What on Earth is spin? - Brian Jones

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Çeviri: Senanur Çetgin Gözden geçirme: Eren Gokce

The next time you see a news report of a hurricane

Bir dahaki sefer hava durumunda,

evleri ve ağaçları yıkabilecek güçte bir kasırga

or a tropical storm

showing high winds battering trees and houses,

veya fırtına haberi gördüğünüzde,

ask yourself, "How did the wind get going so fast?"

''Rüzgâr nasıl bu kadar hızlı esiyor'' diye kendinize sorun.

Amazingly enough, this is a motion that started

Şaşırtıcı bir şekilde bu; 5 milyar yıl önce başlamış bir devinim.

more than five billion years ago.

But, to understand why, we need to understand spin.

Bunun neden ortaya çıktığını anlamak için ilk olarak dönmeyi anlamalıyız.

In physics, we talk about two types of motion.

Fizikte iki tip hareketten bahsederiz.

The first is straight-line motion.

Birincisi doğrusal harekettir.

You push on something, and it moves forward.

Bir şeyi itersiniz ve ileri gider.

The second type, spin, involves an object rotating,

İkinci tip, dönme ise; yuvarlanan veya kendi ekseni etrafında dönen

or turning on its axis in place.

bir cisimde görülür.

An object in straight-line motion will move forever

Doğrusal hareketteki bir cisim; altındaki zeminin sürtünmesi gibi

unless something,

like the friction of the ground beneath it,

onu yavaşlatıp durduracak bir şey olmadığı sürece,

causes it to slow down and stop.

sonsuza dek hareket edecektir.

The same thing happens when you get something spinning.

Dönen bir cisimde de aynı şey söz konusudur.

It will keep on spinning until something stops it.

Bir şey onu durdurana kadar dönmeye devam edecektir.

But the spin can speed up.

Fakat dönüş hızlanabilir.

If an ice skater is gliding across the ice

Eğer bir buz patencisi buzun üzerinde,

in straight-line motion and she pulls her arms in,

kolları içeride ve doğrusal bir şekilde kayarsa;

she keeps on gliding at the same speed.

aynı hızda kaymaya devam edecektir.

But if she is spinning on the ice

Fakat buzun üzerinde dönerken kollarını içeri çekerse

and she pulls her arms in,

you know what happens next.

daha sonra ne olacağını biliyorsunuz.

She spins faster.

Daha hızlı dönecektir.

This is called the conservation of angular momentum.

Bu durum; açısal momentum korunumu olarak adlandırılır.

Mathematically, angular momentum is a product of two numbers,

Matematiksel olarak açısal momentum, iki sayının çarpımıdır.

one that gives the spin rate

sayılardan biri dönüş oranını verirken;

and one that gives the distance of the mass from the axis.

diğer sayı, kütlenin eksene olan uzaklığını verir.

If something is freely spinning,

Eğer bir şey serbestçe dönüyorsa,

as one number gets bigger,

bir numara büyürken, diğeri küçülür.

the other gets smaller.

Arms closer, spin faster.

Kollar kapalı, daha hızlı dönüş.

Arms farther, spin slower.

Kollar açık, daha yavaş dönüş.

Spin causes other effects, too.

Dönme hareketinin, başka etkileri de vardır.

If you are riding on a spinning merry-go-round

Eğer bir atlıkarınca üzerindeyken, arkadaşınıza bir top fırlatırsanız

and you toss a ball to a friend,

it will appear to follow a curving path.

top kıvrılmamasına rağmen eğri bir yol izleyecektir.

It doesn't actually curve, though.

It really goes in a straight line.

Aslında top düz şekilde gitmiştir.

You were the one who was following a curving path,

Kıvrımlı yolda olan sizdiniz,

but, from your point of view,

fakat bakış açınızdan dolayı kıvrılan şey topmuş gibi göründü.

the ball appears to curve.

We call this the coriolis effect.

Buna Coriolis Etkisi diyoruz.

Oh, and you are riding on a speeding merry-go-round

Tam olarak şu anda, hızlanan bir atlıkarıncanın üzerindesiniz.

right now at this very moment.

We call it the Earth.

Bu atlıkarıncaya, Dünya adını veriyoruz.

The Earth spins on its axis once each day.

Dünya, her gün bir kez kendi etrafında dönüyor.

But why does the Earth spin?

Fakat dünya neden dönüyor?

Now, that's a story that starts billions of years ago.

Bu milyarlarca yıl önce başlayan bir hikâye.

A cloud of dust and gas that form

Bir toz bulutu ve gaz

the Sun and the Earth and the planets

Güneş, Dünya ve gezegenler, sen ve ben

and you and me

started to collapse as gravity pulled it all together.

yerçekiminin hepsini bir araya getirmesiyle çökmeye başladı.

Before it started to collapse,

Yığılmaya başlamadan önce, bu bulut çok ince bir dönüşe sahipti

this cloud had a very gentle spin.

And, as it collapsed,

ve bu bulut kolları kapalı kayan bir buz patencisi gibi

like that ice skater pulling her arms in,

the spin got faster and faster.

gittikçe daha hızlı döndü.

And everything that formed out of the cloud,

Bu buluttan meydana gelen her şey, Güneş ve Güneş'in etrafındaki gezegenler

the Sun

and the planets around the Sun

and the moons around the planets,

all inherited this spin.

ve aylar bu dönme hareketini devraldı.

And this inherited spin is what gives us night and day.

Bu miras kalan dönme hareketi bize günü ve geceyi veren şeydir.

And this day-night cycle is what drives our weather.

Ve bu gece-gündüz döngüsü hava durumumuzu yönetir.

The Earth is warm on the daytime side,

Dünya gündüzleri sıcakken, geceleri soğuktur

cool on the nighttime side,

and it's warmer at the equator than at the poles.

ve ekvator kutuplardan daha sıcaktır.

The differences in temperature

Bu hava sıcaklığı farkı hava basıncında farklılıklara yol açar

make differences in air pressure,

and the differences in air pressure

bu hava basıncındaki farklılıklar,

make air move.

They make the wind blow.

havayı hareket ettirerek rüzgâr estirir.

But, because the Earth spins,

Fakat dünya döndüğü için Kuzey Kutbu'nda hareket eden hava

the moving air curves to the right

in the Northern Hemisphere

because of the coriolis effect.

Coriolis Etkisi sebebiyle sağa doğru kıvrılır.

If there's a region of low pressure in the atmosphere,

Eğer atmosferde alçak basınçlı bir alan varsa

air is pushed toward it,

hava, kanalizasyona akan bir su gibi oraya doğru itilir.

like water going down a drain.

But the air curves to the right as it goes,

Fakat hava gittikçe sağa doğru eğimlenir

and this gives it a spin.

ve bu ona dönme hareketini verir.

With the dramatic low pressure in a storm,

Bir fırtınadaki ani alçak basınç ile

the air gets pulled in tighter and tighter,

hava gittikçe daha çok sıkıştırılır ve daha fazla hızlanır.

so it gets going faster and faster,

and this is how we get the high winds of a hurricane.

İşte bu durum, bir kasırganın nasıl ortaya çıktığını açıklar.

So, when you see a spinning storm on a weather report,

Hava durumlarında bir fırtına gördüğünüzde şöyle düşünün:

think about this:

The spin ultimately came from the spin of the Earth,

''Dönme hareketi Dünyanın dönüşünden geldi,

and the Earth's spin is a remnant,

ve bu dönüş bir kalıntı.''

a fossil relic,

Dünyayı bir kaç milyar yıl önce yaratan narin bir toz bulutunun

of the gentle spin of the cloud of dust and gas

ve sıkışmış bir gaz kütlesinin ortaya çıkarmış olduğu fosil bir kalıntı.

that collapsed to make the Earth

some five billion years ago.

You are watching something, the spin,

Çamurdan, taşlardan ve hatta dünyanın kendisinden daha yaşlı

that is older than dirt,

that's older than rocks,

dönen bir şeyi izliyorsunuz.

that's older than the Earth itself.