Every day you live, you impact the planet | Jane Goodall

Translator: Smita Kantak Reviewer: Arvind Patil

Chris Anderson: Dr. Jane Goodall, welcome.

ख्रिस अँडरसन: डॉ. जेन गुडाल, आपले स्वागत.

Jane Goodall: Thank you,

जेन गुडाल: धन्यवाद.

and I think, you know, we couldn't have a complete interview

मला वाटतं, माझ्यासोबत मि. एच आहेत, हे लोकांना कळले पाहिजे.

unless people know Mr. H is with me,

नाहीतर ही मुलाखत अपुरी राहील.

because everybody knows Mr. H.

कारण मि. एच यांना सगळे ओळखतात.

CA: Hello, Mr. H.

ख्रिस: हॅलो, मि. एच.

In your TED Talk 17 years ago,

१७ वर्षांपूर्वीच्या टेड व्याख्यानात आपण

you warned us about the dangers of humans crowding out the natural world.

मानवाच्या निसर्गावरच्या अतिक्रमणाबद्दल धोक्याची सूचना दिली होती.

Is there any sense in which you feel

आजची ही महामारी म्हणजे एक प्रकारे

that the current pandemic is kind of, nature striking back?

निसर्गाचा प्रतिहल्ला आहे, असे आपल्याला वाटते का?

JG: It's very, very clear that these zoonotic diseases,

गुडाल:हे अगदी स्पष्ट आहे, की

like the corona and HIV/AIDS

करोना किंवा एच आय व्ही/एड्स यासारखे प्राणिजन्य रोग

and all sorts of other diseases that we catch from animals,

आणि प्राण्यांपासून उद्भवणारे सर्व प्रकारचे इतर रोग

that's partly to do with destruction of the environment,

यांचा पर्यावरणाच्या हानीशी अंशतः संबंध आहे.

which, as animals lose habitat, they get crowded together

प्राण्यांचे निवासस्थान नष्ट झाले, की ते दाटीवाटीने राहू लागतात.

and sometimes that means that a virus from a reservoir species,

त्यामुळे काहीवेळा एखाद्या प्राणी प्रजातीत सामान्यपणे आढळणारा विषाणू,

where it's lived harmoniously for maybe hundreds of years,

जो शेकडो वर्षे त्या प्रजातीत सहजपणे राहिला असेल,

jumps into a new species,

तो नव्या प्रजातीत संक्रमित होतो.

then you also get animals being pushed into closer contact with humans.

याशिवाय, प्राणी मानवाच्या अधिक निकट संपर्कात येत आहेत.

And sometimes one of these animals that has caught a virus can --

काहीवेळा यापैकी एखादा प्राणी -- ज्याला विषाणूची लागण झाली असेल --

you know, provides the opportunity for that virus to jump into people

तो विषाणूला मानवात संक्रमित होण्याची संधी देतो,

and create a new disease, like COVID-19.

आणि कोविड-१९ सारखा नवा रोग निर्माण करतो.

And in addition to that,

याचबरोबर

we are so disrespecting animals.

आपण प्राण्यांचा मोठा अनादर करत आहोत.

We hunt them,

आपण त्यांची शिकार करतो,

we kill them, we eat them,

त्यांना ठार मारतो, त्यांना खातो,

we traffic them,

त्यांचा विक्रय करतो,

we send them off to the wild-animal markets

वन्यप्राण्यांच्या बाजारपेठेत पाठवतो,

in Asia,

आशियामध्ये.

where they're in terrible, cramped conditions, in tiny cages,

तिथे त्यांना छोट्याशा पिंजऱ्यांत, भयानक अवस्थेत कोंडून ठेवले जाते.

with people being contaminated with blood and urine and feces,

तिथे मानवांमध्ये रक्त, मूत्र, विष्ठा याद्वारे संसर्ग फैलावतो.

ideal conditions for a virus to spill from an animal to an animal,

एका प्राण्यातून दुसऱ्यात किंवा मानवात विषाणूचा प्रसार होण्यासाठी

or an animal to a person.

ही परिस्थिती आदर्श ठरते.

CA: I'd love to just dip backwards in time for a bit,

ख्रिस: मला थोडं भूतकाळात डोकावायचे आहे.

because your story is so extraordinary.

कारण आपली कहाणीच तशी अद्भुत आहे.

I mean, despite the arguably even more sexist attitudes of the 1960s,

म्हणजे १९६० च्या सुमारास, आजच्यापेक्षा कट्टर स्त्रीविरोधी वातावरणात

somehow you were able to break through

आपण मार्ग काढू शकलात,

and become one of the world's leading scientists,

जगातल्या आघाडीच्या शास्त्रज्ञांपैकी एक ठरलात,

discovering this astonishing series of facts about chimpanzees,

चिंपांझींबद्दल एकामागून एक आश्चर्यजनक शोध लावलेत,

such as their tool use and so much more.

म्हणजे त्यांनी साधनांचा केलेला वापर, आणि असेच इतर अनेक शोध.

What was it about you, do you think,

हे यश आपल्यामधल्या कोणत्या वैशिष्ट्यामुळे मिळाले,

that allowed you to make such a breakthrough?

असे आपल्याला वाटते?

JG: Well, the thing is, I was born loving animals,

गुडाल: प्राण्यांविषयी प्रेम घेऊनच मी जन्माला आले.

and the most important thing was, I had a very supportive mother.

आणि अत्यंत महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, आईने मला खूप पाठिंबा दिला.

She didn't get mad when she found earthworms in my bed,

माझ्या अंथरुणात गांडूळ पाहून ती चिडली नाही.

she just said they better be in the garden.

हे बागेत असायला हवेत, इतकेच म्हणाली.

And she didn't get mad when I disappeared for four hours

मी चार तास गायब होते, तेव्हाही ती चिडली नाही.

and she called the police, and I was sitting in a hen house,

तिने पोलिसांना फोन केला. मी खुराड्यात बसून राहिले होते.

because nobody would tell me where the hole was where the egg came out.

कारण अंडे कोणत्या भोकातून बाहेर येते ते मला कोणी सांगत नव्हते.

I had no dream of being a scientist,

शास्त्रज्ञ व्हावे,असे माझे स्वप्न नव्हते.

because women didn't do that sort of thing.

कारण स्त्रिया अशा प्रकारचे काही करत नसत.

In fact, there weren't any man doing it back then, either.

खरे तर त्याकाळी कोणी पुरुषही असे काही करत नव्हते.

And everybody laughed at me except Mom,

सगळे मला हसले. फक्त आई सोडून.

who said, "If you really want this, you're going to have to work awfully hard,

ती म्हणाली, "तुला हे खरोखर करायचे असेल, तर प्रचंड कष्ट करावे लागतील.

take advantage of every opportunity,

प्रत्येक संधीचा फायदा घ्यावा लागेल.

if you don't give up, maybe you'll find a way."

हार मानली नाहीस, तर कदाचित तुला मार्ग सापडेल."

CA: And somehow, you were able to kind of, earn the trust of chimpanzees

ख्रिस: आणि कसा कोण जाणे, आपण चिंपांझींचा विश्वास संपादन केलात.

in the way that no one else had.

हे पूर्वी कोणालाच जमले नव्हते.

Looking back, what were the most exciting moments that you discovered

मागे वळून पाहताना आनंदाचे कोणते क्षण आठवतात?

or what is it that people still don't get about chimpanzees?

किंवा अजून चिंपांझींबद्दल लोकांना न कळणारे असे काही आहे का?

JG: Well, the thing is, you say, "See things nobody else had,

गुडाल: तुम्ही म्हणता, "कोणीच न पाहिलेले मी पाहिले,

get their trust."

विश्वास संपादन केला."

Nobody else had tried.

इतर कोणी प्रयत्नच केला नव्हता.

Quite honestly.

खरंच सांगते.

So, basically, I used the same techniques

मी त्याच पद्धती वापरल्या,

that I had to study the animals around my home when I was a child.

ज्या वापरून मी लहानपणी घराभोवतीच्या प्राण्यांचा अभ्यास करत असे.

Just sitting, patiently,

शांतपणे बसून राहणे.

not trying to get too close too quickly,

भर्रकन प्राण्यांच्या फार जवळ न जाणे.

but it was awful, because the money was only for six months.

पण ते कठीण होते. कारण फक्त सहा महिन्यांपुरते पैसे होते.

I mean, you can imagine how difficult to get money

कल्पना करा, पैसे मिळवणे किती कठीण असेल.

for a young girl with no degree,

एका तरुण मुलीला, जिच्याजवळ पदवीही नाही,

to go and do something as bizarre as sitting in a forest.

काहीतरी विचित्र करण्यासाठी, जंगलात जाऊन शांत बसून राहण्यासाठी पैसे.

And you know, finally,

पण शेवटी

we got money for six months from an American philanthropist,

एका अमेरिकन परोपकारी व्यक्तीकडून सहा महिन्यांपुरते पैसे मिळाले.

and I knew with time I'd get the chimps' trust,

कालांतराने आपण चिंपांझीचा विश्वास कमावू, हे मला ठाऊक होते.

but did I have time?

पण माझ्याजवळ वेळ होता का?

And weeks became months and then finally, after about four months,

हळूहळू महिने उलटले, आणि शेवटी सुमारे चार महिन्यांनंतर

one chimpanzee began to lose his fear,

एका चिंपांझीची भीती चेपली.

and it was he that on one occasion I saw --

आणि एका प्रसंगी त्याच चिंपांझीला मी पाहिले --

I still wasn't really close, but I had my binoculars --

अजून मी फार जवळ गेले नव्हते, पण माझ्याजवळ दुर्बीण होती --

and I saw him using and making tools to fish for termites.

वाळवी शोधण्यासाठी साधने तयार करून तो ती वापरत होता.

And although I wasn't terribly surprised,

मला आश्चर्याचा धक्का बसला नाही,

because I've read about things captive chimps could do --

कारण बंदिवासातील चिंपांझी काय करू शकतात ते मी वाचले होते --

but I knew that science believed

पण मला वैज्ञानिक मत ठाऊक होते. ते असे, की

that humans, and only humans, used and made tools.

मानव, फक्त मानवच साधने निर्माण करतो आणि त्यांचा वापर करतो.

And I knew how excited [Dr. Louis] Leakey would be.

[डॉ. लुईस] लीकींना किती आनंद होईल, ते मला ठाऊक होते.

And it was that observation

या निरीक्षणामुळे

that enabled him to go to the National Geographic,

त्यांना नॅशनल जॉग्राफिककडे जाता आले.

and they said, "OK, we'll continue to support the research,"

आणि त्यांचे उत्तर आले, "ठीक आहे, आम्ही या संशोधनासाठी साहाय्य करत राहू."

and they sent Hugo van Lawick, the photographer-filmmaker,

मग त्यांनी ह्युगो व्हान लाविक या छायाचित्रकार-चित्रपटनिर्मात्याला पाठवले.

to record what I was seeing.

माझ्या निरीक्षणाची नोंद करण्यासाठी.

So a lot of scientists didn't want to believe the tool-using.

अनेक शास्त्रज्ञ साधन वापरावर विश्वास ठेवायला तयार नव्हते.

In fact, one of them said I must have taught the chimps.

खरेच, त्यातला एक म्हणाला, की मी चिंपांझींना शिकवले असले पाहिजे.

(Laughter)

(हशा)

Since I couldn't get near them, it would have been a miracle.

पण मी त्यांच्याजवळ जात नव्हते, म्हणजे हा चमत्कार असावा.

But anyway, once they saw Hugo's film

पण ह्युगोची चित्रफीत पाहिल्यावर,

and that with all my descriptions of their behavior,

आणि मी केलेली चिंपांझींच्या वर्तनाची वर्णने ऐकल्यावर

the scientists had to start changing their minds.

शास्त्रज्ञांना आपले मत बदलायला सुरुवात करावी लागली.

CA: And since then, numerous other discoveries

ख्रिस: आणि त्यानंतर आपण आणखी अनेक शोध लावलेत.

that placed chimpanzees much closer to humans than people cared to believe.

त्यामुळे चिंपांझींचे मानवाशी अविश्वसनीय असे जवळचे नाते सिद्ध झाले.

I think I saw you say at one point that they have a sense of humor.

चिंपांझींना विनोदाचे अंग असते असे तुम्ही कुठेतरी म्हटल्याचे आठवते.

How have you seen that expressed?

ते कुठे व्यक्त झालेले आपण पाहिले आहे का?

JG: Well, you see it when they're playing games,

गुडाल: त्यांच्या खेळात ते दिसून येते.

and there's a bigger one playing with a little one,

एखादा मोठा चिंपांझी छोट्याशी खेळत असतो.

and he's trailing a vine around a tree.

छोटा झाडाभोवती वेलीमागे जात असतो.

And every time the little one is about to catch it,

दरवेळी छोटा ती वेल पकडणार,

the bigger one pulls it away,

तेवढ्यात मोठा ती ओढून दूर खेचतो.

and the little one starts crying

छोटा रडू लागतो,

and the big one starts laughing.

तर मोठा हसू लागतो.

So, you know.

यावरून समजते.

CA: And then, Jane, you observed something much more troubling,

ख्रिस: आणि नंतर आपण फार क्लेशकारक असे काही पाहिलेत.

which was these instances of chimpanzee gangs,

काही प्रसंगी आपण चिंपांझींच्या टोळ्या, जमाती, गट,

tribes, groups, being brutally violent to each other.

एकमेकांशी क्रूरपणे, हिंसकपणे वागताना पाहिलेत.

I'm curious how you process that.

याचा अर्थ आपण कसा लावला हे मला जाणून घ्यायचे आहे.

And whether it made you, kind of,

त्यांना पाहून आपल्याला मानवाबद्दल निराशा वाटली का?

I don't know, depressed about us, we're close to them,

कारण मानवाशी त्यांचे जवळचे नाते आहे.

did it make you feel that violence is irredeemably

सर्व वानर जमातींमध्ये अटळपणे कोणत्या तरी स्वरूपात

part of all the great apes, somehow?

हिंसा असणार, असे वाटले का?

JG: Well, it obviously is.

गुडाल: तशी ती आहे, हे तर उघड आहे.

And my first encounter with human, what I call evil,

मानवी क्रौर्याशी माझा प्रथम संबंध आला,

was the end of the war

तो युद्ध संपल्यावर,

and the pictures from the Holocaust.

ज्यूंच्या संहाराची चित्रे पाहताना.

And you know, that really shocked me.

आणि त्यामुळे मला मोठा धक्का बसला.

That changed who I was.

त्यामुळे मी बदलले.

I was 10, I think, at the time.

मला वाटतं, त्यावेळी मी दहा वर्षांची होते.

And when the chimpanzees,

आणि जेव्हा मला चिंपांझींमधल्या

when I realized they have this dark, brutal side,

हिंसेची झलक दिसली, तेव्हा वाटलं, की

I thought they were like us but nicer.

ते आपल्यासारखेच पण जास्त चांगले आहेत.

And then I realized they're even more like us

मग समजले, की माझ्या कल्पनेपेक्षा

than I had thought.

आपल्यात जास्त साम्य आहे.

And at that time, in the early '70s,

१९७० च्या दशकाच्या सुरुवातीला

it was very strange,

हे फार विचित्र वाटले.

aggression, there was a big thing

आक्रमकता ही जन्मजात असते,

about, is aggression innate or learned.

की आत्मसात केलेली असते याबद्दल मोठा वाद होता.

And it became political.

आणि त्याला राजकीय वळण लागले.

And it was, I don't know, it was a very strange time,

तो खराच मोठा विचित्र काळ होता.

and I was coming out, saying,

मी पुढे सरून सांगत होते,

"No, I think aggression is definitely

"नाही. मला वाटते, आक्रमकता हा नक्कीच

part of our inherited repertoire of behaviors."

आपल्या नैसर्गिक वर्तणुकींच्या पटलामधला एक भाग आहे."

And I asked a very respected scientist what he really thought,

एका आदरणीय शास्त्रज्ञाला मी त्यांचे खरेखुरे मत विचारले.

because he was coming out on the clean slate,

कारण ते स्पष्ट सांगत होते, की

aggression is learned,

आक्रमकता आत्मसात केलेली असते.

and he said, "Jane, I'd rather not talk about what I really think."

आणि ते म्हणाले, "जेन, मला खरोखर काय वाटते याबद्दल मी न बोलणे चांगले."

That was a big shock as far as science was concerned for me.

माझ्यासाठी विज्ञानाच्या दृष्टीने हा मोठाच धक्का होता.

CA: I was brought up to believe a world of all things bright and beautiful.

ख्रिस: लहानपणापासून, जग सुंदर आहे असा माझा समज होता.

You know, numerous beautiful films of butterflies and bees and flowers,

फुलपाखरे, मधमाशा, फुले यांबद्दलचे अनेक सुंदर चित्रपट,

and you know, nature as this gorgeous landscape.

अतिशय सुंदर असे निसर्गचित्र.

And many environmentalists often seem to take the stance,

अनेक पर्यावरण शास्त्रज्ञ बरेचदा असा पवित्रा घेतात,

"Yes, nature is pure, nature is beautiful, humans are bad,"

"होय, निसर्ग निर्मळ आहे. निसर्ग सुंदर आहे. मानव दुष्ट आहे."

but then you have the kind of observations that you see,

पण प्रत्यक्षात मात्र आपली निरीक्षणे निराळी असतात.

when you actually look at any part of nature in more detail,

निसर्गाच्या कोणत्याही घटकाकडे जास्त बारकाईने पाहता

you see things to be terrified by, honestly.

खरोखर भयंकर गोष्टी आढळतात.

What do you make of nature, how do you think of it,

निसर्गाचा अर्थ आपण कसा लावता? आपल्याला काय वाटते?

how should we think of it?

आपण त्याचा अर्थ कसा लावावा?

JG: Nature is, you know,

गुडाल: निसर्ग म्हणजे

I mean, you think of the whole spectrum of evolution,

उत्क्रांतीचा संपूर्ण वर्णपट पाहता,

and there's something about going to a pristine place,

एखादे आदिम स्वरूपातले ठिकाण..

and Africa was very pristine when I was young.

माझ्या लहानपणी आफ्रिका अशी आदिम स्वरूपात होती.

And there were animals everywhere.

तिथे सर्वत्र प्राणी होते.

And I never liked the fact that lions killed,

आणि सिंहांनी शिकार केलेली मला कधीच आवडत नसे.

they have to, I mean, that's what they do,

पण त्यांना शिकार करावी लागते. तो त्यांचा धर्म आहे.

if they didn't kill animals, they would die.

त्यांनी प्राणी मारले नाहीत, तर ते स्वतः मरतील.

And the big difference between them and us, I think,

आपण आणि प्राणी यांतला मोठा फरक, मला वाटते,

is that they do what they do because that's what they have to do.

ते जे काही करतात, तो त्यांचा धर्म असतो म्हणून करतात.

And we can plan to do things.

आपण योजना आखून काम करू शकतो.

Our plans are very different.

आपल्या योजना फार निराळ्या असतात.

We can plan to cut down a whole forest,

आपण एखादे जंगल पूर्णपणे तोडण्याच्या योजना आखू शकतो,

because we want to sell the timber,

कारण आपल्याला लाकूड विकायचे असते,

or because we want to build another shopping mall,

किंवा आणखी एखादा शॉपिंग मॉल बांधायचा असतो,

something like that.

वगैरे काहीतरी.

So our destruction of nature and our warfare,

आपण निसर्गाचा नाश करतो, युद्धे करतो.

we're capable of evil because we can sit comfortably

आपण असा दुष्टावा करू शकतो, कारण स्वतः आरामात बसून

and plan the torture of somebody far away.

आपण दूरवर कोणाला तरी छळण्याची योजना आखू शकतो.

That's evil.

हा दुष्टपणा आहे.

Chimpanzees have a sort of primitive war,

चिंपांझींचे युद्ध आदिम प्रकारचे असते.

and they can be very aggressive,

ते अतिशय आक्रमक होऊ शकतात.

but it's of the moment.

पण ते क्षणिक असते.

It's how they feel.

ती त्यांची भावना असते.

It's response to an emotion.

एका भावनेला दिलेला तो प्रतिसाद असतो.

CA: So your observation of the sophistication of chimpanzees

ख्रिस: आपल्या निरीक्षणानुसार चिंपांझींची प्रगती

doesn't go as far as what some people would want to say

काही लोक ज्याला मानवी महाशक्ती म्हणतात

is the sort of the human superpower,

तिच्याइतकी नाही.

of being able to really simulate the future in our minds in great detail

भविष्याचे तपशीलवार चित्र मनात पाहून

and make long-term plans.

मानव दीर्घकालीन योजना आखू शकतो.

And act to encourage each other to achieve those long-term plans.

त्या योजना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी एकमेकांना उत्तेजन देऊ शकतो.

That that feels, even to someone who spent so much time with chimpanzees,

चिंपांझींबरोबर इतका काळ घालवलेल्या आपणासारख्या व्यक्तीलादेखील

that feels like a fundamentally different skill set

असे वाटते की हे निराळे कौशल्य आहे.

that we just have to take responsibility for

आपण त्याची जबाबदारी घेऊन

and use much more wisely than we do.

ते अधिक शहाणपणाने वापरले पाहिजे.

JG: Yes, and I personally think,

गुडाल: होय. मला स्वतःला असे वाटते --

I mean, there's a lot of discussion about this,

म्हणजे याबद्दल बरीच चर्चा झाली आहे,

but I think it's a fact that we developed the way of communication

पण मला वाटते, आपण दोघे ज्या पद्धतीने संवाद करत आहोत,

that you and I are using.

ती पद्धत मानवाने निर्माण केली आहे.

And because we have words,

आपल्याजवळ शब्द आहेत.

I mean, animal communication is way more sophisticated

म्हणजे प्राण्यांमधला संवाद आपल्याला वाटतो त्यापेक्षा

than we used to think.

फार प्रगत आहे.

And chimpanzees, gorillas, orangutans

चिंपांझी, गोरिला, ओरँगउटान

can learn human sign language of the Deaf.

हे बहिऱ्यांसाठीची मानवी खाणाखुणांची भाषा शिकू शकतात.

But we sort of grow up speaking whatever language it is.

आपली जी भाषा असेल, तीच शिकत आपण मोठे होतो.

So I can tell you about things that you've never heard of.

त्यामुळे तुम्ही कधीच ऐकल्या नसतील अशा गोष्टी मी तुम्हांला सांगू शकते.

And a chimpanzee couldn't do that.

पण चिंपांझी तसे करू शकत नाहीत.

And we can teach our children about abstract things.

आपण आपल्या मुलांना अमूर्त गोष्टी शिकवू शकतो.

And chimpanzees couldn't do that.

पण चिंपांझी तसे करू शकत नाहीत.

So yes, chimpanzees can do all sorts of clever things,

हो, चिंपांझी सर्व प्रकारच्या चतुराईच्या गोष्टी करू शकतात.

and so can elephants and so can crows and so can octopuses,

तसेच हत्ती, कावळे आणि ऑक्टोपससुद्धा करू शकतात.

but we design rockets that go off to another planet

पण आपण दुसऱ्या ग्रहांवर जाणारी याने तयार करू शकतो.

and little robots taking photographs,

छायाचित्रे काढणारे छोटे यंत्रमानव निर्माण करू शकतो.

and we've designed this extraordinary way of you and me talking

आपण दोघे आपापल्या ठिकाणाहून एकमेकांशी बोलतो आहोत,

in our different parts of the world.

ती अद्भुत पद्धत आपण शोधून काढली आहे.

When I was young, when I grew up,

माझ्या लहानपणी

there was no TV, there were no cell phones,

टीव्ही नव्हता, मोबाईल नव्हता.

there was no computers.

संगणक नव्हते.

It was such a different world,

ते जग फार निराळे होते.

I had a pencil, pen and notebook, that was it.

माझ्याजवळ होती फक्त पेन्सिल, पेन आणि वही.

CA: So just going back to this question about nature,

ख्रिस: आपण पुन्हा निसर्गाबद्दलच्या प्रश्नाकडे वळू.

because I think about this a lot,

मी याबद्दल पुष्कळ विचार करतो.

and I struggle with this, honestly.

प्रामाणिकपणे सांगतो, मी हे समजून घ्यायचा प्रयत्न करत आहे.

So much of your work, so much of so many people who I respect,

आपण, आणि मला आदरणीय असणाऱ्या अनेक लोकांनी

is about this passion for trying not to screw up the natural world.

निसर्गाची हानी होऊ न देणे या एका ध्यासापोटी इतके कार्य केले आहे.

So is it possible, is it healthy, is it essential, perhaps,

तर, ही गोष्ट शक्य आहे का, योग्य किंवा गरजेची आहे का:

to simultaneously accept that many aspects of nature

आपण एकाच वेळी दोन्ही बाजू स्वीकारू शकतो का,

are terrifying,

की निसर्गात अनेक भयंकर गोष्टी असतात,

but also, I don't know, that it's awesome,

पण त्याचवेळी निसर्ग विलक्षण सुंदरही असतो.

and that some of the awesomeness comes from its potential to be terrifying

यापैकी काही सौंदर्य त्या भयंकरपणाच्या शक्यतेतून निर्माण होतं.

and that it is also just breathtakingly beautiful,

ते आपले भान हरपण्याइतके सुंदर असते.

and that we cannot be ourselves, because we are part of nature,

आपण निसर्गाचा एक भाग आहोत. त्याशिवाय आपल्याला अस्तित्व नाही.

we cannot be whole

मानवाला पूर्णत्व हवे असेल, तर प्रथम

unless we somehow embrace it and are part of it?

आपण निसर्गाला आपलेसे केले पाहिजे. त्याचा भाग झाले पाहिजे. बरोबर?

Help me with the language, Jane, on how that relationship should be.

हे नाते कोणत्या भाषेत मांडावे? आपण मला मार्गदर्शन करा.

JG: Well, I think one of the problems is, you know, as we developed our intellect,

गुडाल: मला वाटतं, एक समस्या अशी आहे, की आपली बुद्धी जशी विकसित झाली,

and we became better and better

तशी आपल्या उपयोगासाठी

at modifying the environment for our own use,

पर्यावरणात बदल घडवण्याची आपली क्षमता वाढत गेली,

and creating fields and growing crops

आपण शेती करून पीक घेऊ लागलो.

where it used to be forest or woodland,

त्या जागी पूर्वी जंगल किंवा वनराई होती.

and you know, we won't go into that now,

आपण आता त्याबद्दल बोलायला नको.

but we have this ability to change nature.

पण अशी आहे आपली निसर्ग बदलण्याची क्षमता.

And as we've moved more into towns and cities,

आपण शहरांत आणि महानगरांत जास्त वस्ती करू लागलो,

and relied more on technology,

तंत्रज्ञानावर जास्त अवलंबून राहू लागलो,

many people feel so divorced from the natural world.

त्यामुळे जास्त लोकांना निसर्गापासून ताटातूट झाल्यासारखे वाटू लागले.

And there's hundreds, thousands of children

आज शेकडो, हजारो मुले

growing up in inner cities,

शहराच्या आतल्या भागांत वाढताहेत.

where there basically isn't any nature,

तिथे कोणत्याही प्रकारचा निसर्ग नाही.

which is why this movement now to green our cities is so important.

म्हणूनच हरित शहरांची मोहीम इतकी महत्त्वाची आहे.

And you know, they've done experiments,

याबाबत प्रयोग झाले आहेत.

I think it was in Chicago, I'm not quite sure,

मला वाटते शिकागोमध्ये असावेत. पण खात्री नाही.

and there were various empty lots

तिथे अनेक मोकळ्या जागा होत्या.

in a very violent part of town.

हिंसाचार प्रबळ असणाऱ्या शहराच्या एका भागात.

So in some of those areas they made it green,

यापैकी काही जागा त्यांनी हरित केल्या.

they put trees and flowers and things, shrubs in these vacant lots.

त्यांनी त्या मोकळ्या जागांमध्ये फुले, झाडे, झुडुपे लावली.

And the crime rate went right down.

आणि तिथले हिंसेचे प्रमाण एकदम कमी झाले.

So then of course, they put trees in the other half.

मग त्यांनी उरलेल्या अर्ध्या भागातही झाडे लावली.

So it just shows, and also,

यावरून हे स्पष्ट होते.

there have been studies done showing that children

याखेरीज संशोधनातून असेही सिद्ध झाले आहे, की

really need green nature for good psychological development.

योग्य मानसिक वाढीसाठी मुलांना हरित निसर्गाची गरज असते.

But we are, as you say, part of nature

तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे आपण निसर्गाचा एक भाग आहोत.

and we disrespect it, as we are,

आणि आपण निसर्गाचा अनादर करत आहोत.

and that is so terrible for our children

हे आपल्या मुलांसाठी फार घातक आहे.

and our children's children,

आणि आपल्या नातवंडांसाठीही.

because we rely on nature for clean air, clean water,

कारण स्वच्छ हवा, स्वच्छ पाणी, हवामान आणि पावसाचे नियमन

for regulating climate and rainfall.

यासाठी आपण निसर्गावर अवलंबून असतो.

Look what we've done, look at the climate crisis.

आपण काय केले त्याकडे पहा. हवामान संकटाकडे पहा.

That's us. We did that.

हे आपल्यामुळे घडले. आपणच हे केले.

CA: So a little over 30 years ago,

ख्रिस: सुमारे तीस वर्षांपूर्वी

you made this shift from scientist mainly to activist mainly, I guess.

आपण वैज्ञानिक ते सामाजिक कार्यकर्ती असा बदल केलात.

Why?

का?

JG: Conference in 1986, scientific one, I'd got my PhD by then

गुडाल: १९८६ सालची विज्ञान परिषद. तोपर्यंत मला पी. एच.डी. मिळालेली होती.

and it was to find out how chimp behavior differed, if it did,

चिंपांझींचे वर्तन सभोवतालच्या परिसरासोबत कसे बदलते,

from one environment to another.

याबद्दल परिषद होती.

There were six study sites across Africa.

आफ्रिकाभर सहा ठिकाणी पाहणीच्या जागा होत्या.

So we thought, let’s bring these scientists together

आम्हांला वाटले, या शास्त्रज्ञांना एकत्र आणू,

and explore this,

आणि याचा शोध घेऊ.

which was fascinating.

हे फार रंजक होते.

But we also had a session on conservation

पण यापैकी एक सत्र निसर्ग संरक्षणाबद्दल होते.

and a session on conditions in some captive situations

आणि एक सत्र बंदिस्त अवस्थेतील प्राण्यांबद्दल होते.

like medical research.

उदाहरणार्थ, वैद्यकीय संशोधनातील प्राणी.

And those two sessions were so shocking to me.

ही दोन सत्रे माझ्यासाठी धक्कादायक ठरली.

I went to the conference a a scientist,

एक वैज्ञानिक म्हणून मी परिषदेला गेले होते,

and I left as an activist.

कार्यकर्ती म्हणून बाहेर आले.

I didn't make the decision, something happened inside me.

हा निर्णय मी घेतला नाही. मनात आत काहीतरी घडलं.

CA: So you spent the last 34 years

ख्रिस: गेली चौतीस वर्षे

sort of tirelessly campaigning for a better relationship

मानव आणि निसर्गातले संबंध सुधारण्यासाठी

between people and nature.

आपण अथकपणे मोहीम राबवलीत.

What should that relationship look like?

हे संबंध कसे असायला हवेत?

JG: Well, you know, again you come up with all these problems.

गुडाल: हे प्रश्न पुन्हापुन्हा समोर येतात.

People have to have space to live.

मानवाला राहण्यासाठी जागा लागते.

But I think the problem is

पण मला वाटते, समस्या हीच आहे, की

that we've become, in the affluent societies,

आपला सधन समाज

too greedy.

अतिशय लोभी झाला आहे.

I mean, honestly, who needs four houses with huge grounds?

खरोखर, मोठमोठी पटांगणे असणारी चार चार घरे कोणाला लागतात?

And why do we need yet another shopping mall?

आणखी एक शॉपिंग मॉल आपल्याला कशासाठी हवा असतो?

And so on and so on.

आणखी असेच बरेच काही.

So we are looking at short-term economic benefit,

आपण अल्पकाळचा आर्थिक फायदा पाहतो आहोत.

money has become a sort of god to worship,

पैसा हा उपासना करण्याचा देव झाला आहे.

as we lose all spiritual connection with the natural world.

निसर्गाशी असलेले अस्तित्वाचे सर्व बंध आपण हरवून बसलो आहोत.

And so we're looking for short-term monetary gain, or power,

म्हणून आपण अल्पकाळचा आर्थिक फायदा किंवा सत्ता मिळवण्याचा प्रयत्न करत आहोत.

rather than the health of the planet

पृथ्वीचे संरक्षण

and the future of our children.

किंवा आपल्या मुलांचे भविष्य याऐवजी.

We don't seem to care about that anymore.

आता आपल्याला या गोष्टींची काळजी वाटत नाही.

That's why I'll never stop fighting.

म्हणून, मी माझा लढा कधीच थांबवणार नाही.

CA: I mean, in your work specifically on chimpanzee conservation,

ख्रिस: चिंपांझी संरक्षणाच्या आपल्या कामात

you've made it practice to put people at the center of that,

आपण जनतेला केंद्रस्थानी ठेवले.

local people, to engage them.

स्थानिक जनतेचा सहभाग मिळवला.

How has that worked

यात कितपत यश मिळाले?

and do you think that's an essential idea

पृथ्वीचे यशस्वीपणे रक्षण करण्यासाठी

if we're to succeed in protecting the planet?

हे गरजेचे आहे, असे आपल्याला वाटते का?

JG: You know, after that famous conference,

गुडाल: त्या सुप्रसिद्ध परिषदेनंतर मला वाटले,

I thought, well, I must learn more about why chimps are vanishing in Africa

आफ्रिकेतले चिंपांझी नाहीसे का होताहेत, आणि जंगलांची काय परिस्थिती आहे

and what's happening to the forest.

याबद्दल जास्त जाणून घ्यायला हवे.

So I got a bit of money together and went out to visit six range countries.

मग मी थोडे पैसे जमवून चिंपांझी वस्तीच्या सहा देशांना भेट दिली.

And learned a lot about the problems faced by chimps, you know,

आणि चिंपांझींना कोणत्या समस्यांचा सामना करावा लागतो हे समजून घेतले.

hunting for bushmeat and the live animal trade

मांसासाठी हत्या होणे, जिवंत प्राण्यांचा विक्रय,

and caught in snares

सापळ्यात पकडले जाणे,

and human populations growing and needing more land

मानवी लोकसंख्येची वाढ

for their crops and their cattle and their villages.

आणि त्यामुळे त्यांची शेती, गुरे आणि वस्तीसाठी जास्त जमिनीची गरज.

But I was also learning about the plight faced by so many people.

पण अनेक माणसांना सोसावे लागणारे हाल सुद्धा मी पाहत होते.

The absolute poverty, the lack of health and education,

अतोनात दारिद्र्य, आरोग्य आणि शिक्षण यांचा अभाव,

the degradation of the land.

जमिनीची धूप.

And it came to a head when I flew over the tiny Gombe National Park.

गॉम्बेच्या छोट्याशा राष्ट्रीय उद्यानावरून विमानाने जात असताना हे विचार असह्य झाले.

It had been part of this equatorial forest belt right across Africa

एकेकाळी आफ्रिकेच्या पश्चिम किनाऱ्यापर्यंत जाणारा हा

to the west coast,

विषुववृत्तीय जंगलपट्टा.

and in 1990,

आणि १९९० मध्ये

it was just this little island of forest, just tiny national park.

उरले होते त्या जंगलाचे एक छोटेसे बेट. छोटेसे राष्ट्रीय उद्यान.

All around, the hills were bare.

सभोवतालच्या सगळ्या टेकड्या उजाड होत्या.

And that's when it hit me.

त्यावेळी मला जोरदार धक्का बसला.

If we don't do something

आपण जर जनतेला

to help the people find ways of living

पर्यावरणाची हानी न करता

without destroying their environment,

जगण्याच्या पद्धती शोधायला मदत केली नाही,

we can't even try to save the chimps.

तर आपण चिंपांझींना वाचवण्याचा प्रयत्न करूच शकत नाही.

So the Jane Goodall Institute began this program "Take Care,"

म्हणून जेन गुडाल संस्थेने "Take Care" हा कार्यक्रम सुरु केला.

we call it "TACARE."

आम्ही त्याला "TACARE" म्हणतो.

And it's our method of community-based conservation,

ही आमची निसर्ग संरक्षणाची पद्धत समाजावर आधारित आहे.

totally holistic.

ही सर्वसमावेशक आहे.

And we've now put the tools of conservation

निसर्ग संरक्षणाची साधने

into the hand of the villagers,

आम्ही गावकऱ्यांच्या हातात सोपवली आहेत.

because most Tanzanian wild chimps are not in protected areas,

टांझानियामधले वन्य चिंपांझी आरक्षित जागेत राहत नाहीत.

they're just in the village forest reserves.

ते गावातल्या राखीव जंगलांत राहतात.

And so, they now go and measure the health of their forest.

लोक आता गावातल्या जंगलांवर नजर ठेवू लागले आहेत.

They've understood now

आता त्यांना समजते, की

that protecting the forest isn't just for wildlife,

जंगलांचे संरक्षण हे फक्त वन्यप्राण्यांसाठी नसून

it's their own future.

ते त्यांच्यासाठीदेखील आहे.

That they need the forest.

जंगल ही त्यांची गरज आहे.

And they're very proud.

त्यांना त्याचा अभिमान वाटतो.

The volunteers go to workshops,

तिथले स्वयंसेवक कार्यशाळेत जातात.

they learn how to use smartphones,

स्मार्टफोन कसे वापरावेत ते शिकतात.

they learn how to upload into platform and the cloud.

क्लाउड मध्ये माहिती अपलोड कशी करावी ते शिकतात.

And so it's all transparent.

त्यामुळे सर्व काम पारदर्शी होते.

And the trees have come back,

झाडे पुन्हा उगवली आहेत.

there's no bare hills anymore.

आता टेकड्या उजाड राहिल्या नाहीत.

They agreed to make a buffer zone around Gombe,

गॉम्बेभोवती एक मध्यवर्ती विभाग निर्माण करण्याचे त्यांनी ठरवले आहे.

so the chimps have more forest than they did in 1990.

त्यामुळे चिंपांझींना १९९० पेक्षा जास्त मोठे जंगल उपलब्ध होईल.

They're opening up corridors of forest

जंगलांमधले जोडमार्ग ते खुले करत आहेत.

to link the scattered chimp groups so that you don't get too much inbreeding.

त्यामुळे विखुरलेल्या प्रजातींचा संबंध येईल जवळच्या नात्यात संबंध येणार नाही.

So yes, it's worked, and it's in six other countries now.

होय, या पद्धतीला यश मिळाले आहे. आता ती आणखी सहा देशांत सुरु आहे.

Same thing.

हीच पद्धत.

CA: I mean, you've been this extraordinary tireless voice, all around the world,

ख्रिस: आपण आपले असामान्य विचार न थकता जगात सर्वत्र पोहोचवता.

just traveling so much,

इतका प्रवास करता.

speaking everywhere, inspiring people everywhere.

सगळीकडे व्याख्याने देता. सर्वत्र लोकांना प्रेरणा देता.

How on earth do you find the energy,

आपल्याला ही ऊर्जा कुठून मिळते?

you know, the fire to do that,

या कार्याचा इतका उत्कट ध्यास,

because that is exhausting to do,

कारण हे काम थकवणारं आहे.

every meeting with lots of people,

मोठ्या समुदायासमोर दिलेले प्रत्येक व्याख्यान

it is just physically exhausting,

शारीरिक दृष्टया थकवून टाकते.

and yet, here you are, still doing it.

तरीही, आपण अजूनही हे करताहात.

How are you doing this, Jane?

आपण हे कसे करता?

JG: Well, I suppose, you know, I'm obstinate, I don't like giving up,

गुडाल: तुम्हांला ठाऊक असेल, मी हट्टी आहे. मला हार मानणं आवडत नाही.

but I'm not going to let these CEOs of big companies

मोठाल्या कंपन्यांचे अधिकारी

who are destroying the forests,

जे जंगले नष्ट करतात,

or the politicians who are unraveling all the protections that were put in place

किंवा पूर्वीच्या राष्ट्राध्यक्षांचे निसर्ग रक्षणाचे नियम

by previous presidents,

रद्द करणारे राजकारणी,

and you know who I'm talking about.

मी कोणाबद्दल बोलते आहे तुम्ही जाणता.

And you know, I'll go on fighting,

यांच्याविरुद्ध मी लढतच राहणार आहे.

I care about, I'm passionate about the wildlife.

वन्यजीवनाविषयी मला काळजी आहे, तो माझा ध्यास आहे.

I'm passionate about the natural world.

मला निसर्गाचा ध्यास आहे.

I love forests, it hurts me to see them damaged.

माझं जंगलांवर प्रेम आहे. त्यांचा नाश होताना पाहून मला दुःख वाटते.

And I care passionately about children.

आणि मला मुलांविषयी फार आस्था वाटते.

And we're stealing their future.

त्यांचे भवितव्य आपण हिरावून घेत आहोत.

And I'm not going to give up.

मी हार मानणार नाही.

So I guess I'm blessed with good genes, that's a gift,

मला वाटते, माझ्याजवळ चांगली जनुके आहेत. ही देवाची देणगी आहे.

and the other gift, which I discovered I had,

आणि माझ्याजवळ जी दुसरी देणगी असल्याचे माझ्या लक्षात आले,

was communication,

ती म्हणजे संवाद.

whether it's writing or speaking.

मग ते लिहिणे असो किंवा बोलणे.

And so, you know,

आपल्याला वाटते,

if going around like this wasn't working,

असे जगभर फिरून काय होणार?

but every time I do a lecture,

पण दरवेळी मी व्याख्यान देते

people come up and say,

तेव्हा लोक सांगतात,

"Well, I had given up, but you've inspired me,

"मी हार मानली होती. पण तुम्ही मला प्रेरणा दिलीत.

I promise to do my bit."

आता मी माझा हातभार लावण्याची प्रतिज्ञा करतो."

And we have our youth program "Roots and Shoots" now in 65 countries

आणि "Roots and Shoots" ही मुलांची मोहीम आता पासष्ट देशांतून सुरु आहे.

and growing fast,

आणि त्यात वाढ होत आहे.

all ages,

सर्व वयोगट

all choosing projects to help people, animals, the environment,

मानवाला, प्राण्यांना, पर्यावरणाला मदत करणारे प्रकल्प निवडताहेत.

rolling up their sleeves and taking action.

बाह्या सरसावून कामाला लागले आहेत.

And you know, they look at you with shining eyes,

त्यांच्या डोळ्यांत एक चमक दिसते. त्यांना सांगायचं असतं,

wanting to tell Dr. Jane what they've been doing

डॉ. जेन, पहा, आम्ही काय करतो आहोत

to make the world a better place.

पृथ्वीच्या रक्षणासाठी.

How can I let them down?

त्यांना मी निराश कशी करू?

CA: I mean, as you look at the planet's future,

ख्रिस: पृथ्वीच्या भविष्याबद्दल आपल्याला वाटणारी

what worries you most, actually,

सर्वात मोठी काळजी कोणती?

what scares you most about where we're at?

आजच्या आपल्या स्थितीबद्दल वाटणारी सर्वात मोठी भीती कोणती?

JG: Well, the fact that we have a small window of time, I believe,

गुडाल: मला वाटते, आपल्या हातात फार कमी वेळ असल्याची भीती.

when we can at least start healing some of the harm

झालेल्या हानीची भरपाई करण्याची निदान सुरुवात करण्यासाठी,

and slowing down climate change.

हवामान बदल मंदावण्यासाठी.

But it is closing,

वेळ संपत आली आहे.

and we've seen what happens with the lockdown around the world

लॉकडाऊनच्या काळात जगभरात काय घडले ते आपण पाहिलेच.

because of COVID-19:

कोविड-१९ मुळे.

clear skies over cities,

शहरांवरचे आकाश स्वच्छ झाले.

some people breathing clean air that they've never breathed before

काही लोकांनी प्रथमच इतक्या शुद्ध हवेत श्वास घेतला.

and looking up at the shining skies at night,

आणि रात्री इतके लखलखणारे आकाश प्रथमच पाहिले,

which they've never seen properly before.

जे यापूर्वी कधीच नीट पाहिले नव्हते.

And you know,

तर मला वाटते,

so what worries me most

सर्वात मोठी काळजी अशी,

is how to get enough people,

की जास्त लोकांना,

people understand, but they're not taking action,

लोकांना समजते, पण ते कृती करत नाहीत.

how to get enough people to take action?

जास्त लोकांना कृती करायला प्रेरित कसे करावे?

CA: National Geographic just launched this extraordinary film about you,

गुडाल: नॅशनल जॉग्राफिकने आपल्याविषयी एक असामान्य चित्रफीत प्रदर्शित केली आहे.

highlighting your work over six decades.

सहा दशकांच्या आपल्या कार्यावर प्रकाशझोत टाकणारी.

It's titled "Jane Goodall: The Hope."

तिचे नाव आहे: "Jane Goodall: The Hope."

So what is the hope, Jane?

तर, ही कोणती आशा?

JG: Well, the hope,

गुडाल: माझी आशा म्हणजे,

my greatest hope is all these young people.

माझी सर्वात मोठी आशा म्हणजे तरुणाई.

I mean, in China, people will come up and say,

चीनमध्ये लोक सांगतात,

"Well, of course I care about the environment,

"होय, अर्थातच मला पर्यावरणाविषयी आस्था आहे.

I was in 'Roots and Shoots' in primary school."

मी प्राथमिक शाळेत Roots and Shoots मध्ये होतो."

And you know, we have "Roots and Shoots" just hanging on to the values

Roots and Shoots द्वारे आम्ही नीतिमूल्यांचा पाठपुरावा करतो आहोत.

and they're so enthusiastic once they know the problems

या मुलांना भरपूर उत्साह आहे. एकदा समस्या समजल्या,

and they're empowered to take action,

त्यांच्यात कृती करण्याची क्षमता आहे,

they are clearing the streams, removing invasive species humanely.

ते नद्या स्वच्छ करताहेत. अतिक्रमण करणाऱ्या प्रजाती काढताहेत.

And they have so many ideas.

त्यांच्यापाशी कितीतरी कल्पना आहेत.

And then there's, you know, this extraordinary intellect of ours.

आमच्याजवळ विलक्षण बुद्धिमत्तेचे लोक आहेत.

We're beginning to use it to come up with technology

त्यांच्या सहयोगाने आम्ही तंत्रज्ञान विकसित करत आहोत.

that really will help us to live in greater harmony,

त्यामुळे निसर्गाबरोबर एकात्मतेने राहता येईल.

and in our individual lives,

आणि आपल्या वैयक्तिक आयुष्यांत

let's think about the consequences of what we do each day.

आपल्या रोजच्या कृतींचा परिणाम काय होतो त्याचा आपण विचार करूया.

What do we buy, where did it come from,

आपण काय विकत घेतो? ते कुठून आले?

how was it made?

ते कसे निर्माण झाले?

Did it harm the environment, was it cruel to animals?

यासाठी पर्यावरणाची हानी झाली का? प्राण्यांचा छळ झाला का?

Is it cheap because of child slave labor?

बालमजूर वापरल्यामुळे ते स्वस्त आहे का?

Make ethical choices.

नैतिक पर्याय निवडा.

Which you can't do if you're living in poverty, by the way.

पण तुम्ही गरिबीत राहत असाल, तर तसे करू शकणार नाही.

And then finally, this indomitable spirit

सरतेशेवटी, या लोकांजवळ दुर्दम्य आशा आहे.

of people who tackle what seems impossible

ते अशक्य वाटणाऱ्या प्रश्नांचा सामना करतात

and won't give up.

आणि हार मानत नाहीत.

You can't give up when you have those ...

त्यांना हार मानणं शक्य नसतं.

But you know, there are things that I can't fight.

पण काही गोष्टींशी मी लढू शकत नाही.

I can't fight corruption.

मी भ्रष्टाचाराशी लढू शकत नाही.

I can't fight military regimes and dictators.

लष्कराची राजवट आणि हुकूमशहा यांच्याशी मी लढू शकत नाही.

So I can only do what I can do,

मला शक्य आहे तितकेच मी करू शकते.

and if we all do the bits that we can do,

प्रत्येकाने आपल्या कुवतीप्रमाणे वाटा उचलला

surely that makes a whole that eventually will win out.

तर सर्व एकत्र मिळून पूर्णत्वाला येईल आणि यश मिळेल.

CA: So, last question, Jane.

ख्रिस: आता शेवटचा प्रश्न.

If there was one idea, one thought,

अशी एक कल्पना, एक विचार सांगा,

one seed you could plant in the minds of everyone watching this,

जो आज हे व्याख्यान पाहणाऱ्या प्रत्येकाच्या मनात आपण रुजवू इच्छिता.

what would that be?

असा कोणता विचार सांगाल?

JG: You know, just remember that every day you live,

गुडाल: फक्त एवढेच लक्षात ठेवा, आयुष्याच्या प्रत्येक दिवशी

you make an impact on the planet.

तुम्ही पृथ्वीवर परिणाम करत आहात.

You can't help making an impact.

ते तुम्ही टाळू शकत नाही.

And at least, unless you're living in extreme poverty,

अगदी पराकोटीच्या दारिद्र्यात राहत नसाल,

you have a choice as to what sort of impact you make.

तर हा परिणाम कोणत्या प्रकारचा असेल ते तुम्ही निवडू शकता.

Even in poverty you have a choice,

गरिबीत सुद्धा पर्याय उपलब्ध असतात.

but when we are more affluent, we have a greater choice.

पण आपण सधन असलो, तर आपल्याजवळ जास्त पर्याय असतात.

And if we all make ethical choices,

आपण सर्वांनी नैतिक पर्याय निवडले,

then we start moving towards a world

तर आपल्या जगाचा प्रवास योग्य दिशेने होईल

that will be not quite so desperate to leave to our great-grandchildren.

आणि ते पतवंडांसाठी सोडून जाताना इतकं निकृष्ट नसेल.

That's, I think, something for everybody.

मला वाटते, हा सर्वांसाठी संदेश आहे.

Because a lot of people understand what's happening,

कारण बऱ्याच लोकांना काय घडते आहे ते समजते आहे.

but they feel helpless and hopeless, and what can they do,

पण त्यांना असहाय वाटते, निराश वाटते. आणि मग आपण काय करणार,

so they do nothing and they become apathetic.

म्हणून ते काहीच करत नाहीत. उदासीन राहतात.

And that is a huge danger, apathy.

उदासीनता हा एक मोठा धोका आहे.

CA: Dr. Jane Goodall, wow.

ख्रिस: डॉ. जेन गुडाल, वा.

I really want to thank you for your extraordinary life,

आपल्या असामान्य आयुष्याबद्दल मी आपले खूप आभार मानतो.

for all that you've done

आपल्या कार्याबद्दल, आणि

and for spending this time with us now.

आज इथे आमच्याशी इतका वेळ बोलल्याबद्दल.

Thank you.

धन्यवाद.

JG: Thank you.

गुडाल: धन्यवाद.