How to End Malaria Once and for All | Abdoulaye Diabaté | TED

Çeviri: Kerem Cevher Gözden geçirme: Eren Gokce

(Mosquitoes buzzing)

(Sivrisinekler vızıldıyor)

Mosquitoes.

Sivrisinekler.

I don't know about you,

Seni bilmem

but I don't have a good relationship with them.

ama onlarla iyi bir ilişkim yok.

(Laughter)

(Kahkahalar)

A friend of mine said one day,

Bir arkadaşım bir gün dedi ki,

if you think that you are too small to make a big difference,

eğer büyük bir fark yaratamayacak kadar küçük olduğunu düşünüyorsan

you've never spent a night with mosquitoes in a room.

öyleyse sen bir odada sivrisineklerle bir gece geçirmemişsin.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But ...

Ama...

I don't have any mosquitoes in my pocket to release tonight,

Bu gece cebimde serbest bırakacak sivrisinek yok,

so it's going to be fine.

bu yüzden iyi olacak.

So let's start.

Öyleyse başlayalım.

As unbelievable as it may sound, malaria is as old as humankind.

Kulağa inanılmaz gelse de, sıtma insanlık kadar eskidir.

And malaria once was a public health issue all over the world.

Ve sıtma bir zamanlar tüm dünyada bir halk sağlığı sorunuydu.

But then it has been successfully tackled in the US and Europe.

Ancak ABD ve Avrupa’da başarılı bir şekilde üstesinden gelindi.

And yet, decades later,

Yine de, onlarca yıl sonra,

malaria still kills millions of people

sıtma hâlâ Afrika

in Africa

ve Asya’da milyonlarca insanı

and in Asia.

öldürüyor.

Why?

Neden?

I'm Abdoulaye Diabaté, a medical entomologist

Ben Abdoulaye Diabaté, Araştırma Enstitüsü Sağlık Bilimleri

from l'Institut de Recherche en Science de la Santé.

alanında bir tıbbi böcek bilimcisiyim.

I'm here today,

Bugün buradayım,

flying all the way from Burkina Faso,

Burkina Faso’dan buraya kadar uçarak,

to tell you that we might be closer than ever

Afrika’daki sıtmayı ortadan kaldırmaya her zamankinden daha yakın olabileceğimizi

to eliminate malaria in Africa.

söylemek için buradayım.

(Applause)

(Alkış)

Teşekkür ederim.

Thank you.

Malaria is tightly linked to poverty.

Sıtma, yoksullukla sıkı bir ilişkiye sahiptir.

But then you have no idea of how expensive it is to be poor.

Ama öyleyse fakir olmanın ne kadar pahalı olduğu hakkında hiçbir fikriniz yok.

There are 200 million cases worldwide

Dünya çapında her yıl üzücü bir

that end up sadly every year with about 600,000 deaths.

şekilde yaklaşık 600.000 ölümle sonuçlanan 200 milyon vaka bulunuyor.

And this is not a random collection of statistics on a piece of paper.

Ve bu, bir kâğıt parçası üzerine rastgele yazılmış bir istatistik koleksiyonu değil.

Behind each of these 600,000 deaths,

Bu 600.000 ölümün her birinin arkasında,

there is a personal, tragic story, sometimes behind closed doors.

bazen kapalı kapıların ardında kişisel, trajik bir hikâye var.

Most of these deaths happen in Africa.

Bu ölümlerin çoğu Afrika'da gerçekleşiyor.

Children and pregnant women bear the highest burden.

Çocuklar ve hamile kadınlar en büyük yükü taşır.

And I'm a fortunate childhood malaria survivor.

Ve ben çocukluğumda sıtmadan kurtulan şanslı bir bireyim.

When I was a kid, I used to think that my dad was a superhero.

Çocukken babamın süper kahraman olduğunu zannederdim.

I could see him leaving the house every morning at six,

Her sabah altıda evden çıktığını,

riding his bicycle to the farm, working very hard all day long.

çiftliğe bisikletle gittiğini, gün boyu çok sıkı çalıştığını görebiliyordum.

We did not have much for living.

Yaşamak için fazla bir şeyimiz yoktu.

Ama mutlu olmak için daha fazlasına ihtiyacın olduğunu kim söyledi?

But who said you need more to be happy?

But when happiness hangs by a thread,

Ama mutluluk ne zaman tehlike altındaysa,

it doesn't take much to turn your life around.

hayatınızı tersine çevirmek için fazla bir şey gerekmez.

My certainty in my dad got deeply shaken the day I got struck down by malaria.

Sıtmaya yakalandığım gün babama olan güvenim derinden sarsıldı.

I was three or four years old.

Üç ya da dört yaşındaydım.

As we used to say in my country,

Ülkemde söylediğimiz gibi,

kids may not understand the complexity of suffering,

çocuklar acı çekmenin karmaşıklığını anlam veremeyebilir,

but pain has no age.

ama acının yaşı yoktur.

And gosh, I was in pain.

Ve tanrım, acı çekiyordum.

I can still clearly see myself

Kendimi hâlâ yüksek ateşle

laying down there on the bed with high fever and suffering.

acı çekerek yatakta yatarken açıkça görebiliyorum.

I could not eat anything.

Hiçbir şey yiyememiştim.

Throwing up all the time.

Sürekli kusuyordum.

Will I survive? Will I not?

Hayatta kalacak mıyım? Kalamayacak mıyım?

The psychological trauma my parents were going through

Ailemin yaşadığı psikolojik travma

was unbearable.

dayanılmazdı.

But against all odds, I survived.

Ama her şeye rağmen hayatta kaldım.

Ama bugün Diabaté hayatta kalıp Vancouver’a kadar geldiği için

But can we say today that we are done with malaria

because Diabaté survived and made it all the way down to Vancouver?

sıtmayla işimizin bittiğini söyleyebilir miyiz?

If I say yes, no one can blame me.

Evet dersem kimse beni suçlayamaz.

But it’s a lie, because many children are still dying of malaria.

Ama bu bir yalan, çünkü birçok çocuk hâlâ sıtmadan ölüyor.

The real question then is:

Öyleyse asıl soru şu:

Why have we not been able to defeat it so far?

Neden şimdiye kadar onu yenemedik?

Well because malaria is a complex parasitic disease

Çünkü sıtma üç unsurla oynayan

that plays on three grounds.

karmaşık bir parazit hastalığıdır.

Plasmodium, the pathogen;

Sıtma Paraziti, patojen;

anopheles, the vector;

Sıtma Sivrisineği, taşıyıcı

and human, the victim.

ve insan, kurban.

Each of these elements is very complex on its own,

Bu unsurların her biri kendi başına çok karmaşıktır

and the interactions make it even more complex

ve etkileşimler, gerçekten etkili müdahaleler

to devise interventions that are really effective.

tasarlamayı daha da karmaşık hâle getiriyor.

But of course we are trying.

Ama tabii ki deniyoruz.

Currently, there are two vaccines to immunize people,

Şu anda insanlara bağışıklık kazandırmak adına iki farklı aşı bulunuyor,

ancak bu aşıyı ulaştırmak için yapılan kapsamlı lojistik,

but the heavy logistics to deliver this vaccine

may not allow us to reach their full potential.

onların tam potansiyellerine ulaşmalarına izin vermeyebilir.

Bed nets and first-hand treatment

Yatak ağları ve ilk elden tedavi

are both threatened by insecticide and drug resistance,

hem böcek ilacı hem de ilaç direnci nedeniyle tehdit altındadır,

meaning that our best interventions have started to fail.

bu da en iyi müdahalelerimizin başarısız olmaya başladığı anlamına gelmektedir.

And there is a general consensus today that without additional new tools,

Ve bugün, ek yeni araçlar olmaksızın sıtmayı ortadan kaldırılma yolundaki

son aşamayı asla geçemeyeceğimiz konusunda genel bir fikir birliği bulunuyor.

we may never cross the last mile of malaria elimination.

And this is exactly where I come in.

Ve işte tam olarak burada ben devreye giriyorum.

Target Malaria’daki (Hedef Sıtma) meslektaşlarım ve ben

My colleagues and I at Target Malaria,

and are working on something called gene drive:

gen sürücüsü adı verilen bir şey üzerinde çalışıyoruz:

a way to control mosquito population and halt malaria transmission.

Sivrisinek popülasyonunu kontrol etmenin ve sıtma bulaşımını durdurmanın bir yolu.

So what is gene drive?

Peki gen sürücüsü nedir?

It's a natural molecular mechanism

Popülasyondaki belirli bir

that augments the frequency of a certain gene in the population

genin sıklığını normal Mendel kalıtımının ötesinde arttıran

beyond the normal Mendelian inheritance.

doğal bir moleküler mekanizmadır.

So what does it mean?

Peki bu ne anlama geliyor?

If you take any gene,

Herhangi bir gen alırsanız,

in natural circumstances,

doğal koşullarda,

it has only a 50 percent chance of being transmitted to the next generation.

bir sonraki nesle bulaşma şansı sadece yüzde 50'dir.

Meaning that if the parents have 100 babies, like in mosquitoes,

Yani ebeveynlerin sivrisineklerde olduğu gibi 100 bebeği varsa,

only 50 of them will get the gene and the other 50 will not.

sadece 50'si geni alacak ve diğer 50'si almayacaktır.

But not all genes behave this way in nature.

Ancak tüm genler doğada bu şekilde davranmaz.

Some genes have found a very clever way to bypass this law,

Bazı genler bu yasayı atlamak için çok akıllıca bir yol buldular

and can augment their own prospect to up to 90 percent.

ve kendi beklentilerini yüzde 90′a kadar artırabilirler.

Such genes are said to drive, and so the name "gene drive."

Bu tür genlerin yönlendirildiği söylenir ve bu nedenle “gen sürücüsü” adı verilir.

Our most promising strain affects female fertility

En umut verici türümüz, doublesex adı verilen

by targeting a gene called doublesex.

bir geni hedefleyerek kadın doğurganlığını etkiler.

This gene is responsible for the sex determination in mosquitoes,

Bu gen sivrisineklerde cinsiyet tayininden sorumludur

and so disrupting the doublesex gene

ve bu nedenle doublesex genini bozmak,

may affect the sexual development for adult mosquitoes

yetişkin sivrisineklerin cinsel gelişimini

and their reproduction.

ve üremelerini etkileyebilir.

Now

Şimdi

it may sound counterintuitive to affect female fertility

kadın doğurganlığını etkilemek ve aynı zamanda

and spread a gene of interest in mosquito population at the same time.

sivrisinek popülasyonunda ilgi çekici bir geni yaymak mantıksız gelebilir.

But it's working.

Ama işe yarıyor.

And let me show you how.

Ve sana nasıl olduğunu göstereyim.

We target a specific region of the gene called doublesex

Sadece kadınları etkileyen, doublesex adı verilen genin

that affects only females.

belirli bir bölgesini hedef alıyoruz.

Males bearing this modified gene are not affected at all.

Bu değiştirilmiş geni taşıyan erkekler hiç etkilenmez bile.

Females with just one copy of the altered gene are fully fertile.

Değiştirilmiş genin sadece bir kopyasına sahip dişiler tamamen doğurgandır.

However, females bearing two copies

Ancak, modifiye edilmiş

of the modified gene

genin iki kopyasını taşıyan

cannot lay eggs,

dişiler yumurta bırakamaz,

fail to bite

ısırmayı başaramaz

and also have the physical characteristics of both male and female.

ve ayrıca hem erkek hem de dişinin fiziksel özelliklerine sahiptir.

It's called a suppression strategy.

Buna baskılama stratejisi denir.

Once these mosquitoes are released in the field,

Bu sivrisinekler tarlada serbest bırakıldıktan sonra,

they're going to spread the gene of interest to the wild population,

bunlar ilgi çekici geni vahşi popülasyona yayacak

and this is going to reduce dramatically their reproductive capacity.

ve bu da üreme kapasitelerini önemli ölçüde azaltacak.

Fewer mosquitoes means less malaria transmission

Daha az sivrisinek, yok olana kadar daha az sıtma bulaşımı

until it stops.

anlamına gelir.

Mathematical models predict

Matematiksel modeller

bu tür sivrisineklerin sahada salınmasının sıtma bulaşımını

that releasing such mosquitoes in the field

is going to stop malaria transmission in just 20 generations.

yalnızca 20 nesil içinde durduracağını tahmin ediyor.

That means in two years.

Bu iki yıl içinde demek oluyor.

And the technology is sustainable,

Ve teknoloji sürdürülebilir,

cost-effective and easy to deploy,

maliyeti uygun ve kullanımı kolaydır,

çünkü serbest bırakılan sivrisinekler, dönüştürülecek vahşi sivrisineklerin

as the released mosquitoes will do the job themselves

by finding the last hiding pocket of wild mosquitoes to convert.

son saklanma yerlerini bularak işi kendileri yapacaklardır.

Fantastic.

Muhteşem.

The only problem,

Tek sorun,

gene drive has never been tested anywhere in Africa.

gen sürücüsünün Afrika’nın hiçbir yerinde test edilmemiş olması.

And while the technology brings a lot of hope,

Teknoloji çok umut verirken

it also carries its share of fear and skepticism.

yanında korku ve şüphecilikten payını da taşıyor.

The pathway from the bench to the field

Tezgâhtan sahaya giden yol

is not straightforward and is full of pitfalls.

basit değil ve tuzaklarla dolu.

Maybe the mosquitoes in the field

Belki tarladaki sivrisinekler

will develop resistance to the spread of the transgene.

transgenin yayılmasına karşı direnç geliştirecektir.

Or maybe two countries don't agree,

Ya da belki iki ülke aynı fikirde değil,

but released mosquitoes do not respect the human borders.

ancak serbest bırakılan sivrisinekler insan sınırlarını tanımıyor.

Or also, maybe there are risks to the environment.

Ya da belki çevre için riskler vardır.

And finally, the community that we are working with

Ve son olarak, birlikte çalıştığımız topluluğun

need to feel comfortable about this technology

bu teknoloji konusunda rahat hissetmesi

and give us the green light to operate.

ve bize faaliyet gerçekleştirmemiz için yeşil ışık vermesi gerekiyor.

And so for such,

Ve böylece,

Target Malaria has adopted an incremental approach, step by step,

Hedef Sıtma, adım adım aşamalı bir yaklaşım benimsedi,

whereby we will start releasing first non-gene-drive mosquitoes,

böyle gen sürücüsü olmayan sivrisinekleri serbest bırakmaya başlayacağız,

meaning that the gene of interest here cannot self-propagate

yani burada ilgilenilen genin kendi kendine çoğalamayacağı

and will just go extinct in a few generations.

ve birkaç nesil içinde neslinin tükeneceği anlamına geliyor.

The gene drive, the exposure of this gene to the environment

Gen sürücüsü, bu genin çevreye maruz kalması,

is incrementally augmented

Avrupa’da

in a way that we start first with small cages

önce küçük kafeslerle ve büyük kapalı kafesle başlayacak

and big indoor cages in Europe,

şekilde kademeli olarak artırılıyor

and then these mosquitoes are sent to Burkina Faso,

ve ardında bu sivrisinekler, Burkina Faso’ya gönderilir,

where they are tested in a contained facility first,

burada onlar önce kapalı bir tesiste test edilir

and subsequently in a big indoor small cage field release.

ve sonra büyük bir kapalı alanda küçük kafeste saha salınımı test edilir.

Now the gene drive mosquitoes are going to be tested in an open field

Şimdi, gen sürücüsü sivrisinekler ancak bu ön adımdan sonra

only after this preliminary step

açık bir alanda test edilecek

and the potential risks have been looked at very carefully.

ve potansiyel riskler çok dikkatli bir şekilde incelecektir.

And also additional research questions have been developed

Ayrıca, varsa bu riskleri ele almak için

to address these risks, if any.

ek araştırma soruları geliştirilmiştir.

Now the question, how far are we from releasing gene drive?

Şimdi soru şu, gen sürücüsünü serbest bırakmaktan ne kadar uzaktayız?

Four to five years.

Dört ila beş yıl.

But let me tell you this.

Ama sana şunu söyleyeyim.

Gene drive mosquitoes are already in the lab,

Gen sürücüsü sivrisinekler zaten laboratuvarda

and releasing them in the field

ve onları sahaya salmak

is not going to take us more than 30 minutes.

30 dakikadan fazla sürmeyecektir.

But we need five years to get ready for these 30 minutes.

Ama bu 30 dakikaya hazırlanmak için beş yıla ihtiyacımız var.

And why is that?

Ve neden?

The answer is simple.

Cevap basit.

Because we need to engage the community

Çünkü toplumu dahil etmemiz

and get the social license to operate.

ve faaliyet göstermek için sosyal lisansı almamız gerekiyor.

And so if there is one thing that you cannot afford the luxury to miss,

Ve kaçırma lüksünü göze alamayacağınız bir şey varsa,

it's the stakeholder engagement.

o da paydaş katılımıdır.

Halkın yararı için çalışan bir bilim adamı olduğumu varsayarak

I cannot just pop up in a village with a bucket of mosquitoes

on the assumption that I'm a scientist working for the public good.

bir kova sivrisinekle bir köy ortasına çıkamam.

It will not take anyone a PhD to understand

Değerlerine saygılı olup olmadığımızı anlamak için

if we are respectful of their values or not.

kimsenin doktora yapması gerekmez.

We need to engage the community

Toplumu dahil etmeliyiz

and then co-develop the technology with them.

ve ardından teknolojiyi onlarla birlikte geliştirmeliyiz.

And so for that,

Ve bunun için

we've built our engagement strategy on the pyramidal structure,

katılım stratejimizi piramidal yapı üzerine kurduk,

starting with the villages where we operate

çalışmalarımızı yürüttüğümüz köylerden başlayarak

all the way to the top with the government officials.

hükûmet yetkilileriyle zirveye kadar.

The engagement is done step-by-step.

Katılım adım adım yapılır.

It’s done in an inclusive way

Kapsayıcı bir şekilde yapılır

and also is done in full transparency.

ve ayrıca tam şeffaflıkla yapılır.

Ladies and gentlemen,

Bayanlar ve baylar,

there is one more thing that needs to be done

Afrika’daki sahaya gen sürücüsünün

before gene drive can be released in the field in Africa.

serbest bırakılabilmesi için yapılması gereken bir şey daha var.

That is capacity building.

Bu kapasite geliştirmedir.

Gene drive holds a lot of promises,

Gen sürücüsü pek çok umut veriyor,

but it will not take us anywhere

ancak biz Afrikalılar

if we Africans aren’t enabled to run it on our own.

bunu kendi başımıza çalıştıramazsak bizi hiçbir yere götürmez.

Sadly,

Ne yazık ki,

the technical platform in Africa is really very poor,

Afrika'daki teknik platform gerçekten çok zayıf

and this has to be solved before we can really beat malaria.

ve sıtmayı gerçekten yenebilmemiz için bunun çözülmesi gerekiyor.

Ve bunun için Burkina Faso’da sıtma gibi vektör kaynaklı hastalıklar

And so for that, we've set up in Burkina Faso

a World Bank-funded center of excellence on vector-borne diseases, like malaria.

konusunda başarılı, Dünya Bankası’nın finanse ettiği bir merkez kurduk.

And also with additional funds from the Gates Foundation,

Ayrıca Gates Vakfı'ndan gelen ek fonlarla,

we are building a critical mass of next generation scientists

bilgi boşluğunu ve bilgi birikimi boşluğunu doldurmak

all over the continent

için kıtanın her yerine

to fill the knowledge gap and the know-how gap as well.

gelecek neslin bilim insanlarının büyük bir kitlesini oluşturuyoruz.

In April 1969, a child was born in a remote village of Burkina Faso.

Nisan 1969'da, Burkina Faso'nun uzak bir köyünde bir çocuk doğdu.

Like any other child of the world,

Dünyadaki diğer çocuklar gibi,

he had dreams and expectations.

hayalleri ve beklentileri vardı.

Sadly, however, as he came to learn,

Ne yazık ki, ancak, öğrenmeye geldiğinde,

the place where you are born in on this planet

bu gezegende doğduğunuz yer

very often affects your perspective on life,

genellikle hayata bakış açınızı etkiler

and may even set the path you need to walk through into your future.

ve hatta geleceğinize doğru yürümeniz gereken yolu belirleyebilir.

That shouldn't be the case.

Durum böyle olmamalı.

We are all citizens of the world.

Hepimiz dünyanın vatandaşıyız.

Our dreams and aspirations should not be constrained

Hayallerimiz ve hedeflerimiz

doğduğumuz yer tarafından kısıtlanmamalıdır.

by the place where we are born.

And this is the reason why I became a scientist.

İşte bu yüzden bilim insanı oldum.

To offer endless possibility to any child anywhere on this continent,

Bu kıtanın herhangi bir yerindeki herhangi bir çocuğa sonsuz imkânlar sunarak

so that they can see the future with hope.

böylece onlar geleceği umutla görebilirler.

But there is no hope if you are cut short with malaria.

Ancak sıtma ile kısa kesilirse umut yok.

But Target Malaria is here to fix that.

Ama Hedef Sıtma bunu düzeltmek için burada.

A world free of malaria is our vision.

Sıtmadan arınmış bir dünya vizyonumuz.

And I will say, yes, we can.

Ve söylüyorum, evet, yapabiliriz.

Thank you for your attention.

İlginiz için teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)