Why Shakespeare loved iambic pentameter - David T. Freeman and Gregory Taylor

Dlaczego Szekspir uwielbiał pentametr jambiczny? - David T. Freeman i Gregory Taylor

Tłumaczenie: Michal Czapelka Korekta: Magda Komorowska

To someone first encountering the works of William Shakespeare,

Gdy po raz pierwszy czytamy dzieła Williama Szekspira,

the language may seem strange.

ich język może wydawać nam się dziwny.

But there is a secret to appreciating it.

Ale odkrycie pewnego sekretu pozwala docenić je w pełni.

Although he was famous for his plays, Shakespeare was first and foremost a poet.

Mimo że Szekspir zasłynął jako dramaturg, był on przede wszystkim poetą.

One of the most important things in Shakespeare's language

Jedną z najważniejszych rzeczy w jego języku jest akcent.

is his use of stress.

Not that kind of stress,

To znaczy sposób,

but the way we emphasize certain syllables in words more than others.

w jaki podkreślamy niektóre sylaby w słowach.

We're so used to doing this that we may not notice it at first.

Akcentowanie jest tak naturalne, że normalnie nawet go nie zauważamy.

But if you say the word slowly, you can easily identify them.

Jednak wymawiając słowa powoli, łatwo dostrzeżemy, gdzie pada akcent.

Playwright, computer, telephone.

Dramaturg, komputer, telefon.

Poets are very aware of these stresses,

Poeci są szczególnie wyczuleni na akcenty,

having long experimented with the number

jako że stale eksperymentują

and order of stressed and unstressed syllables,

z liczbą i kolejnością sylab akcentowanych i nieakcentowanych.

and combined them in different ways to create rhythm in their poems.

Łączą je na różne sposoby, tworząc rytm swoich wierszy.

Like songwriters,

Podobnie jak autorzy piosenek

poets often express their ideas through a recognizable repetition of these rhythms

poeci często wyrażają swoje myśli poprzez rytmiczne powtórzenia,

czyli metrum wiersza.

or poetic meter.

And like music,

I jak w muzyce,

poetry has its own set of terms for describing this.

w poezji też istnieją terminy opisujące to zjawisko.

In a line of verse,

W linijce wiersza

a foot is a certain number of stressed and unstressed syllables

stopa to zbiór sylab akcentowanych i nieakcentowanych,

które tworzą odrębną część.

forming a distinct unit,

Tak jak w muzyce takt składa się z danej liczby jednostek rytmicznych.

just as a musical measure consists of a certain number of beats.

One line of verse is usually made up of several feet.

Jeden wers wiersza zwykle zawiera kilka takich stóp.

For example, a dactyl is a metrical foot of three syllables

Na przykład daktyl to stopa metryczna zawierająca trzy sylaby,

with the first stressed, and the second and third unstressed.

z których pierwsza jest akcentowana, a druga i trzecia nieakcentowane.

Dactyls can create lines that move swiftly and gather force,

Tworzą one wersy dynamiczne budujące napięcie.

as in Robert Browning's poem, "The Lost Leader."

Przykład: wiersz R. Browninga, "Stracony przywódca".

"Just for a handful of silver he left us. Just for a rib and to stick in his coat."

"Dla garści srebra zostawił nas. Dla wstęgi przy płaszczu zostawił nas".

Another kind of foot is the two-syllable long trochee,

Innym rodzajem stopy jest dwusylabowy trochej.

Sylaba akcentowana znajduje się przed nieakcentowaną.

a stressed syllable followed by an unstressed one.

The trochees in these lines from Shakespeare's "Macbeth"

W następującym fragmencie "Makbeta"

lend an ominous and spooky tone to the witches' chant.

trocheje nadają pieśni wiedźm złowieszczy i upiorny ton.

"Double, double, toil and trouble; fire burn and cauldron bubble."

"Dalej! żwawo! hasa! hej! Buchaj, ogniu! kotle, wrzej!".

But with Shakespeare, it's all about the iamb.

Jednak u Szekspira najważniejszy jest jamb.

This two-syllable foot is like a reverse trochee,

Ta dwusylabowa stopa jest jak odwrócony trochej,

so the first syllable is unstressed and the second is stressed, as in,

więc akcent pada na drugą sylabę, jak w słynnym:

"Być albo nie być".

"To be, or not to be."

Ulubionym metrum Szekspira był pentametr jambiczny,

Shakespeare's favorite meter, in particular, was iambic pentameter,

where each line of verse is made up of five two-syllable iambs,

w którym każdy wers składa się z pięciu dwusylabowych jambów,

for a total of ten syllables.

dających w sumie dziesięć sylab.

And it's used for many of Shakespeare's most famous lines:

Wiele słynnych wersów Szekspira powstało w tym metrum:

"Shall I compare thee to a summer's day?"

"Mam cię porównać do letniego dnia?".

"Arise fair sun, and kill the envious moon."

"Wstań, uczciwe słońce, i zabij zazdrosny księżyc".

Notice how the iambs cut across both punctuation and word separation.

Jamby przecinają granice słów i znaki interpunkcyjne.

Meter is all about sound, not spelling.

W metrum liczy brzmienie, a nie pisownia.

Iambic pentameter may sound technical,

Termin "pentametr jambiczny" może brzmi naukowo,

but there's an easy way to remember what it means.

ale łatwo można zapamiętać, co oznacza.

The word iamb is pronounced just like the phrase, "I am."

Angielskie "iamb" wymawia się jak "I am" [jestem].

Now, let's expand that to a sentence

Możemy dopisać do tego resztę zdania,

that just happens to be in iambic pentameter.

które w języku angielskim tworzy pentametr jambiczny.

"I am a pirate with a wooden leg."

"Jestem piratem z drewnianą nogą".

The pirate can only walk in iambs,

Pirat ten może poruszać się tylko jambami,

a living reminder of Shakespeare's favorite meter.

jest żywym odzwierciedleniem ulubionego metrum Szekspira.

Iambic pentameter is when he takes ten steps.

Każde dziesięć kroków pirata tworzy pentametr jambiczny.

Nasz pirat pomoże nam też zapamiętać, jak właściwie oznaczać pentametr.

Our pirate friend can even help us remember how to properly mark it

if we image the footprints he leaves walking along a deserted island beach:

Wyobraźmy sobie ślady, jakie zostawia, spacerując po plaży bezludnej wyspy.

A curve for unstressed syllables, and a shoe outline for stressed ones.

Łuk dla sylaby nieakcentowanej i odcisk buta dla akcentowanej.

"If music be the food of love, play on."

"Miłość, podobno, muzyką się żywi, grajcie więc dalej!".

Of course, most lines of Shakespeare's plays

Oczywiście większość sztuk Szekspira

are written in regular prose.

napisana jest prozą.

But if you read carefully,

Jednak czytając uważnie, zauważamy,

you'll notice that Shakespeare's characters turn to poetry,

że jego postacie mówią wierszem,

a w szczególności pentametrem jambicznym,

and iambic pentameter in particular,

for many of the same reasons that we look to poetry in our own lives.

w podobnych chwilach, w których i my zwracamy się w życiu w stronę poezji.

Feeling passionate, introspective, or momentous.

W momentach uniesień, zadumy i doniosłych chwilach.

Whether it's Hamlet pondering his existence,

Czy to Hamlet snujący refleksje o swojej egzystencji,

or Romeo professing his love,

czy wyznający miłość Romeo.

Wszyscy używają pentametru jambicznego, gdy mówią o uczuciach

the characters switch to iambic pentameter when speaking about their emotions

and their place in the world.

i swoim miejscu na świecie.

Which leaves just one last question.

Pozostaje tylko jedno pytanie.

Why did Shakespeare choose iambic pentameter for these moments,

Dlaczego w takich scenach Szekspir wybierał pentametr jambiczny,

rather than, say, trochaic hexameter or dactylic tetrameter?

a nie heksametr trochejowy czy tetrametr daktyliczny?

It's been said that iambic pentameter was easy for his actors to memorize

Jego aktorom łatwo było zapamiętywać pentametr jambiczny

and for the audience to understand

a widzom ułatwiał odbiór,

because it's naturally suited to the English language.

ponieważ pasuje naturalnie do języka angielskiego.

Ale mógł istnieć też inny powód.

But there might be another reason.

The next time you're in a heightened emotional situation,

Gdy następnym razem poczujesz silny napływ emocji,

like the ones that make Shakespeare's characters burst into verse,

jak w sytuacjach, w których postacie Szekspira zaczynają mówić wierszem,

put your hand over the left side of your chest.

przyłóż rękę do lewej piersi.

What do you feel?

Co czujesz?

To twoje serce wybija jamby.

That's your heart beating in iambs.

Da duhm, da duhm, da duhm, da duhm, da duhm.

Ta dam, ta dam, ta dam, ta dam, ta dam.

Najbardziej poetyckie wersy Szekspira dotyczą nie tylko spraw serca.

Shakespeare's most poetic lines don't just talk about matters of the heart.

They follow its rhythm.

Dopasowują się też do jego rytmu.