What on Earth is spin? - Brian Jones

Czym, na Boga, jest obrót? - Brian Jones

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Tłumaczenie: Monika Fołta Korekta: Rysia Wand

The next time you see a news report of a hurricane

Następnym razem, widząc w wiadomościach informację o huraganie

or a tropical storm

lub tropikalnej burzy,

showing high winds battering trees and houses,

pokazującą silne wiatry, które niszczą drzewa i domy,

ask yourself, "How did the wind get going so fast?"

zadaj sobie pytanie: "Jak wiatr może wiać tak szybko?"

Amazingly enough, this is a motion that started

Jest to ruch, który zaczął się

more than five billion years ago.

ponad pięć miliardów lat temu.

But, to understand why, we need to understand spin.

Ale żeby zrozumieć dlaczego, musimy zrozumieć ruch obrotowy.

In physics, we talk about two types of motion.

W fizyce mówimy o dwóch rodzajach ruchu.

The first is straight-line motion.

Pierwszy to ruch prostoliniowy.

You push on something, and it moves forward.

Wywieramy nacisk na obiekt i porusza się on w przód.

The second type, spin, involves an object rotating,

Drugi typ, obrotowy, wymaga wirującego obiektu,

or turning on its axis in place.

lub nieruchomego, który obraca się wokół własnej osi .

An object in straight-line motion will move forever

Obiekt wprawiony w ruch prostoliniowy, będzie poruszał się w nieskończoność,

unless something,

chyba że coś,

like the friction of the ground beneath it,

jak np. ruch płaszczyzny pod nim,

causes it to slow down and stop.

spowoduje, że zwolni i się zatrzyma.

The same thing happens when you get something spinning.

To samo dzieje się się, kiedy zaczynasz czymś kręcić.

It will keep on spinning until something stops it.

Będzie wirować dopóki nie zostanie zatrzymane.

But the spin can speed up.

Ale obroty mogą przyspieszyć.

If an ice skater is gliding across the ice

Jeśli łyżwiarka ślizga się po tafli lodu

in straight-line motion and she pulls her arms in,

ruchem prostoliniowym i ściągnie ramiona do siebie,

she keeps on gliding at the same speed.

będzie dalej ślizgać się z tą samą prędkością.

But if she is spinning on the ice

Ale jeśli wiruje na lodzie

and she pulls her arms in,

i ściągnie do siebie ramiona,

you know what happens next.

wiecie co się wydarzy.

She spins faster.

Wiruje szybciej.

This is called the conservation of angular momentum.

Nazywamy to zachowaniem momentu pędu.

Mathematically, angular momentum is a product of two numbers,

Matematycznie rzecz ujmując, moment pędu powstaje z dwóch wartości,

one that gives the spin rate

jedną z nich jest szybkość obrotu,

and one that gives the distance of the mass from the axis.

a drugą odległość masy od osi.

If something is freely spinning,

Jeżeli coś wiruje swobodnie,

as one number gets bigger,

im jedna wartość się zwiększa,

the other gets smaller.

tym druga maleje.

Arms closer, spin faster.

Ramiona bliżej, obrót szybszy.

Arms farther, spin slower.

Ramiona dalej, obrót wolniejszy.

Spin causes other effects, too.

Ruch obrotowy powoduje także inne efekty.

If you are riding on a spinning merry-go-round

Jeżeli jeździsz na karuzeli

and you toss a ball to a friend,

i rzucisz piłkę do kolegi,

it will appear to follow a curving path.

będzie się wydawało, że leci zakrzywionym torem.

It doesn't actually curve, though.

Tor wcale nie jest zakrzywiony.

It really goes in a straight line.

Tak naprawdę jest prostą linią.

You were the one who was following a curving path,

To ty poruszałeś się po zakrzywionym torze,

but, from your point of view,

ale z twojego punktu widzenia,

the ball appears to curve.

to piłka wydaje się zakręcać.

We call this the coriolis effect.

Nazywamy to efektem Coriolisa.

Oh, and you are riding on a speeding merry-go-round

Kręcisz się na rozpędzonej karuzeli

right now at this very moment.

właśnie teraz.

We call it the Earth.

Nazywamy ją Ziemią.

The Earth spins on its axis once each day.

Ziemia każdego dnia obraca się wokół własnej osi.

But why does the Earth spin?

Ale dlaczego Ziemia się kręci?

Now, that's a story that starts billions of years ago.

Ta historia zaczyna się miliardy lat temu.

A cloud of dust and gas that form

Chmura pyłu i gazu, która uformowała

the Sun and the Earth and the planets

słońce i Ziemię i planety

and you and me

i ciebie i mnie, zaczęła się łączyć

started to collapse as gravity pulled it all together.

pod wpływem ściągającej wszystko grawitacji.

Before it started to collapse,

Zanim zaczęła się łączyć

this cloud had a very gentle spin.

chmura bardzo delikatnie się obracała.

And, as it collapsed,

A kiedy się połączyła

like that ice skater pulling her arms in,

tak jak ta łyżwiarka ściągająca do siebie ramiona,

the spin got faster and faster.

obrót stawał się coraz szybszy.

And everything that formed out of the cloud,

Wszystko, co uformowało się z tej chmury,

the Sun

słońce

and the planets around the Sun

i planety wokół słońca

and the moons around the planets,

i księżyce wokół planet,

all inherited this spin.

wszystkie dostały w spadku ruch obrotowy.

And this inherited spin is what gives us night and day.

Ten odziedziczony obrót daje nam noc i dzień.

And this day-night cycle is what drives our weather.

A ten cykl dnia i nocy steruje pogodą.

The Earth is warm on the daytime side,

Ziemia jest ciepła po stronie dnia,

cool on the nighttime side,

chłodna po stronie z nocą,

and it's warmer at the equator than at the poles.

cieplej jest na równiku niż na biegunach.

The differences in temperature

Różnica temperatur

make differences in air pressure,

powoduje zmiany w ciśnieniu powietrza,

and the differences in air pressure

a zmiany w ciśnieniu powietrza

make air move.

poruszają powietrze.

They make the wind blow.

Sprawiają, że wieje wiatr.

But, because the Earth spins,

Ale ponieważ Ziemia się obraca,

the moving air curves to the right

poruszające się powietrze zakręca w prawo

in the Northern Hemisphere

na półkuli północnej

because of the coriolis effect.

z powodu efektu Coriolisa.

If there's a region of low pressure in the atmosphere,

Jeżeli w atmosferze jest obszar niskiego ciśnienia,

air is pushed toward it,

powietrze jest wypychane w tym kierunku,

like water going down a drain.

jak woda spływająca do kratki ściekowej.

But the air curves to the right as it goes,

Ale powietrze w ruchu skręca w prawo,

and this gives it a spin.

przez co zaczyna się obracać.

With the dramatic low pressure in a storm,

Przy bardzo niskim ciśnieniu podczas burzy

the air gets pulled in tighter and tighter,

powietrze jest ściskane coraz ciaśniej,

so it gets going faster and faster,

więc zaczyna się poruszać coraz szybciej.

and this is how we get the high winds of a hurricane.

Tak właśnie otrzymujemy silne wiatry huraganu.

So, when you see a spinning storm on a weather report,

Kiedy zobaczysz wirującą burzę w prognozie pogody,

think about this:

pomyśl o tym.

The spin ultimately came from the spin of the Earth,

Ten ruch obrotowy wziął się z ruchu obrotowego Ziemi,

and the Earth's spin is a remnant,

a ruch obrotowy Ziemi jest pozostałością,

a fossil relic,

skamieliną,

of the gentle spin of the cloud of dust and gas

delikatnego ruchu obrotowego chmury pyłu i gazu,

that collapsed to make the Earth

który scalił się, żeby powstała Ziemia

some five billion years ago.

około pięć miliardów lat temu.

You are watching something, the spin,

Widzicie coś, ruch obrotowy,

that is older than dirt,

który jest starszy niż gleba,

that's older than rocks,

starszy niż skały,

that's older than the Earth itself.

starszy nawet od samej Ziemi.