What Wikipedia Teaches Us About Balancing Truth and Beliefs | Katherine Maher | TED

Translator: Tran Chau Ngoc Tri Reviewer: Ngoc Nguyen

It is lovely to be with you here this evening.

Thật tuyệt khi được ở đây cùng bạn tối nay.

So as you just heard, my name is Katherine Maher

Như các bạn vừa nghe, tên tôi là Katherine Maher.

and I used to be, until very recently, the CEO of the Wikimedia Foundation,

Tôi vừa kết thúc nhiệm kỳ làm Giám đốc điều hành của Quỹ Wikimedia,

which is the organization behind Wikipedia.

tổ chức bảo trợ cho Wikipedia.

And my tenure coincided with a very strange time for information.

Nhiệm kỳ của tôi lại đúng vào kỷ nguyên thông tin khác thường.

A global crisis of fake news and disinformation,

Cuộc khủng hoảng tin giả và tin sai sự thật toàn cầu

which meant that our free-knowledge movement

khiến phong trào tự do chia sẻ kiến thức của chúng tôi

really sort of stood alone.

trơ trọi một mình.

At the same time, too,

Cùng lúc,

we saw a collapse in public trust around the world

ta chứng kiến lòng tin công chúng khắp thế giới

in many of our critical civic institutions.

dành cho nhiều tổ chức dân sự quan trọng sụp đổ.

And one of the reasons for this collapse in public trust,

Một trong những lý do khiến lòng tin công chúng sụp đổ,

in things like public science and an independent free press

nơi khoa học công cộng và tự do báo chí

and even perhaps in the idea of democracy itself,

và thậm chí, có lẽ cả nền dân chủ,

is that people around the globe are increasingly skeptical

là vì mọi người ngày càng nghi ngờ

about the ability of these institutions to respond to our future challenges

khả năng đối mặt với thách thức và thay đổi trong tương lai của chúng.

and changing needs.

And yet, during this time,

Vậy mà, trong khoảng thời gian này,

trust in Wikipedia actually went up.

lòng tin với Wikipedia lại tăng,

Something that surprised us as much as anyone.

khiến chúng tôi và mọi người đều ngạc nhiên.

And so I started wondering, what is it about this organization,

Do đó, tôi bắt đầu tự hỏi, điều gì khiến Wikipedia,

this radical experiment in openness,

thử nghiệm cấp tiến về tính mở,

self-governance and amateurism, volunteerism,

tự quản nghiệp dư, tự nguyện

that made it so different?

trở nên khác biệt?

And I've come to believe that in many ways,

Tôi bắt đầu tin rằng bằng nhiều cách,

the things that made Wikipedia implausible are actually what prepare it

điều khiến ta thấy khó tin ở Wikipedia là nó được trang bị

to respond to our changing world.

để ứng phó với thế giới luôn thay đổi,

And make it a place that people love and trust.

khiến nó trở thành nơi mọi người yêu thích và tin tưởng.

And so one of the things about it, of course,

Một trong những điều về nó, dĩ nhiên,

is that it is edited entirely by volunteers,

là toàn bộ bài viết được tình nguyện viên đóng góp,

ordinary people from all over the world.

những người bình thường từ khắp nơi trên thế giới.

All of the decisions about encyclopedic content

Mọi quyết định liên quan nội dung bách khoa

and organizational policies

và chính sách tổ chức

take place in a transparent and open fashion.

đều diễn ra công khai và minh bạch.

This means that Wikipedia can continue to change

Điều này có nghĩa là Wikipedia không ngừng thay đổi

as the world changes around it,

cùng với sự thay đổi của thế giới,

integrating new ideas and new perspectives.

dung hòa tư tưởng và góc nhìn mới.

But I think one of the most critical things

Tuy nhiên, một trong những điểm mấu chốt

that I found really important

tôi thấy rất quan trọng

is that its model pushes us to work together

là mô hình này khiến ta làm việc cùng nhau,

into deliberation and into conversation

thảo luận và trò chuyện

so that the end result is something

để tạo ra kết quả cuối cùng

that most of us feel is reasonable and fair.

hầu hết mọi người đều cảm thấy công bằng và hợp lí.

Now, easy enough for some things,

Từ những bài viết đơn giản

like articles on animals with fraudulent diplomas ...

như những con vật dùng bằng giả,

(Laughter)

(Tiếng cười)

Which is a real article on Wikipedia.

thật sự có trên Wikipedia,

But what about the hard things,

đến những bài phức tạp,

the places where we are prone to disagreement,

dễ gây bất đồng

say, politics and religion?

như chính trị và tôn giáo.

Well, as it turns out,

Hóa ra,

mô hình này không chỉ hoạt động,

not only does Wikipedia's model work there,

it actually works really well.

mà còn hoạt động rất tốt.

Because in our normal lives,

Vì trong cuộc sống thường nhật,

these contentious conversations tend to erupt

những cuộc tranh biện thường nổ ra

over a disagreement about what the truth actually is.

do bất đồng quan điểm về việc đâu mới là sự thật.

But the people who write these articles,

Nhưng người viết những bài này,

they're not focused on the truth.

họ không quan tâm đến sự thật.

They're focused on something else,

Họ quan tâm đến thứ khác,

which is the best of what we can know right now.

điều xác thực nhất ta biết ở thời điểm hiện tại.

And after seven years of working with these brilliant folks,

Sau bảy năm làm việc với những người bạn tài hoa này,

I've come to believe that they are onto something.

tôi tin họ đang có kế hoạch gì đó.

That perhaps for our most tricky disagreements,

Có lẽ, với những bất đồng khó giải quyết nhất,

seeking the truth

tìm kiếm sự thật

and seeking to convince others of the truth

hay thuyết phục người khác tin sự thật đó

might not be the right place to start.

có thể không phải là khởi đầu tốt.

In fact,

Thực tế,

our reverence for the truth might be a distraction

tôn trọng sự thật có thể khiến ta phân tâm,

that's getting in the way

cản trở ta

of finding common ground and getting things done.

tìm thấy tiếng nói chung và giải quyết vấn đề.

Now,

Không thể nói sự thật không tồn tại,

that is not to say that the truth doesn't exist,

nor is it to say that the truth isn’t important.

hoặc không quan trọng.

Rõ ràng, trên đường tìm kiếm sự thật

Clearly, the search for the truth has led us to do great things,

ta làm và học được nhiều điều hay.

to learn great things.

But ...

Tuy nhiên,

I think if I were to really ask you to think about this,

tôi nghĩ, nếu thực sự yêu cầu bạn nghĩ về điều này,

one of the things that we could all acknowledge

một trong những điều mọi người đều công nhận

is that part of the reason

là trong những nguyên nhân

we have such glorious chronicles to the human experience

tạo ra những biên niên sử huy hoàng viết về đời sống con người

and all forms of culture

và mọi loại hình văn hoá

is because we acknowledge there are many different truths.

là vì ta công nhận có nhiều sự thật khác nhau.

And so in the spirit of that,

Trên tinh thần đó,

I'm certain that the truth exists for you

tôi chắc rằng có một sự thật trong bạn

and probably for the person sitting next to you.

và có lẽ, người bên cạnh bạn cũng vậy.

But this may not be the same truth.

Nhưng chúng có thể không phải là một.

This is because the truth of the matter is very often, for many people,

Đó là vì, với nhiều người, thông thường, sự thật

what happens when we merge facts about the world

là sự kết hợp của thực tế

with our beliefs about the world.

và niềm tin của ta.

So we all have different truths.

Cho nên, mỗi người tin một sự thật,

They're based on things like where we come from,

tùy vào nơi sống,

how we were raised

sự giáo dưỡng,

and how other people perceive us.

và cách người khác nhìn nhận chúng ta.

Now you and your neighbor, who's probably a reasonable person --

Bạn và hàng xóm, một người hiểu chuyện,

trông như một người tốt?

they look like a nice person?

Yeah, they're probably a reasonable person.

Ừ, họ chắc là người hiểu chuyện.

(Laughs)

(Tiếng cười)

You two can probably get together

Hai bạn chắc có thể hợp nhau

and come to some sort of shared agreement.

và tìm được tiếng nói chung.

But what happens when a third person joins the conversation

Điều gì xảy ra khi có người thứ ba cùng tham gia trò chuyện,

or a fourth or a fifth?

rồi người thứ tư, thứ năm?

What happens when we try to expand this out

Điều gì xảy ra khi mở rộng cuộc trò chuyện

to the scale of all 7.8 billion of us?

lên đến toàn thể 7,8 tỷ người?

The reality is we are a vast and varied world.

Thực tế, thế giới rộng lớn và muôn màu.

And so when we try to use our personal truths

Nếu cố áp những điều mình cho là đúng

to come to conversations

khi thảo luận

around collective decision-making on important issues,

những vấn đề hệ trọng cần quyết định của tập thể,

we start to run into problems.

thì ta sẽ gặp vấn đề.

Because collective decision-making,

Vì quyết định tập thể

the sort of thing that we want to do in democratic and open societies

muốn thực thi trong xã hội công khai và dân chủ,

requires that we get together with common understandings

mọi người cần ngồi lại bàn bạc thống nhất

about the root of the problem

tìm ra gốc rễ của vấn đề

and some assumptions about how we might get out of it.

và hướng giải quyết.

But if we're using our personal truths to do this,

Nếu áp những điều mình xem là sự thật lên người khác,

we end up having conversations about our values and our identity.

chúng sẽ biến thành cuộc trò chuyện về giá trị và bản sắc con người.

Because remember, our truths come from where we come from.

Nên nhớ, sự thật ta tin tưởng có nguồn gốc từ gốc rễ của ta.

And then we're focusing on what divides us

Rồi ta sẽ tập trung vào những điều gây chia rẽ

instead of what we can agree upon.

thay vì tìm ra tiếng nói chung.

And that allows us to start having conversations about the truth

Để rồi , ta bắt đầu cuộc trò chuyện về sự thật

in a way that focuses on what we believe

tập trung vào những điều mình tin

rather than what can be known.

thay vì những điều được biết,

And that is a definition that is deeply divisive and harmful.

điều gây chia rẽ sâu sắc và cực kì độc hại.

Đến đây, tôi nghĩ đến chuyện

I think about our lack of urgent action on climate change.

thiếu hành động cấp thiết chống biến đổi khí hậu.

We've known for a very long time now

Từ lâu, ta đã biết,

about the negative impacts of man-made carbon in the atmosphere.

hậu quả của việc thải carbon vào bầu khí quyển.

But ...

Tuy nhiên,

[the] implications of that data

ý nghĩa của dữ liệu

challenge our identities, our industries, our communities

thách thức bản sắc, ngành công nghiệp và cộng đồng,

in ways that have led and created resistance and even disinformation,

dẫn đến sự chống đối hay thậm chí, đưa thông tin sai lệch,

and the resulting public debates about the truth of climate change

và những cuộc tranh luận công khai quanh sự thật đằng sau biến đổi khí hậu

have prevented us from taking specific and concrete actions

đã ngăn ta thực hiện những hành động cụ thể và quyết liệt

that could mitigate the harms to us around rising seas,

giảm thiểu tác hại nước biển dâng,

increasingly deadly waves of heat and cold

sự gia tăng các đợt khí nóng và lạnh chết người,

and powerful storm systems.

và những cơn bão lớn.

With such urgent threats ahead of us,

Đối diện những mối đe dọa cấp bách đó,

we need better ways to get to a shared understanding.

cần có cách tốt hơn để chia sẻ kiến thức.

Fortunately, I've seen how, at Wikipedia,

May mắn thay, ở Wikipedia, tôi thấy

we can come to cooperative and productive conversations

có thể tạo ra những cuộc trò chuyện cởi mở và giá trị,

around disagreement and decision making

thành công tháo gỡ bất đồng và đưa ra quyết định

without using one shared truth as our baseline.

không dựa vào niềm tin về sự thật của bất kỳ ai.

Its generous and accommodating approach

Tiếp cận vấn đề bằng tấm lòng rộng rãi và thoải mái

offers us a practical way to take it down a notch,

là cách thiết thực nhất giúp hạ cái tôi của ta xuống,

focusing on something a little less stressful:

tập trung vào thứ ít gây căng thẳng hơn:

the best of what can be known right now.

điều xác thực nhất ta biết vào lúc này.

And the good news is we can know a lot of things.

Tin tốt là ta biết rất nhiều thứ:

We have high-quality information,

thông tin xác thực,

facts and data that allow us to do things

dữ kiện và dữ liệu giúp ta

theo dõi quá trình di trú

like track the migration of endangered species

của những loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng

or the spread of a pandemic around the world.

hay sự lây lan của đại dịch trên thế giới.

These are useful tools in our toolbox,

Chúng đều là những công cụ hữu ích

but they don't necessarily alone change minds

nhưng chừng đó thôi không đủ để thay đổi suy nghĩ mọi người

or unite disparate views.

hay thống nhất ý kiến.

Vậy làm thế nào để làm điều đó?

So how do we do that?

We shift from focusing on one key truth

Thay vì chú tâm vào một sự thật tối thắng

to instead finding minimum viable truth.

hãy tìm kiếm những điều có khả năng là sự thật.

Minimum viable truth means getting it right enough

Những điều có khả năng là sự thật là những điều vừa đúng,

enough of the time

vừa hợp thời,

to be useful enough to enough people.

vừa hữu ích cho một nhóm người nào đó.

It means setting aside our bigger belief systems

Có nghĩa là gạt bỏ ý thức hệ niềm tin rườm rà,

and not being quite so fussy about perfection.

và không quá cầu kỳ, chấp nhặt mọi thứ phải hoàn hảo.

And this idea of minimum viable truth

Những điều có khả năng là sự thật

is actually a tremendously forgiving idea,

thực sự là ý tưởng của lòng vị tha lớn,

which is one of the things I love about it the most.

cũng là một trong những điều tôi thích nhất ở nó.

It recognizes our messy humanity.

Nó thừa nhận một xã hội rối rắm,

It acknowledges space for uncertainty,

với những điều không xác thực,

for bias and for disagreement

còn thiên kiến và bất đồng

on our way to the search for the answers.

trên đường tìm kiếm câu trả lời.

So ...

Thế nên

one thing you may not know about Wikipedia

một điều có thể không biết về Wikipedia

is that it actually assumes that we are all biased.

là nó thật sự cho là mọi người đều có thiên kiến.

It is the reason that you are not supposed to write articles about yourselves.

Đó là lý do ta không được viết bài viết về bản thân.

Because can any of you truly be neutral

Vì ai có thể thật sự công tâm

about how brilliant and remarkable you are?

khi viết về sự xuất sắc và nổi trội của bản thân?

(Laughter)

(Tiếng cười)

I didn't think so.

Tôi không nghĩ thế đâu.

But when we are forced to defend our biases,

Nhưng khi bắt buộc phải bảo vệ thiên kiến của mình,

when we are forced to go into the data and the citations

buộc phải trầm mình đống dữ liệu và trích dẫn,

and really engage,

thực sự tham gia thảo luận,

grapple with the intellectual struggle

vật lộn suy tư

that comes from meeting up against other people's biases,

khi đối mặt với thiên kiến của người khác,

our horizons can expand

trí tuệ ta rộng mở,

and we can get to new and better understandings about the world.

ta bắt đầu hiểu thế giới nhiều hơn và khác đi.

How does this work?

Nó hoạt động như thế nào?

Well, in 2019,

Vào năm 2019,

a group of researchers released a study

một nhóm nghiên cứu công bố một báo cáo

looking at how Wikipedia writers take on the most contentious

nghiên cứu cách người viết bài trên Wikipedia

đối mặt với những chủ đề gây tranh cãi và khó nhằn nhất

and difficult topics.

And what they found

và tìm thấy

was that the system actually works really well.

hệ thống thật sự hoạt động rất tốt.

These are some of the best articles on Wikipedia.

Đây là một vài bài hay nhất trên Wikipedia,

And many of them are written by people

nhiều bài được viết

who fundamentally disagree with one another.

do những người có ý kiến cơ bản trái ngược nhau.

They also found something interesting,

Họ cũng thấy một điều thú vị,

which is that the more that these polarized contributors

càng nhiều ý kiến trái chiều

engaged in conversation,

được đưa ra

the more balanced and productive their contributions became.

bài viết càng công tâm và xác thực.

Which means that Wikipedia may be one of the only places on the internet

Điều đó có nghĩa là Wikipedia có thể nơi duy nhất trên mạng

where disagreement actually makes you more agreeable.

ý kiến trái chiều thực sự khiến người ta dễ đồng tình với nhau hơn.

Now, I knew instinctively this is true

Theo bản năng, tôi biết nó có thật

vì tôi từng thấy

because I’ve seen how productive friction can really get us places,

xung đột thực sự có thể khiến người ta ngồi lại cùng nhau,

how mistakes and debate actually brings people into the conversation.

sai lầm và tranh cãi thực sự đưa người ta vào cuộc chuyện trò.

You don’t sit back when you disagree with someone,

Bạn không ngồi yên khi bất đồng ý kiến với người khác

because engaging offers you the chance

vì tranh luận cho bạn cơ hội

to shape the public record.

định hình bài viết công khai.

Through that process,

Qua đó,

ideas become sharper, better and more understandable

quan điểm trở nên sắc bén, chỉnh chu và dễ hiểu hơn.

In this way, the seeds of our disagreement

Bằng cách này, mầm mống bất đồng,

can actually become the roots of our common purpose.

có thể thực sự trở thành cội nguồn ý chí chung.

All of this is very well and good,

Mọi sự thật tốt và tuyệt,

but what does it mean and how do we actually apply it

nhưng có nghĩa gì và làm sao để áp dụng nó

to other organizations and institutions

vào tổ chức và cơ sở khác

and systems that we are a part of,

vào cơ quan và đoàn thể của mình,

in order to increase trust and reduce polarization

nhằm tăng niềm tin và giảm sự bất hòa

and perhaps get some important things done?

hoặc có lẽ, giải quyết vấn đề quan trọng?

Well, I've already talked a little bit about productive friction,

Tôi có nói qua xung đột tích cực

the good kind that makes our ideas better.

giúp hoàn thiện ý tưởng.

That is possible because of a few things:

Nó có thể thực hiện là nhờ:

notably, clear rules

đặc sắc, quy tắc rõ ràng

and strong community norms.

và chuẩn mực cộng đồng cao.

Clear rules help us engage on the substance of the issue

Quy tắc rõ ràng giúp ta tiếp xúc với bản chất của vấn đề

rather than debating the identity of the author.

chứ không tranh luận danh tính tác giả.

Those rules are not upheld by any one individual on high.

Quy tắc không do cá thể quyền cao chức trọng đặt ra,

They're actually maintained and uplifted by the entire community.

mà do toàn cộng đồng duy trì và nâng cấp,

So we all have a shared sense of responsibility for success.

mọi người đều có trách nhiệm trong sự thành bại.

The other piece of this is

Hơn nữa,

that it is essential that decisions are not just made

quyết định không chỉ cần được thực hiện

by those who show up in the room.

với sự tham gia của những người đang hiện diện,

You have to be intentional about bringing all the voices in.

cần chủ tâm thêm mọi người vào.

When Wikipedia first started,

Khi Wikipedia lần đầu ra mắt,

the majority of its authors were Western white men,

phần lớn bài viết do người da trắng phương Tây thực hiện,

which led to some really significant biases and gaps

dẫn đến nhiều thiên kiến và cách biệt

in the types of articles that were written

trong các dạng bài được viết

and the slant of those articles.

khiến bài sai sót.

Recognizing this by being intentional about undoing some of these systems

Nhận ra điều này, cố tình hoàn tác các chức năng trong hệ thống,

that were actively excluding people

làm loại trừ người khác

and doing the hard work of actually rebuilding them

và gian nan xây dựng lại

so that more people would feel welcome in the conversation,

để nhiều người cảm thấy được chào đón khi tham gia vào cuộc trò chuyện,

we are now able to have a better reflection of the known world.

giờ, ta đã có thể phản ánh thế giới chân thật hơn.

The next piece of this is really about interdependence.

Phần tiếp theo chính là sự phụ thuộc.

The way that the system works is that you cannot go it alone.

Hệ thống không cho phép ai làm việc một mình.

In order for your contributions to stick,

Muốn bài viết được giữ lại,

they have to earn the agreement of your fellow contributors,

cần có sự đồng ý của các tình nguyện viên khác,

which is a powerful forcing mechanism for people to work together.

một cơ chế buộc mọi người làm việc cùng nhau.

Next is the idea of shared power.

Tiếp đến là ý tưởng chia sẻ quyền lực.

All of those debates result in 350 edits a minute to Wikipedia,

Tranh luận dẫn đến

350 lượt chỉnh sửa một phút trên Wikipedia,

which means that no one person can be in charge of the whole thing.

có nghĩa là không ai phụ trách toàn bộ nội dung.

You have to let go of power.

Bạn phải buông bỏ quyền lực,

You have to give it to other people.

đưa nó cho người khác,

You have to trust in their ability

tin họ có khả năng

to manage the areas of their own expertise and interests.

quản lý các mảng thuộc chuyên môn và sở thích của mình.

And by doing so,

Bằng cách đó,

you earn their commitment and agency to make this project work.

bài viết nhận được sự tận tâm đóng góp của mọi người để hoàn thiện.

It also requires humility

Cũng cần phải khiêm tốn

because you're going to get it wrong some of the times.

vì đôi lúc, ta cũng sai.

But getting it wrong some of the time

Đôi khi, sai lầm cũng đáng có

is worth it for getting it right most of the time.

vì gần như, lần nào ta cũng đã đúng rồi.

And speaking of time,

Nói về thời gian,

you have to have a very different relationship to urgency.

cần thay đổi quan hệ giữa ta với sự cấp bách.

So much in the world is about moving fast.

Rất nhiều thứ trên thế giới chú trọng tốc độ phát triển nhanh.

But moving fast has actually broken a lot of things.

Nhưng phát triển nhanh thực sự phá vỡ rất nhiều thứ.

It's broken our trust.

Phá vỡ lòng tin của ta,

It has undermined our confidence in many of our systems of governance,

làm giảm niềm tin vào nhiều chính phủ,

perhaps even our faith in democracy itself.

có lẽ cả niềm tin vào chính nền dân chủ nữa.

By slowing down a little bit

Bằng cách chậm lại một chút,

and bringing the conversation in,

mở ra các cuộc hội thoại,

by listening with sincerity,

lắng nghe chân thành,

debating with respect,

tôn trọng khi tranh luận,

consulting widely

hỏi ý kiến nhiều người

and weighing difficult decisions with candor,

công tâm cân nhắc những quyết định khó khăn,

you can actually build systems that endure.

có thể xây dựng hệ vững mạnh.

But most importantly, you can build trust,

Quan trọng nhất, có thể xây dựng lòng tin,

that quality that is in such short supply right now.

đặc tính hiện đang thiếu hụt.

And trust in one another is what we need

Cần tin tưởng lẫn nhau

in order to weather uncertainty and take brave action.

để đối phó với bất ổn và dũng cảm hành động.

So what I'm asking all of you today

Vì vậy, hôm nay, tôi yêu cầu mọi người

is to set aside your own personal truth for just a minute,

gạt bỏ niềm tin về sự thật của mình trong một phút,

for the opportunity to sit in someone else's.

để có cơ hội đặt mình vào vị trí của người khác,

It's to endure the productive friction

để chấp nhận những xung đột,

of coming to common agreement

tìm tiếng nói chung

with someone who you may not agree with or perhaps even like.

với người bạn bất hòa hoặc thậm chí, không thích.

And with just enough rules and a little bit of time,

Đủ quy tắc và một ít thời gian,

I believe that you can do it.

tôi tin bạn có thể làm được.

And you just might find,

Bạn có thể tìm thấy,

we all just might find,

mọi người đều có thể tìm thấy,

that the most important things that we do

điều quan trọng nhất ta làm

are the ones that we do together.

là việc ta làm cùng nhau.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)