Irwin Redlener: How to survive a nuclear attack

Translator: Gereltuya Erdenejargal Reviewer: Chuluumgerel Erdenejargal

So, a big question that we're facing now

Бидний тулгардаг болон

and have been for quite a number of years now:

өмнө нь байнга тулгарсаар ирсэн нэгэн том асуулт бол

are we at risk of a nuclear attack?

-Цөмийн дайралтад өртөх магадлал бидэнд бий юу?

Now, there's a bigger question

Магадгүй үнэндээ түүнээс ч чухал

that's probably actually more important than that,

өөр нэг асуулт гэвэл:

is the notion of permanently eliminating

-Цөмийн дайралт болох магадлалыг үгүйсгэх нь

the possibility of a nuclear attack,

халдлага болох бодит магадлалыг

eliminating the threat altogether.

бууруулж чадах уу?

And I would like to make a case to you that

Бид анхны цөмийн бөмбөгийг бүтээснээс хойш

over the years since we first developed atomic weaponry,

одоог хүртэлх эдгээр жилүүдэд,

until this very moment,

2 үе шатыг дамжсан аюулт цөмийн

we've actually lived in a dangerous nuclear world

ертөнцөд амьдарч байгааг

that's characterized by two phases,

юуны түрүүнд хэлье.

which I'm going to go through with you right now.

1945 онд

First of all, we started off the nuclear age in 1945.

цөмийн эрин үеийг бид эхэлсэн.

The United States had developed a couple of atomic weapons

Манхетан төслөөрөө Америкийн Нэгдсэн Улс

through the Manhattan Project,

анхны 2 атомын бөмбөгийг хийсэн бөгөөд

and the idea was very straightforward:

зорилго нь тов тодорхой байв.

we would use the power of the atom

-Бид атомын хүчийг ашиглан

to end the atrocities and the horror

биднийг аргагүй хүчээр татан оролцуулсан

of this unending World War II

энэ дуусдаггүй дайны

that we'd been involved in in Europe and in the Pacific.

аймшиг, балмад байдлыг эцэс болгоно.

And in 1945,

1945 онд, орших ганц

we were the only nuclear power.

цөмийн бөмбөгийг бид эзэмшиж байв.

We had a few nuclear weapons,

Бид нилээд хэдэн цөмийн бөмбөг хийснийхээ

two of which we dropped on Japan, in Hiroshima,

хоёрыг нь 1945 оны 8-р сард

a few days later in Nagasaki, in August 1945,

Японы Нагасаки болон Хирошима дээр

killing about 250,000 people between those two.

унагааж 250 000 хүнийг хороосон.

And for a few years,

Хэдэн жилийн хугацаанд дэлхий дээр

we were the only nuclear power on Earth.

орших цор ганц цөмийн хүчийг бид эзэмшиж байв.

But by 1949, the Soviet Union had decided

1949 онд, Зөвлөлтүүд

it was unacceptable to have us as the only nuclear power,

биднийг цор ганц цөмийн эзэмшигч

and they began to match what the United States had developed.

байхыг тэвчих аргагүй гэж үзэн, өөрсдөө гүйцэж авсан юм.

And from 1949 to 1985

1949-1985 онуудад

was an extraordinary time

өмнө нь төсөөлөгдөж ч байгаагүй

of a buildup of a nuclear arsenal

их цөмийн зэвсгийн нөөц үүсгэх

that no one could possibly have imagined

ер бишийн үе байв.

back in the 1940s.

1985 он гэхэд эдгээр

So by 1985 -- each of those red bombs up here

улаанаар тэмдэглэсэн цэг тус бүр нь

is equivalent of a thousands warheads --

хэдэн мянган тэсрэгчийн агуулахтай тэнцэхүйц болов.

the world had

Уг үед, дэлхий дээр 65 000 цөмийн

65,000 nuclear warheads,

бөмбөгийн агуулах, "Цөмийн Клуб"-ын

and seven members of something

7 бүрдүүлэгч орон

that came to be known as the "nuclear club."

оршин байлаа.

And it was an extraordinary time,

Үнэхээр ер бусын цаг байсан.

and I am going to go through some of the mentality

Тухайн үеийн Америкуудын болон

that we -- that Americans and the rest of the world were experiencing.

дэлхийн бусад орны хүмүүсийн сэтгэхүйг харцгаая.

But I want to just point out to you that 95 percent

Нэг зүйлийг цохоод хэлэхэд

of the nuclear weapons at any particular time

1985 оноос өмнө бүх цөмийн зэвсгийн

since 1985 -- going forward, of course --

95% нь АНУ болон ЗХУ-д

were part of the arsenals

харьяалагддаг байсан бол

of the United States and the Soviet Union.

1985 оноос ЗХУ задрах хүртэлх

After 1985, and before the break up of the Soviet Union,

хугацаанд цөмөөр зэвсэглэх

we began to disarm

үзлээсээ жаахан татгалзаж

from a nuclear point of view.

эхэлсэн юм.

We began to counter-proliferate,

Бид зэвсгээ хумих бодлого барьж,

and we dropped the number of nuclear warheads in the world

дэлхий дээрх цөмийн зэвсгийн

to about a total of 21,000.

агуулахын тоог 21 000 хүртэл нь бууруулсан юм.

It's a very difficult number to deal with,

Энэ их ярвигтай тоо.

because what we've done is

Учир нь яаж хумив гэхээр

we've quote unquote "decommissioned" some of the warheads.

нэг ёсондоо зарим нөөцөө "бүртгэлээс хассан" юм.

They're still probably usable. They could be "re-commissioned,"

Тэд нь магадгүй хэрэглэж болохоор хэвээрээ л байх.

but the way they count things, which is very complicated,

Буцаагаад бүртгэгдэж ч болох байх.

we think we have about a third

Ямартаа ч тэдний энэ тоо бүртгэлийн

of the nuclear weapons we had before.

дагуу бол өмнө байснаас гурав дахин цөөн

But we also, in that period of time,

цөмийн зэвсэг байгаа гэж байна.

added two more members to the nuclear club:

Мөн яг энэ үед Клубт 2 шинэ гишүүд элссэн нь:

Pakistan and North Korea.

Пакистан ба Хойд Солонгос.

So we stand today with a still fully armed nuclear arsenal

Тэгэхээр өнөөдөр дэлхийн эргэн тойронд

among many countries around the world,

цөмийн зэвсэгээр зэвсэглэсэн орнууд байсаар байгаа ч

but a very different set of circumstances.

нийгмийн нөхцөл байдал эрс өөр болсон.

So I'm going to talk about

Цөмийн зэвсгийн тухай

a nuclear threat story in two chapters.

хоёр үе шаттайгаар ярья.

Chapter one is 1949 to 1991,

Нэгдүгээр үе нь 1949-1991 онуудад,

when the Soviet Union broke up,

ЗХУ задрах хүртэлх үе ба

and what we were dealing with, at that point and through those years,

энэ үе нь цөмийн зэвсэгт

was a superpowers' nuclear arms race.

их гүрнүүдийн үе байв.

It was characterized by

Энэ үе нь нэг улс нөгөөгийнхөө

a nation-versus-nation,

эсрэг байсан

very fragile standoff.

маш эмзэг сөргөлдөөний үе байлаа.

And basically,

Бид тэр цаг

we lived for all those years,

үеийг туулаад ирсэн.

and some might argue that we still do,

Одоо ч бид бүхэл гаригийг

in a situation of

хамарсан их сүйрлийн ирмэг дээр

being on the brink, literally,

аваачиж ч магадгүй цаг үед

of an apocalyptic, planetary calamity.

амьдарсаар байгаа гэж зарим хүн хэлэх нь бий.

It's incredible that we actually lived through all that.

Ийм жилүүдийг туулаад ирнэ гэдэг гайхалтай хэрэг юм.

We were totally dependent during those years

Тэдгээр жилүүдийн үед

on this amazing acronym, which is MAD.

БТУ гэдэгт бид бүрэн түшиглэдэг байсан.

It stands for mutually assured destruction.

Энэ нь Баталгаат Тэнцүү Устгал гэсэн үг.

So it meant

-Хэрвээ танайх манай руу

if you attacked us, we would attack you

дайрвал бид эргээд

virtually simultaneously,

танай руу даруйхан

and the end result would be a destruction

дайрах ба үр дүнд нь

of your country and mine.

танай манай хоёр улс хамтдаа сүйрнэ.

So the threat of my own destruction

Манайхыг сүйрүүлэх заналхийлэл нь

kept me from launching

намайг чам руу цөмийн

a nuclear attack on you. That's the way we lived.

бөмбөг хөөргөхөөс хамгаалж байдаг байв.

And the danger of that, of course, is that

Нэг аюул гэвэл

a misreading of a radar screen

радар хянах системд гарсан

could actually cause a counter-launch,

алдаа цаад орон юу ч хийгээгүй

even though the first country had not actually launched anything.

байсан ч нэг орны сөрөг довтолгоог өдөөж болох байв.

During this chapter one,

Нэгдүгээр үеийн турш

there was a high level of public awareness

нийтээрээ цөмийн аюулын

about the potential of nuclear catastrophe,

талаар маш сэрэмжтэй байдаг байсан ба

and an indelible image was implanted

цөмийн сүйрэл нь

in our collective minds

дэлхий даяар хямрал авчирч

that, in fact, a nuclear holocaust

бидний бүтээсэн соёл иргэншил мөхнө

would be absolutely globally destructive

гэсэн бодол нийтийн

and could, in some ways, mean the end of civilization as we know it.

ухамсарт гүн хадаастай байсан үе.

So this was chapter one.

Нэг дэхь үе нэг иймэрхүү байсан юм.

Now the odd thing is that even though

Соёл иргэншлийн мөхөл ирнэ гэж

we knew that there would be

мэдэж байсан хирнээ

that kind of civilization obliteration,

Америк болон ЗХУ адил

we engaged in America in a series --

бэлэн байдлын шаталсан

and in fact, in the Soviet Union --

төлөвлөгөөтэй байсан юм.

in a series of response planning.

Тэд нь үнэхээр сонин зүйлс байсан.

It was absolutely incredible.

Нэг, бид дэлхийгээ сөнөөнө.

So premise one is we'd be destroying the world,

Хоёр, бид үүндээ бэлтгэх хэрэгтэй

and then premise two is, why don't we get prepared for it?

гэж үзэж байв.

So what

Тэгээд нилээн хэдэн зүйлсийг

we offered ourselves

санал болгож байв.

was a collection of things. I'm just going to go skim through a few things,

Би хуучныг сөхөөд

just to jog your memories.

тэднийг өнгөцхөн дурьдаад орхиё.

If you're born after 1950, this is just --

1950 оноос хойш төрөгсдөд энэ нь танилцуулга,

consider this entertainment, otherwise it's memory lane.

бусдад нь бол дурсамж байна байх.

This was Bert the Turtle. (Video)

Энэ бол Берт Яст Мэлхий.

This was basically an attempt

Энэ нь сургуулийн хүүхдүүдэд

to teach our schoolchildren

хэрвээ цөмийн дайралт,

that if we did get engaged

Атомын Дайн болвол

in a nuclear confrontation and atomic war,

хэрхэхийг заах оролдлого юм.

then we wanted our school children

Хүүхдүүдэд "Нуугд, Бүрх"

to kind of basically duck and cover.

гэж заадаг байж.

That was the principle. You --

Энэ зарчим нь байсан юм.

there would be a nuclear conflagration

Цөмийн дэлбэрэлт болох гэж

about to hit us, and if you get under your desk,

байх үед, хэрвээ ширээн доогуур орж

things would be OK.

амжвал, яах ч үгүй гэж.

(Laughter)

(Инээд)

I didn't do all that well

Анагаахын Сургуульд Сэтгэц Судлалын

in psychiatry in medical school, but I was interested,

хичээлд би сайн байгаагүй ч

and I think this was seriously delusional.

энэ зарчим миний бодлоор ноцтой ухаан самуурлын илрэл.

(Laughter)

(Инээд)

Secondly, we told people

Үүнээс гадна хүмүүст

to go down in their basements

зоориндоо хоргодох

and build a fallout shelter.

байр барихыг зааж байв.

Maybe it would be a study when we weren't having an atomic war,

Байрыг дайн болоогүй үед бол уншлагын юм уу

or you could use it as a TV room, or, as many teenagers found out,

зурагт үзэх өрөө, эсвэл олон хүүхдүүдийн хувьд

a very, very safe place for a little privacy with your girlfriend.

найз охинтойгоо хоёулхнаа байх аюлгүй газраар ашиглаж болно.

And actually -- so there are multiple uses of the bomb shelters.

Хорогдох байрыг олон янзаар ашигдаж болдог байв.

Or you could buy a prefabricated bomb shelter

Хүсвэл үйлдвэрээс бэлэн хоргодох байр

that you could simply bury in the ground.

аваад, газар булсан ч болно.

Now, the bomb shelters at that point --

Тэр үеийн хоргодох байрнууд,

let's say you bought a prefab one -- it would be a few hundred dollars,

жишээ нь үйлдвэрээс хийсэн нь хэдэн зуун доллар байв.

maybe up to 500, if you got a fancy one.

Гоёыг нь авбал 500 орчим доллар.

Yet, what percentage of Americans

Тэгээд Америкуудын хэдэн хувь нь

do you think ever had a bomb shelter in their house?

гэртээ хоргодох байртай байв?

What percentage lived in a house with a bomb shelter?

Хэдэн хувь нь хоргодох газартай байранд амьдарч байв?

Less than two percent. About 1.4 percent

-2 ч хүрэхгүй хувь нь. Нийт хүн амын

of the population, as far as anyone knows,

1.4% л зоорио засах юм уу,

did anything,

хоргодох байр тусгайлан барьж

either making a space in their basement

байсан гэх тоо баримт байна.

or actually building a bomb shelter.

Хаа сайгүй байх иймэрхүү нийтийн барилгууд дээр

Many buildings, public buildings, around the country --

нийтийн аюулгүйн таних тэмдэг байдаг

this is New York City -- had these little civil defense signs,

байсан нь эдгээр барилгууд руу

and the idea was that you would

гамшгийн үед амжиж орж чадвал

run into one of these shelters and be safe

цөмийн зэвсгийн дайралтаас

from the nuclear weaponry.

мэнд гарна гэх ухуулга байсан.

And one of the greatest governmental delusions

Бүх цагийн засгийн газрын хамгийн том төөрөгдлүүдийн

of all time was something that happened

нэг нь Холбооны Гэнэтийн Зохион Байгуулах Агентлагийн

in the early days of

анхны төслүүдийн нэг болно.

the Federal Emergency Management Agency, FEMA, as we now know,

Катерина болоход ХГЗБА гэж

and are well aware of their behaviors from Katrina.

бид их сонсож байсан даа.

Here is their first big public

Энд анхны нийтийн ухуулга байна.

announcement.

Тэдний мэдүүлснээр бол...

They would propose --

Үнэндээ үүн дээр

actually there were about six volumes written on this --

6 боть мэдүүлэг гаргасан байдаг.

a crisis relocation plan

АНУ руу ЗХУ довтлохоор

that was dependent upon

төлөвлөөд 3-4 хоногийн сануулга өгсөн ба

the United States having three to four days warning

үүнтэй холбоотой гамшгийн нүүлгэн

that the Soviets were going to attack us.

шилжүүлэлт хийв.

So the goal was to evacuate the target cities.

Зорилго нь бай болох хотыг битүүмжлэх байлаа.

We would move people out of the target cities

Онилогдсон хотоос иргэдийг

into the countryside.

хөдөө суурингууд руу нүүлгэж эхлэв.

And I'm telling you, I actually testified at the Senate

Бидэнд 3-4 өдөр байгаа ба

about the absolute ludicrous idea

энэ хугацаанд бүгдийг нүүлгэн шилжүүлнэ гэсэн

that we would actually evacuate,

утгагүй бодлого ббарьж байсныг би

and actually have three or four days' warning.

өөрөө сенатын өмнө гэрчилж байсан юм.

It was just completely off the wall.

Энэ нь эцэст нь огт өөр зүйл болж таарсан юм.

Turns out that they had another idea

Иргэдэд энэ ажиллагаа

behind it, even though this was --

тэднийг хамгаалах зорилготой гэж хэлж байсан ч

they were telling the public it was to save us.

үүний нь ард огт өөр давхар санаа агуулагдаж байлаа.

The idea was that we would force the Soviets

Уг зорилго нь Зөвлөлтүүдийг байгаа өөрчлөхөд хүргэх.

to re-target their nuclear weapons -- very expensive --

Энэ нь өртөг их шаардах ба

and potentially double their arsenal,

цаашлаад нөөцөө нэмж, хуучин онилогдсон хотыг

to not only take out the original site,

хүмүүсийн шинээр нүүн очсон газартай хамт довтолвол

but take out sites where people were going.

тэдэнд их зардал учруулж чадна.

This was what apparently, as it turns out, was behind all this.

Энэ явуулгын цаад санаа нь энэ л байв.

It was just really, really frightening.

Үнэхээр цухалдам үнэн.

The main point here is we were dealing with

Хэлэх гэсэн гол санаа минь гэвэл

a complete disconnect from reality.

бид бодит байдлаас огт хөндий байсан л гээд байгаа юм.

The civil defense programs were disconnected

Нийтийг хамгаалах хөтөлбөрүүд нь

from the reality of what we'd see in all-out nuclear war.

цөмийн дайралт үед болж болох бодит байдлаас хөндий байв.

So organizations like Physicians for Social Responsibility,

1979 оны үед гарч ирсэн "Нийгмийн Үүрэгтэй Эмч нар" гэх мэтийн

around 1979, started saying this a lot publicly.

байгууллагууд үүнийг нийтэд ихээр ярьж эхэлсэн юм.

They would do a bombing run. They'd go to your city,

Тэд бөмбөгдөлтийн сургуулилт хийлгэж, хотуудаар

and they'd say, "Here's a map of your city.

айлчлан, "Энэ бол танай хотын зураг...

Here's what's going to happen if we get a nuclear hit."

...Цөмийн дайралтад өртвөл ийм юм болно" гэж ярьна.

So no possibility of medical response to,

Ямар ч боломжит эмнэлгийн тусламж гэж байхгүй,

or meaningful preparedness for

цөмийн дайралт гарвал бидэнд

all-out nuclear war.

ямар ч бэлтгэл байхгүй.

So we had to prevent nuclear war

Амьд үлдэхийг хүсэж л байгаа бол

if we expected to survive.

бид цөмийн дайралт болохоос л сэрэтжлэх хэрэгтэй.

This disconnect was never actually resolved.

Энэ үнэнээс хөндий байдал хэзээ ч бүрэн

And what happened was --

шийдвэрлэгдээгүй. Ингээд

when we get in to chapter two

1945 онд гараагаа эхэлсэн Цөмийн Эрин

of the nuclear threat era,

хоёр дахь үедээ орсон юм.

which started back in 1945.

Хоёр дахь үе нь 1991 онд эхэлнэ.

Chapter two starts in 1991.

ЗХУ задарч,

When the Soviet Union broke up,

АНУ-ын хамгийн том

we effectively lost that adversary

дайсан гэдэг нэртэй байхаа

as a potential attacker of the United States, for the most part.

ихэнх зүйл дээр больсон юм.

It's not completely gone. I'm going to come back to that.

Гэхдээ энэ нь бүр мөсөн алга болоогүй.

But from 1991

1991 оноос одоог хүрэхэд

through the present time,

2001 оны үйл явдлаас үндэслээд

emphasized by the attacks of 2001,

удаан үргэлжлэх цөмийн дайны оронд

the idea of an all-out nuclear war

цөмийн терроризмын дайралт

has diminished and the idea of a single event,

болж болзошгүй нь

act of nuclear terrorism

илүү тодорхой болсон юм.

is what we have instead.

Нөхцөл байдал их өөрчлөгдсөн ч

Although the scenario has changed

цөмийн дайн гэж юу болох

very considerably, the fact is

талаарх бидний ойлголтод

that we haven't changed our mental image

тийм ч их өөрчлөлт гараагүй байна.

of what a nuclear war means.

Энэ юу гэсэн үг болохыг

So I'm going to tell you what the implications of that are in just a second.

би одоохон ингээд хэлэмз.

So, what is a nuclear terror threat?

Тэгэхээр цөмийн аюулын заналхийлэл гэж юу вэ?

And there's four key ingredients to describing that.

Үүнийг тайлбарлахад хэрэгтэй 4 үндсэн ойлголт байна.

First thing is that the global nuclear weapons,

1д, дэлхийг хамарсан цөмийн зэвсгүүд,

in the stockpiles that I showed you in those original maps,

анхны зургууд дээр үзүүлсэн агуулхууд дахь

happen to be not uniformly secure.

цөмийн нөөцүүд бүгд нэгдсэн журмаар сайн хамгаалагдаагүй.

And it's particularly not secure

Хуучин ЗХУ, одоогийн ОХУ-д

in the former Soviet Union, now in Russia.

энэ нь ялангуяа хамгаалалт маш муутай.

There are many, many sites where warheads are stored

Зэвсгийн олон агуулхууд,

and, in fact, lots of sites where fissionable materials,

ялангуяа баяжуулсан уран, плутониум мэтийн

like highly enriched uranium and plutonium,

тэсрэгчийн олон агуулхууд ямар ч

are absolutely not safe.

харуул хамгаалалтгүй байсаар байгаа.

They're available to be bought, stolen, whatever.

Хулгайлахад, зарагдахад бэлхэн.

They're acquirable, let me put it that way.

Хэний ч хувьд хүрэхэд төвөггүй, чөлөөтэй.

From 1993 through 2006,

Олон Улсын Атомын Энергийн Агентлагийн

the International Atomic Energy Agency

мэдээлсэнээр 1993-2006 оны хооронд

documented 175 cases of nuclear theft,

175 удаагийн цөмийн хулгай бүртгэгдсэнээс

18 of which involved highly enriched uranium or plutonium,

18 нь цөмийн зэвсгийн гол орц болох

the key ingredients to make a nuclear weapon.

өндөр баяжуулсан уран, плутониум байсан байна.

The global stockpile of highly enriched uranium

Дэлхий дээрх өндөр баяжуулсан

is about 1,300, at the low end,

нийт ураны нөөц 1300-2100 тонн орчим гэгдэх

to about 2,100 metric tons.

ба үүний 100 мегатонн ТНТ-тэй тэнцэх хэмжээтэй нь

More than 100 megatons of this

Оросын ямар ч хараа хамгаалалтгүй

is stored in particularly insecure

агуулхуудад харъяалагдна.

Russian facilities.

10 килотонны бөмбөг бүтээхэд

How much of that do you think it would take

тэднээс ямар хэмжээтэйгээр шаардлагатай

to actually build a 10-kiloton bomb?

гэж бодож байна?

Well, you need about 75 pounds of it.

-34 орчим кг байхад хангалттай.

So, what I'd like to show you

Тэгэхээр одоо үзүүлэх зүйл бол

is

34 кг өндөр баяжуулсан ураныг

what it would take to hold 75 pounds

авч явахад юу шаардлагатай

of highly enriched uranium.

болох нь юм.

This is not a product placement. It's just --

Энэ сурталчилгаа биш шүү, зүгээр л...

in fact, if I was Coca Cola, I'd be pretty distressed about this --

Coca Cola-ынхан сандарч байгаа байх даа.

(Laughter)

(Инээд)

-- but

Ердөө

basically, this is it.

бол иймэрхүү хэмжээтэй л байхад хангалттай.

This is what you would need to steal or buy

Хирошима дээр унагаасан шиг

out of that 100-metric-ton stockpile

цөмийн бөмбөг бүтээхэд

that's relatively insecure

тэдгээр хараа хамгаалалтгүй агуулхуудаас

to create the type of bomb

хулгайлах юм уу авах хэрэгтэй

that was used in Hiroshima.

хэмжээ чинь ердөө л энэ.

Now you might want to look at plutonium

Бөмбөг бүтээхэд хэрэглэж болох өөр нэг

as another fissionable material that you might use in a bomb.

материал болох плутониумыг харуулъя.

That -- you'd need 10 to 13 pounds of plutonium.

4-6 кг плутониум шаардлагатай болно.

Now, plutonium, 10 to 13 pounds:

4-6 кг плутониум энэ байна.

this. This is enough plutonium

Нагасакитай тэнцэхүйц хэмжээний бөмбөг

to create a Nagasaki-size atomic weapon.

хийхэд энэ л хангалттай.

Now this situation, already I --

Ийм нөхцөл...

you know, I don't really like thinking about this,

Би ч гэсэн энэ талаар бодох их дургүй л дээ.

although somehow I got myself a job

Даанч энэ тухай бодохоос

where I have to think about it. So

зайлшгүй ажилтай болохоор.

the point is that we're very, very insecure

Гол санаа маань эдгээр материалыг харж хандах

in terms of developing this material.

тал дээр бид их баталгаа муутай цаг үед амьдарч байна.

The second thing is, what about the know-how?

2 дахь асуудал: Аргачлал.

And there's a lot of controversy about

Маргаантай нэг зүйл бол

whether terror organizations have the know-how

террорист бүлгүүдэд бөмбөг бүтээх шаардлагатай

to actually make a nuclear weapon.

арга технологи байгаа эсэх асуудал.

Well, there's a lot of know-how out there.

Арга технологи хаа сайгүй байгаа.

There's an unbelievable amount of know-how out there.

Итгэмээргүй их хэмжээний мэдээлэл ил байгаа.

There's detailed information on how to assemble

Хэсэг хэсгээрээ байгаа цөмийн бөмбөгийг

a nuclear weapon from parts.

хэрхэн угсрах мэдээлэл байна.

There's books about how to build a nuclear bomb.

Цөмийн бөмбөг хэрхэн бүтээх

There are plans for how to create a terror farm

тухай номнууд байна.

where you could actually manufacture and develop

Бүх хэсгүүдээ хийж угсрах

all the components and assemble it.

бүхэл бүтэн цөмийн суурин барих төсөл байна.

All of this information is relatively available.

Энэ бүх мэдээлэл олоход амархан.

If you have an undergraduate degree in physics,

Хэрвээ та Физикийн бакалавр зэрэгтэй л бол...

I would suggest --

Надад байхгүй л дээ,

although I don't, so maybe it's not even true --

тэгэхээр зэрэггүй ч байсан болох байх.

but something close to that would allow you,

Тэгэхдээ нэг тиймэрхүү боловсролтой байхад л

with the information that's currently available,

энэ бүх боломжит мэдээллээр

to actually build a nuclear weapon.

цөмийн бөмбөг бүтээж болно.

The third element of the nuclear terror threat

Цөмийн Терроризмын 3 дахь элемэнт нь

is that, who would actually do such a thing?

-Хэн ийм юм хийдэг байна аа?

Well, what we're seeing now is a level of terrorism

Өндөр зохион байгуулалттай

that involves individuals who are highly organized.

террорист бүлгүүд.

They are very dedicated and committed.

Тэд маш идэвхтэй ба яахаас ч буцахгүй.

They are stateless.

Тэдэнд харьяалал гэж байхгүй.

Somebody once said, Al Qaeda

Нэг хүний хэснээр Аль Кайда-д буцах хаяг

does not have a return address,

байхгүй. Тэд бидэн рүү цөмийн бөмбөгөөр

so if they attack us with a nuclear weapon,

довтоллоо гэхэд ямар хариуцлага тооцох юм,

what's the response, and to whom is the response?

хэнтэй хариуцлага тооцох юм?

And they're retaliation-proof.

Тэд бол хариуцлагаас ангид хүмүүс.

Since there is no real retribution possible

Үр дүн авч ирэхүйц хариуцлага гэж байхгүй.

that would make any difference,

Бидэнд гарз учруулахын төлөө

since there are people willing to actually give up their lives

өөрсдөө амиа ч өгөхөөс буцахгүй

in order to do a lot of damage to us,

хүмүүс байсаар байхад

it becomes apparent

тэр Баталгаат Тэнцүү Устгал

that the whole notion

хүчингүй гэдэг нь илхэн байна.

of this mutually assured destruction would not work.

Энэ бол Сулайман Абу Гайт.

Here is Sulaiman Abu Ghaith,

Сулайман Осама бин Ладений

and Sulaiman was a key lieutenant of Osama Bin Laden.

шадар туслах байсан.

He wrote many, many times statements to this effect:

Тэр энэ мэдэгдлийг олон удаа хийсэн:

"we have the right to kill four million Americans,

"Бидэнд 4 сая Америкуудыг хөнөөх эрх байгаа ба...

two million of whom should be children."

...тэдгээрээс 2 сая нь хүүхдүүд байх ёстой."

And we don't have to go overseas

Яагаад ч юм биднийг хорлохыг

to find people willing to do harm, for whatever their reasons.

хүсээд байгаа тэдгээр хүмүүсийг олохоор хилийн чанадад

McVeigh and Nichols, and the Oklahoma City attack

гарах ч хэрэггүй. МкВей, Николс гээд

in the 1990s

90-ээд оны Оклахомагийн хэргүүдээс

was a good example of homegrown terrorists.

дотоодын террористуудыг харж болно.

What if they had gotten their hands on a nuclear weapon?

Тэд цөмийн зэвсгэнд гараа дүрвэл яах вэ?

The fourth element

4 дэх асуудал гэвэл

is that the high-value U.S. targets

үнэ цэнэтэй америк байнууд

are accessible, soft and plentiful.

нээлттэй, амархан, бас хаа сайгүй.

This would be a talk for another day, but the level of the preparedness

Нэг бүрчлэн ярьвал өдрийн юм болох байх,

that the United States has achieved

тэгэхдээ 2001.9.11-ээс хойш Америкийн

since 9/11 of '01

авсан бэлэн байдал гэвэл

is unbelievably inadequate.

итгэмээргүй сул.

What you saw after Katrina

Катрина болоход харсан

is a very good indicator

байдал нь ямар нэг том дайралтад

of how little prepared the United States is

АНУ ямар бага бэлтгэлтэй

for any kind of major attack.

байдгийг тодоор харуулна.

Seven million ship cargo containers

Жил бүр 7 сая чингэлэгүүд

come into the United States every year.

усан замаар Америкт орж ирдэг.

Five to seven percent only are inspected --

5-7% нь л шалгалтаар ордог.

five to seven percent.

Тийм ээ, 5-7% нь л.

This is Alexander Lebed,

Энэ бол Александр Лебед,

who was a general that worked with Yeltsin,

Ельцинтэй хамт ажиллаж байсан генерал.

who talked about, and presented to Congress,

Лебед Оросууд энэ чимодантай бөмбөгнүүдийг

this idea that the Russians had developed --

бүтээсэн талаар Конгресст үзүүлж

these suitcase bombs. They were very low yield --

ярьсан. Тэд нь маш бага хүчтэй байсан л даа:

0.1 to one kiloton,

0.1-1 килотонн.

Hiroshima was around 13 kilotons --

Хирошима 13 килотонн байсан ч

but enough to do an unbelievable amount of damage.

асар их сүйтгэл учруулж чадсан.

And Lebed came to the United States

Лебед АНУ-д ирэх үедээ

and told us that many, many --

хэлэхдээ их хэмжээний,

more than 80 of the suitcase bombs

80-аас олон тооны чимоданууд

were actually not accountable.

ор сураггүй байгааг хэлсэн юм.

And they look like this. They're basically very simple arrangements.

Тэд нэг иймэрхүү харагдна, маш энгийнээр хийгдсэн.

You put the elements into a suitcase.

Хэсгүүдийг чимоданд багтаасан.

It becomes very portable.

Зөөж тээвэрлэхэд хялбар.

The suitcase can be conveniently dropped

Машиныхаа тээшинд л

in your trunk of your car.

хийгээд явчихна.

You take it wherever you want to take it, and you can detonate it.

Хаа хүссэн газраа зөөж аваачаад, дэлбэлж болно.

You don't want to build a suitcase bomb,

Чимодантай бөмбөг өөрөө бүтээх албагүй,

and you happen to get one of those insecure

бэлэн хийчихсэн цөмийн зэвсгүүдээс

nuclear warheads that exist.

авчихаж болно.

This is the size of

Энэ бол Хирошима дээр унагаасан

the "Little Boy" bomb that was dropped at Hiroshima.

"Бяцхан хүү" бөмбөгний хэмжээ.

It was 9.8 feet long,

Ойролцоогоор 3м урт,

weighed 8,800 pounds. You go down to

4000 орчим кг хүнд.

your local rent-a-truck

Чи очоод л машин түрээсэлдэг газраас

and for 50 bucks or so,

яг тохирсон ачааны машин аваад л

you rent a truck that's got the right capacity,

бөмбөгөө дотор нь ачаад

and you take your bomb,

хаашаа ч явсан бэлэн.

you put it in the truck and you're ready to go.

Ийм юм болж болох бүрэн боломжтой,

It could happen. But what it would mean and who would survive?

харин энэ яг юу гэсэн үг вэ, хэн амьд үлдэх вэ?

You can't get an exact number for that kind of probability,

Иймэрхүү зүйл дээр яг тодорхой тооны магадлал гаргаж чадахгүй.

but what I'm trying to say is that

Гэхдээ яг юу болдог талаар

we have all the elements of that happening.

нарийвчилсан үйл явдлын дүрслэл бидэнд байгаа.

Anybody who dismisses the thought

Цөмийн бөмбөг террорист ажиллагаанд

of a nuclear weapon

хэрэглэгдэж болох юм гэсэн санааг үл ойшоогчид

being used by a terrorist is kidding themselves.

зөвхөн өөрсдийгөө хуурч байгаа юм.

I think there's a lot of people in the intelligence community --

Нийгмийн боловсролтой бүлгүүдийн нилээдгүй

a lot of people who deal with this work in general

хувь нь, мөн иймэрхүү асуудалтай ерөнхийдөө холбоотой

think it's almost inevitable, unless we do certain things

байдаг хүмүүс бүгд л бид ямар нэг дорвитой алхам хийхгүй

to really try to defuse the risk,

бол эрт орой хэзээ нэг цагт ийм хэрэг болох нь

like better interdiction, better prevention,

гарцаагүй гэж үзэж байна. Хорио тогтоох хууль,

better fixing, you know, better screening

урьдчилан сэргийлэлт. Дотоод руу орж

of cargo containers that are coming into the country and so forth.

ирэх карго чингэлэгүүдийг хянан шалгахаас өгсүүлээд л.

There's a lot that can be done to make us a lot safer.

Аюулгүй байдлаа дээшлүүлэхэд бид олон зүйлийг хийж болно.

At this particular moment,

Хэзээ нэг өдөр аль нэг хотоо

we actually could end up

цөмийн бөмбөгөөр үнсэн товрого болохыг

seeing a nuclear detonation in one of our cities.

бид харахыг үгүйсгэхгүй.

I don't think we would see an all-out nuclear war

Хэдийгээр магадлалаас ор мөргүй арчигдаагүй ч гэл ээ

any time soon, although even that is not completely off the table.

ойрын хугацаанд нийтийг хамарсан цөмийн дайн бол

There's still enough nuclear weapons

миний бодлоор гарахгүй байх. Гэхдээ дэлхийг

in the arsenals of the superpowers

удаа дараа сөнөөсөн ч хүрэлцэхүйц

to destroy the Earth many, many times over.

их хэмжээний цөмийн бөмбөг их гүрнүүдийн

There are flash points in India and Pakistan,

зойронд байгааг санах хэрэгтэй. Энэтхэг,

in the Middle East, in North Korea,

Пакистан, Дундад Ази, Хойд Солонгос гээд

other places where the use of nuclear weapons,

хаа нэгтээх орон нутгийн цөмийн мөргөлдөөн

while initially locally,

даамжран даамжирсаар

could very rapidly

нийтийг хамарсан

go into a situation

Их Дайны хэмжээнд хүрэхэд болохгүй

where we'd be facing all-out nuclear war.

гэх газаргүй.

It's very unsettling.

Үнэхээр эвгүйрхмээр бодол.

Here we go. OK.

Тэгэхээр бид одоо буцаад

I'm back in my truck, and we drove over the Brooklyn Bridge.

ачааны машиндаа суугаад, Бруклин гүүр рүү явцгаая.

We're coming down,

Энд ирээд,

and we bring that truck

машинаа энд Санхүүгийн Дүүргийн

that you just saw

хаа нэгтээ тавьчихъя.

somewhere in here, in the Financial District.

Энэ бол 10 килотонн бөмбөг,

This is a 10-kiloton bomb,

Хирошима дээр унагааснаас

slightly smaller than was used

арай жижигхэн.

in Hiroshima. And I want to just conclude this

Энэ бүгдээ

by just giving you some information. I think --

та нарт хэрэглэхэд

"news you could use" kind of concept here.

ойрхон мэдээлэл өгснөөр өндөрлөе.

So, first of all, this would be horrific

Юуны түрүүнд энэ бүгд

beyond anything we can possibly imagine.

та бүгдийн хэний чинь ч төсөөлж чадахаас илүү аймшигтай байх болно.

This is the ultimate.

Энэ бол туйл нь байх болно.

And if you're in the half-mile radius

Хэрвээ хэн нэгэн бөмбөг унасан цэгээс

of where this bomb went off,

эргэн тойрон 1км-ийн радиуст байвал

you have a 90 percent chance of not making it.

амьд гарахгүй байх магадлал 90%.

If you're right where the bomb went off,

Хэрвээ хэн нэгэн яг бөмбөн унасан цэг дээр байж таарвал

you will be vaporized. And that's --

тэр хүн зүгээр ууршаад алга болно.

I'm just telling you, this is not good.

Нэг их гоё ч байхгүй л болов уу.

(Laughter)

(Инээд)

You assume that.

Та таасан л байх л даа.

Two-mile radius, you have a 50 percent chance

3 км зайд байгаа хүнд үхэх

of being killed,

50% найдлага байна.

and up to about eight miles away --

Газар дээрээ үхэх магадлалын тухай ярьж байна шүү.

now I'm talking about killed instantly --

10 км дотор байгаа хүнд бол

somewhere between a 10 and 20 percent

10-20% үхэх магадлалтай.

chance of getting killed.

Цөмийн дэлбэрэлтийн гол зүйл нь гэвэл

The thing about this is that

нэгд, яг төвдөө зуу зуун мянган хэмийн халуун,

the experience of the nuclear detonation is --

цаашлаад дулаан,

first of all, tens of millions of degrees Fahrenheit

хорт цацраг,

at the core here, where it goes off,

хүчтэй цохилтын хэлбэрээр

and an extraordinary amount of energy

асар их энерги ялгаруулна.

in the form of heat, acute radiation

Асар том хуйлрах салхи

and blast effects.

энэ шар зураасын доторх

An enormous hurricane-like wind,

бүх барилга байшинг бүхэлд нь

and destruction of buildings almost totally,

нураан сүйтгэнэ.

within this yellow circle here.

Энэ бүгдээ дүгнээд би

And what I'm going to focus on, as I come to conclusion here,

хэрвээ та тэнд байж

is that, what happens to you

таарвал танд юу болж болох дээр

if you're in here?

төвлөрч ярья.

Well, if we're talking about the old days

Дээр үе шиг цөмийн дайн байсан бол

of an all-out nuclear attack,

чи энд дээр яг л доор байгаа хүмүүсийн

you, up here,

адил үхсэн байна.

are as dead as the people here. So it was a moot point.

Гэхдээ дайн болох нь эргэлзээтэйг хэлсэн.

My point now, though, is that there is a lot

Гэхдээ та энэ дотор

that we could do for you who are in here,

эхний цохилтоос амьд гарсан бол

if you've survived the initial blast.

танд аврагдахын тулд хийж болох олон зүйл байна.

You have, when the blast goes off --

Цохилт өнгөрсний дараа...

and by the way, if it ever comes up, don't look at it.

Нээрээ цохилт руу харж хэрхэвч болохгүй гэдгийг

(Laughter)

хэлэхээ мартчихаж. (Инээд)

If you look at it, you're going to be blind,

Үүн рүү харвал та

either temporarily or permanently.

түр эсвэл бүр сохрох болно.

So if there's any way that you can avoid,

Тэгэхээр ямар ч хамаагүй аргаар зайлсхийх хэрэгтэй,

like, avert your eyes, that would be a good thing.

буруу тийшээ хардаг ч юм уу.

If you find yourself alive, but

Та цөмийн дэлбэрэлтийн тойрог дотор байгаад,

you're in the vicinity of a nuclear weapon,

дэлбэрэлтийн дараа та амьд сэрвэл

you have -- that's gone off --

дээш гарсан мөөгөн үүлнээс

you have 10 to 20 minutes, depending on the size

унах үхлийн дозатай цацраг буцаж унах

and exactly where it went off,

бүсээс зайлахад тань 10-20 минут байх болно.

to get out of the way before

Энэ хугацаа бөмбөгний том жижиг,

a lethal amount of radiation

дэлбэрэлтийн хол ойроос хамаарна.

comes straight down from the mushroom cloud that goes up.

Энэ 10-20 минутад

In that 10 to 15 minutes, all you have to do --

юу хийх хэрэгтэй вэ гэвэл

and I mean this seriously --

цохилтоос зайлж

is go about a mile

1.5 км хиртэй явах хэрэгтэй.

away from the blast.

Доош унах тоосон нурмыг би харуулъя.

And what happens is -- this is --

20 минутын дотор

I'm going to show you now some fallout plumes. Within 20 minutes,

энэ бүгд доош унана.

it comes straight down. Within 24 hours,

24 цагийн дотор

lethal radiation is going out with prevailing winds,

үхлийн дозатай цацраг хэлтэрхийнүүд

and it's mostly in this particular direction --

зонхилох салхины дагуу тарах болно.

it's going northeast.

Тарах магадлал өндөртэй зүг нь Зүүн-Хойд.

And if you're in this vicinity, you've got to get away.

Та энд нь байж таарвал түргэхэн шиг зайлах хэрэгтэй.

So you're feeling the wind --

Хэрвээ та салхи мэдэрвэл

and there's tremendous wind now

тэр салхитайгаа перпендикуляр чигтэй,

that you're going to be feeling -- and you want to go

харин голомт өмнө чинь байвал

perpendicular to the wind

салхиа сөрөөд гүйх хэрэгтэй.

[not upwind or downwind].

Тэндээс аль болох түргэхэн л

if you are in fact able to see where the blast was in front of you.

зайлах хэрэгтэй.

You've got to get out of there.

Хэрвээ гарч амжихгүй бол

If you don't get out of there, you're going to be exposed

та тун удахгүй үхлийн

to lethal radiation in very short order.

аюултай цацрагаар хордох болно.

If you can't get out of there,

Хэрвээ явах ямар ч арга байхгүй бол

we want you to go into a shelter and stay there.

хоргодох газар олоод, тэндээ үлдэх хэрэгтэй.

Now, in a shelter in an urban area means

Төв суурин газар зооринд бол

you have to be either in a basement as deep as possible,

аль болох гүнд,

or you have to be on a floor -- on a high floor --

эсвэл маш өндөр дөвхарт гарч болно.

if it's a ground burst explosion, which it would be,

9-өөс доош давхрууд нэрмэгдэж болох тул

higher than the ninth floor. So you have to be tenth floor or higher,

10 давхар эсвэл түүнээс өндөрт,

or in the basement.

эсвэл зооринд орох хэрэгтэй.

But basically, you've got to get out of town as quickly as possible.

Чадвал хотоос л хурдан гарахыг бод.

And if you do that,

Тэгэж л байж цөмийн дэлбэрэлтээс

you actually can survive a nuclear blast.

амьд гарч чадна.

Over the next few days to a week,

Үүнээс хэдэн өдрөөс долоо хоногийн турш

there will be a radiation cloud,

цацраг идэвхит үүл гарах болно.

again, going with the wind, and settling down

Үүлс салхинд туугдан, 25-30км зайг бүрхнэ.

for another 15 or 20 miles out --

Бидний жишээн дээр бол

in this case, over Long Island.

Лонг Айланд хүрнэ.

And if you're in the direct fallout zone here,

Хэрвээ та энэ бүсэд нь байвал

you really have to either be sheltered or you have to get out of there,

нэг бол оромжинд орох, эсвэл зайлж гарах хэрэгтэй.

and that's clear. But if you are sheltered,

Өөр арга үгүй. Оромж олж чадвал

you can actually survive.

амьд гарах боломж байна.

The difference between knowing information

Яг юу хийхээ мэдэх болон

of what you're going to do personally,

мэдэхгүй байхын ялгаа амийг чинь

and not knowing information, can save your life,

аврах болно.

and it could mean the difference between

500 000-700 000 нас барагсадын оронд

150,000 to 200,000 fatalities

150 000-200 000 нас барагсад

from something like this

ийм үйл явдлаас гарсан

and half a million to 700,000 fatalities.

байх болно гэсэн үг.

So, response planning in the twenty-first century

21-р зуунд хариу төлөвлөлт нь

is both possible and is essential.

боломжтой бөгөөд чухал.

But in 2008, there isn't one single American city

2008 оны байдлаар Америкт

that has done effective plans

цөмийн бөмбөгдөлттэй тэмцэх

to deal with a nuclear detonation disaster.

дорвитой төлөвлөгөөтэй ганц ч хот байхгүй байсан.

Part of the problem is that

Аюулгүйн төлөвлөгөө гаргадаг хүмүүс

the emergency planners themselves, personally,

өөрсдөө цөмийн дайралт гэсэн

are overwhelmed psychologically by the thought

бодлоос үхтлээ айгаад,

of nuclear catastrophe.

туйлдчихдаг.

They are paralyzed.

Бодохоос ч үс нь босно.

You say "nuclear" to them, and they're thinking,

Тэдэнд "Цөмийн" гэж цухуйлгавал л

"Oh my God, we're all gone. What's the point? It's futile."

"Бурхан минь. Бүгд устна. Яагаад ч нэмэргүй" гэнэ.

And we're trying to tell them, "It's not futile.

Харин бид энд яагаад ч нэмэргүй биш,

We can change the survival rates

зарим хар ухаанаар хийж болох зүйлсээр

by doing some commonsensical things."

амьд гарагсдын тоог нэмэгдүүлж болно гэх байна.

So the goal here is to minimize fatalities.

Зорилго гэвэл эндэгдлийг багасгах.

And I just want to leave you with the personal points

Энэ бүгдийн эцэст

that I think you might be interested in.

сонирхолтой байж магадгүй хэдэн зүйлсийг хэлье.

The key to surviving a nuclear blast

Цөмийн цохилтоос амьд гарах

is getting out,

алтан дүрэм нь үүнээс зайлах,

and not going into harm's way.

аюул руу гүйх биш.

That's basically all we're going to be talking about here.

Энэ л бидний ярих гол зүйл.

And the farther you are away in distance,

Анхдагч цохилтоос орон зайд

the longer it is in time

хол, цаг хугацаанд удаан

from the initial blast;

байх тусам

and the more separation between you

цацраг та хоёр хол тусгаарлагдсан

and the outside atmosphere, the better.

байх тусмаа сайн.

So separation -- hopefully with dirt or concrete,

Хөрсөн эсвэл цементэн

or being in a basement --

тусгаарлалт, эсвэл гүн зоорь.

distance and time is what will save you.

Орон зай ба урт хугацаа л амийг чинь аварна.

So here's what you do. First of all,

Бүгдийг нэг нэгтгээд хэлье.

as I said, don't stare at the light flash,

Нэгд, анивчих их гэрэл рүү бүү хар.

if you can. I don't know you could possibly resist doing that.

Ингэх нь амархан эсэхийг мэдэхгүй юм.

But let's assume, theoretically, you want to do that.

Гэхдээ онол ёсоор бол харж болохгүй.

You want to keep your mouth open, so your eardrums

Амаа онгорхой байлга. Ингэснээр цохилтын

don't burst from the pressures.

даралтаас хэнгэрэгээ авч үлднэ.

If you're very close to what happened, you actually do have to duck and cover,

Голомттой маш ойр байвал

like Bert told you, Bert the Turtle.

Берт яс мэлхий хэлсэн шиг

And you want to get under something so that you're not injured

нуугдаж бүрхэгдэх хэрэгтэй. Юман доор нуугдсанаар

or killed by objects, if that's at all possible.

даруулж үхэхээс сэргийлнэ.

You want to get away from the initial fallout mushroom cloud,

Дараах хэдэн минутад өмнө хэлснээр

I said, in just a few minutes.

анхдагч мөөгөн үүлнээс зайлж,

And shelter and place. You want to move [only]

хоргодох газар орох хэрэгтэй. Салхинаас зайлж

crosswind for 1.2 miles.

2 км хиртэй холдох хэрэгтэй.

You know, if you're out there and you see buildings horribly destroyed

Чи энд байлаа гэж бодвол, тэнд барилгууд аймшигтайгаар нурчихсан,

and down in that direction,

харин нөгөө талд арай бага байвал

less destroyed here,

чи голомт тэнд байж гэдгийг мэдэж

then you know that it was over there, the blast, and you're going this way,

байгаа, тиймээс тэр зүг рүү л лав гүйхгүй нь.

as long as you're going crosswise to the wind.

Салхиа сөрөөд тэндээс зугтах нь.

Once you're out and evacuating,

Тэндээс гараад, аюулгүй болонгуутаа

you want to keep as much of your skin,

ил арьс, ам хамраа бүтээх хэрэгтэй.

your mouth and nose covered, as long as that covering

Бүтээлэг чинь гэхдээ явахад чинь,

doesn't impede you moving and getting out of there.

хөдлөхөд чинь садаа болж болохгүй.

And finally, you want to get decontaminated as soon as possible.

Ингээд эцэст нь, чи цэвэрлэгдэх хэрэгтэй.

And if you're wearing clothing, you've taken off your clothing,

Өмсөж байсан хувцсаа тайлаад,

you're going to get showered down some place

нэг газар олж шүршүүрт ор.

and remove the radiation that would be --

Арьсан дээр байж магадгүй цацраг идэвхит

the radioactive material that might be on you.

хэлтэрхийнүүдийг унагаах хэрэгтэй.

And then you want to stay in shelter for 48 to 72 hours minimum,

Оромжиндоо 48-72 цаг орчим үлд.

but you're going to wait hopefully -- you'll have your little wind-up,

Магадгүй түлхүүрддэг, тоггүй

battery-less radio,

радиотой ч юм уу

and you'll be waiting for people to tell you

түүгээрээ гарахад аюулгүй гэж

when it's safe to go outside. That's what you need to do.

мэдээ автгаа хүлээх хэрэгтэй.

In conclusion,

Эцэст нь хэлэхэд,

nuclear war is less likely than before,

урьдын цагийг бодвол цөмийн дайн

but by no means out of the question, and it's not survivable.

болох магадлал бага ч, энэ нь

Nuclear terrorism is possible -- it may be probable --

огт боломжгүй эсвэл найдваргүй гэсэн үг биш.

but is survivable.

Цөмийн терроризм болж болно,

And this is Jack Geiger, who's one of the heroes

гэхдээ амьд үлдэх боломж бий. Энэ бол

of the U.S. public health community.

Жак Гейгел, АНУ-ын олон нийтийн эрүүлийг

And Jack said the only way to deal

хамгаалахын баатар.

with nuclear anything,

Гейгелийн хэлснээр бол дайн ч бай, терроризм ч бай

whether it's war or terrorism,

цөмийн аюулаас хамгаалах цор ганц арга нь

is abolition of nuclear weapons.

цөмийн зэвсгээс татгалзах явдал юм.

And you want something to work on once you've fixed global warming,

Энэ бол дэлхийн дулаарлын дараа тавигдах том асуудал.

I urge you to think about the fact that

Би таныг манай гариг дээрх

we have to do something about this

цөмийн зөвсгүүдийн тухай

unacceptable, inhumane

энэхүү хүлээн зөвшөөрөмгүй, хүнлэг бус

reality of nuclear weapons

баримтуудыг бодож үзэхийг

in our world.

уриалж байна.

Now, this is my favorite civil defense slide, and I --

Энэ миний дуртай нийтийг хамгаалалтын зураг..

(Laughter)

(Инээд)

-- I don't want to be indelicate, but

Би зохисгүй зан гаргах гээгүй шүү, гэхдээ

this --

за тэгээд ч

he's no longer in office. We don't really care, OK.

тэр одоо ерөнхийлөгч биш юм чинь. Ямар хамаатай юм.

This was sent to me by somebody

Үүнийг надад иргэний хамгаалахын

who is an aficionado of civil defense procedures,

нэг хорхойтон явуулсан юм.

but the fact of the matter is that

Гэхдээ үнэн гэвэл

America's gone through a very hard time.

Америк хүнд хэцүү үеүүдийг туулж өнөөг хүрсэн.

We've not been focused, we've not done what we had to do,

Бид хангалттай анхаарал хандуулаагүй,

and now we're facing the potential of

бид хэрэгтэй зүйлсийг хийгээгүй. Харин одоо бид

bad, hell on Earth.

Дэлхий дээрх тамын аюултай нүүр тулаад байна.

Thank you.

Баярлалаа.