How to End Malaria Once and for All | Abdoulaye Diabaté | TED

Translator: Chu Bá Dương Reviewer: Nguyen Hue

(Mosquitoes buzzing)

(Tiếng muỗi vo ve)

Mosquitoes.

Muỗi.

I don't know about you,

Thú thực, tôi với muỗi có mối quan hệ

but I don't have a good relationship with them.

cơm không lành, canh không ngọt lắm.

(Laughter)

(Tiếng cười)

A friend of mine said one day,

Hôm nọ, bạn tôi mới phán một câu như này,

if you think that you are too small to make a big difference,

“Nếu bạn nghĩ rằng châu chấu đá xe là nực cười,

you've never spent a night with mosquitoes in a room.

thì người anh em muỗi của nó sẽ cho bạn thấy thế nào là lễ độ.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

But ...

Nhưng...

I don't have any mosquitoes in my pocket to release tonight,

Yên tâm đi, hôm nay tôi không có muỗi để cho bạn biết thế nào là lễ độ đâu.

so it's going to be fine.

So let's start.

Vì vậy, chúng ta bắt đầu chứ nhỉ.

As unbelievable as it may sound, malaria is as old as humankind.

Khi ta lớn lên “sốt rét” đã có rồi,

“Sốt rét” có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể.

And malaria once was a public health issue all over the world.

Sốt rét từng là một đại dịch với quy mô ngang ngửa Covid 19,

But then it has been successfully tackled in the US and Europe.

và nó đã được dập tắt hoàn toàn ở Hoa Kỳ và châu Âu.

And yet, decades later,

Dẫu vậy, nhiều thập kỷ sau đó,

Sốt rét vẫn hoành hành và lấy đi mạng sống của hàng triệu người ở châu Phi và châu Á.

malaria still kills millions of people

in Africa

and in Asia.

Why?

Tại sao lại như vậy?

I'm Abdoulaye Diabaté, a medical entomologist

Tôi là Abdoulaye Diabaté, một nhà côn trùng học y tế,

from l'Institut de Recherche en Science de la Santé.

đến từ Viện Nghiên cứu Khoa học sức khỏe.

I'm here today,

Tôi đã bay từ Burkina Faso và đến đây để nói với bạn rằng,

flying all the way from Burkina Faso,

to tell you that we might be closer than ever

tương lai không còn sốt rét tại châu Phi không còn xa nữa

to eliminate malaria in Africa.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

Cảm ơn.

Thank you.

Sốt rét và đói nghèo có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.

Malaria is tightly linked to poverty.

But then you have no idea of how expensive it is to be poor.

Đúng là đã nghèo còn gặp cái eo.

There are 200 million cases worldwide

Có 200 triệu ca mắc trên toàn thế giới,

that end up sadly every year with about 600,000 deaths.

và khoảng 600.000 ca tử vong trong số đó.

And this is not a random collection of statistics on a piece of paper.

Và đây không phải là một con số vô hồn chỉ nằm trên bản báo cáo kết quả vậy thôi.

Behind each of these 600,000 deaths,

Đằng sau mỗi ca tử vong là một câu chuyện,

there is a personal, tragic story, sometimes behind closed doors.

bi thảm có, đáng tiếc có, thậm chí đôi lúc còn chẳng ai hay biết.

Most of these deaths happen in Africa.

Hầu hết các trường hợp tử vong này xảy ra ở châu Phi.

Children and pregnant women bear the highest burden.

Phụ nữ mang thai và trẻ em chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ sốt rét.

And I'm a fortunate childhood malaria survivor.

Tôi là một trong số những đứa trẻ may mắn có thể sống qua cơn sốt rét.

When I was a kid, I used to think that my dad was a superhero.

Ngày ấy, tôi nghĩ bố tôi hẳn phải là một siêu anh hùng.

I could see him leaving the house every morning at six,

Ngày nào đúng sáu giờ sáng là bố đạp xe đi làm,

riding his bicycle to the farm, working very hard all day long.

làm lụng vất vả trên trang trại cả ngày.

We did not have much for living.

Chúng tôi không quá khá giả, nhưng vẫn đủ đế sống vui vẻ và hạnh phúc.

But who said you need more to be happy?

But when happiness hangs by a thread,

Nhưng “đau đớn thay những kiếp sống muốn cất cánh bay cao

it doesn't take much to turn your life around.

nhưng lại bị áo cơm ghì sát đất.”

My certainty in my dad got deeply shaken the day I got struck down by malaria.

Tôi dần nhận ra bố tôi nào phải anh hùng, rõ nhất chắc là ngày tôi bị sốt rét.

I was three or four years old.

Lúc đó chắc tôi tầm 3, 4 tuổi gì đấy.

As we used to say in my country,

Đất nước tôi có câu nói: “Trẻ con có thể không hiểu những tầng lớp của nỗi đau,

kids may not understand the complexity of suffering,

but pain has no age.

nhưng nỗi đau chẳng cần trẻ con phải hiểu thì mới đến”

And gosh, I was in pain.

Và lạy chúa, lần đấy tôi đau thật.

I can still clearly see myself

Tôi vẫn nhớ như in cảm giác sống không bằng chết ấy,

laying down there on the bed with high fever and suffering.

vật vã với cơn sốt cao hầm hập và những cơn đau thấu xương.

I could not eat anything.

Ăn thì không ăn được, đụng tí là nôn mửa khắp nơi.

Throwing up all the time.

Will I survive? Will I not?

“Sống hay không sống?“, tôi tự hỏi.

The psychological trauma my parents were going through

Cơn sốt rét năm ấy đã để lại một vết sẹo tâm lý khó lành cho bố mẹ tôi.

was unbearable.

But against all odds, I survived.

Nhưng thật thần kỳ là, tôi vẫn sống.

But can we say today that we are done with malaria

Nhưng liệu bệnh sốt rét có chấm dứt

because Diabaté survived and made it all the way down to Vancouver?

vì cậu bé Diabaté đã sống sót và đến Vancouver ngày hôm nay không?

If I say yes, no one can blame me.

Nếu tôi nói dối là có, thì tôi chẳng mất gì.

But it’s a lie, because many children are still dying of malaria.

Nhưng hàng triệu trẻ em trên toàn thế giới thì có đó.

The real question then is:

Câu hỏi đáng nhẽ phải là:

Why have we not been able to defeat it so far?

Tại sao đến tận hôm nay, sốt rét vẫn còn tồn tại?

Well because malaria is a complex parasitic disease

Sốt rét là một căn bệnh liên quan đến ký sinh trùng phức tạp.

that plays on three grounds.

bao gồm 3 thành tố chính:

Plasmodium, the pathogen;

Ký sinh trùng Plasmodium - mầm bệnh,

anopheles, the vector;

muỗi A-nô-phen - vật chủ trung gian,

and human, the victim.

và con người - nạn nhân của sốt rét.

Each of these elements is very complex on its own,

Bản thân mỗi thành tố này đã vô cùng phức tạp,

and the interactions make it even more complex

cộng thêm sự tương tác giữa chúng

khiến việc tạo ra phương pháp phòng tránh hiệu quả

to devise interventions that are really effective.

trở nên phức tạp không kém.

But of course we are trying.

Chúng tôi cũng đang rất nỗ lực để tìm ra thuốc giải.

Currently, there are two vaccines to immunize people,

Hiện tại, chúng ta đang có hai loại vắc-xin sốt rét.

but the heavy logistics to deliver this vaccine

Tuy nhiên, việc vận chuyển khó khăn

may not allow us to reach their full potential.

cũng khiến vắc-xin chưa thật sự phát huy hết khả năng của chúng.

Bed nets and first-hand treatment

Việc điều trị ưu tiên thứ nhất hoăc sử dung vật dụng như màn chống muỗi,

are both threatened by insecticide and drug resistance,

đứng trước nguy cơ kháng thuốc hoặc ảnh hưởng từ thuốc trừ sâu.

meaning that our best interventions have started to fail.

Những biện pháp phòng chống tốt nhất hiện nay dần trở nên vô dụng.

And there is a general consensus today that without additional new tools,

Thật sự đang cần lắm một biện pháp phòng tránh mới

we may never cross the last mile of malaria elimination.

để có thể vượt qua và xóa sổ sốt rét một lần và mãi mãi.

And this is exactly where I come in.

Và chúng tôi đang nghiên cứu ra nó.

My colleagues and I at Target Malaria,

Tôi cùng các đồng nghiệp tại dự án Target Malaria

and are working on something called gene drive:

đang nghiên cứu về “chuyển đổi gen”:

a way to control mosquito population and halt malaria transmission.

một biện pháp kiểm soát sinh học nhằm ngăn chặn sự lây lan sốt rét.

So what is gene drive?

Vậy “vật chủ kháng sốt rét” là gì?

It's a natural molecular mechanism

Đây là một cơ chế di truyền tự nhiên

that augments the frequency of a certain gene in the population

nhằm tăng tần suất kiểu gen nhất định trong quần thể muỗi

beyond the normal Mendelian inheritance.

nằm ngoài các quy luật di truyền của Mendel.

So what does it mean?

Vậy nó hoạt động như thế nào?

If you take any gene,

Bất kỳ một loại gen nào, trong điều kiện tự nhiên,

in natural circumstances,

it has only a 50 percent chance of being transmitted to the next generation.

đều chỉ có 50% xác suất truyền sang thế hệ tiếp theo.

Meaning that if the parents have 100 babies, like in mosquitoes,

Ví dụ một cặp muỗi đẻ ra 100 trứng,

only 50 of them will get the gene and the other 50 will not.

thì chỉ có 50 con lăng quăng nở ra sở hữu loại gen nhất định ấy.

But not all genes behave this way in nature.

Nhưng trên thực tế, không phải lúc nào cũng như vậy.

Some genes have found a very clever way to bypass this law,

Một số loại gen đã đột biến

and can augment their own prospect to up to 90 percent.

và tăng xác suất di truyền lên đến 90%.

Such genes are said to drive, and so the name "gene drive."

Xác suất đã bị chuyển đổi, từ đó sinh ra cái tên “chuyển đổi gen”.

Our most promising strain affects female fertility

Chúng tôi đang hướng tới chuyển đổi loại gen “doublesex”,

một loại gen liên quan đến khả năng sinh sản của muỗi cái.

by targeting a gene called doublesex.

This gene is responsible for the sex determination in mosquitoes,

Gen này chịu trách nhiệm xác định giới tính ở muỗi

and so disrupting the doublesex gene

do đó khi bị ảnh hưởng,

quá trình phát triển và sinh sản của thế hệ sau sẽ bị tác động.

may affect the sexual development for adult mosquitoes

and their reproduction.

Now

Nghe thì có vẻ vô lý khi

it may sound counterintuitive to affect female fertility

ta vừa muốn kích thích muỗi phát triển và lan truyền thêm gen,

and spread a gene of interest in mosquito population at the same time.

lại vừa muốn ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của chúng.

But it's working.

Nhưng nó lại rất là có lý đấy.

And let me show you how.

Và đây là lý do tại sao

We target a specific region of the gene called doublesex

Chúng tôi chỉ nhắm đến vùng gen “doublesex” của muỗi,

that affects only females.

và nó chỉ ảnh hưởng đến con cái.

Males bearing this modified gene are not affected at all.

Con đực mang gen chuyển đổi này hoàn toàn không bị ảnh hưởng.

Females with just one copy of the altered gene are fully fertile.

Nếu con cái chỉ có một bản sao của gen chuyển đổi,

nó sẽ có khả năng sinh sản bình thường.

However, females bearing two copies

Tuy nhiên, nếu con cái mang hai bản sao của gen chuyển đổi,

of the modified gene

cannot lay eggs,

nó sẽ không thể đẻ trứng, không thể hút máu,

fail to bite

and also have the physical characteristics of both male and female.

và cũng có các đặc điểm của cả con đực và con cái.

It's called a suppression strategy.

Đây được gọi là “chiến lược ức chế sinh học.”

Once these mosquitoes are released in the field,

Một khi những con muỗi này được thả ra ngoài tự nhiên,

they're going to spread the gene of interest to the wild population,

chúng sẽ lan truyền gen chuyển đổi này cho quần thể muỗi hoang dã,

and this is going to reduce dramatically their reproductive capacity.

và làm giảm đáng kể khả năng sinh sản của chúng.

Fewer mosquitoes means less malaria transmission

Càng ít muỗi, càng ít ca mắc sốt rét hơn,

until it stops.

và cuối cùng sốt rét sẽ bị xóa sổ hoàn toàn.

Mathematical models predict

Các mô hình toán học của chúng tôi dự đoán

that releasing such mosquitoes in the field

sau khi muỗi chuyển đổi gen được thả vào môi trường,

is going to stop malaria transmission in just 20 generations.

sẽ chỉ mất 20 thế hệ muỗi để ngăn chặn hoàn toàn bệnh sốt rét.

That means in two years.

Điều đó tương đương với khoảng thời gian là 2 năm.

And the technology is sustainable,

Điểm mạnh của biện pháp này là lâu bền, chi phí thấp và dễ triển khai,

cost-effective and easy to deploy,

as the released mosquitoes will do the job themselves

bởi lẽ chúng ta chỉ cần tốn công sức trước khi đám muỗi được thả ra,

by finding the last hiding pocket of wild mosquitoes to convert.

phần còn lại chúng sẽ tự lo liệu.

Fantastic.

Quá tuyệt đúng không nào.

The only problem,

Vấn đề duy nhất là “chuyển đổi gen” chưa được thực nghiệm tại châu Phi.

gene drive has never been tested anywhere in Africa.

And while the technology brings a lot of hope,

Thêm vào đó, dù có nhiều triển vọng,

it also carries its share of fear and skepticism.

công nghệ chuyển đổi gen cũng làm dấy lên nhiều mối lo ngại về hiệu quả của nó.

Con đường công nghệ này từ lý thuyết đến khi được áp dụng rộng rãi

The pathway from the bench to the field

is not straightforward and is full of pitfalls.

vẫn còn rất nhiều chông gai.

Có thể muỗi hoang dã sẽ hình thành một loại kháng thể,

Maybe the mosquitoes in the field

will develop resistance to the spread of the transgene.

ngăn chặn sự di truyền của gen chuyển đổi.

Or maybe two countries don't agree,

Có thể các quốc gia không đồng tình với việc thả muỗi,

but released mosquitoes do not respect the human borders.

hoặc cho rằng làm vậy không tôn trọng quyền con người;

Or also, maybe there are risks to the environment.

hay có thể việc thả muỗi sẽ gây nguy hại đến môi trường sống.

Cuối cùng, cộng đồng chúng tôi sẽ thả muỗi vào

And finally, the community that we are working with

need to feel comfortable about this technology

cần cảm thấy thoải mái và đủ tin tưởng với công nghệ này.

and give us the green light to operate.

And so for such,

Vì những lý do trên,

Target Malaria has adopted an incremental approach, step by step,

Target Malaria sẽ áp dụng cách tiếp cận từng bước tăng dần.

whereby we will start releasing first non-gene-drive mosquitoes,

Chúng tôi sẽ bắt đầu trước với việc

thả những cá thể muỗi đực không có gen chuyển đổi,

meaning that the gene of interest here cannot self-propagate

có nghĩa là vùng gen chuyển đổi sẽ không thể tự nhân giống,

and will just go extinct in a few generations.

và sẽ thoái hóa và tuyệt chủng dần chỉ sau vài thế hệ.

The gene drive, the exposure of this gene to the environment

Gen chuyển đổi của muỗi cũng như sự tương tác giữa gen và môi trường

is incrementally augmented

sẽ dần dần được nghiên cứu và phát triển

in a way that we start first with small cages

bên trong các lồng nhỏ và lồng lớn trong nhà tại châu Âu.

and big indoor cages in Europe,

and then these mosquitoes are sent to Burkina Faso,

Sau đó, chúng sẽ được gửi đến Burkina Faso,

where they are tested in a contained facility first,

nơi chúng được thử nghiệm trong một cơ sở nghiên cứu kín trước,

and subsequently in a big indoor small cage field release.

rồi mới được thả và quan sát trong một môi trường nhân tạo trong nhà.

Now the gene drive mosquitoes are going to be tested in an open field

Muỗi chuyển đổi gen chỉ được thả vào môi trường tự nhiên hoang dã

only after this preliminary step

sau khi trải qua những bước sơ bộ nêu trên,

and the potential risks have been looked at very carefully.

và các rủi ro tiềm ẩn đã được xem xét kĩ lưỡng.

And also additional research questions have been developed

Nếu như có xuất hiện rủi ro trong tương lai,

to address these risks, if any.

những giải pháp giải quyết cũng đã được đề xuất.

Now the question, how far are we from releasing gene drive?

Liệu sau bao lâu chúng tôi mới được thực hiện dự án trên?

Four to five years.

Câu trả lời là từ 4-5 năm.

But let me tell you this.

Nhưng một sự thật là,

Gene drive mosquitoes are already in the lab,

muỗi chuyển đổi gen đã có sẵn trong phòng thí nghiệm,

and releasing them in the field

và chúng tôi có thể thả chúng trong vòng chưa đến 30 phút.

is not going to take us more than 30 minutes.

But we need five years to get ready for these 30 minutes.

Nhưng chúng tôi vẫn cần 5 năm chuẩn bị để sẵn sàng cho 30 phút ấy.

And why is that?

Tại sao lại như vậy?

The answer is simple.

Câu trả lời đơn giản hơn bạn nghĩ:

Because we need to engage the community

Chúng tôi cần sự ủng hộ của người dân,

and get the social license to operate.

và giấy phép hoạt động xã hội.

And so if there is one thing that you cannot afford the luxury to miss,

Vì vậy, điều tối quan trọng với chúng tôi vẫn là sự tham gia của các bên liên quan.

it's the stakeholder engagement.

Tôi không thể cứ thể xuất hiện trong một ngôi làng,

I cannot just pop up in a village with a bucket of mosquitoes

on the assumption that I'm a scientist working for the public good.

rồi rêu rao rằng mình là nhà khoa học,

đến đây thả thêm muỗi vào nhà để trị bệnh sốt rét.

It will not take anyone a PhD to understand

Người thường ai mà chẳng biết đó là nói điêu,

if we are respectful of their values or not.

và thái độ của bạn đang vô cùng cợt nhả và coi thường họ.

We need to engage the community

Chúng tôi cần họ thấu hiểu và cùng chung tay phát triển dự án này.

and then co-develop the technology with them.

And so for that,

Vì vậy, chúng tôi đã xây dựng chiến lược kêu gọi người dân

we've built our engagement strategy on the pyramidal structure,

theo cấu trúc hình kim tự tháp,

starting with the villages where we operate

bắt đầu với những ngôi làng sẽ được thả muỗi,

all the way to the top with the government officials.

dần đi đến đỉnh là chính phủ.

The engagement is done step-by-step.

Chiến lược vận động sẽ được thực hiện chậm rãi từng bước một,

It’s done in an inclusive way

toàn diện và hoàn toàn minh bạch.

and also is done in full transparency.

Ladies and gentlemen,

Thưa quý vị,

there is one more thing that needs to be done

vẫn còn một điều nữa đến phải làm

trước khi chúng tôi thả muỗi chuyển đổi vào môi trường tự nhiên tại châu Phi.

before gene drive can be released in the field in Africa.

That is capacity building.

Đó là xây dựng cơ sở vật chất.

Gene drive holds a lot of promises,

Dù chuyển đổi gen rất có tiềm năng, nhưng sẽ không thể tiến xa được

but it will not take us anywhere

if we Africans aren’t enabled to run it on our own.

nếu ngay cả người châu Phi chúng tôi không thể tự mình phát triển nó.

Sadly,

Tiếc thay, khoa học kỹ thuật tại châu Phi rất kém phát triển,

the technical platform in Africa is really very poor,

nên đây là vấn đề hệ trọng cần được khắc phục

and this has to be solved before we can really beat malaria.

mới có thể xóa bỏ sốt rét.

And so for that, we've set up in Burkina Faso

Và vì thế, chúng tôi đã thành lập một trung tâm nghiên cứu xuất sắc,

a World Bank-funded center of excellence on vector-borne diseases, like malaria.

được tài trợ bởi Ngân hàng Thế giới tại Burkina Faso,

chuyên về các bệnh gây ra bởi vật chủ trung gian.

And also with additional funds from the Gates Foundation,

Cùng với nguồn tài trợ từ Quỹ Gates,

we are building a critical mass of next generation scientists

chúng tôi đang xây dựng một đội ngũ các nhà nghiên cứu chủ chốt

all over the continent

tiếp theo với quy mô toàn lục địa

to fill the knowledge gap and the know-how gap as well.

để khắc phục sự thiếu hụt chuyên môn, cả lý thuyết lẫn thực tiễn.

In April 1969, a child was born in a remote village of Burkina Faso.

Tháng 4/1969, một đứa trẻ đã chào đời

tại một ngôi làng hẻo lánh ở Burkina Faso.

Like any other child of the world,

Như bao đứa trẻ khác, cậu bé ấy cũng có ước mơ và hy vọng.

he had dreams and expectations.

Sadly, however, as he came to learn,

Nhưng rồi cậu bé ấy cũng nhận ra,

the place where you are born in on this planet

“Quê hương là chùm khế ngọt. Cho con trèo hái mỗi ngày.”,

very often affects your perspective on life,

nhưng khế hái mãi thì cũng hết, cố chấp ở lại cũng chẳng được gì.

and may even set the path you need to walk through into your future.

Không đi một ngày đàng, làm sao biết được sàng khôn.

That shouldn't be the case.

Điều đó không nên xảy ra.

We are all citizens of the world.

Tất cả chúng ta đều là những công dân toàn cầu.

Our dreams and aspirations should not be constrained

ước mơ và hoài bão của chúng ta

không nên bị bó buộc tại quê nhà chỉ vì nó thân thuộc.

by the place where we are born.

And this is the reason why I became a scientist.

Đó cũng là lý do tôi trở thành một nhà khoa học,

To offer endless possibility to any child anywhere on this continent,

để tạo cơ hội phát huy tiềm năng cho bất kỳ đứa trẻ nào trên lục địa này,

so that they can see the future with hope.

để chúng có thể nhìn tương lai với đôi mắt chan chứa hy vọng.

But there is no hope if you are cut short with malaria.

Muốn như vậy thì chúng phải sống, và bệnh sốt rét đang đe dọa điều ấy.

But Target Malaria is here to fix that.

Target Malaria ra đời là để thực hiện sứ mệnh cao cả ấy.

A world free of malaria is our vision.

Mục tiêu chúng tôi hướng đến là một thế giới không còn sốt rét.

And I will say, yes, we can.

Và chúng tôi tin rằng mình có thể làm được.

Thank you for your attention.

Cảm ơn vì đã chú ý lắng nghe.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)