Could an Orca Give a TED Talk? | Karen Bakker | TED

Translator: Ngoc Nguyen Reviewer: Gia Bảo Nguyễn

So we're in the middle of a fierce debate

Chúng ta đang ở giữa một cuộc tranh luận gay gắt

about how artificial intelligence will change human society.

về cách mà trí tuệ nhân tạo sẽ thay đổi xã hội loài người như thế nào.

But have you thought about how AI will transform

Nhưng bạn đã có nghĩ đến cách mà AI sẽ làm thay đổi

your relationship to the non-human world?

mối quan hệ của bạn với thế giới không phải con nguời chưa?

So these are bioacoustic recorders.

Đây là những máy thu âm sinh học.

And I've spent years studying how scientists use devices like this,

Và tôi đã dành nhiều năm nghiên cứu cách mà các nhà khoa học

sử dụng những thiết bị như vậy,

combined with AI,

kết hợp cùng với AI,

to listen to the hidden sounds of nature

để nghe những âm thanh ẩn giấu của tự nhiên

and decode non-human communication.

và giải mã giao tiếp không phải của con người.

Hidden sounds,

Gọi là những âm thanh ẩn giấu do sóng âm trong tự nhiên

because much acoustic communication in nature

occurs in the high ultrasound, above your hearing range,

thường ở dạng sóng siêu âm, cao hơn ngưỡng nghe được của bạn,

or in the deep infrasound, below your hearing range.

hoặc ở dạng sóng hạ âm, dưới ngưỡng nghe được của bạn.

So I'm going to play a sound.

Tôi sẽ phát một âm thanh.

Tôi muốn bạn nghe và đoán xem đây là ai hoặc là con gì.

I want you to listen and try to guess who or what this is.

(Tiếng ríu rít)

(Chirping sound)

So that was a bat.

Đó là một con dơi.

That was bat ultrasound, recorded above your hearing range,

Đó là sóng siêu âm của dơi, được thu lại trên ngưỡng nghe được của bạn,

but slowed down so you could hear.

nhưng đã được làm chậm lại để bạn có thể nghe.

So that was an advertisement call from the peak of the mating season.

Đó là lời mời gọi vào lúc cao điểm của mùa chọn bạn đời.

Scientists can decode these calls,

Những nhà khoa học có thể giải mã những lời mời gọi này,

so a sample bat to English translation would be, and I quote,

như vậy bản dịch đơn giản từ tiếng dơi sang tiếng Anh sẽ là, tôi thuật lại,

"Pay attention.

“Hãy chú ý.

Tôi là một con dơi Pipistrellus nathusii, cụ thể là con đực.

I'm a Pipistrellus nathusii bat, specifically male.

My name is X. I am landing here

Tên tôi là X.

Tôi đậu ở đây

and we share a common social identity and common communication pool."

và chúng ta chia sẻ cùng bản sắc xã hội và cùng nhóm giao tiếp.”

For a pickup line by a bat, not bad.

Đối với một câu thả thính từ con dơi, không tệ.

(Laughter)

(Cười)

So scientists have recorded millions of bat vocalizations like this

Các nhà khoa học đã ghi âm hàng triệu tiếng dơi giống như vậy

and they've decoded many of them using AI.

và họ đã giải mã phần lớn chúng nhờ AI.

Và họ đã tiết lộ rằng dơi có những phương ngữ

And they've revealed that bats have dialects

that they pass down from one generation to the next,

rằng chúng truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác,

and that baby bats learn to speak just like you did,

và những con dơi con học nói giống như bạn,

by listening to the adults around them

bằng cách lắng nghe những con lớn hơn

và bập bẹ kêu lại cho đến khi chúng kêu được tiếng dơi trưởng thành.

and babbling back until they speak adult bat.

So bats have far more complex communication than we knew,

Dơi có giao tiếp phức tạp hơn chúng ta biết được,

and they're only one of many examples.

và chúng chỉ là một trong những ví dụ.

Listen to this.

Hãy nghe này.

(Tiếng ríu rít du dương)

(Melodic chirping sounds)

So those are orcas who live right here in the Salish Sea.

Đây là những con cá voi sát thủ sống ngay tại Biển Salish này.

Những nhà khoa học có thể giải mã cá thể cá voi sát thủ bằng AI

Scientists can decode individual orca calls using AI

and they've revealed that orcas also pass down their dialects

và họ tiết lộ rằng cá voi sát thủ cũng truyền phương ngữ của chúng

from one generation to the next.

từ thế hệ này sang thế hệ khác,

So it turns out

Hoá ra là cá voi sát thủ và dơi

that orcas and bats are not the only creatures that make ultrasound.

không phải là những sinh vật duy nhất tạo ra được sóng siêu âm.

Moths, mice, beetles, rats.

Bướm đêm, chuột nhắt, bọ hung, chuột cống.

Even some of our smaller primate cousins like this tarsier.

Ngay cả một số anh em linh trưởng nhỏ hơn chúng ta giống như con khỉ trố này.

At the other end, in the deep infrasound,

Mặt khác, ở sóng hạ âm, ta có

elephants and whales,

voi và cá voi,

tigers and some birds make sound.

hổ và một số loài chim tạo ra âm thanh.

So when we first learned about these secret sounds of the world,

Khi chúng ta mới biết được những âm thanh bí ẩn này của thế giới,

we're often surprised because humans tend to believe

chúng ta thường ngạc nhiên

bởi vì con người có xu hướng tin rằng

that what we cannot perceive does not exist.

những gì ta không thể nhận biết được không tồn tại.

And so we miss a lot.

Và rồi ta bỏ lỡ rất nhiều.

One of my favorite examples is this peacock.

Một trong những ví dụ yêu thích của tôi là con chim công này.

So to you, this looks like a visual mating display.

Với bạn, đây giống như là sự phô trương tìm bạn đời.

And it is.

Và đúng thật như vậy.

But this peacock is also making very loud infrasound with its tail,

Nhưng con công này cũng đồng thời tạo ra hạ âm rất ồn với đuôi của nó

which you cannot hear, but female peahens can.

mà bạn không thể nghe thấy, nhưng những con công cái thì có thể.

Và đó là một nhân tố quan trọng trong những quyết định giao phối.

And it is an important factor in their mating decisions.

So this peacock is giving a rock concert.

Con công này đang biểu diễn một buổi nhạc rock đây.

(Laughter)

(Cười)

Now, we have lived with peacocks for millennia,

Chúng ta đã sống chung với công hàng thiên niên kỷ,

but we only just figured this out.

nhưng ta chỉ vửa mới khám phá ra điều này.

Scientists also used to think that turtles were voiceless

Những nhà khoa học đã từng nghĩ rằng rùa không phát ra âm thanh

and mother turtles abandoned their nests after laying their eggs.

và mẹ rùa bỏ rơi tổ sau khi đẻ trứng.

But we've just discovered that baby Amazonian turtles

Nhưng chúng tôi vừa khám phá ra rằng những con rùa con Amazon

communicate through their shells before they hatch

giao tiếp thông qua vỏ của chúng trước khi nở

to coordinate the moment of their birth

để định vị thời điểm sinh của chúng

and then follow their mother's calls to safety in the water.

và rồi theo tiếng gọi của rùa mẹ để gặp nước an toàn.

Even creatures without ears are exquisitely sensitive to sound.

Ngay cả với những sinh vật không có tai cũng cực kì nhạy cảm với âm thanh.

So this is a coral larva.

Đây là ấu trùng san hô.

Khi ấu trùng san hô được sinh ra,

When coral larvae are born, usually at a mass spawning event

thường là ở một sự kiện sinh sản hàng loạt một vài ngày sau kì trăng tròn,

a few days after the full moon, they wash out to sea.

chúng bị trôi ra biển.

Các nhà khoa học từng nghĩ rằng những con ấu trùng nhỏ bé này,

So scientists used to think that these little larvae,

these tiny dots that you see here,

những chấm nhỏ bạn có thể thấy ở đây,

were helpless, randomly pushed around by wind and waves and currents.

rất yếu ớt, chúng bị gió và sóng và hải lưu ngẫu nhiên đẩy xung quanh.

But it turns out that coral larvae are acoustically attuned.

Nhưng hoá ra ấu trùng san hô rất hoà hợp về mặt âm thanh.

They can hear the sounds of healthy reefs.

Chúng có thể nghe được âm thanh của những rặng san hô khoẻ mạnh.

They can hear the sound of their home reef, their mother reef,

Chúng có thể nghe được âm thanh của san hô nhà, san hô mẹ của chúng.

and they swim back home across miles of open ocean.

và chúng có thể bơi về nhà từ ngàn dặm xa ngoài khơi.

So these are tiny creatures with no central nervous system.

Đây là những sinh vật nhỏ bé không có hệ thần kinh trung ương.

Nhưng chúng tôi nghĩ chúng làm được điều đó là với những sợi lông

But we think they do that with these hairs

that you see on the outside of their bodies.

mà bạn thấy ở phía ngoài cơ thể của chúng.

They're a lot like the hairs inside your ears

Chúng rất giống như lông trong tai của bạn

that are enabling you to listen to me right now,

cho phép bạn có thể nghe thấy tôi ngay lúc này.

so you can think of a coral larva a little bit like an inside-out ear,

Bạn có thể tưởng tượng ấu trùng san hô giống như là cái tai bị lộn ngược,

except that its sense of hearing is profoundly more sensitive than your own

ngoại trừ thính giác của chúng rất nhạy cảm hơn bạn

because they hear with their entire bodies.

bởi vì chúng lắng nghe bằng cả cơ thể của chúng.

Even our planet makes sound.

Ngay cả hành tinh của ta cũng tạo ra âm thanh.

Núi lửa, động đất phát ra âm thanh rất khẽ và rắn rỏi và mạnh,

Volcanoes, earthquakes sound so low and strong and powerful,

they travel very far,

âm thanh này đi rất xa,

passing through soil and stone and even solid walls.

vượt qua cả đất và đá và ngay cả những bức tường kiên cố.

Listen to this hydrothermal vent deep under the ocean.

Hãy lắng nghe lỗ thông hơi thuỷ nhiệt ở dưới đại dương này.

(Tiếng ngâm sâu, nhịp nhàng)

(Deep, rhythmic hum)

So in nature, sound is everywhere and silence is an illusion.

Như vậy trong tự nhiên, âm thanh có mặt ở mọi nơi và im lặng chỉ là một ảo giác.

So scientists are also listening to the vast extent

Các nhà khoa học cũng lắng nghe giao tiếp giữa các loài khác nhau

of interspecies communication.

trên phạm vi rộng lớn.

So this bat is using ultrasound to hunt this moth.

Con dơi này đang sử dụng sóng siêu âm để bắt con bướm đêm này.

Its echolocation beam is locked onto its prey,

Chùm tia định vị bằng tiếng vang của nó dính chặt vào con mồi,

but the moth is also emitting ultrasound.

nhưng bướm đêm cũng đồng thời phát ra sóng siêu âm.

It's jamming the bat sonar in an attempt to escape.

Nó làm kẹt khả năng định vị dùng sóng âm của dơi để có thể trốn thoát.

This plant is also emitting ultrasound, which varies depending on its condition.

Loài cây này cũng tạo ra sóng siêu âm, tuỳ thuộc vào điều kiện sống của nó.

Scientists have trained an algorithm to listen to this plant.

Các nhà khoa học đã tạo một thuật toán để nghe loài cây này.

Simply by listening

Chỉ đơn giản bằng việc lắng nghe,

it can detect with about 70 percent accuracy

nó có thể phát hiện chính xác gần 70%

whether the plant is healthy, dehydrated or injured.

liệu cái cây có khoẻ mạnh, có thiếu nước hoặc bị thương không.

So this is peer-reviewed research, by the way.

Nhân tiện, đây mới chỉ là nghiên cứu được bình duyệt.

So we cannot hear these sounds, but we think many insects can.

Chúng tôi không thể nghe những âm thanh này,

nhưng chúng tôi nghĩ nhiều loài côn trùng có thể.

Does this mean that humans could use digital tech

Có phải điều này có nghĩa là con người có thể sử dụng công nghệ kỹ thuật số

to one day communicate with other species?

để một ngày nào đó có thể giao tiếp với các loài khác không?

Well, some scientists think so

Chà, một số nhà khoa học nghĩ như vậy

and they're using machine learning to try to decode the acoustics of other species.

và họ sử dụng học máy để thử giải mã âm của các loài khác.

So there are teams of computer scientists and linguists and biologists

Có các đội gồm những nhà khoa học máy tính, nhà ngôn ngữ học

và nhà sinh vật học đang nghiên cứu giải mã âm sinh học của cá nhà táng.

working on decoding sperm whale bioacoustics.

They're also building entire dictionaries.

Họ cũng xây dựng toàn bộ những từ điển.

So there's an elephant dictionary with thousands of sounds.

Nên đã có một từ điển tiếng voi với hàng nghìn âm thanh.

Elephants, for example, have a specific signal for honeybee.

Con voi chẳng hạn, có một tín hiệu riêng biệt dành cho con ong mật.

Tôi rất vui được chia sẻ chỉ một trong những âm thanh này với bạn.

So I'd love to share just one of these sounds with you.

It was recorded at a moment of great joy and celebration,

Nó được ghi âm lại vào khoảnh khắc của sự vui mừng to lớn và hân hoang,

the birth of a new baby.

sự ra đời của một em bé mới.

(Tiếng voi rống)

(Elephant roaring)

(Applause)

(Vỗ tay)

So the further we listen across the tree of life,

Như vậy, ta càng lắng nghe cái cây của sự sống,

the more complex interspecies communication would be.

ta sẽ càng thấy giao tiếp giữa các loài khác nhau phức tạp cỡ nào.

Listen to this honeybee.

Hãy lắng nghe con ong mật này.

(Tiếng vù vù của ong)

(Honeybee buzzing)

Now listen to this honeybee queen.

Bây giờ hãy lắng nghe con ong mật chúa này.

(Queen bee tooting)

(Tiếng ong mật chúa kêu)

So you thought you knew what honeybees sounded like. OK.

Như vậy bạn nghĩ bạn đã biết ong mật phát ra tiếng như thế nào. OK.

Honeybee communication is incredibly complex.

Giao tiếp của ong mật vô cùng phức tạp.

It's acoustic, positional, spatial, vibrational.

Nó đầy âm thanh, vị trí, không gian, dao động.

The queen has her own signals.

Ong chúa có những tín hiệu riêng của nó.

Những nhà khoa học đang mã hoá những tín hiệu này vào robot.

So scientists are encoding these signals into robots.

This robot is attempting, but not succeeding,

Con robot này đang cố gắng giao tiếp với tổ ong,

to communicate with the hive.

nhưng không thành công.

The bees mostly ignore or attack it.

Những con ong phần lớn lơ đi hoặc tấn công nó.

But one day, we hope,

Nhưng một ngày nào đó, chúng tôi mong rằng,

the inventors hope, that this robot will communicate well enough

những nhà phát minh mong rằng con robot này sẽ giao tiếp đủ tốt

to allow scientists to monitor the health of the hive.

để cho phép các nhà khoa học theo dõi sự khoẻ mạnh của tổ ong.

Now, would that be a good thing?

Đó có phải là điều tốt không?

Some believe that interspecies communication would help foster respect

Một số người tin rằng giao tiếp giữa các loài khác nhau

có thể thúc đẩy sự tôn trọng và đồng cảm với tự nhiên,

and empathy for nature,

others believe that it is profoundly disrespectful and unethical

một số khác thì tin rằng điều này cực kì thiếu tôn trọng và phi đạo đức

to eavesdrop and engage in this way.

khi nghe lén và tham dự theo cách này.

And there could be a really big downside.

Và có thể có một mặt trái rất lớn.

Listen to this robin.

Hãy lắng nghe con chim cổ đỏ này.

(Bird chirping)

(Tiếng ríu rít của chim)

So that was not actually a robin.

Đó không thực sự là một con chim cổ đỏ.

That was a deepfake

Đó là âm thanh giả

created by an artist, Daisy Ginsberg, using AI.

được tạo bởi nghệ sĩ Daisy Ginsberg bằng cách sử dụng AI.

Clever, beautiful.

Khéo léo, tuyệt đẹp.

Nhưng hãy nghĩ đến khả năng sử dụng sai mục đích

But think of the potential for misuse by hunters or poachers.

của những thợ săn hoặc người săn trộm.

Interspecies communication needs strong ethical guardrails.

Giao tiếp giữa các loài khác nhau cần có lằn ranh đạo đức vững chắc.

And anyway, maybe it's a bit self-centered to think

Và dù sao đi nữa, có lẽ hơi tự phụ khi nghĩ rằng

other species would even want to communicate with us.

những loài khác sẽ muốn giao tiếp với chúng ta.

(Laughter)

(Cười)

So what if we were to use bioacoustics

Như vậy nếu như chúng ta sử dụng âm sinh học

cho việc gì đó có giá trị thực tế ngay lập tức,

for something of immediate practical value,

like doing something about our massive biodiversity crisis?

như là làm gì đó về khủng hoảng sinh thái?

Let's go back to the coral reefs.

Hãy quay lại với những rặng san hô.

Listen to this healthy reef sound.

Hãy lắng nghe âm thanh của rặng san hô khoẻ mạnh.

(Chirping, croaking and sizzling sounds)

(Tiếng ríu rít, cộp cộp, xèo xèo)

Khá sống động nhỉ?

Pretty lively, right?

But coral reefs are disappearing.

Nhưng những rặng san hô đang mất đi.

If you were to go to most coral reefs today,

Nếu bạn đến phần lớn những rặng san hô ngày nay,

you'd hear something like this.

bạn sẽ nghe thứ gì đó giống như vậy.

(Tiếng tĩnh)

(Staticky sound)

It's like a ghost town of the sea.

Nó giống như là một thị trấn ma ở dưới đại dương vậy.

When we lose species, we lose voices.

Khi ta mất đi loài vật, ta mất đi tiếng nói.

When we lose landscapes, we also lose soundscapes.

Khi ta mất đi cảnh quan, ta cũng mất đi không gian âm thanh.

There is a ray of hope.

Có một tia hy vọng.

Những âm thanh san hô khoẻ mạnh mà bạn vừa nghe có thể dùng

The healthy reef sounds that you just heard

can be used to regenerate coral reefs.

để tái tạo các rặng san hô.

Những nhà khoa học đang làm việc này.

Scientists are doing this.

It's a bit like music therapy for nature.

Nó có chút giống như trị liệu âm nhạc cho tự nhiên.

So this is not going to solve all the problems coral reefs face,

Điều này sẽ không giải quyết tất cả những vấn đề mà rặng san hô đối mặt,

notably climate change.

tiêu biểu là biến đổi khí hậu.

But if we can address the massive epidemic of noise pollution

Nhưng nếu như ta có thể giải quyết

sự lan truyền nhanh chóng của ô nhiễm tiếng ồn

that is harming and killing marine creatures,

thứ đang gây hại và giết chết những sinh vật biển,

we could use bioacoustics to restore some biodiversity.

ta có thể dùng âm sinh học để phục hồi một số hệ sinh thái.

Bioacoustics could also help protect animals on the move.

Âm thanh sinh học cũng có thể giúp bảo vệ động vật khi di chuyển.

Con cá voi con này đã bị giết bởi một chiếc tàu.

So this baby whale was killed by a ship.

Tragically, this is a common cause of death of North Atlantic right whales,

Buồn thay, đây là một nguyên nhân phổ biến

của cái chết của cá voi trơn Bắc Đại Tây Dương,

one of the most endangered species in the world.

một trong những loài có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất trên thế giới.

So to address this,

Để giải quyết việc này,

scientists are now launching a new bioacoustics program

các nhà khoa học đang đưa ra một chương trình về âm sinh học mới

off the east coast of North America

ở bờ biển phía Đông của Bắc Mỹ

to triangulate the locations of whales

để khoanh vùng vị trí của cá voi

and convey the information to ships’ captains in real time.

và truyền tải thông tin đến thuyền trưởng các tàu trong thời gian thực.

The ships then have to slow down, stop, move out of the way.

Những con tàu khi ấy sẽ phải chậm lại, dừng, hoặc di chuyển khỏi nơi đó.

Not a single right whale has died of a ship strike in this zone

Không có một con cá voi trơn nào đã chết vì bị tàu va phải trong khu vực này

since this program was launched.

kể từ khi chương trình này được đưa ra.

(Applause)

(Vỗ tay)

So this may be the thing that saves this species.

Đây là thứ có thể cứu được những loài này.

So think about it.

Hãy nghĩ về điều đó.

A few decades ago, we were harpooning these whales nearly to extinction.

Vài thập kỷ trước, chúng ta đã săn bắn những con cá voi này

khiến chúng gần như tuyệt chủng.

Today, we've invented a technology

Hôm nay, ta đã phát minh ra một công nghệ

that allows a community of less than 400 whales,

chỉ đơn giản bằng việc hát,

cho phép quần xã ít hơn 400 con cá voi

simply by singing,

to guide the movements of tens of thousands of ships

hướng dẫn sự chuyển động của hàng chục nghìn con thuyền

in a watershed that's home to tens of millions of people.

trong đường phân thuỷ vốn là nhà của hàng chục triệu người.

One day, these whale lanes may be everywhere in the oceans.

Một ngày nào đó, những làn bơi của cá voi có thể có ở khắp nơi trên các đại dương.

For the orcas who live here in the Salish Sea,

Đối với những con cá voi sát thủ sống ở Biển Salish này,

this would be just in time because there are only a few dozen left.

điều này tương đối kịp thời khi chỉ còn vài cá thể còn sót lại.

A final thought.

Và cuối cùng.

About 400 years ago,

Khoảng 400 năm trước,

the inventors of the microscope were astonished to discover

những nhà phát minh kính hiển vi

đã kinh ngạc khi phát hiện ra thế giới vi sinh vật.

the microbial world.

They had no idea their invention would lead to the discovery of DNA

Họ không ngờ được rằng phát minh của họ sẽ dẫn đến sự khám phá của ADN

and the ability to manipulate the code of life.

và khả năng kiểm soát đoạn mã của sự sống.

Around the same time,

Ở cùng khoảng thời gian đó,

the inventors of the telescope were gazing up at the stars,

những nhà phát minh kính thiên văn đang nhìn lên những vì sao,

not knowing their invention would allow humanity to look back in time

không biết được rằng phát minh của họ sẽ cho phép nhân loại nhìn lại quá khứ

to the origins of the universe.

đến với nguồn gốc của vũ trụ.

Optics decenters humanity within the solar system,

Quang học phân cấp loài người trong hệ mặt trời,

within the cosmos.

trong vũ trụ.

Bioacoustics decenters humanity within the tree of life.

Âm sinh học phân cấp loài người với cái cây của sự sống.

Our commonality is greater than we knew.

Sự tương đồng của chúng ta lớn hơn cả những gì ta biết.

Now today we're using bioacoustics to protect species

Ngày nay ta dùng âm sinh học để bảo vệ các loài vật

and decode their communication,

để giải mã giao tiếp của chúng,

but tomorrow, I believe, we'll be using bioacoustics

nhưng không xa, tôi tin rằng chúng ta sẽ dùng âm sinh học

combined with machine intelligence

kết hợp với trí tuệ nhân tạo

to explore the frontiers of biological intelligence.

để khám phá những biên giới của trí thông minh sinh học.

Many biological intelligences are very different than our own,

Nhiều trí thông minh sinh học rất khác chúng ta,

but they're no less worthy of exploration.

nhưng chúng rất đáng để khám phá.

And maybe one day in a speculative future,

Và có thể một ngày nào đó trong tương lai gần,

instead of a human here on stage,

thay vì con người ở trên sân khấu,

maybe bioacoustics would enable an orca to give a TED talk.

có thể âm sinh học sẽ cho phép cá voi sát thủ diễn thuyết một bài TED.

(Laughter)

(Cười)

Why not?

Tại sao lại không?

Chia sẻ những câu chuyện của cá voi sát thủ về né tránh

Sharing orca stories about dodging ships

and seismic blasts and human hunters,

những chiếc thuyền và những vụ nổ địa chấn và những người thợ săn,

những câu chuyện về tìm kiếm con cá hồi cuối cùng còn lại trong vô vọng,

stories about desperately seeking the last remaining salmon,

stories about trying to survive on this beautiful planet

những câu chuyện về cố gắng sống sót trên hành tinh tuyệt đẹp này

in this crazy moment

trong khoảnh khắc điên cuồng này

in our era of untethered human creativity

trong kỷ nguyên của sức sáng tạo không giới hạn của con người

and unprecedented environmental emergency.

và tình trạng khẩn cấp môi trường chưa từng có.

Now those would be ideas worth spreading.

Đó mới chính là những ý tưởng đáng lan truyền.

(Chirping sounds)

(Tiếng ríu rít)

(Vỗ tay)

(Applause)

Cảm ơn.