How North America got its shape - Peter J. Haproff

Çeviri: Gözde Alpçetin Gözden geçirme: Can Boysan

The geography of our planet is in flux.

Gezegenimizin coğrafyası sürekli değişir.

Each continent has ricocheted around the globe on one or more tectonic plates,

Her kıta, zamanla çarpıcı biçimde değişen

bir ya da birden fazla tektonik plaka üzerinde dünyada yer değiştirmiştir.

changing quite dramatically with time.

Today, we'll focus on North America

Bugün Kuzey Amerika'ya

and how its familiar landscape and features

ve onun bilindik manzarası ve özelliklerinin

emerged over hundreds of millions of years.

yüz milyonlarca yılda nasıl ortaya çıktığına odaklanacağız.

Our story begins about 750 million years ago.

Hikâyemiz yaklaşık 750 milyon yıl önce başlıyor.

As the super continent Rodinia becomes unstable,

Süper kıta Rodinya hareketli hale geldiğinde,

it rifts along what's now the west coast of North America

Panthalassa Okyanusunu oluşturmak üzere

günümüzde Kuzey Amerika'nın batı kıyısı olan bölgeden geçiyor.

to create the Panthalassa Ocean.

You're seeing an ancestral continent called Laurentia,

Laurentia adında eski bir kıta görüyorsunuz;

which grows over the next few hundred million years

ada zincirleri çarpıştıkça ve kara kütlesi eklendikçe

as island chains collide with it and add land mass.

sonraki birkaç yüz milyon yıl boyunca büyüyor.

We're now at 400 million years ago.

Şimdi de 400 milyon yıl öncesindeyiz.

Off today's east coast, the massive African plate inches westward,

Bugünün doğu kıyısında, devasa Afrika levhası batıya doğru kayıyor,

closing the ancient Iapetus Ocean.

eski Lapetus Okyanusu kapatıyor.

It finally collides with Laurentia at 250 million years

En sonunda 250 milyon yılında

to form another supercontinent Pangea.

diğer bir süper kıta Pangea'yı oluşturmak için Laurentia ile çarpışıyor.

The immense pressure causes faulting and folding,

Devasa baskı faylanmaya ve kıvrılmaya neden oluyor,

stacking up rock to form the Appalachian Mountains.

Apalaş Dağlarını oluşturmak için kayaları yığıyor.

Let's fast forward a bit.

Biraz ileriye saralım.

About 100 million years later, Pangea breaks apart,

100 milyon sene sonra Pangea ayrılıyor,

opening the Southern Atlantic Ocean

Kuzey Amerika levhası ve Afrika levhası arasında

between the new North American Plate and the African Plate.

Güney Atlantik Okyanusu'nu ortaya çıkarıyor.

We forge ahead,

İlerliyoruz

and now the eastward-moving Farallon Plate

ve şimdi de doğuya doğru hareket eden Farallon Levhası

converges with the present-day west coast.

günümüzün batı kıyısıyla birleşiyor.

The Farallon Plate's greater density makes it sink beneath North America.

Farallon Levhası'nın daha büyük yoğunluğu

Kuzey Amerika'nın altına kaymasına neden oluyor.

This is called subduction,

Buna yitim zonu deniyor

and it diffuses water into the magma-filled mantle.

ve suyu magma dolu mantoya karıştırıyor.

That lowers the magma's melting point

Bu, magmanın erime noktasını düşürüyor

and makes it rise into the overlying North American plate.

ve üzerini örten Kuzey Amerika levhasına doğru yükselmesine neden oluyor.

From a subterranean chamber, the magma travels upwards

Bir yeraltı odasından magma yukarıya doğru hareket ediyor

and erupts along a chain of volcanos.

ve bir dizi volkan boyunca patlıyor.

Magma still deep underground slowly cools,

Hala yerin derinliklerindeki magma ise yavaşça soğuyor,

crystallizing to form solid rock,

som kayaç üretmek için kristalleşiyor,

including the granite now found in Yosemite National Park

Yosemite Ulusal Parkı'nda ve Sierra Nevada Dağlarında

and the Sierra Nevada Mountains.

bulunan granit gibi.

We'll come back to that later.

Bu konuya daha sonra değineceğiz.

Now, it's 85 million years ago.

Şimdi 85 milyon yıl öncesindeyiz.

The Farallon Plate becomes less steep,

Farallon Levhası daha az dik oluyor,

causing volcanism to stretch eastward and eventually cease.

volkanizmanın doğuya doğru kaymasına ve en sonunda da durmasına neden oluyor.

As the Farallon Plate subducts,

Farallon Levhası'nda yitim zonu gerçekleştikçe

it compresses North America,

Kuzey Amerika'yı sıkıştırıyor,

thrusting up mountain ranges like the Rockies,

5 bin kilometreye kadar uzanan

which extend over 3,000 miles.

Rocky Dağları gibi sıradağları yukarı doğru itiyor.

Soon after, the Eurasian Plate rifts from North America,

Bir müddet sonra Avrasya Levhası Kuzey Amerika'dan ayrılıyor,

opening the North Atlantic Ocean.

Atlas Okyanusu'nu ortaya çıkarıyor.

We'll fast forward again.

Tekrar biraz ileriye saralım.

The Colorado Plateau now uplifts,

Şimdi de Colorado Platosu yükseliyor,

likely due to a combination of upward mantle flow

bu, muhtemelen yukarıya doğru yükselen bir manto akışı kombinasyonu

and a thickened North American Plate.

ve kalınlaşmış Kuzey Amerika levhası yüzünden meydana geliyor.

In future millennia, the Colorado River will eventually sculpt the plateau

Sonraki bin yıl içinde Colorado Nehri

en sonunda platoyu muhteşem Büyük Kanyon gibi şekillendirecek.

into the epic Grand Canyon.

30 million years ago, the majority of the Farallon Plate sinks into the mantle,

30 milyon yıl önce Farallon Levhası'nın çoğu mantoya gömülüyordu,

leaving behind only small corners still subducting.

geride sadece hâlâ yitim zonu gerçekleşen küçük köşeler bırakıyordu.

The Pacific and North American plates converge

Kuzey Amerika levhası ve Pasifik levhası yaklaşıyor

and a new boundary called the San Andreas Fault forms.

ve San Andreas Kırığı denen yeni bir sınır oluşuyor.

Here, North America moves to the south,

Burada, Kuzey Amerika güneye doğru hareket ediyor,

sliding against the Pacific Plate, which shifts to the north.

kuzeye doğru kayan Pasifik levhasına doğru kayıyor.

This plate boundary still exists today,

Bu levha sınırı günümüzde hâlâ var

and moves about 30 millimeters per year

ve her sene yaklaşık olarak 30 milimetre hareket ediyor,

capable of causing devastating earthquakes.

bu, yıkıcı depremlere neden olabilir.

The San Andreas also pulls apart western North America

San Andreas aynı zamanda geniş bir çöküntü kuşağı boyunca

across a wide rift zone.

Kuzey Amerika'nın batısını ayırır.

This extensional region is called the Basin and Range Province,

Bu gerilmeli bölgeye Basin ve Range Province denir,

and through uplift and erosion,

yükselme ve erozyon yoluyla

is responsible for exposing the once deep granite of Yosemite and the Sierra Nevada.

Yosemite ve Sierra Nevada'da bir zamanlar derinlerde bulunan graniti açığa çıkarır.

Another 15 million years off the clock,

Bir 15 milyon yıl daha geçiyor

and magma from the mantle burns a giant hole into western North America,

ve mantodaki magma Kuzey Amerika'nın batısında devasa bir yarık oluşturur,

periodically erupting onto the surface.

periyodik olarak yüzeye doğru püskürür.

Today, this hotspot feeds an active supervolcano

Günümüzde bu nokta, Yellowstone Millî Parkı'nın altındaki

beneath Yellowstone National Park.

aktif bir süper yanardağı besliyor.

It hasn't erupted in the last 174,000 years,

Son 174 bin yıldır patlamadı

but if it did,

ama eğer patlarsa

its sheer force could blanket most of the continent with ash

kuvveti, kıtanın çoğunu külle örtebilir,

that would blacken the skies and threaten humanity.

ki bu da gökyüzünü karartabilir ve insanlığı tehdit edebilir.

The Yellowstone supervolcano is just one reminder

Yellowstone süper yanardağı, Dünya'nın ayaklarımızın altında

that the Earth continues to seethe below our feet.

kaynamaya devam ettiğinin sadece bir hatırlatıcısı.

Its mobile plates put the planet in a state of constant flux.

Hareketli levhalar gezegeni sürekli bir değişim içine sokuyor.

In another few hundred million years,

Sonraki birkaç yüz milyon yıl içinde

who knows how the landscape of North America will have changed.

kim bilir Kuzey Amerika'nın tabiatı nasıl değişecek.

As the continent slowly morphs into something unfamiliar,

Kıta yavaşça bilinmedik bir şeye dönüştükçe

only geological time will tell.

bu sorunun cevabını sadece jeolojik zaman söyleyecek.