How we need to remake the internet | Jaron Lanier

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Back in the 1980s, actually, I gave my first talk at TED,

Aslında ilk TED konuşmamı 1980'lerde yapmıştım,

and I brought some of the very, very first public demonstrations

sanal gerçekliğin bazı ilk deneyimlerini

of virtual reality ever to the TED stage.

TED sahnesine ilk ben getirmiştim.

And at that time, we knew that we were facing a knife-edge future

Daha o zamandan geleceğin bıçak sırtında olduğunu biliyorduk,

where the technology we needed,

ihtiyaç duyduğumuz

the technology we loved,

ve o çok sevdiğimiz teknolojinin

could also be our undoing.

sonumuz olabileceğini biliyorduk.

We knew that if we thought of our technology

Sahip olduğumuz teknolojiyi daha fazla güç amacıyla kullanırsak

as a means to ever more power,

bunun yalnızca bir güç yolculuğu olacağını

if it was just a power trip, we'd eventually destroy ourselves.

ve işin sonunda kendimizi yok edeceğimizi biliyorduk.

That's what happens

Bir güç yolculuğunda

when you're on a power trip and nothing else.

başınıza gelecek olanlar bundan ibaret olur.

So the idealism

O zamanların dijital kültürü,

of digital culture back then

was all about starting with that recognition of the possible darkness

muhtemel karanlığın farkına varıp

and trying to imagine a way to transcend it

bunu güzellik ve yaratıcılıkla baskılamanın bir yolunu bulmaktı.

with beauty and creativity.

I always used to end my early TED Talks with a rather horrifying line, which is,

TED konuşmalarımı hep dehşet veren bir sözle bitirmişimdir:

"We have a challenge.

''Önümüzde bir zorluk var.

We have to create a culture around technology

Teknolojinin etrafını çok güzel, çok anlamlı

that is so beautiful, so meaningful,

çok derin, yaratıcılıkla dolup taşan

so deep, so endlessly creative,

sınırsız potansiyele sahip bir kültürlü donatmalıyız,

so filled with infinite potential

öyle bir kültür olmalı ki

that it draws us away from committing mass suicide."

bizi kendimizi yok etmekten alıkoysun.''

So we talked about extinction as being one and the same

Cezbedici ve çok yaratıcı bir gelecek yaratma ihtiyacımızı

as the need to create an alluring, infinitely creative future.

soyumuzun tükenmesiyle bağdaştırdık.

And I still believe that that alternative of creativity

Ben hâlâ bir yaratıcılık alternatifinin

as an alternative to death

yok olmaya bir alternatif olduğunun

is very real and true,

gerçek ve doğru olduğu kanısındayım,

maybe the most true thing there is.

hatta belki de tek doğru.

In the case of virtual reality --

Sanal gerçeklik konusunda

well, the way I used to talk about it

ne zaman konuşmaya başlasam

is that it would be something like

insanların dili keşfettiklerinde olanlar gibi şeyler anlatırdım.

what happened when people discovered language.

With language came new adventures, new depth, new meaning,

Dille birlikte yeni maceralar, yeni bir derinlik ve anlam,

new ways to connect, new ways to coordinate,

yeni irtibat ve ortaklık yolları,

new ways to imagine, new ways to raise children,

yeni hayal gücü, çocuk yetiştirmede yeni yollar türedi

and I imagined, with virtual reality, we'd have this new thing

ve ben de sanal gerçeklikle sahip olacağımız yeni şeyin

that would be like a conversation

sohbet ederken uyanık hâlde

but also like waking-state intentional dreaming.

kasıtlı rüya görmek gibi bir şey olacağını sanırdım.

We called it post-symbolic communication,

Buna post sembolik iletişim diyorduk,

because it would be like just directly making the thing you experienced

çünkü tecrübe ettiğiniz bir şeyi doğrudan ortaya çıkarmak gibi olacaktı,

instead of indirectly making symbols to refer to things.

dolaylı yoldan sembollerle onu anlatmak artık olmayacaktı.

It was a beautiful vision, and it's one I still believe in,

Harika bir vizyondu ve ben buna hâlâ inanıyorum,

and yet, haunting that beautiful vision

ama bu vizyonun peşini bırakmayan

was the dark side of how it could also turn out.

o karanlık kısım da bu uğurda ortaya çıkabilir.

And I suppose I could mention

İlk bilgisayar bilimcilerinden

from one of the very earliest computer scientists,

Norbert Wiener'dan bahsetmek istiyorum,

whose name was Norbert Wiener,

and he wrote a book back in the '50s, from before I was even born,

1950'lerde benim daha doğmadığım zamanlarda bir kitap yazmıştı,

called "The Human Use of Human Beings."

kitabın adı ''The Human Use of Human Beings'' idi.

And in the book, he described the potential

Kitapta, insanlardan veri toplayacak

to create a computer system that would be gathering data from people

ve gerçek zamanda insanlara geri dönümde bulunarak

and providing feedback to those people in real time

onları kısmen ve istatistiksel olarak davranışsal bir sisteme itecek

in order to put them kind of partially, statistically, in a Skinner box,

bir bilgisayar sistemi tarif ediyordu

in a behaviorist system,

and he has this amazing line where he says,

ve kitabın bir kısmında harika bir şeyler söylüyor:

one could imagine, as a thought experiment --

alıntı yapmıyorum, kendi sözlerimle anlatıyorum --

and I'm paraphrasing, this isn't a quote --

one could imagine a global computer system

herkesin üzerinde cihaz olduğu

where everybody has devices on them all the time,

küresel bir bilgisayar sistemi hayal edin,

and the devices are giving them feedback based on what they did,

yaptıkları şeylere göre bu cihazlar geri bildirimde bulunsunlar

and the whole population

is subject to a degree of behavior modification.

ve tüm dünya nüfusu bir derece davranış düzenlenmesine maruz kalsın.

And such a society would be insane,

Böyle bir toplum çılgınlık olur,

could not survive, could not face its problems.

kimse hayatta kalamaz, sorunlarıyla başa çıkamaz.

And then he says, but this is only a thought experiment,

Sonra da bunun sadece düşünsel bir deney olduğunu

and such a future is technologically infeasible.

ve böyle bir geleceğin teknolojik yönden yapılamaz olduğunu söylüyor.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And yet, of course, it's what we have created,

Bizim yarattığımız şey işte bu

and it's what we must undo if we are to survive.

ve hayatta kalmak için de bunu geri çevirmemiz gerekiyor.

So --

(Applause)

(Alkışlar)

I believe that we made a very particular mistake,

Çok özel bir hata yaptığımızı düşünüyorum,

and it happened early on,

bunu ilk zamanlarda yaptık

and by understanding the mistake we made,

ama yaptığımız hatayı anlayarak

we can undo it.

bunu geri çevirebiliriz.

It happened in the '90s,

Bunu 90'lı yıllarda yaptık,

and going into the turn of the century,

yeni bir yüzyıla girerken bunlar yaşandı.

and here's what happened.

Early digital culture,

Günümüze kadar gelen ilk dijital kültürün

and indeed, digital culture to this day,

had a sense of, I would say, lefty, socialist mission about it,

solcu, sosyalist bir misyonu vardı,

that unlike other things that have been done,

kitapların icadı gibi başarılan diğer her şeyin aksine

like the invention of books,

everything on the internet must be purely public,

internetteki her şey kamuya açık olmalıydı,

must be available for free,

ücretsiz olmalıydı,

because if even one person cannot afford it,

çünkü eğer bir kişinin bile satın almaya gücü yetmiyorsa

then that would create this terrible inequity.

korkunç bir eşitsizlik baş gösterirdi.

Now of course, there's other ways to deal with that.

Tabii bununla baş etmenin başka yolları da var.

If books cost money, you can have public libraries.

Kitaplar pahalıysa kütüphaneye gidersiniz.

And so forth.

Bunun gibi şeyler.

But we were thinking, no, no, no, this is an exception.

Ama biz ısrarla bunun istisna olduğunda direttik.

This must be pure public commons, that's what we want.

Bu tamamen kamu malı olmalı, istediğimiz şey bu.

And so that spirit lives on.

Bu heves devam etti.

You can experience it in designs like the Wikipedia, for instance,

Vikipedi ve daha pek çok tasarımda bunu görebilirsiniz.

many others.

But at the same time,

Ancak bir yandan da aynı hevesle

we also believed, with equal fervor,

in this other thing that was completely incompatible,

hiçbir şekilde bu görüşümüzle bağdaşmayan bir şeye daha inandık,

which is we loved our tech entrepreneurs.

teknoloji girişimcilerimizi çok sevdik.

We loved Steve Jobs; we loved this Nietzschean myth

Steve Jobs'ı çok sevdik; evreni yerle bir edebilecek

of the techie who could dent the universe.

Nietzsche teknoloji efsanesini çok sevdik.

Right?

Öyle değil mi?

And that mythical power still has a hold on us, as well.

Ayrıca bu efsanevi gücün hâlâ üzerimizde etkisi var.

So you have these two different passions,

Yani iki farklı heves içindeydik,

for making everything free

her şeyi ücretsiz yapmak

and for the almost supernatural power of the tech entrepreneur.

ve teknoloji girişimcilerinin doğaüstü güçlerine inanmak.

How do you celebrate entrepreneurship when everything's free?

Her şey ücretsizken girişimciliği nasıl açıklarsınız?

Well, there was only one solution back then,

O zamanlar yalnızca tek bir çözüm vardı,

which was the advertising model.

reklam modeli.

And so therefore, Google was born free, with ads,

Ve buradan reklam eşliğinde ücretsiz Google hayata geldi,

Facebook was born free, with ads.

reklamlarla Facebook geldi.

Now in the beginning, it was cute,

İlk başlarda güzel bir şeydi,

like with the very earliest Google.

ilk Google'dan bahsediyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

The ads really were kind of ads.

Reklamlar, sadece reklamdan ibaretti.

They would be, like, your local dentist or something.

Yaşadığınız yerdeki diş hekimini falan görürdünüz.

But there's thing called Moore's law

Ancak Moore'un yasası denen şey

that makes the computers more and more efficient and cheaper.

bilgisayarları daha etkili ve daha ucuz kılıyordu.

Their algorithms get better.

Algoritmalar daha iyiye gidiyor.

We actually have universities where people study them,

Üniversitelerde insanlar bunun üzerinde çalışıyorlar,

and they get better and better.

sürekli daha iyiye gidiyorlar.

And the customers and other entities who use these systems

Bu sistemleri kullanan müşteri ve diğer kurumlar da

just got more and more experienced and got cleverer and cleverer.

giderek daha deneyimli, daha zeki bir hâle geliyorlar.

And what started out as advertising

Reklam amacıyla başlayan şey

really can't be called advertising anymore.

artık reklam olmaktan çıktı.

It turned into behavior modification,

Davranış düzenlemesine döndü,

just as Norbert Wiener had worried it might.

Norbert Wiener'ın olabileceğinden korktuğu şey buydu.

And so I can't call these things social networks anymore.

Ve ben artık bu şeylere sosyal ağ da diyemiyorum.

I call them behavior modification empires.

Davranış düzenleme imparatorlukları diyorum.

(Applause)

(Alkışlar)

And I refuse to vilify the individuals.

Ayrıca bireyleri suçlamayı reddediyorum.

I have dear friends at these companies,

Bu şirketlerde çalışan arkadaşlarım var,

sold a company to Google, even though I think it's one of these empires.

o imparatorluklardan biri olsa da Google'a şirketini satan arkadaşım da var.

I don't think this is a matter of bad people who've done a bad thing.

Burada konu kötü bir şey yapan kötü insanlar değil.

I think this is a matter of a globally tragic,

Bu, tüm dünyayı etkileyen devasa bir hata, hayret verici derecede absürd bir hata

astoundingly ridiculous mistake,

bir şeytanlık dizisi değil.

rather than a wave of evil.

Let me give you just another layer of detail

Bu hatanın nasıl işlediğini biraz daha örnekleyeyim.

into how this particular mistake functions.

So with behaviorism,

Davranışçılıkta, ister insan ister hayvan olsun

you give the creature, whether it's a rat or a dog or a person,

yaptıkları işe istinaden ona ödül, bazen de ceza verirsiniz.

little treats and sometimes little punishments

as feedback to what they do.

So if you have an animal in a cage, it might be candy and electric shocks.

Kafeste bir hayvanınız varsa ya yiyecek ya da elektrik şoku verirsiniz.

But if you have a smartphone,

Ama akıllı telefonunuz varsa

it's not those things, it's symbolic punishment and reward.

ödül ve cezalar sembolik olacaktır.

Pavlov, one of the early behaviorists,

İlk davranış bilimcilerden Pavlov bu ünlü ilkeyi göstermişti.

demonstrated the famous principle.

You could train a dog to salivate just with the bell, just with the symbol.

Sadece zille, sadece o sembolle köpeğinizin ağzını sulandırabilirsiniz.

So on social networks,

Sosyal ağlarda ise,

social punishment and social reward function as the punishment and reward.

sosyal ödül ve cezalar gerçekten ödül ve ceza gibi çalışıyorlar.

And we all know the feeling of these things.

Nasıl bir his olduğunu hepimiz biliyoruz.

You get this little thrill --

Ani bir mutluluk --

"Somebody liked my stuff and it's being repeated."

''Biri gönderimi beğendi başkaları da beğeniyor.''

Or the punishment: "Oh my God, they don't like me,

Ceza da şöyle: ''Aman Tanrım, beni sevmiyorlar,

maybe somebody else is more popular, oh my God."

benden daha popüler olan var, Tanrım.''

So you have those two very common feelings,

Bu iki yaygın his içimize öyle bir işlenmiş ki

and they're doled out in such a way that you get caught in this loop.

bu döngüden kendimizi alamıyoruz.

As has been publicly acknowledged by many of the founders of the system,

Üstelik bu durum, sistemin çoğu kurucusu tarafından tasdik edildi,

everybody knew this is what was going on.

yani herkes neler olduğunu biliyordu da.

But here's the thing:

Ancak şöyle bir şey var:

traditionally, in the academic study of the methods of behaviorism,

Davranış bilimine akademik bir bakış yaptığımızda

there have been comparisons of positive and negative stimuli.

pozitif ve negatif uyarıcıların karşılaştırıldıklarını görürürüz.

In this setting, a commercial setting,

Böyle bir ortamda, ticari bir ortamda

there's a new kind of difference

akademik platformda bir süredir kaçınılan yeni bir fark var,

that has kind of evaded the academic world for a while,

and that difference is that whether positive stimuli

bu fark, pozitif uyarıcıların farklı koşullar altında

are more effective than negative ones in different circumstances,

negatif uyarıcılardan daha etkili olup olmadığı sorusu,

the negative ones are cheaper.

negatif olanların daha ucuz olduğu.

They're the bargain stimuli.

Bunlar pazarlık uyarıcıları.

So what I mean by that is it's much easier

Demek istediğim şu ki

to lose trust than to build trust.

güven kaybetmek, kazanmaktan daha kolay.

It takes a long time to build love.

Sevmek için çok zaman gerekiyor.

It takes a short time to ruin love.

Sevgiyi mahfetmek içinse çok az zaman.

Now the customers of these behavior modification empires

Bu davranış düzenleme imparatorlukları müşterileri

are on a very fast loop.

çok hızlı bir döngüdeler.

They're almost like high-frequency traders.

Yüksek frekanslı tüccar gibiler.

They're getting feedbacks from their spends

Harcamalarına göre geri bildirim alıyorlar

or whatever their activities are if they're not spending,

veya harcama yapmıyorlarsa yaptıkları aktivitelere göre,

and they see what's working, and then they do more of that.

gördükleri şey işe yarıyor ve bunu daha çok yapıyorlar.

And so they're getting the quick feedback,

Çok hızlı bir geri bildirim alıyorlar,

which means they're responding more to the negative emotions,

yani negatif duygulara daha fazla yanıt veriyorlar,

because those are the ones that rise faster, right?

çünkü hızlı yükselenler onlar, değil mi?

And so therefore, even well-intentioned players

Bu yüzden de çok iyi niyetli oyuncular bile

who think all they're doing is advertising toothpaste

diş macunu reklamı yaptıklarını sanırken

end up advancing the cause of the negative people,

negatif insanların savını desteklemiş oluyorlar,

the negative emotions, the cranks,

negatif duyguları, saplantıları,

the paranoids,

paranoyakları, kötümserleri, nihilistleri.

the cynics, the nihilists.

Those are the ones who get amplified by the system.

Onlar, sistemin güçlendirdiği kişiler.

And you can't pay one of these companies to make the world suddenly nice

Bu şirketlerin birine ödeme yaparak dünyayı daha güzel bir yer yapmak,

and improve democracy

demokrasiyi düzeltmek

nearly as easily as you can pay to ruin those things.

o şeyleri yok etmek için para ödemek kadar kolay değil.

And so this is the dilemma we've gotten ourselves into.

İşte kendimizi bu ikilemin içine soktuk.

The alternative is to turn back the clock, with great difficulty,

Alternatifimiz büyük zorlukla zamanı geriye almak

and remake that decision.

ve bu kararı yeniden vermek.

Remaking it would mean two things.

Bu da iki anlama geliyor.

It would mean first that many people, those who could afford to,

İlki şu, bunu yapmaya ekonomisi olanlar

would actually pay for these things.

bu şeyler için para ödeyecek.

You'd pay for search, you'd pay for social networking.

İnternette arama yapmak için, sosyal ağ için...

How would you pay? Maybe with a subscription fee,

Nasıl mı? Abonelik ücretiyle veya kullanım sırasında mikro ödemelerle.

maybe with micro-payments as you use them.

There's a lot of options.

Çok seçenek var.

If some of you are recoiling, and you're thinking,

Kiminiz geri çekilip şöyle düşünüyor,

"Oh my God, I would never pay for these things.

''Aman Tanrım, ben o şeylere asla para ödemem.''

How could you ever get anyone to pay?"

Birinden bunu yapmasını nasıl istersin?''

I want to remind you of something that just happened.

Henüz olan bir olayı hatırlatayım.

Around this same time

Google ve Facebook gibi şirketlerin fikirlerini ilk oluşturdukları sıralarda

that companies like Google and Facebook were formulating their free idea,

a lot of cyber culture also believed that in the future,

siber kültür, gelecekte TV ve filmlerin aynı şekilde yapılacağına inanıyordu.

televisions and movies would be created in the same way,

kind of like the Wikipedia.

Vikipedi gibi.

But then, companies like Netflix, Amazon, HBO,

Sonra Netflix, Amazon, HBO gibi şirketler

said, "Actually, you know, subscribe. We'll give you give you great TV."

''Abone olun, biz de size harika bir TV hizmeti sunalım.'' dediler.

And it worked!

Ve işe yaradı!

We now are in this period called "peak TV," right?

Şimdi ''TV'nin zirvesi'' dediğimiz dönemdeyiz.

So sometimes when you pay for stuff, things get better.

Bazen bir şeylere ödeme yaptığınızda her şey daha iyi oluyor.

We can imagine a hypothetical --

(Applause)

(Alkışlar)

We can imagine a hypothetical world of "peak social media."

''Sosyal medyanın zirvesi'' diyeceğimiz bir dünya hayal edebiliriz.

What would that be like?

Bu nasıl bir şey olur?

It would mean when you get on, you can get really useful,

Çevrimiçi olduğunuzda çok faydalı bilgiler edinebilirsiniz,

authoritative medical advice instead of cranks.

mesela uydurma tavsiyeler yerine onaylı tıbbi bilgiler.

It could mean when you want to get factual information,

Bilimsel bir bilgi edinmek istediğinizde

there's not a bunch of weird, paranoid conspiracy theories.

bir dizi tuhaf paranoyak komplo teorisiyle karşılaşmazsınız.

We can imagine this wonderful other possibility.

Bu diğer harika olasılığı hayal edebiliriz.

Ah.

I dream of it. I believe it's possible.

Ben bunu hayal ediyorum. Buna inanıyorum.

I'm certain it's possible.

Mümkün olduğundan eminim.

And I'm certain that the companies, the Googles and the Facebooks,

Google ve Facebook gibi şirketlerin

would actually do better in this world.

daha iyisini yapabileceğine inanıyorum.

I don't believe we need to punish Silicon Valley.

Silikon Vadisi'ni cezalandırmanın bir gereği yok diye düşünüyorum.

We just need to remake the decision.

Sadece bu kararı yeniden almamız lazım.

Of the big tech companies,

Teknoloji devlerinden yalnızca ikisi

it's really only two that depend on behavior modification and spying

işletme modellerini davranış düzenleme ve casusluğa dayandırıyor.

as their business plan.

It's Google and Facebook.

Bunlar Google ve Facebook.

(Laughter)

(Kahkaha)

And I love you guys.

Sizi çok seviyorum.

Really, I do. Like, the people are fantastic.

Gerçekten seviyorum. Bu insanlar müthiş.

I want to point out, if I may,

Müsaadenizle şunu da belirtmek istiyorum,

if you look at Google,

Google'a baktığınızda

they can propagate cost centers endlessly with all of these companies,

maliyet merkezlerini tüm bu şirketlere yaymışlar,

but they cannot propagate profit centers.

ama kâr merkezlerini yaymıyorlar.

They cannot diversify, because they're hooked.

Çeşitlilik yapamıyorlar, çünkü bağlanmışlar.

They're hooked on this model, just like their own users.

Bu modele bağlanmışlar, tıpkı kullanıcıları gibi.

They're in the same trap as their users,

Kullanıcılarıyla aynı tuzağın içindeler

and you can't run a big corporation that way.

ve bu şekilde büyük bir şirket yürütemezsiniz.

So this is ultimately totally in the benefit of the shareholders

Bu hem bu şirketlerin hissedarları, hem de menfaatçilerinin yararına.

and other stakeholders of these companies.

It's a win-win solution.

İki taraf da kazanıyor.

It'll just take some time to figure it out.

Sadece anlaması biraz zaman alacak.

A lot of details to work out,

Çok detay olsa da kesinlikle yapılabilir.

totally doable.

(Laughter)

(Kahkahalar)

I don't believe our species can survive unless we fix this.

Bunu düzeltmeden türümüzün hayatına devam edebileceğini sanmıyorum.

We cannot have a society

İletişim kurmak isteyen iki kişi için tek yolun

in which, if two people wish to communicate,

onları manipüle etmek isteyen

the only way that can happen is if it's financed by a third person

üçüncü bir tarafın finanse edilmesi olan bir toplumda yaşayamayız.

who wishes to manipulate them.

(Applause)

(Alkışlar)

(Applause ends)

In the meantime, if the companies won't change,

Bu arada, eğer şirketler değişmezse

delete your accounts, OK?

hesaplarınızı silin.

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Applause)

(Alkışlar)

That's enough for now.

Bu kadarı yeterli.

Thank you so much.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)