co nazywam powolnym bohaterstwem.

She is risking her professional life on something

Ona kładzie całe swoje życie zawodowe na na szali czegoś,

that her own calculations show

co według jej własnych obliczeń

may not work for a thousand years -- may not ever.

może nie zadziałać przez tysiąc lat - może nawet nigdy.

So, I like to support people that are risking their lives.

Więc, ja lubię wspierać ludzi którzy ryzykują swoje życie.

After the movie came out, of course, there was a lot of interest in SETI.

Gdy ten film został wydany, oczywiście było dużo zainteresowanie SETI.

My kids saw the movie,

Moje dzieci widziały ten film

and afterwards they came to me and they said,

i potem przyszły do mnie i powiedziały,

"So, Dad, so -- so --

"No więc, Tato, więc... ---

that character -- that's Jill, right?"

ta osoba -- to jest Jill, prawda?"

I said, "Oh, yeah, yeah -- absolutely."

Odpowiedziałem, "O tak, tak - oczywiście."

"And that other person, that's someone -- " I said, "Yes."

"I ta inna osoba to jest ktoś tam -- " "Tak", odpowiedziałem

They said, "Well, you know that creepy rich guy in the movie?

Wówczas zapytali, "No a ten przerażający bogaty facet w tym filmie?"

Is that you?"

Czy to ty?"

I said, "Well, you know, it's just a movie! Come on."

Opowiedziałem, no wiecie, to tylko film! Przestańcie już!

(Laughter)

(Śmiech)

So, the SETI Institute,

Więc, instytut SETI,

with a little bit of help from me, and a lot of help from Paul Allen

z pewną moją pomocą i z duża pomocą od Paula Allena

and a variety of other people,

i wielu innych ludzi,

is building a dedicated radio telescope

buduje wyspecjalizowany radioteleskop

in Hat Creek, California,

w Hat Creek w Kaliforni

so they can do this SETI work.

by można było pracować nad SETI.

Now, I travel a lot, and I change cell phones a lot,

Dużo podróżuję i zmieniam często telefony komórkowe

and the one person who always gets updated

i jedna osoba która zawsze dostaje

on all my cell phones and pagers and everything else

mój nowy numer telefonu, pagera i tak dalej

is Jill, because I really don't want to miss

to Jill, ponieważ naprawdę nie chce przegapić

"the call."

tego "Telefonu"

(Laughter)

(Śmiech)

I mean, can you imagine? E.T.'s phoning home,

No wyobrażacie sobie? ET dzwoni do domu,

and I'm not, like, there? You know, horrible!

a ja o tym nie wiem? Po prostu straszne!

So, I do a lot of work on dinosaurs.

Więc, dużo pracuję nad dinozaurami.

I'm known to TEDsters as the guy that has sex with dinosaurs.

Jestem znany pomiędzy ludźmi z TED jako ten facet który uprawiał seks z dinozaurami.

And I resemble that remark.

I zapamiętałem ten komentarz.

I'm going to talk about a different aspect of dinosaurs,

Będę teraz mówił o innym aspekcie dinozaurów,

which is the finding of them.

mam na myśli znajdywanie ich.

Now, to find dinosaurs, you hike around in horrible conditions

Więc, by znaleźć dinozaura, wędrujesz w strasznych warunkach

looking for a dinosaur.

szukając dinozaura.

It sounds really dumb, but that's what it is.

To brzmi naprawdę głupio, ale tak to jest.

It's horrible conditions, because

A te straszne warunki stąd, że

wherever you have nice weather,

tam gdzie są przyjazne warunki atmosferyczne

plants grow,

rosną rośliny.

and you don't get any erosion, and you don't see any dinosaurs.

I nie znajdziesz erozji i nie zobaczysz żadnych dinozaurów.

So, you always find dinosaurs

Więc zawsze się znajduje dinozaury

in deserts or badlands,

na pustyniach czy nieużytkach --

areas that have very little plant growth

obszarach o bardzo ubogiej florze,

and have flash floods in the spring.

gdzie wiosną występują nagłe powodzie.

You know, skiers pray for snow?

No wiecie, narciarze modlą się o śnieg?

Paleontologists pray for erosion.

Paleontolodzy modlą się o erozję.

So, you hike around

Więc wędrujesz sobie

and -- this is after you dig them up, they look like this.

i -- jak już je wykopiesz --one wyglądają tak.

You hike around, you see something like this.

Wędrujesz sobie i widzisz coś takiego.

Now, this is something I found, so look at it very closely here.

Tak, to jest coś co ja znalazłem, więc popatrzcie bardzo uważnie tutaj.

You've got this bentonite clay,

Tu jest glina bentonitowa

which is -- sort of swells up and expands.

która -- tak jakby nabrzmiewa i rozszerza się.

And there's some stuff poking out. So, you look at that,

I jakieś rzeczy wystają. Więc patrzysz na to,

and you look up close, and you say,

przyglądasz się z bliska i mówisz,

"Well, gee, that's kind of interesting. What are all of these pieces?"

"Hmm, no tak, to chyba jest interesujące - czym są te wszystkie kawałki?"

Well, if you look closely, you can recognize, actually,

No więc, jeżeli popatrzysz uważnie, możesz rozpoznać

from the shape, that these are skull fragments.

z kształtu, że to są fragmenty czaszki.

And then when you look at this,

I wówczas spoglądasz na to,

you say, "That's a tooth.

i mówisz, "To jest ząb.

It's a big tooth."

To jest duży ząb."

It's about the size of a banana.

Mniej więcej wielkości banana.

It has a big serration on the edge.

I ma duże ząbkowanie na krawędzi.

This is what Tyrannosaurus rex looks like in the ground.

Tak właśnie wygląda Tyranozaur Rex w ziemi.

And this is what it's like to find a Tyrannosaurus rex,

I tak to jest gdy się znajdzie Tyranozaura Rexa,

which I was lucky enough to do a few years ago.

co mi się szczęśliwie przytrafiło parę lat temu.

Now, this is what Tyrannosaurus rex looks like in my living room.

A tak Tyranozaur Rex wygląda w moim salonie.

Not the same one, actually. This is a cast, which I had bought,

To nie jest ten sam, dokładnie mówiąc. To jest odlew który kupiłem.

and then, after buying the cast, I found my own,

I później, po kupieniu odlewu, znalazłem własnego.

and I don't have room for two.

ale nie mam miejsca na dwa.

You know.

No wiecie.

So, the thing that's wonderful for me about finding dinosaurs

Więc fantastyczne dla mnie w znajdowaniu dinozaurów jest to,

is that it is both an intellectual thing,

że jest to zarówno ćwiczenie intelektualne,

because you're trying to reconstruct the environment

ponieważ starasz się odbudować środowisko

of millions of years ago.

sprzed milionów lat.

It's something that can inform all sorts of science

To może dostarczyć wiadomości dla wszystkich nauk

in unexpected ways.

w niespodziewany sposób.

The study of dinosaurs led to the realization

Badania dinozaurów doprowadziły do zdania sobie sprawy, że

that there's a problem with asteroid impact,

istnieje problem z uderzeniem asteroidy

for example.

dla przykładu.

The study of dinosaurs may, literally,

Badania dinozaurów mogą dosłownie

one day save the planet.

pewnego dnia uratować naszą planetę.

Study of the ancient climate is very important.

Badania klimatu z czasów dinozaurów są bardzo ważne.

In fact, the Mesozoic, when dinosaurs lived,

W rzeczy samej, w Mezozoiku, gdy żyły dinozaury,

had much higher CO2 than today,

było dużo więcej CO2 niż dziś,

was much warmer than today, and is one of the interesting proof points

było dużo cieplej niż dziś i to jest jeden z interesujących dowodów

for the effects of CO2 on climate.

na wpływ CO2 na klimat.

But, besides being intellectually

Ale, będąc nie tylko intelektualnie

and scientifically interesting, it's also very different

i naukowo interesującym, jest zupełnie inne

than the other things I do, because you get to hike around in the badlands.

od pozostałych zajęć jakimi się zajmuję, ponieważ zmusza cię do wędrówek po dzikich terenach.

This is actually what most dinosaur research looks like.

To właśnie tak wygląda większość badań nad dinozaurami.

This is one of my papers: "A pygostyle from a non-avian theropod."

To jest jeden z moich artykułów "Pygostyl z nie-latającego Teropoda."

It's not as gripping as dinosaur sex,

Ale to nie jest tak wciągający temat jak seks z dinozaurami,

so we're not going to go into it further.

więc nie będziemy się w niego zagłębiać.

Now, I'm also really big on photography.

Dodatkowo, jestem bardzo zainteresowany fotografią.

I travel all over the world taking pictures --

Podróżuję po całym świecie robiąc zdjęcia --

some of them good, most of them not.

niektóre dobre, większość nie.

These days, bits are cheap. Unfortunately, that means

Dzisiaj karty pamięci są tanie. Niestety, to znaczy, że

you've got to spend more time sorting through them.

musisz spędzić więcej czasu przeglądając je.

Here's a picture I took in the Falkland Islands

Oto zdjęcie jakie zrobiłem na Falklandach

of king penguins on a beach.

pingwinom królewskim na plaży.

Here's a picture I took in Alaska, a few years ago, of Orcas.

A to zdjęcie jakie zrobiłem na Alasce parę lat temu, to są orki.

I'd gone up to photograph Orcas,

Wypłynąłem robić zdjęcia orkom

and we had looked for a week,

i szukaliśmy przez tydzień

and we hadn't seen a damn Orca.

i nie widzieliśmy nawet jednej cholernej orki.

And the last day, the sun comes out,

I ostatniego dnia, słońce wschodzi,

the Orcas come, they're right by the boat. It's fantastic.

i orki przypływają, są zaraz obok łodzi. To fantastyczne.

And I get lots of pictures like this.

Zrobiłem mnóstwo takich zdjęć.

Then, a little bit later,

Wówczas, parę chwil później

I start getting some pictures like this.

zacząłem robić takie zdjęcia.

Now, to a human audience, I need to explain that

Więc, muszę wyjaśnić ludzkiej widowni, że

if Penthouse magazine had a marine mammal edition,

jeżeli miesięcznik Penthouse miałby wydanie o ssakach morskich,

this would be the centerfold.

to byłoby to na rozkładówce.

It's true.

To prawda.

So, there's more and more activity near the boat,

Więc, jest coraz więcej i więcej ożywienia niedaleko łodzi,

and all of a sudden somebody shouts,

i nagle ktoś krzyczy:

"What's that in the water?"

"Co to jest tam w wodzie?"

I said, "Well, I think that's what you call a free willy."

a ja na to "No wiesz, myślę że można to nazwać Free Willy." (nieprzetłumaczalna gra słów)

(Laughter)

(Śmiech)

There's a variety of things you can learn from watching whales have sex.

Można nauczyć się przeróżnych rzeczy oglądając wieloryby uprawiające seks.

(Laughter)

(Śmiech)

The first thing you learn

Pierwsze, co można zrozumieć

is the overwhelming importance of hands.

to ogromne znaczenie dłoni.

They don't have them.

One ich nie mają.

(Laughter)

(Śmiech)

I think Paul Simon is in the audience,

Wydaje mi się, że Paul Simon jest dziś na widowni,

and he has --

i on

he may not realize it, but he wrote a song all about whale sex,

być może nie zdaje sobie z tego sprawy, ale napisał cała piosenkę o seksie wielorybów:

"Slip-Slidin' Away."

"Slip-slidin' away."

That's kind of what it's like.

To mniej więcej tak właśnie działa.

The other interesting thing that I learned about whale sex:

Inny interesujący fakt, jaki poznałem o seksie wielorybów:

they curl their toes too.

one też zaciskają swoje paluchy.

(Laughter)

(Śmiech)

So --

Więc --

where do you go putting all of these disparate pieces together?

co wyniknie jak się te wszystkie elementy połączy?

You know, there's a tremendous amount of wisdom

Wiecie, jest ogromna mądrość

in finding a great thing, passion in life,

w znalezieniu jednej najważniejszej rzeczy, pasji w życiu

and focusing all your energy on it,

i skupieniu całej swojej energii na niej,

and I've never been able to do that.

a ja nigdy nie byłem w stanie tego zrobić.

I just -- you know, because, yes,

Ja po prostu -- wiecie, no dobrze

I'll focus passion on something,

skupie się na czymś,

but then there will be something else, and then there's something else again.

ale wówczas coś innego się pojawi, i potem coś jeszcze innego.

And for a long time I fought this, and I thought,

I przed długi czas walczyłem z tym i myślałem,

"Well, gee, I really ought to buckle down."

"No dobra, naprawdę muszę przyłożyć się do tego."

And you know, when I was at Microsoft,

I gdy pracowałem w Microsoft,

that was so engrossing,

to było tak absorbujące

and the whole industry was expanding so much,

i cała branża się tak dynamicznie rozwijała,

that it did tend to crowd out most of the other things in my life.

że to skłoniło mnie do wypchnięcia większości innych rzeczy z mojego życia.

But ultimately,

Lecz w końcu

I decided

zdecydowałem,

that what I really ought to do is not fight being who I am,

że, to co naprawdę powinienem zrobić, to nie walczyć z tym kim jestem

but embrace it.

ale przyjąć to.

And say, "Yeah, you know, I --

I mówię: "No tak, wiecie --

this whole talk has been a mile wide and an inch deep,

w tej pogadance pewnie potraktowałem te wszystkie tematy trochę po łebkach

but that's really what works for me."

ale to ja tak właśnie to chciałem zrobić."

And regardless of whether it's nuclear reactors

I niezależnie czy chodzi o reaktory atomowe lub metamateriały

or metamaterials or whale sex,

czy seks wielorybów,

the common -- or lowest common denominator -- is me.

wspólny -- a może najniższy mianownik - to ja.

That's it, thank you.

To tyle, dziękuje.

(Applause)

(Oklaski)