Who built Great Zimbabwe? And why? - Breeanna Elliott

Ai đã sáng lập Vương quốc Đại Zimbabwe? Lý do là gì? - Breeanna Elliott

Translator: Lam Nguyen Reviewer: Thanh Trinh

Stretched across a tree-peppered expanse in southern Africa

Trải dài trên khắp một vùng rộng lớn của nam Phi

lies the magnificent ruins of Great Zimbabwe,

là những tàn tích đồ sộ của thành phố Zimbabwe vĩ đại,

a medieval stone city of astounding wealth and prestige.

một thành phố đá Trung cổ phồn thịnh đến kinh ngạc.

Located in the present-day country of Zimbabwe,

Tọa lạc tại đất nước Zimbabwe,

it's the sight of the largest known settlement ruins in Sub-Saharan Africa,

đây là khu di tích quy mô lớn bậc nhất ở trung và nam Phi

second on the continent only to the pyramids of Egypt.

và lớn thứ hai trên toàn châu lục, chỉ sau Kim tự tháp Ai Cập.

But the history of this city is shrouded in controversy,

Nhưng lịch sử về vùng đất này vẫn gây nhiều tranh cãi,

defined by decades of dispute about who built it and why.

kéo dài hàng thập kỷ xoay quanh việc ai đã xây nên nó và lí do là gì.

Its name comes from the Shona word madzimbabwe,

Tên thành phố bắt nguồn bằng từ "madzimbabwe" trong tiếng Shona,

meaning big house of stone

có nghĩa là ngôi nhà lớn bằng đá,

for its unscalable stone walls that reach heights of nearly ten meters

bởi những tảng đá khổng lồ để xây nhà có chiều cao lên tới mười mét

and run for a length of about 250 meters.

và chiều dài tới 250 mét.

For its grandeur and historical significance,

Chính vì sự kỳ vĩ cả về kích thước lẫn lịch sử,

it was named a UNESCO World Heritage site in 1986.

vào năm 1986, thành phố đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.

Back in the 14th and 15th centuries, it was a thriving city.

Vào thế kỷ 14 và 15, nơi đây là một đô thị thịnh vượng.

Spread across nearly eight square-kilometers,

Trải rộng trên diện tích gần 8 ki-lô-mét vuông,

Great Zimbabwe was defined by three main areas:

Zimbabwe Vĩ Đại nổi tiếng bởi ba khu vực:

the Hill Complex, where the king lived;

Cung điện trên đồi là nơi ở của vua;

the Great Enclosure, reserved for members of the royal family;

Cấm Cung là nơi ở của hoàng gia,

and the Valley Complex, where regular citizens lived.

và Khu thung lũng, là nơi ở của thường dân.

Rulers were both powerful economic and religious leaders for the region.

Những người đứng đầu có sức mạnh về cả kinh tế lẫn tôn giáo.

At its highest point,

Trong thời kỳ cực thịnh,

the city had a bustling urban population of 18,000 people

số dân trong thành lên đến 18.000 người,

and was one of the major African trade centers at the time.

là một trong số các trung tâm thương mại hàng đầu châu Phi thời bấy giờ.

What enabled this growth was Great Zimbabwe's influential role

Động lực khiến Đại Zimbabwe phát triển nhanh đến vậy

in an intercontinental trade network.

là nhờ một hệ thống giao thương xuyên lục địa.

Connected to several key city-states along the East African Swahili Coast,

Việc liên thông với các trung tâm kinh tế ở khu vực bờ biển Swahili phía đông Phi,

it was part of the larger Indian Ocean trade routes.

giúp nó trở thành một phần trong hệ thống vận tải hàng hoá xuyên Ấn Độ Dương.

The city generated its riches by controlling the sources and trade

Thành phố trở nên giàu có nhờ kiểm soát nguồn hàng và vận tải

of the most prized items:

của những mặt hàng giá trị nhất:

gold,

vàng,

ivory,

ngà voi,

and copper.

và đồng.

With this mercantile power, it was able to extend its sphere of influence

Bằng sức mạnh về thương mại, nó đã mở rộng tầm ảnh hưởng

across continents,

trên khắp các lục địa,

fostering a strong Arab and Indian trader presence throughout its zenith.

thiết lập quan hệ với người Ả-rập và Ấn Độ trong suốt quá trình phát triển.

Archaeologists have since pieced together the details of this history

Các nhà khảo cổ đã chắp nối các chi tiết về lịch sử nới đây

through artifacts discovered on site.

thông qua những hiện vật khai quật được.

There were pottery shards and glassworks from Asia,

Họ tìm thấy những mảnh gốm và kính vỡ từ châu Á,

as well as coins minted in the coastal trading city of Kilwa Kisiwani

những đồng tiền còn mới tại thành phố cảng Kilwa Kisiwani

over 1,500 miles away.

cách đó hơn 2.400 ki-lô-mét.

They also found soapstone bird figures,

Họ cũng tìm thấy các tượng hình chim bằng đá steatite,

which are thought to represent each of the city's rulers,

chúng biểu tượng cho những người cai trị thành phố;

and young calf bones, only unearthed near the royal residence,

và các mảnh xương mác được tìm thấy quanh khu vực sinh sống của Hoàng gia,

show how the diet of the elite differed from the general population.

thể hiện sự khác biệt trong chế độ ăn uống của quý tộc và thường dân.

These clues have also led to theories about the city's decline.

Đồng thời chúng còn là những manh mối về sự diệt vong của thành phố.

By the mid-15th century,

Tính đến thế kỷ 15,

the buildings at Great Zimbabwe were almost all that remained.

các công trình kiến trúc là những gì còn sót lại của Đại ZImbabwe.

Archaeological evidence points to overcrowding

Bằng chứng khảo cổ chỉ ra nguyên nhân do dân số đông

and sanitation issues as the cause,

và môi trường ô nhiễm,

compounded by soil depletion triggered by overuse.

cộng thêm sự canh tác quá mức dẫn đến thoái hoá đất.

Eventually, as crops withered and conditions in the city worsened,

Khi mất mùa xảy ra và điều kiện sống suy giảm,

the population of Great Zimbabwe is thought to have dispersed

dân cư thành phố được cho là đã di tản

and formed the nearby Mutapa and Torwa states.

và tập hợp tại khu vực Mutapa và Torwa gần đó.

Centuries later, a new phase of Great Zimbabwe's influence

Nhiều thế kỷ sau, tầm ảnh hưởng của Zimbabwe Vĩ Đại vẫn tiếp diễn

began to play out in the political realm

với các động cơ chính trị

as people debated who had built the famous city of stone.

khi người ta tranh cãi về việc ai đã xây nên thành phố đá này.

During the European colonization of Africa,

Trong quá trình thuộc địa hóa châu Phi của người châu Âu,

racist colonial officials claimed the ruins couldn't be of African origin.

họ khẳng định những phế tích đó không thể do người châu Phi xây dựng nên.

So, without a detailed written record on hand,

Vì không hề có bằng chứng trên giấy tờ,

they instead relied on myths to explain the magnificence of Great Zimbabwe.

họ đã dùng các câu chuyện thần thoại để giải thích sự kỳ vĩ của Đại Zimbabwe.

Some claimed it proved the Bible story of the Queen of Sheba

Một số nghĩ nó chứng thực cho câu chuyện trong Kinh Thánh,

who lived in a city of riches.

về hoàng hậu Sheba sống trong giàu sang.

Others argued it was built by the Ancient Greeks.

Số khác gcho rằng thành phố được xây nên bởi người Hy Lạp cổ đại.

Then, in the early 20th century after extensive excavation at the site,

Vào đầu thế kỷ 20, sau những đợt khai quật kỹ lưỡng,

the archaeologist David Randall-MacIver

nhà khảo cổ David Randall-MacIver

presented clear evidence that Great Zimbabwe

đưa ra các bằng chứng rõ ràng, thể hiện Đại Zimbabwe

was built by indigenous peoples.

được xây nên bởi chính cư dân bản địa.

Yet, at the time, the country's white minority colonial government

Tuy nhiên, vào thời bấy giờ, chính quyền thuộc địa của người da trắng

sought to discredit this theory because it challenged the legitimacy of their rule.

cố gắng chống lại điều đó, bởi lẽ chúng đã bác bỏ thứ "lẽ phải" của cuộc xâm lược.

In fact, the government actively encouraged historians

Thật ra, chính phủ thực dân đã khuyến khích các nhà sử học

to produce accounts that disputed the city's African origins.

tạo ra bằng chứng giả để bác bỏ nguồn gốc châu Phi của thành phố.

Over time, however, an overwhelming body of evidence mounted,

Tuy nhiên, theo thời gian, các bằng chứng có cơ sở đã áp đảo,

identifying Great Zimbabwe as an African city built by Africans.

để chứng minh rằng Zimbabwe Vĩ Đại được xây nên bởi người châu Phi.

During the 1960s and 70s,

Trong thập niên 60 và 70,

Great Zimbabwe became an important symbol for the African Nationalist movement

Đại Zimbabwe là một biểu tượng quan trọng của phong trào dân tộc tại châu Phi,

that was spreading across the continent.

lan rộng ra khắp châu lục.

Today, the ruins at Great Zimbabwe,

Ngày nay, di tích này,

alluded to on the Zimbabwean flag by a soapstone bird,

thể hiện trên quốc kỳ Zimbabwe bằng một bức tượng hình chim,

still stand as a source of national pride and cultural value.

và mãi là niềm tự hào quốc gia và một biểu tượng văn hoá quan trọng.