An economic case for protecting the planet | Naoko Ishii

Translator: Gia Bảo Nguyễn Reviewer: Duy Le

Chào buổi tối, mọi người.

Tôi đến từ Nhật Bản,

nên tôi sẽ bắt đầu với 1 câu chuyện về 1 làng chày ở Nhật.

Good evening, everyone.

I am from Japan,

trong quá khứ, mọi ngư dân đều bị cám dỗ bởi việc bắt nhiều cá nhất có thể,

so I'd like to start with a story about Japanese fishing villages.

nhưng nếu ai cũng làm vậy,

In the past, every fisherman was tempted to catch as many as fish as possible,

thì lũ cá, nguồn tài nguyên chung của cả 1 cộng đồng, rồi sẽ mất hết.

but if everybody did that,

kết quả là ai cũng trở nên khốn đốn và nghèo đói.

the fish, common shared resource in the community, would disappear.

Điều này xảy ra trong 1 số trường hợp,

The result would be hardship and poverty for everyone.

nhưng không xảy ra ở vài trường hợp khác.

This happened in some cases,

Trong những cộng đồng đó,

người ngư dân thường truyền tai nhau 1 thứ luật ngầm

but it did not happen in other cases.

rằng cũng nên hạn chế chút đỉnh để tránh việc bắt cá quá độ.

In these communities,

the fishermen developed a kind of social contract

Những ngư dân sẽ để mắt lẫn nhau.

that told each one of them to hold back a bit to prevent overfishing.

Sẽ có hình phạt nếu bạn bị bắt quả tang là gian lận.

The fisherman would keep an eye on each other.

Mãi tới khi luật ngầm đó mang đến lợi ích rõ ràng cho tất cả mọi người,

There would be a penalty if you were caught cheating.

những ý định gian lận mới suy giảm một cách đáng kể.

But once the benefit of a social contract became clear to everyone,

Chúng ta có thể thấy chuyện tương tự ở nhiều nơi khác trên thế giới

the incentive to cheat dramatically dropped.

Đó cũng là cách mà những dân làng ở Châu Âu thời trung cổ

quản lí những khu đồng cỏ và rừng rậm.

We find the same story around the world.

Đó cũng là cách mà các cộng đồng ở Châu Á quản lí nguồn nước,

This is how villagers in medieval Europe

managed pasture and forests.

và là cách mà những người bản địa ở Amazon kiểm soát sự sống hoang dã.

This is how communities in Asia managed water,

Những cộng đồng này nhận ra họ phải phụ thuộc nguồn tài nguyên chung, có hạn kia.

and this is how indigenous peoples in the Amazon managed wildlife.

Họ phát triển các bộ luật và thực nghiệm cách để quản lí nguồn tài nguyên này,

These communities realized they relied on a finite, shared resource.

và họ thay đổi hành vi của mình

They developed rules and practices on how to manage those resources,

nhờ đó họ mới có thể tiếp tục trông cậy vào những tài nguyên ấy trong tương lai

and they changed their behavior

bằng cách không bắt cá quá độ,

so that they could continue to rely on those shared resources tomorrow

không chăn thả bừa bãi,

không gây ô nhiễm hay làm cạn kiệt nguồn nước ngày nay.

by not overfishing,

Đây là chuyện hay thấy về những tài nguyên chung,

not overgrazing,

not polluting or depleting water streams today.

và cũng là cách để tránh sự ỷ lại vào những tài nguyên chung ấy.

This is a story of the commons,

Nhưng đây cũng là câu chuyện của cả nền kinh tế

and also how to avoid the so-called tragedy of the commons.

đa phần là kinh tế địa phương,

Nơi mà mọi người đều có sự phụ thuộc rất lớn lẫn nhau.

But this is also a story of an economy

that was mainly local,

Nền kinh tế của chúng ta đã không còn ở mức địa phương.

where everybody had a very strong sense of belonging.

Khi chúng ta thoát ra khỏi nền kinh tế địa phương,

chúng ta bắt đầu mất dần kết nối với nguồn tài nguyên chung.

Our economies are no longer local.

When we moved away from being local,

Chúng ta đã thực hiện các mục tiêu kinh tế,

we started to lose our connection to the commons.

các mục tiêu và hệ thống ở mức địa phương,

nhưng chúng ta lại quên đi trách nhiệm chăm sóc cho nguồn tài nguyên chung.

We carried economic objectives, goals and systems beyond the local,

Để rồi các đại dương, khu rừng,

but we did not carry the notion of taking care of the commons.

từng rất gần gũi với chúng ta như những người dân bản địa

đã vì thế mà bỏ chúng ta đi.

So our oceans, forests,

once very close to us as our local commons,

Ngày nay, ta đã bơm hàng tỉ tấn khí nhà kính lên bầu trời,

moved very far away from us.

chúng ta còn đổ nhựa, phân bón và chất thải công nghiệp

So today, we pump millions of tons of greenhouse gases into the air,

lên các sông hồ và đại dương,

và ta còn đốn mất những khu rừng vốn để hấp thụ C02.

we dump plastics, fertilizers and industrial waste

Chúng ta khiến cho hệ sinh thái hoang dã càng ngày càng mỏng manh.

into the rivers and oceans,

and we cut down forests that absorb CO2.

Ta dường như đã hoàn toàn quên mất

We make the wild biodiversity much more fragile.

rằng có 1 thứ gọi là tài sản toàn cầu:

không khí, nước, rừng và hệ sinh thái.

We seem to have totally forgotten

that there is such a thing as global commons:

Giờ đây, bằng khoa học hiện đại

air, water, forests and biodiversity.

ta đã luôn được nhắc về tầm quan trọng của những tài sản toàn cầu.

Now, it is modern science

Vào năm 2009, một nhóm các nhà khoa học đã đề xuất

that reminds us how vital the global commons are.

cách đánh giá độ hồi phục của những tài sản toàn cầu.

In 2009, a group of scientists proposed

Họ đã xác định 9 ranh giới của hành tinh ảnh hưởng tới sự sống còn của chúng ta

how to assess the health of the global commons.

rồi họ tính toán xem ta đã đi được bao xa

They defined nine planetary boundaries vital to our survival,

trước khi ta vượt qua những điểm và ngưỡng giới hạn

then they measured how far we could go

Điều đó sẽ khiến ta nhận lấy những hậu quả không thể đảo ngược

hay thậm chí là những thảm họa tàn khốc.

before we cross over the tipping points or thresholds

that would lead us to the irreversible or even catastrophic change.

Đây là nơi chúng ta sống vào những năm 1950.

Chúng ta vẫn giữ được sự an toàn ngoài không gian rộng lớn,

This is where we were in the 1950s.

đánh dấu bởi một đường màu xanh lá.

We broadly remained within safe operating space,

Giờ hãy nhìn qua nơi ta đang sống bây giờ.

marked by the green line.

Chúng ta đã đi quá 4 trong số những ranh giới trên.

But look at where we are now.

và rồi ta cũng sẽ vượt cả những ranh giới khác trong tương lai.

We have crossed four of those boundaries,

Rồi kết cục của chúng ta sẽ ra sao?

and we will be crossing others in the future.

Rồi, câu chuyện riêng của tôi sau đây có thể gợi ra một số thứ.

How did we end up in this situation?

Năm năm trước, tôi đã được bổ nhiệm

thành CEO của GEF, Cơ sở Môi Trường Toàn Cầu,

Well, my personal story may tell us something.

nhưng tôi không phải là 1 nhà bảo tồn

Five years ago, I was appointed

as CEO of the GEF, Global Environment Facility,

cũng chả phải 1 nhà hoạt động vì môi trường.

Tôi là 1 nhà kinh tế học,

but I am not a conservationist

và trong suốt 30 năm qua,

or an environmental activist.

Tôi làm việc cho các cơ sở tài chính công tại quê nhà và khắp nơi trên thế giới.

I am an economist,

and for the last 30 years,

Tôi có thể nói 1 điều chắc chắn là:

I had worked for public finance in my home country and around the world.

trong suốt 30 năm,

tôi chưa bao giờ dừng nghĩ về cái gọi là tài sản toàn cầu.

I can tell you one thing for sure:

Tôi không có nổi 1 cuộc trò chuyện nào về tài sản toàn cầu

during these 30 years,

the notion of the global commons never crossed my mind.

với những người đồng nghiệp.

Điều này khiến tôi nhận ra là khái niệm về tài sản toàn cầu

I didn't have a single conversation about the global commons

vẫn chưa thể được định hình trong những quyết định mang tính thương mại cao

with my colleagues.

như ngân sách nhà nước hay kế hoạch đầu tư.

This tells me that the notion of the global commons

was not really entering into the big money decisions

Và tôi tự hỏi tại sao ta lại thiếu hiểu biết đến vậy

like state budgets or investment plans.

về tài sản toàn cầu,

kể cả tôi, chính bản thân tôi?

And I'm wondering, why do we have this sheer ignorance

Giải thích khả thi cho vấn đề này là

about the global commons,

including me, myself?

ngay cả tới bây giờ, nó vẫn chưa thật sự quá quan trọng.

One possible explanation might be

Thậm chí nếu ta phá hoại một phần nào đó của môi trường,

that until recently, it didn't really matter too much.

chúng ta về cơ bản vẫn chưa thể thay đổi hệ thống vận hành của cả Trái Đất.

Even if we mess up some part of the environment,

Tài sản toàn cầu vẫn còn đủ nguồn lực cần thiết

we were not fundamentally changing the functions of the earth system.

để nhận lấy những cú đấm mà ta dành cho chúng.

Trên thực tế, lượng cá vẫn còn rất dồi dào,

The global commons had still enough capacity

những cánh đồng để chăn thả vẫn còn rất rộng lớn.

to take the punches we gave them.

In fact, the fish were still plentiful,

Sai lầm của chúng ta đó là cho rằng

khả năng của Trái Đất này trong việc tự chữa lành

the fields for grazing were still vast.

là vô hạn.

Our mistake was to assume

Nó có giới hạn đấy nhé.

that the capacity of the earth for self-repair

Thông điệp từ khoa học là quá rõ ràng:

had no limits.

Loài người chúng ta đã trở thành 1 lực lượng áp đảo

It does have limits.

trong việc quyết định tương lai về điều kiện sống trên Trái Đất,

The message from the science is very clear:

và hơn thế nữa, ta đang dần hết thời gian rồi.

we humans have become an overwhelming force

to determine the future living conditions on earth,

Nếu ta không hành động,

Ta sẽ sớm đánh mất hết những tài sản toàn cầu này thôi.

and what's more, we are running out of time.

Thế hệ chúng ta là thế hệ duy nhất có khả năng bảo tồn nó

If we don't act on them,

bảo tồn những tài sản chung theo cách mà ta biết.

we will be losing the global commons.

Giờ là lúc ta bắt đầu quản lí những tài sản toàn cầu

It's only our generation who are able to preserve it --

preserve the commons as we know them.

như cách mà ông cha ta hay những bậc tiền bối đã quản lí chúng vậy.

Now is the time we start managing the global commons

Điều đầu tiên ta cần làm

as our parents or our grandparents managed their local commons.

đơn giản đó chỉ là nhận ra rằng chúng ta đang nắm giữ những tài sản toàn cầu

The first thing we need to do

và chúng là rất, rất quan trọng.

is to simply recognize that we do have the global commons

Sau đó ta cần phải bồi đắp sự quản lí những tài sản toàn cầu kia

vào chính suy nghĩ của ta,

and they are very, very important.

thương vụ của ta, nền kinh tế của ta,

Then we need to build the stewardship of the global commons

vào những điều luật

trong tất cả mọi hành động của ta.

into all of our thinking,

Ta cần phải cơ cấu lại bộ luật ngầm của những làng chày

our business, our economy,

our policy-making --

trên quy mô toàn cầu.

in all of our actions.

We need to recreate the social contract of the fishing villages

Nhưng liệu nó có ý nghĩa gì trong thực tế?

Ta bắt đầu ở đâu đây?

on the global scale.

Tôi nhận thấy có 4 hệ thống kinh tế mấu chốt

But what does it mean in practice?

mà về cơ bản cần phải thay đổi.

Where to start with?

Đầu tiên, ta cần thay đổi những thành thị.

I see there are four key economic systems

Đến 2050, 2 phần 3 dân số con người sẽ sống ở các thành thị.

that fundamentally need to change.

First, we need to change our cities.

Ta cần có những thành phố xanh.

By 2050, two thirds of our population will live in cities.

Thứ 2, ta cần thay đổi lại hệ thống năng lượng.

Nền kinh tế thế giới phải giảm thiểu được lượng carbon,

We need green cities.

về cơ bản chỉ trong 1 thế hệ.

Second, we need to change our energy system.

Thứ ba, ta cần phải thay đổi hệ thống sản xuất-tiêu thụ.

The world economy must sharply decarbonize,

essentially in one generation.

Chúng ta cần phải thoát khỏi các mô hình tiêu thụ tận dụng chất thải như hiện nay.

Third, we need to change our production-consumption system.

Và cuối cùng, ta cần phải thay đổi hệ thống thức ăn,

We need to break away from current take-make-waste consumption patterns.

ăn cái gì và sản xuất nó ra sao.

And finally, we need to change our food system,

Và tất cả 4 hệ thống trên

đang đặt những áp lực khổng lồ lên những tài sản toàn cầu,

what to eat and how to produce it.

và nó cũng rất khó để lật lại.

And all of those four systems

Chúng cực kì phức tạp,

are putting enormous pressure on the global commons,

với rất nhiều những người ra quyết định, tác nhân có liên quan.

and it's also very difficult to flip them.

Hãy thử lấy ví dụ về hệ thống thức ăn nhé.

They are extremely complex,

with many decision-makers, actors involved.

Sản xuất thức ăn hiện đang chịu trách nhiệm

Let's take the example of the food system.

cho 1 phần 4 lượng phát thải khí nhà kính.

Nó cũng là chu trình sử dụng nguồn nước chủ yếu trên thế giới.

Food production is currently responsible

for one quarter of greenhouse gas emissions.

Trên thực tế, 70% lượng nước hiện tại được dùng để canh tác đất trồng trọt.

It is also a main user of the world's water resources.

Những vùng rừng nhiệt đới rộng lớn được dùng cho mục đích nông nghiệp.

In fact, 70 percent of today's water is used to grow crops.

Chính sự phá rừng này dẫn đến sự tuyệt chủng.

Vast areas of tropical forest are used for agriculture.

Trên thực tế, ta đang mất dần các loài với tốc độ nhanh gấp 1,000 lần

This deforestation drives extinction.

so với tỉ lệ tự nhiên.

Và đỉnh điểm của những tin tức không mấy tốt lành này,

In fact, we are losing species 1,000 times faster

1/3 lượng lương thực được sản xuất trên toàn cầu hiện nay

than the natural rate.

chả để cho ai ăn cả.

And on top of all of that bad news,

Điều này thật sự lãng phí.

one third of food produced today globally

Nhưng có 1 tin tốt,

dấu hiệu tốt.

is not eaten.

It's wasted.

Liên minh các bên liên quan

But there is the good news,

hiện đang họp bàn với nhau nhằm cố chuyển hóa hệ thống lương thực

good signs.

Coalitions of stakeholders

với một mục đích chung:

làm sao để sản xuất đủ lượng thức ăn giàu dinh dưỡng cho tất cả mọi người,

are now coming together to try to transform the food system

trong cùng một thời điểm,

with one shared goal:

hòng để cắt giảm, hòng để giảm mạnh

how to produce enough healthy food for everyone,

những ảnh hưởng từ hệ thống lương thực đến những tài sản toàn cầu.

at the same time,

to try to cut, to sharply reduce,

Tôi đã từng có cơ hội

the footprint from the food system on the global commons.

được bay vòng quanh đảo Sumatra ở Indonesia

và tôi đã tận mắt chứng kiến

I had an opportunity

sự phá rừng với quy mô khủng khiếp

to fly over the Indonesian island of Sumatra,

nhằm xây chỗ cho các đồn điền dầu cọ.

and I saw with my own eyes

Tiện đây, thì dầu cọ thường đươc bao gồm trong hàng ngàn sản phẩm thức ăn

the massive deforestation

to make room for palm oil plantations.

mà ta ăn mỗi ngày.

Lượng cầu dầu cọ trên toàn cầu đang ngày càng gia tăng.

By the way, palm oil is included in thousands of food products

Ở Sumatra, tôi đã được gặp những hộ nông dân sản xuất nhỏ

we eat every day.

The global demand for palm oil is just increasing.

những người kiếm sống bằng việc nuôi trồng những cây dầu cọ.

In Sumatra, I met smallholder farmers

Tôi còn tìm gặp những công ty lương thực toàn cầu,

who need to make a day-to-day living from growing oil palm.

các tổ chức tài chính

và chính quyền địa phương.

I met global food companies,

Và tất cả bọn họ đều nói với tôi là

một mình họ thôi thì cũng chả thay đổi được gì cả.

financial institutions

and local government officials.

và chỉ có cách là làm việc cùng nhau dưới một bản hợp đồng mới,

All of them told me that they can't make the change by themselves,

hay một cuộc diễn tập mới,

thì họ mới có cơ hội để bảo vệ những cánh rừng nhiệt đới này.

and only by working together under a kind of new contract,

Nên là thật đáng khích lệ khi thấy, ít nhất là trong vài năm qua,

or a new practice,

do they have a chance to protect tropical forests.

liên minh mới này cùng các bên cam kết thuộc chuỗi cung ứng

So it's so encouraging to see, at least for the last few years,

đã sáp lại cùng nhau để thay đổi hệ thống lương thực.

this new coalition among these committed actors along the supply chain

Trên thực tế, điều mà họ đang cố gắng làm

come together to try to transform the food system.

là tạo ra một bộ luật xã hội mới nhằm quản lí lượng tài sản toàn cầu.

In fact, what they are trying to do

is to create a new kind of social contract to manage the global commons.

Tất cả thay đổi được bắt đầu tại chính ngôi nhà,

tại khu vực của các bạn và cả tại khu vực của chính tôi.

Tại GEF, Cơ sở Môi Trường Toàn Cầu,

All changes start at home,

chúng tôi giờ đã có 1 chiến lược mới,

at your place and at my place.

và chúng tôi đã đặt tài sản toàn cầu làm trọng tâm.

At GEF, Global Environment Facility,

we have now a new strategy,

Tôi hy vọng chúng tôi không phải là những người duy nhất.

and we put the global commons at its center.

Nếu mọi người ai cũng muốn đứng ngoài, chờ đợi sự can thiệp từ người khác,

I hope we won't be the only ones.

những tài sản toàn cầu sẽ tiếp tục diễn biến xấu đi,

If everybody stays on the sidelines, waiting for others to step in,

và tất cả mọi người sẽ còn phải khốn đốn hơn.

the global commons will continue to deteriorate,

Ta cần phải tự cứu lấy mình khỏi cái bi kịch của chung này.

and everybody will be much worse off.

Nên, tôi xin tất cả mọi người ở đây hãy trân trọng những tài sản toàn cầu.

We need to save ourselves from the tragedy of the commons.

Hãy nhớ rằng tài sản toàn cầu thật sự tồn tại

So, I invite all of you to embrace the global commons.

và đang chờ đợi sự quản lí của các bạn.

Please do remember that global commons do exist

Chúng ta đều sống chung trên cùng một tinh cầu.

and are waiting for your stewardship.

Hít chung một bầu không khí,

uống chung một nguồn nước,

We all share one planet in common.

ta đều cùng phụ thuộc vào những đại dương, khu rừng, và hệ sinh thái.

We breathe the same air,

we drink the same water,

Trái Đất sẽ không còn chỗ cho sự ích kỉ.

we depend on the same oceans, forests, and biodiversity.

Những tài sản toàn cầu phải được gìn giữ trong phạm vi an toàn,

There is no space left on earth for egoism.

và ta chỉ có thể cùng nhau làm việc đó.

The global commons must be kept within their safe operating space,

Cảm ơn mọi người.

(Vỗ tay)

and we can only do it together.

Thank you so much.

(Applause)