Why don't "tough" and "dough" rhyme? - Arika Okrent

Çeviri: Ahmet Ergün Gözden geçirme: Elif Usta

It was June 2010.

2010 yılının haziran ayıydı.

Inside the Scripps National Spelling Bee,

Scripps Ulusal Heceleme Yarışması’nda

contestants between 8- and 15-years-old wrestled words

8 ila 15 yaşındaki yarışmacılar,

like brachydactylous and leguleian.

“brachydactylous” ve “leguleian” gibi kelimelerle boğuşurlarken

Outside, a crowd protested the complexity of English spelling conventions.

dışarıda bir grup da İngilizcenin karmaşık yazım kurallarını protesto ediyordu.

Indeed, spelling reformers have been around for centuries,

Öyle ki yazım reformcuları yüzyıllardır İngilizce yazım kurallarının

advocating for overarching changes to make English spelling more intuitive.

sezilebilecek kolaylıkta olması için genel değişiklikler yapılmasını savunuyor.

The English language is chock-full of irregularities.

İngilizce, kuralsızlıklarla kaynayan bir dildir.

One commonly used example of this: take the “g-h” sound from “enough,”

Şu meşhur örneğe bir bakalım: “Enough” kelimesinden “g-h” sesini,

the “o” sound from “women,” and the “t-i” sound from “action,”

“women” kelimesinden “o” sesini ve “action” kelimesinden “t-i” sesini alıp

and you could argue that “g-h-o-t-i” spells “fish.”

“fish” kelimesini “g-h-o-t-i” şeklinde de yazabilirsiniz.

So, how did English get like this?

Peki İngilizce bu hale nasıl geldi?

English arose from old Germanic tribes that invaded the British Isles

İngilizce, 1500 yıldan daha fazla önce Britanya adalarını işgal eden

more than 1,500 years ago.

eski Cermen kavimlerinden doğdu.

Their languages coalesced and evolved into Old English.

Bu kavimlerin dilleri birleşip evrimleşti ve Eski İngilizce halini aldı.

When Roman missionaries arrived around 600 CE,

MS 600 yıllarında Romalı misyonerler bu topraklara gelince

they devised ways to write it down using the Latin alphabet,

bu dili yazıya dökmek için Latin alfabesini ve

supplementing it with some Germanic runes for sounds they didn’t have letters for.

karşılık bulamadıkları sesler için de runik harfleri kullandılar.

Then came the Norman invasion of 1066 when French speakers conquered England.

1066′daki Norman istilasında İngiltere, Fransızca konuşurlarınca fethedildi.

French became the language of authority and high society.

Fransızca otoritenin ve yüksek sosyetenin dili haline gelse de

But English remained the dominant spoken language.

İngilizce konuşulan başat dil olarak kaldı.

Over time, those descended from French speakers also became English speakers,

Zamanla Fransızca konuşurlarının torunları İngilizce konuşuru oldular

but some French words snuck into the language.

ancak bazı Fransızca sözcükler de İngilizceye girmişti.

Some English speakers were also familiar with Latin through the church

Bazı İngilizce konuşurları ise kilise ve resmi eğitimden dolayı

and formal education.

Latince ile haşır neşirdi.

By the mid-1400s, people were writing in English again—

1400′lerin ortasında insanlar yine İngilizce yazı yazıyordu

but it was unstandardized.

ama bu yazının bir standardı yoktu.

They used a mix of influences to determine word choice and spelling,

Kelime seçimlerini ve yazılışlarını belirlerken

including the French they knew, the Latin they studied,

zaten bildikleri Fransızcadan, öğrendikleri Latinceden

and the English they spoke.

ve konuştukları İngilizceden etkilenmişlerdi.

So, things were already pretty messy.

Haliyle işler oldukça karışıktı.

Then, in 1476, the printing press arrived in England.

Sonra 1476′da matbaa İngiltere’ye geldi.

Some of the people working the presses may have mainly spoken Flemish—

Matbaada çalışanların bazıları da İngilizceden ziyade

not English.

Flamanca konuşuyordu.

And they were given manuscripts that varied widely in their spelling.

Matbaacılara verilen el yazmalarındaki yazılışlar büyük değişkenlik gösteriyordu.

Without standardization, different writers went with various spellings

Bir standart olmadığından her yazar, kısmen kendi okumalarında rastladıkları

based in part on what they happened to encounter while reading.

örneklere dayanarak farklı yazılışlar kullanıyordu.

Many words had a multitude of spellings.

Çoğu kelimenin birçok farklı yazılış şekli vardı.

The word “dough,” for instance,

Örneğin “dough” kelimesi

used to be spelled in all these ways and was originally pronounced “dach.”

yukarıdaki şekillerde yazılabiliyordu ve asıl telaffuzu “dach” şeklindeydi.

The guttural Germanic sound it ended with was one the Latin alphabet didn’t cover.

Sonundaki gırtlaksı Cermen sesinin Latin alfabesinde karşılığı yoktu.

It eventually came to be represented with “g-h.”

Nihayetinde “g-h” şeklinde yazılır oldu.

But, for some “g-h” words,

Ancak İngilizce konuşurları

English speakers eventually dropped the guttural sound altogether;

“g-h” kelimelerinin bazılarından gırtlaksı sesi tamamen çıkardılar.

for others, they ended up pronouncing it as “f” instead,

Diğerlerinde ise bu sesi “f” şeklinde telaffuz etmeye başladılar,

as exemplified in “dough” versus “tough.”

haliyle “dough” ve “tough” farklı okunuyorlar.

Printing presses memorialized the spelling

Matbaa sayesinde

even though the pronunciation eventually changed.

sözcüklerin telaffuzu sonunda değişse de yazılışları hafızalara kazındı.

And this wasn’t just the case with “g-h.”

Bunun “g-h” dışında da örnekleri var.

Some letters in other words also fell silent:

Başka kelimelerdeki bazı harfler de okunmamaya başlandı.

words like knife, gnat, and wrong

“Knife,” “gnat,” ve “wrong” gibi kelimelerin yazılışları

all contain the vestiges of past pronunciations.

eski telaffuzlarından izler taşımakta.

But while the printing press was solidifying spellings,

Matbaa, yazılışları kağıda işlerken İngilizce de aynı zamanda

the English language was also undergoing what scholars call the Great Vowel Shift.

akademisyenlerce Büyük Ünlü Kayması diye anılan bir değişimden geçiyordu.

Between the 14th and 18th centuries,

14 ila 18. yüzyıllar arasında

the way English speakers pronounced many vowels changed significantly.

İngilizce konuşurlarının çoğu ünlü harfi telaffuzu oldukça değişti.

For instance, “bawt” became “boat.”

Örneğin “bawt,” “boat” halini aldı.

This displaced the word for “boot,”

Böylece eskiden “boat” diye okunan

which had up until then been pronounced “boat,”

“boot” kelimesinin yerini aldı.

and pushed it into the high “u” vowel position it maintains today.

“Boot” kelimesindeki ses de şu anki yüksek “u” ünlüsü oldu.

Words that already had this high “u” often became diphthongs,

Zaten bu yüksek “u” sesini içeren kelimeler de çoğunlukla

with two vowels in a single syllable.

iki ünlünün bir hecede bulunduğu “ikiz ünlü” halini aldılar.

So, “hus” became “house.”

Böylece “hus,” “house” haline geldi.

As with so many linguistic matters, there's no clear reason why this happened.

Dilbilimdeki birçok konuda olduğu gibi bu durumun tam nedeni bilinmiyor.

But it did.

Sadece bu değişimin olduğu biliniyor.

And how the vowel shift affected a word depended on various things,

Ünlü kaymasının bir sözcüğe etkisi, o sözcükteki diğer sesler dahil

including the other sounds in the word.

birçok unsura bağlıydı.

The word “tough” was once “tōh,” among other variations.

“Tough” kelimesinin eski okunuşlarından biri “tōh” idi.

“Through” was once “thruch” and “dough” “dah.”

“Through,” “thruch” diye okunurken “dough” da “dah” diye okunuyordu.

These words all started with different vowel sounds

Bu kelimelerdeki ünlü sesler başta birbirinden farklıydı,

that were then affected differently by the vowel shift.

sonra da ünlü kaymasıyla farklı dönüşümlerden geçtiler.

The “o-u” spelling they all adopted was a haphazardly applied French influence.

Bu sözcüklere rastgele uygulanan “o-u” yazımı ise Fransızcanın etkisiydi.

So, eventually they wound up with still distinct vowel sounds,

En sonunda bu sözcüklerdeki ünlü sesleri hâlâ farklı olsa da

but similar spellings that don’t really make much sense.

yazılışları mantıksız bir şekilde birbirine benzer hale geldi.

All this means English can be a difficult language

Bunlardan dolayı İngilizce, ana dili farklı olan insanlar için

for non-native speakers to learn.

öğrenmesi zor bir dil olabilir.

And it reveals the many ways history, in all its messiness,

Bu değişimler, tarihin tüm karmaşasıyla İngilizceyi nasıl etkilediğini

acted upon English, making it especially tough.

ve nasıl özellikle zorlaştırdığını da göstermektedir.