Kim Stanley Robinson: Remembering climate change ... a message from the year 2071 | TED Countdown

Translator: An An Reviewer: 24 Anh

Thập niên 2020 đã là thời điểm then chốt trong lịch sử loài người.

Những năm này mở đầu với đại dịch, hệt như một cái tát vào mặt mọi người,

bởi họ buộc phải thừa nhận rằng mình chỉ là một nền văn minh đơn độc

The 2020s were a crux in human history.

trong một vùng sinh quyển duy nhất,

They began with the first pandemic,

hoàn toàn phải phụ thuộc vào khoa học để được cứu sống.

a slap to the face of everyone,

as they had to acknowledge that they were a single civilization

Nền văn minh là một thứ mong manh.

on a single biosphere,

Và dù khi bước vào thập niên 20,

utterly dependent on science to keep them alive.

con người mong có thể phớt lờ chân lý sâu xa này,

kể cả sau đợt bùng dịch đầu tiên,

Civilization is a fragile thing.

những đợt sóng nhiệt gay gắt của năm 2023 đã thiêu rụi tất cả những hy vọng đó.

And although people started the '20s hoping to ignore that profound truth,

Loài người không thể chịu đựng

tổ hợp nhiệt độ và độ ẩm tăng cao hơn cả

even after the first pandemic,

the great heat waves of 2023 torched any such hope.

cái chỉ số được gọi là “nhiệt độ bầu ướt 35.”

Humans cannot survive combinations of high heat and high humidity

Và vào năm đó, sự kiện nhiệt độ bầu ướt 36 độ” ở Ấn Độ, Đông Nam Á

that rise above an index temperature called "wet-bulb 35."

và Trung Tây Hoa Kỳ

And that year, the wet-bulb 36 events in India, in Southeast Asia

đã giết chết nhiều người hơn cả đợt dịch đầu tiên,

đến nỗi mọi người nhận ra rằng đơn giản là mọi thứ cần được thay đổi.

and in the American Midwest

Đợt bùng dịch thứ hai đã chấm dứt tất cả những sự việc đó.

killed so many more people than the first pandemic

that it was made clear to everyone things simply had to change.

Vào lúc tuyệt vọng như vậy, câu hỏi được đặt ra là

“Mọi thứ có thể thay đổi không?”

The arrival of the second pandemic put an exclamation mark on all that.

Loài người liệu có thể dừng hành vi phá hoại

và khôi phục cân bằng cho mối quan hệ của mình với sinh quyển không?

The question at that desperate point was: Could things change?

Quan trọng hơn, liệu họ có thể giảm nhiệt độ trung bình toàn cầu trên Trái Đất

Could humanity stop its destructive ways

kịp thời để tránh giết hại thêm hàng triệu người,

and restore balance to its relationship to its biosphere?

hàng triệu động vật

Crucially, could it lower the global average temperature of the earth

và thật sự là tất cả các loài hay không?

Nhìn từ quan điểm của chúng ta 60 năm sau, hiển nhiên việc này có vẻ khả thi

in time to avoid killing millions more people,

more animals

bởi họ đã thực hiện được.

Nhưng không gì là chắc chắn cả.

and indeed entire species?

Bạn vẫn phải hình dung mọi thứ thế nào khi khủng hoảng đang bao trùm

Looking back from our perspective 60 years later, this of course looks possible,

mà không ai có thể đảm bảo tính khả thi của thành công.

because they did it.

But it was by no means a sure thing.

Nhiều người tuyên bố nhân loại đã bị hủy hoại.

You have to imagine what it felt like at the time, when panic filled the air,

Bởi vậy mà nó được gọi là “thập kỷ 20 đầy hỗn loạn”

and no one could be sure success was even physically possible.

hay “thập kỷ 20 kinh hoàng.”

Mãi đến sau này, các sử gia mới bắt đầu dùng tên gọi “thập kỷ 20 huy hoàng”

Many declared that humanity was doomed.

This is why that decade gets called "the turbulent 20s"

hay thậm chí “thập kỷ 20 vang dội”,

mặc dù đó là câu đùa của sử gia, và như thường lệ, họ pha trò quá tệ.

or "the terrifying 20s."

Only much later did some historians begin to call it "the terrific 20s"

Nó không hẳn là thập kỷ 20 huy hoàng như thế kỷ trước.

or even "the roaring 20s,"

although that's a historian's joke and as usual, a bad one.

Mọi thứ khác lạ hơn nhiều.

Trong những năm khủng hoảng này,

bài học rút ra từ đại dịch đầu tiên đã được áp dụng.

It was not at all like the roaring twenties of a century before.

Cộng đồng khoa học đã tập hợp lại để đương đầu với cuộc khủng hoảng

It was much stranger than that.

bằng cách chưa từng có,

In these critical years, lessons learned in the first pandemic got put to use.

mở ra hiện tượng bùng phát của hợp tác và sáng tạo mà trước đây chưa từng có.

The scientific community had rallied to meet that crisis

Và bây giờ, họ lại hành động như thế.

Những việc tưởng chừng như không thể lại trở thành điều bình thường mới,

in an unprecedented way,

unleashing a burst of cooperation and creativity never seen before.

và đợt sóng nhiệt của năm 2023 đã khích lệ tinh thần chung sức,

And now they did it again.

tinh thần mà hầu như mọi giải pháp được đề ra để vượt qua khủng hoảng khí hậu,

Things that had once seemed impossible became the new normal,

đều thúc đẩy triển khai và thử một lần.

and the heat waves of 2023 spurred an all-hands-on-deck mentality,

Các nỗ lực đa dạng này đã khiến cho bất kì nghiên cứu nào của thập kỷ 20

in which almost every solution ever proposed to help solve the climate crisis

trở thành công việc đa ngành -- điều mà tôi thích -- liên quan đến tất cả,

got accelerated to roll out and given a try.

từ khoa học, công nghệ, kỹ thuật và đến y học,

The diversity of this effort makes any study of the 20s

STEM, công cụ tuyệt vời của chúng ta,

a very multidisciplinary affair -- which I like -- involving all of science,

không những vậy, quan trọng còn có:

quản lý, luật pháp, tư pháp, ngoại giao, triết học và nghệ thuật,

technology, engineering and medicine,

STEM yes, our great tool kit,

và hơn hết là tài chính.

but also, crucially:

Những thay đổi nhanh chóng trong phần mềm văn minh

governance, law, justice, diplomacy, philosophy and the arts,

là thứ cho phép phần cứng của nó thay đổi trong chớp mắt.

Quan trọng là con người ở thời điểm đó phải xoay sở để chi trả cho bản thân họ

and most of all, finance.

Rapid changes in civilization software

làm những việc cần thiết để phục hồi bầu sinh quyển.

were what allowed for the rapid changes in its hardware.

Crucially, the people of that time had to arrange to pay themselves

Tiền bạc cần được chi cho việc tốt thay vì việc xấu.

Trước đó, đây là chuyện nan giải.

to do the things necessary to heal the biosphere.

Khi thay đổi đó được diễn ra,

tất cả mọi việc tốt sẵn sàng được thực hiện.

Money had to go to good work rather than bad.

Cần phải hiểu rằng trước thập kỷ 20,

This was the crux.

vốn luôn đổ dồn vào nơi có tỷ suất sinh lời cao nhất.

With that change enacted,

Đó chính là quy luật của vốn,

there was all manner of good work ready to be performed.

thật vậy, đó thường là luật.

It has to be understood that before the 20s,

Phục hồi thiệt hại gây ra cho sinh quyển,

capital always went to the highest rate of return.

đưa khí CO2 ra khỏi khí quyển,

những việc này không sinh ra mức lợi nhuận cao nhất,

That was the law of capital,

often literally the law.

nên tiền được chi vào chỗ khác,

Restoring damage done to the biosphere,

và do đó tai họa đã đánh trúng đích.

taking carbon dioxide back out of the atmosphere --

Dù bây giờ mọi thứ có vẻ kỳ lạ,

nguồn tài trợ cho nạn tàn phá có lẽ vẫn sẽ tiếp diễn

these did not yield the highest rate of return,

so money went elsewhere,

nếu không có sự thay đổi cơ bản trong nền kinh tế chính trị toàn cầu,

and thus the catastrophe struck home.

sự thay đổi được định hướng bởi khoa học,

Strange as it seems now, the funding of destruction might even have continued

được tổ chức theo Hiệp định Paris

và sau đó được thực thi tại mọi quốc gia trên thế giới.

were it not for a basic change in the global political economy,

Cơ chế của sự chuyển đổi này được gọi là Mạng lưới Xanh hóa Hệ thống Tài chính,

a change oriented by science,

organized under the Paris Agreement

đây là tổ chức gồm 89 ngân hàng trung ương trên thế giới.

and then enacted by all the nations on earth.

Dưới sự chỉ đạo và khích lệ của chính phủ,

The mechanism for this transformation

những ngân hàng trung ương này đã đưa thế giới

was called the Network for Greening the Financial System,

sang khuôn khổ được gọi là tiêu chuẩn cacbon.

an organization of 89 of the world's central banks.

Nó cũng được gọi là “nới lỏng định lượng cacbon”

Under the direction and encouragement of their governments,

hay “đồng tiền cacbon”.

these central banks shifted the world to what some now call the carbon standard.

Ý tưởng này tức là

tiền định danh mới đó nên được tạo ra theo tỷ lệ chính xác

It also gets called "carbon quantitative easing" or "the carbon coin."

tương ứng với lượng CO2 được khử khỏi bầu khí quyển

và cô lập trong thực vật, đất hay đá dưới chân chúng ta.

The idea was this:

that new fiat money should be created precisely in proportion

Và loại tiền mới đó được trao cho bất kỳ ai khử được cacbon ra khỏi không khí

to the amount of carbon dioxide taken out of the atmosphere

and sequestered in plants, soil or the rocks under our feet.

hoặc hạn chế đốt cacbon ngay từ đầu một cách rõ ràng và trong thời gian dài.

And that new money was to be given to anyone

Chính sách tiền tệ và tài chính này

who drew carbon back out of the air

chuyển hướng một phần đáng kể công việc của con người

or demonstrably and over the long term

sang các dự án khử cacbon,

refrained from burning it in the first place.

nhiều dự án trong số đó đã đi vào hoạt động.

This monetary and fiscal policy

Nông nghiệp tái sinh là một lĩnh vực rộng lớn và cực kì quan trọng,

reoriented a huge proportion of human work to decarbonizing projects,

bởi con người vẫn phải lấp đầy bụng mình trong lúc cứu vãn thế giới.

and there were a lot of them ready to go.

Tái trồng rừng ở nơi thích hợp cũng là một cách giảm lượng khí thải nhanh chóng.

Regenerative agriculture was one giant area,

Cũng như vậy, thu không khí trực tiếp,

very important, as people still needed to eat while saving the world.

một công nghệ đòi hỏi phải có cơ sở vật chất hoàn toàn hiện đại,

Reforestation, where appropriate, was also a rapid method of carbon drawdown.

đều được chi trả bằng đồng cacbon.

So was direct air capture,

Lượng cacbon thu được

được kết xuất thay thế cho bê tông và thép,

which required an entirely new physical infrastructure,

và việc này cũng kiếm được đồng ccbon.

Cải tạo môi trường sống cũng thường có tác dụng.

all paid for by carbon coins.

Some captured carbon got rendered into replacements for concrete and steel,

Một khi con người được trả tiền

để bảo vệ đất đai và động vật trên hành tinh này,

and that, too, earned carbon coins.

việc cắt giảm cacbon sẽ góp phần ngăn chặn sự kiện tuyệt chủng hàng loạt

Habitat restoration also helped, usually.

Once people were getting paid to take care of the earth's land and animals,

mà chúng ta đã từng vấp phải.

Tất nhiên năng lượng sạch là nền móng cung cấp năng lượng

carbon drawdown then joined the effort to stop the mass extinction event

cho những việc làm tích cực này

và lắp đặt các công trình năng lượng sạch với hàng ngàn gigawatt

that we had been slipping into.

là một nhiệm vụ to lớn.

Of course, clean energy is fundamental to powering all of this good work,

Hàng triệu người đã cống hiến sự nghiệp của mình

cho trong quá trình chuyển đổi cơ sở hạ tầng vĩ đại này.

and installing thousands of gigawatts of clean energy production

Thật vậy, có rất nhiều việc cần làm trong những năm 20

was a mammoth task.

đến nỗi chính phủ nào bỏ tiền ra tài trợ thì có thể giúp ai cũng có việc làm.

Millions of people spent their careers

in this great infrastructural transformation.

“Giúp ai cũng có việc làm” hiển nhiên cũng có nghĩa là chấm dứt đói nghèo.

Indeed, there was so much work to be done in the 20s

that governments funding it were able to create full employment.

Vấn đề không đủ việc làm cho mọi người,

hay mâu thuẫn giữa sức khỏe con người với trạng thái của khí quyển --

"Create full employment," which of course means an end to poverty.

đều là những hỗn độn ăn sâu vào thời kì trước những năm 20,

That there wouldn't be enough work for people,

bây giờ những điều này thật quá khó hiểu.

that there was a contradiction between people's health

Hãy thứ lỗi vì tôi nói điều này, đừng nên chỉ trích chuyện đã rồi.

and the biosphere's health --

these were confusions so ingrained in the era before the 20s,

Con người sẽ phải trả giá cho việc lấy nhiên liệu hóa thạch ra khỏi lòng đất,

they're now hard to understand.

But hindsight is 20/20, if you'll excuse me saying so.

bởi nhiều quốc gia thật sự dựa dẫm vào nguồn tài nguyên này,

nhưng trớ trêu thay việc đốt nhiên liệu lại tiêu diệt chính họ.

And as for keeping fossil fuels in the ground,

this, too, had to be compensated,

Khi các ông trùm dầu mỏ như Venezuela, Saudi Arabia, Canada và Nga

as many nations were literally banking on these resources,

tuyên bố sẽ không khai thác nhiên liệu dưới lòng đất nữa,

the burning of which would ironically have destroyed them.

họ đã được trả bằng đồng cacbon

theo thời gian biểu tương ứng với tốc độ

When petrostates like Venezuela, Saudi Arabia, Canada and Russia

mà lẽ ra họ đã chiết xuất và đem bán những nhiên liệu đó.

declared they were going to keep it in the ground,

Ở cấp thành phố,

thay đổi cơ sở hạ tầng để cắt giảm việc đốt cháy cacbon cũng được trả tiền.

they were paid in carbon coins,

on a timetable matched to how quickly

Hệ thống phương tiện công cộng, trạm sạc cho xe điện,

they would have extracted and sold these fuels.

phát triển tái sử dụng, nông nghiệp đô thị, tạo năng lượng sạch --

At the level of cities,

infrastructure changes got paid for as they reduced carbon burn.

tất cả đều có thể nhận được đồng cacbon ở cấp thành phố.

Mass transit projects, electric car recharging stations,

Mỗi cá nhân cũng sẽ nhận được loại tiền này

infill construction, city agriculture, clean power generation --

khi có các nỗ lực như nông nghiệp không cày cấy hay chăn nuôi xanh sạch,

all these actions earned carbon coins at the city level.

tạo bãi than bùn, nuôi trồng tảo biển,

And individuals could earn the coins as well,

và cả đổi máy móc đã bẩn và lấy về những máy khác sạch sẽ hơn.

by efforts such as no-till agriculture or green ranching,

Mọi nỗ lực đó giờ đây đã có thể sinh lợi nhuận, thay vì tiêu tốn tiền.

peat bog creation, kelp farming

and also swapping out dirty machines for clean ones.

Và tất nhiên đã có nhiều vấn đề nảy sinh sau sự chuyển dịch giá trị này.

All such decarbonizing efforts now made money rather than cost money.

Cấp chứng nhận giảm thiểu cacbon đã tự trở thành nền công nghiệp khổng lồ,

và bất kỳ hoạt động có thể đánh giá nào cũng đều có thể bị qua mặt.

Well, of course, there were many problems created by this shift in value.

Thế nên vấn đề này không hề đơn giản.

Certifying carbon drawdown became a huge industry in itself,

Nhưng việc đó vẫn được thực hiện.

Và rồi...

and anything that gets measured gets gamed.

Đợt sóng nhiệt năm 2027 báo hiệu rằng

mọi nỗ lực tốt đẹp có vẻ như đã quá muộn màng,

So this was not a simple matter.

But it got done.

con người không thể ngăn thảm họa được nữa.

And then ...

Mọi thứ có thể đã sụp đổ vào năm đó,

the heat waves of 2027 made it seem

và có quá nhiều hỗn loạn khiến con người tin rằng ngày tận thế đã gần kề.

as if all their good work had come too late,

the people could no longer stop a slide into catastrophe.

Mùa hè năm kế tiếp, nhiều quốc gia đã thải bụi vào khí quyển

Things could have fallen apart that year,

để cản ánh sáng mặt trời và tạm thời giảm nhiệt độ Trái Đất --

and there was enough turmoil to make it seem like that was what was happening.

Những quốc gia này bị chỉ trích rất nhiều,

The countries that cast dust into the atmosphere the next summer

nhưng lại được biết ơn nhiều hơn thế nữa.

Tình trạng khẩn cấp gia tăng,

to deflect sunlight into space and cool things off for a while --

và bất ổn chính trị lan rộng như cháy rừng.

these countries were excoriated by many,

Sự ra đời của hàng chục quốc gia mới do chia tách, xác nhập

but thanked by many more.

hay bằng cách khác đi nữa

The sense of emergency grew strong,

đều khó để dàn xếp cùng lúc với tình trạng khẩn cấp của khí hậu.

and political instability spread like wildfire.

Nên trong vài năm, lịch sử dường như đã rơi vào hỗn loạn.

The creation of a dozen new countries by way of divorces, velvet or otherwise,

Hầu như lúc nào cũng có vẻ thế.

was hard to reconcile with the climate emergency work.

Sau đó thì nhiệt độ toàn cầu giảm xuống trong vài năm,

And for some years, history seemed to fall into chaos.

và tình trạng bất ổn chính trị cũng lắng xuống.

Người bản địa giữ vai trò chủ đạo

Often seems that way.

trong việc quản lí các khu đất mà họ hiểu rõ nhất,

The global temperatures cooled for a few years after that,

đem lại những giá trị thiết yếu để chăm sóc cho chúng về lâu dài.

and political temperatures cooled as well.

Phụ nữ ngày càng được trao nhiều quyền lực

Indigenous people took an active role in managing the lands

nhờ vào những nỗ lực liên tục và không thể phủ nhận của họ.

that they knew the best,

bringing back much-needed values of long-term care.

Và khi dân số thế giới bắt đầu chững lại,

Women's empowerment continued to expand

mọi áp lực cũng theo đó vơi đi.

by way of the continuous and undeniable work of women.

Dự án đó cũng dành ra một phần lớn diện tích bề mặt Trái Đất

And when the world's population then began to level off,

để hợp nhất các dải sinh cảnh

và tạo thành những khu bảo tồn động vật hoang dã khổng lồ,

pressures of all kinds were reduced accordingly.

The project also of leaving a big percentage of the earth's surface

từ đó giúp các loài họ hàng với ta có động lực để có thể di cư trở lại.

to our cousin species

Và sự kiện tuyệt chủng hàng loại từng có vẻ như không thể tránh khỏi

gained momentum, with large reserves of wildland connected by habitat corridors

bắt đầu chuyển thành một nhiệm vụ mà cả thế giới cùng quan tâm đến.

to make migrations possible again.

And the mass extinction event that had looked inevitable

Dù dự án làm chệch hướng ánh sáng mặt trời năm 2028

cho đến nay vẫn là hành động địa chính trị nổi bật nhất,

began to shift into a global project of mutual care.

nhưng cũng chớ quên những nỗ lực ở Nam Cực và Greenland:

Although the sunlight deflection of 2028

khi bơm nước tan ra khỏi những sông băng lớn,

remains by far the most famous act of geofinessing,

bởi lúc bấy giờ lượng nước này chảy ra biển ngày càng nhanh.

it's important to recall the effort in Antarctica and Greenland

Mực nước biển dâng cao có thể đã trở thành thảm họa đối với con người,

to pump meltwater out from under the great glaciers

không chỉ với những ai sống ven biển, mà là với tất cả mọi người.

that were then sliding faster and faster into the sea.

Nhưng loại bỏ nước tan chảy ra khỏi sông băng

Sea level rise could have been a catastrophe for everybody,

lại khiến cho lớp băng chạm đáy sông,

và dần dần khiến băng trở về với hình hài nguyên thủy.

not just near the coastlines, but everybody.

Mực nước biển dâng tất nhiên vẫn là mối lo ngại,

But removing that meltwater beneath the glaciers

nhưng với vấn đề này, như nhiều vấn đề khác,

caused their ice to bottom out on rock again,

khử carbon sẽ giúp ích rất nhiều.

slowed the ice back to its historical norms.

Đó là dấu hiệu rõ ràng chỉ ra rằng chúng ta đã bắt đầu chịu trách nhiệm

Sea level rise is still a concern, of course,

cho việc giữ cân bằng bầu sinh quyển,

but in this matter, as in so many,

carbon drawdown is a huge help.

rằng một phần triệu lượng CO2 trong không khí

It's the clear signal indicating that we have taken up our responsibility

giờ đây đã trong tầm kiểm soát

và trở thành mối quan tâm trong đàm phán hiệp ước quốc tế.

for keeping the biosphere in balance,

that the parts per million of CO2 in the atmosphere

Đây thật sự là thành tựu to lớn trong thời đại của chúng ta.

is now under our control

Tức là ta có thể đặt mực nước biển, cùng mọi vấn đề khác,

and a matter of international treaty negotiation.

trên con đường đi chung hướng đến sự ổn định lâu dài.

This is really the great accomplishment of our time.

Hay nói cách khác, giờ đây chúng ta sống theo tiêu chuẩn cacbon.

It means we can put sea level, along with everything else,

Chúng ta hiện xem đó là điều hiển nhiên.

onto a shared path towards long-term stability.

Nhưng 60 năm trước, nó lại là thử thách mà không thế hệ nào phải vượt qua.

It's another way in which we can say we now live on the carbon standard.

Ta nên biết ơn vì họ đã đạt được thành tựu đó,

và thật vậy,

We take that for granted now.

với các nhà sử gia như tôi, càng nhìn lại những năm 20

But 60 years ago, it was a challenge no generation had had to beat.

càng thấy họ thấy thật vĩ đại.

Họ đã thật sự tiến lên.

That they did it is something we should be grateful for,

Xin cảm ơn.

and indeed, the more historians like me look at the 20s,

the more amazing they become.

Those people really stepped up.

Thank you.