Antonio Donato Nobre: The magic of the Amazon: A river that flows invisibly all around us

Translator: TED Translators admin Reviewer: Leonardo Silva

Translator: Leiah Nguyen Reviewer: Đỗ Phương

What do you guys think?

Mọi người nghĩ gì?

For those who watched Sir Ken's memorable TED Talk,

Đối với những ai đã xem TED Talk đáng nhớ của Ngài Ken

I am a typical example of what he describes

thì tôi là ví dụ điển hình cho những gì ông miêu tả

as "the body as a form of transport for the head,"

một "cơ thể như phương tiện giao thông của não bộ",

a university professor.

một giảng viên đại học

You might think it was not fair

Có thể bạn nghĩ chẳng công bằng chút nào

that I've been lined up to speak after these first two talks

khi tôi được xếp để nói sau hai bài nói đầu tiên

chỉ để ba hoa về khoa học

to speak about science.

I can't move my body to the beat,

Tôi không thể hòa mình vào nhịp điệu,

and after a scientist who became a philosopher,

và sau khi một nhà triết học kiêm cựu bác học nói xong,

I have to talk about hard science.

tôi lại phải thuyết giảng về khoa học "cứng"

Có vẻ đây là một chủ đề khô khan đây.

It could be a very dry subject.

Nhưng tôi lại thấy vinh dự.

Yet, I feel honored.

Never in my career,

Chưa bao giờ trong sự nghiệp của tôi,

and it's been a long career,

một sự nghiệp đã có tuổi,

tôi lại có một cơ hội để thuyết trình

have I had the opportunity to start a talk

feeling so inspired, like this one.

mà trong lòng cảm thấy hứng khởi như lần này.

Usually, talking about science

Thường thì việc nói về khoa học

cũng như tập thể dục ở chỗ khô hạn vậy.

is like exercising in a dry place.

However, I've had the pleasure

Tuy vậy, tôi lại thấy hân hoan

of being invited to come here to talk about water.

khi được mời đến đây để nói về nước.

The words "water" and "dry" do not match, right?

Hai từ "nước" và "khô hạn" không hề phản ánh đầy đủ, nhỉ?

It is even better to talk about water in the Amazon,

Thậm chí sẽ hay hơn khi nói về nước ở Amazon

which is the splendid cradle of life. Fresh life.

cái nôi của sự sống. Sự sống thực sự.

So this is what inspired me.

Vậy nên nó đã tạo cảm hứng cho tôi.

Đấy là lí do tôi ở đây, mặc dù tôi đem

That's why I'm here, although I'm carrying

my head over here.

cái đầu của mình ra đây.

Tôi đang, hoặc sẽ, cố gắng truyền lại cảm hứng này.

I am trying, or will try to convey this inspiration.

I hope this story will inspire you and that you'll spread the word.

Tôi mong rằng câu chuyện này sẽ thôi thúc bạn lan truyền nó.

We know that there is controversy.

Chúng ta đều biết có một sự tranh cãi

The Amazon is the "lung of the world,"

Rừng Amazon là "lá phổi xanh của thế giới"

because of its massive power to have vital gases exchanged

nhờ vào khả năng trao đổi khí phi thường

between the forest and the atmosphere.

giữa cánh rừng và khí quyển.

We also hear about the storehouse of biodiversity.

Chúng ta cũng biết nó là kho dự trữ đa dạng sinh học.

While many believe it,

Trong khi nhiều người tin như vậy,

few know it.

ít người lại quan tâm.

If you go out there, in this marsh,

Nếu bạn ở đó, trong cái đầm lầy này,

bạn sẽ phải kinh ngạc

you'll be amazed at the --

You can barely see the animals.

Bạn hầu như không hề thấy các loài động vật.

The Indians say, "The forest has more eyes than leaves."

Người da đỏ thường nói rằng: "Rừng có nhiều mắt hơn cả lá"

Thật chí lí làm sao, và tôi sẽ chứng minh cho bạn.

That is true, and I will try to show you something.

But today, I'm going to use a different approach,

Nhưng hôm nay, tôi sẽ dùng một cách tiếp cận khác.

Cách này được gợi ý từ hai sáng kiến ở đây,

one that is inspired by these two initiatives here,

a harmonic one and a philosophical one.

một cái thì tổng hợp, một cái mang tính triết lí.

I'll try to use an approach that's slightly materialistic,

Tôi sẽ cố gắng sử dụng một cách tiếp cận hơi mang tính vật chất

but it also attempts to convey that, in nature, there is

nhưng cũng đảm bảo truyền tải rằng trong tự nhiên,

extraordinary philosophy and harmony.

có cả sự triết lý và hài hòa đến kinh ngạc.

There'll be no music in my presentation,

Sẽ chẳng có nhạc trong bài nói của tôi đâu,

but I hope you'll all notice the music of the reality I'm going to show you.

nhưng tôi mong bạn sẽ chú ý đến âm nhạc hiện hữu mà tôi sẽ chỉ ra cho bạn.

I'm going to talk about physiology — not about lungs,

Tôi muốn so sánh về mặt sinh lý - không phải phổi đâu -

với các bộ phận khác của con người,

but other analogies with human physiology,

especially the heart.

đặc biệt là tim.

We'll start

Chúng ta sẽ bắt đầu

bằng việc nghĩ rằng nước cũng như máu vậy.

by thinking that water is like blood.

The circulation in our body distributes fresh blood,

Hệ tuần hoàn trong cơ thể chúng ta phân phối máu giàu oxy,

which feeds, nurtures and supports us,

để nuôi dưỡng và hỗ trợ cơ thể,

and brings the used blood back to be renewed.

và nhận lại máu chứa cacbonic để tái tạo.

In the Amazon, things happen similarly.

Ở Amazon, mọi việc cũng diễn ra tương tự

We'll start by talking about the power of all these processes.

Chúng ta sẽ bắt đầu bằng việc nói về sức mạnh của quá trình này.

This is an image

Đây là một hình ảnh

of rain in motion.

của nước mưa đang chuyển động.

What you see there is the years passing in seconds.

Những gì bạn thấy chính là hàng năm trời trôi nhanh trong vòng vài giây

Rains all over the world. What do you see?

Tình hình mưa toàn cầu. Bạn thấy gì nào?

Khu vực xích đạo nói chung

The equatorial region, in general,

và Amazon nói riêng

and the Amazon specifically,

is extremely important for the world's climate.

là cực kì quan trọng đối với khí hậu toàn cầu

It's a powerful engine.

Nó là một cỗ máy mạnh mẽ.

There is a frantic evaporation taking place here.

Có một sự bốc hơi dữ dội đang diễn ra ở đây

If we take a look at this other image,

Hãy nhìn vào bức ảnh kia

which shows the water vapor flow,

với các đường đi của hơi nước

you have dry air in black, moist air in gray,

bạn sẽ thấy không khí khô màu đen, không khí ẩm màu xám,

and clouds in white.

và mây màu trắng.

What you see there is an extraordinary resurgence in the Amazon.

Những gì bạn thấy là sự hồi sinh phi thường ở Amazon.

What phenomenon -- if it's not a desert,

Hiện tượng nào - nếu không phải là một sa mạc

hiện tượng nào khiến nước bốc hơi từ mặt đất lên khí quyển

what phenomenon makes water gush from the ground into the atmosphere

with such power that it can be seen from space?

với một sức mạnh lớn lao đến mức có thể thấy từ ngoài vũ trụ?

What phenomenon is this?

Hiện tượng ấy là gì?

It could be a geyser.

Nó có thể là một suối nước nóng đấy.

A geyser is underground water heated by magma,

Suối nước nóng chính là nước ngầm được đun nóng bởi mắc-ma

exploding into the atmosphere

phun trào lên mặt đất

and transferring this water into the atmosphere.

và luân chuyển nước đi vào khí quyển.

There are no geysers in the Amazon, unless I am wrong.

Chẳng có suối nước nóng nào ở Amazon cả, trừ khi tôi sai.

I don't know of any.

Tôi chưa từng biết đến cái nào ở đó hết.

But we have something that plays the same role,

Nhưng có một cái gì khác lại đóng vai trò tương tự,

with much more elegance though:

mặc dù nhịp nhàng hơn:

the trees, our good old friends

đó là cây xanh, những ông bạn già tốt bụng,

that, like geysers,

thứ giống như suối nước nóng,

cũng có thể luân chuyển một khối lượng khổng lồ nước từ đất vào không khí.

can transfer an enormous amount of water from the ground into the atmosphere.

Có 600 triệu cây xanh tại rừng Amazon, 600 triệu "suối nước nóng."

There are 600 billion trees in the Amazon forest, 600 billion geysers.

That is done with an extraordinary sophistication.

Tất cả được thực hiện với một sự tinh vi phi thường

They don't need the heat of magma.

Không cần đến sức nóng của mắc-ma.

They use sunlight to do this process.

Cây xanh chỉ cần ánh nắng để hoàn tất quá trình này.

So, in a typical sunny day in the Amazon,

Vì vậy, trong một ngày có nắng ở Amazon,

a big tree manages to transfer 1,000 liters of water

một cái cây lớn có thể vận chuyển 1000 lít nước

through its transpiration --

thông qua quá trình thoát hơi nước...

1000 lít.

1,000 liters.

If we take all the Amazon,

Nếu chúng ta tính trên toàn bộ khu rừng,

which is a very large area,

tức là một diện tích rất lớn,

and add it up to all that water that is released by transpiration,

và tính tổng lượng nước được thoát ra nhờ sự thoát hơi,

which is the sweat of the forest,

điều tương tự việc đổ mồ hôi của khu rừng,

we'll get to an incredible number:

thì chúng ta sẽ được một con số khổng lồ:

20 billion metric tons of water.

20 tỉ tấn nước

In one day.

Trong một ngày,

Do you know how much that is?

bạn có biết nó nhiều đến mức nào?

The Amazon River, the largest river on Earth,

Sông Amazon, con sông lớn nhất Trái Đất,

một phần năm tổng lượng nước ngọt

one fifth of all the fresh water

that leaves the continents of the whole world and ends up in the oceans,

từ các châu lục đổ về đại dương,

mỗi ngày đổ 17 tỉ tấn nước ra Đại Tây Dương

dumps 17 billion metric tons of water a day in the Atlantic Ocean.

This river of vapor

Lượng hơi nước

that comes up from the forest and goes into the atmosphere

đi vào khí quyển

is greater than the Amazon River.

còn nhiều hơn cả nước sông Amazon.

Just to give you an idea.

Để bạn dễ hình dung,

If we could take a gigantic kettle,

thì nếu ta lấy một cái ấm khổng lồ,

the kind you could plug into a power socket, an electric one,

loại mà bạn có thể cắm điện,

and put those 20 billion metric tons of water in it,

và cho vào 20 tỉ tấn nước,

thì bạn cần bao nhiêu năng lượng để nó bốc hơi hết?

how much power would you need to have this water evaporated?

Any idea? A really big kettle.

Có ai biết không ạ? Một cái ấm khổng lồ nhé!

A gigantic kettle, right?

Một cái ấm khổng lồ, phải không ạ?

50 thousand Itaipus.

Câu trả lời là 50 nghìn Itaipu.

Itaipu is still the largest hydroelectric plant in the world.

Itaipu vẫn là nhà máy điện lớn nhất thế giới

and Brazil is very proud of it

và đất nước Brazil vô cùng tự hào về điều này

because it provides more than 30 percent of the power

bởi vì nó cung cấp hơn 30% năng lượng

cho Brazil.

that is consumed in Brazil.

Và rừng Amazon làm việc này, miễn phí.

And the Amazon is here, doing this for free.

It's a vivid and extremely powerful plant, providing environmental services.

Đây là một nhà máy phát điện rất hiệu quả, cung cấp cả dịch vụ môi trường.

Liên quan đến vấn đề này, ta sẽ nói về thứ mà tôi hay gọi

Related to this subject,

we are going to talk about what I call the paradox of chance,

là nghịch lý ngẫu nhiên,

which is curious.

vấn đề gây tò mò đây.

If you look at the world map --

Nếu bạn nhìn vào bản đồ thế giới,

it's easy to see this --

sẽ dễ thấy điều này...

you'll see that there are forests in the equatorial zone,

rừng phủ khắp vùng xích đạo,

and deserts are organized at 30 degrees north latitude,

và hoang mạc tập trung ở 30 độ vĩ bắc,

30 độ vĩ nam, theo đường thẳng.

30 degrees south latitude, aligned.

Look over there, in the southern hemisphere, the Atacama;

Nhìn về phía bên kia, ở bán cầu nam, sẽ thấy Atacama;

Namibia and Kalahari in Africa; the Australian desert.

Namibia và Kalahari ở châu Phi; sa mạc Úc

In the northern hemisphere, the Sahara, Sonoran, etc.

Còn ở Bắc bán cầu, có Sahara, Sonoran, v.v...

There is an exception, and it's curious:

Có một ngoại lệ khá thú vị:

It's the quadrangle that ranges from Cuiabá to Buenos Aires,

Đó là tứ giác trải dài từ Cuaiabá tới Buenos Aires,

and from São Paulo to the Andes.

và từ São Paolo tới dãy Andes.

This quadrangle was supposed to be a desert.

Tứ giác này lẽ ra là một hoang mạc,

It's on the line of deserts.

vì nó nằm trên ranh giới của hoang mạc

Why isn't it? That's why I call it the paradox of chance.

Tại sao không nhỉ? Tôi gọi nó là nghịch lý ngẫu nhiên.

Ở Nam Mỹ có gì mà lại khác biệt?

What do we have in South America that is different?

If we could use the analogy

Nếu chúng ta có thể sử dụng sự liên hệ

of the blood circulating in our bodies,

với sự tuần hoàn máu của cơ thể,

like the water circulating in the landscape,

thì cũng giống như nước luân chuyển trong môi trường,

we see that rivers are veins,

ta sẽ thấy các dòng sông cũng như tĩnh mạch,

they drain the landscape, they drain the tissue of nature.

Chúng rút nước từ môi trường, như rút mô từ thiên nhiên.

Where are the arteries?

Vậy động mạch ở đâu?

Any guess?

Có ai đoán được không ạ?

Điều gì đã đem lại --

What takes --

Làm thế nào mà nước có thể đến tưới tiêu các "mô" thiên nhiên

How does water get to irrigate the tissues of nature

and bring everything back through rivers?

và cuối cùng mang trở về các con sông?

There is a new type of river,

Có một loại dòng sông mới,

which originates in the blue sea,

bắt nguồn từ biển xanh,

which flows through the green ocean --

chảy qua "biển" cây..

it not only flows, but it is also pumped by the green ocean --

nó không chỉ chảy, mà còn được bơm bởi đại dương xanh lục này...

and then it falls on our land.

và sau đó nó rơi xuống đất liền.

All our economy, that quadrangle,

Tất cả nền kinh tế của chúng ta,

70 percent of South America's GDP comes from that area.

70% GDP của Nam Mỹ đến từ tứ giác đó.

Nam Mỹ dựa vào con sông này.

It depends on this river.

This river flows invisibly above us.

Con sông vô hình chảy phía trên ta.

We are floating here on this floating hotel,

Ta trôi lơ lửng trên khách sạn bồng bềnh,

on one of the largest rivers on Earth, the Negro River.

một trong những dòng sông, lớn nhất Trái Đất, sông Negro.

It's a bit dry and rough, but we are floating here,

Nó hơi khô và cằn cỗi, nhưng chúng ta đang trôi trên này,

and there is this invisible river running above us.

và có một dòng sông vô hình chảy phía trên chúng ta.

This river has a pulse.

Dòng sông có mạch đập.

Here it is, pulsing.

Đây, nó đây, mạch đập.

That's why we also talk about the heart.

Đó là lý do chúng ta cũng nói đến quả tim.

You can see the different seasons there.

bạn có thể nhìn thấy các mùa khác nhau ở đây

There's the rainy season. In the Amazon, we used to have two seasons,

Có mùa mưa. Ở Amazon, đã từng có 2 mùa

the humid season and the even more humid season.

mùa ẩm và thậm chí là có mùa ẩm ướt hơn.

Bây giờ thì chúng tôi có mùa khô.

Now we have a dry season.

You can see the river covering that region

bạn có thể thấy dòng sông đang chảy trong khu vực đó

which, otherwise, would be a desert. And it is not.

nếu không thì nó sẽ là sa mạc mất. Và nó đã không biến thành sa mạc.

We, scientists -- You see that I'm struggling here

chúng tôi, những nhà khoa học--bạn thấy đó, tôi đang đấu tranh tại đây

để thay đổi suy nghĩ từ hướng này sang hướng khác

to move my head from one side to the other.

Scientists study how it works, why, etc.

những nhà khoa học học cách và lý do mọi thứ hoạt động, v..v

và những vấn đề nghiên cứu này đang sinh ra một chuỗi những phát kiến

and these studies are generating a series of discoveries,

which are absolutely fabulous,

mà chắc chắn sẽ rất tuyệt vời

to raise our awareness of the wealth,

để nâng cao nhận thức chúng ta về sự dồi dào

the complexity, and the wonder that we have,

về sự phức tạp, và về kì quan mà chúng ta có

the symphony we have in this process.

bản giao hưởng mà chúng ta sở hữu từ quá trình này.

One of them is: How is rain formed?

Một trong số chúng đó là: Mưa được tạo ra thế nào?

Above the Amazon, there is clean air,

Phía trên rừng Amazon, có một lớp khí sạch,

as there is clean air above the ocean.

như lớp khí sạch ở trên đại dương vậy.

The blue sea has clean air above it and forms pretty few clouds;

Biển xanh dương có lớp khí sạch phía trên nó và tạo nên những đám mây xinh đẹp

there's almost no rain there.

Hầu như ở đó không có mưa.

The green ocean has the same clean air, but forms a lot of rain.

Biển cây xanh cũng có chung lớp khí sạch, nhưng tạo rất nhiều mưa

What is happening here that is different?

Điều gì khác biệt đang diễn ra ở đây?

The forest emits smells,

Khu rừng tỏa ra những mùi hương,

and these smells are condensation nuclei,

và những mùi hương chính là những nguyên tử cô đặc

which form drops in the atmosphere.

và chúng tạo nên các giọt trong khí quyển.

Then, clouds are formed and there is torrential rain.

Sau đó, những đám mây được tạo nên và gây ra những cơn mưa xối xả.

The sprinkler of the Garden of Eden.

Vòi phun của Khu vườn Địa Đàng.

This relation between a living thing, which is the forest,

Mối quan hệ giữa một vật thể sống, là khu rừng,

and a nonliving thing, which is the atmosphere,

và giữa một vật thể vô tri, là khí quyển

is ingenious in the Amazon,

là một mối quan hệ tài tình ở khu rừng Amazon

bởi vì khu rừng cung cấp nước và hạt giống,

because the forest provides water and seeds,

and the atmosphere forms the rain and gives water back,

và khí quyển cung cấp mưa và đưa nước trở lại,

guaranteeing the forest's survival.

đảm bảo cho sự sống của khu rừng.

There are other factors as well.

Đi kèm cũng có những nhân tố khác

We've talked a little about the heart,

Chúng ta đã nói một ít về trái tim,

and let's now talk about another function: the liver!

vậy giờ hãy nói về chức năng khác: lá gan !

When humid air, high humidity and radiation are combined

Khi khí ẩm, độ ẩm cao và bức xạ nhiệt kết hợp lại

with these organic compounds,

với những thành phần hữu cơ này,

which I call exogenous vitamin C, generous vitamin C in the form of gas,

thứ mà tôi gọi là vitamin C ngoại sinh, lượng vitamin C dồi dào ở dạng khí,

the plants release antioxidants

thì các cây cỏ sẽ tạo ra chất chống oxi hóa

which react with pollutants.

để sau đó phản ứng với các chất ô nhiễm.

You can rest assured

Bạn có thể hoàn toàn yên tâm rằng

bạn đang hít thở bầu không khí trong lành nhất trên trái đất, ở Amazon,

that you are breathing the purest air on Earth, here in the Amazon,

because the plants take care of this characteristic as well.

bởi những cây xanh cũng rất cần điều này.

Những lợi ích từ cách mà rừng cây hoạt động,

This benefits the very way plants work,

which is another ingenious cycle.

cũng là một chu trình tài tình khác.

Speaking of fractals,

Nhắc đến phân dạng,

and their relation with the way we work,

và mối quan hệ giữa chúng với cách chúng ta hoạt động,

we can establish other comparisons.

chúng ta có thể có những so sánh khác.

As in the upper airways of our lungs,

Giống như đường khí đạo trên ở phổi của chúng ta,

không khí ở Amazon được làm sạch từ khối lượng lớn bụi bẩn.

the air in the Amazon gets cleaned up from the excess of dust.

The dust in the air that we breathe is cleaned by our airways.

Bụi trong không khí mà chúng ta hít thở được làm sạch bởi đường khí đạo

This keeps the excess of dust from affecting the rainfall.

Điều này dữ cho khối lượng bụi khỏi ảnh hưởng đến những trận mưa.

When there are fires in the Amazon,

Khi có hỏa hoạn ở Amazon,

khói làm dừng mưa, trời sẽ ngừng mưa,

the smoke stops the rain, it stops raining,

the forest dries up and catches fire.

khu rừng sẽ bị khô hạn và dễ bắt lửa.

There is another fractal analogy.

Có một sự tương tự phân dạng khác,

Như trong các mạch máu và động mạch,

Like in the veins and arteries,

Nước mưa giống như một hồi tiếp.

the rain water is a feedback.

It returns to the atmosphere.

Nó quay trở lại khí quyển.

Like endocrinal glands and hormones,

Như các tuyến hạch hộp sọ và các hóc môn,

các những loại khí mà tôi đã nói với các bạn trước đó,

there are those gases which I told you about before,

that are formed and released into the atmosphere, like hormones,

được tạo ra và giải phóng vào khí quyển, như hóc môn,

which help in the formation of rain.

đóng góp vào việc hình thành mưa.

Like the liver and the kidneys, as I've said, cleaning the air.

Giống gan và thận, như tôi đã nói, làm sạch không khí.

And, finally, like the heart:

Và, cuối cùng, giống như trái tim:

pumping water from outside, from the sea,

bơm nước từ bên ngoài, từ biển,

into the forest.

vào rừng.

Chúng tôi gọi nó là cái bơm ẩm sinh học,

We call it the biotic moisture pump,

a new theory that is explained in a very simple way.

một giả thuyết mới được giải thích theo một cách đơn giản.

If there is a desert in the continent

Nếu có một sa mạc ở lục địa

with a nearby sea,

với biển ngay sát,

evaporation's greater on the sea,

sự bốc hơi ở biển lớn hơn,

and it sucks the air above the desert.

và nó hút hết khí ở trên sa mạc.

The desert is trapped in this condition. It will always be dry.

Sa mạc bị kẹt trong điều kiện như thế. Nó luôn luôn khô hạn.

If you have the opposite situation, a forest,

Tình huống ngược lại, một khu rừng,

the evaporation, as we showed, is much greater, because of the trees,

sự bốc hơi, như chúng tôi đã chỉ ra, lớn hơn rất nhiều, bởi những rừng cây,

and this relation is reversed.

và mối quan hệ bị đảo ngược.

The air above the sea is sucked into the continent

Không khí trên biển bị hút vào lục địa

and humidity is imported.

và độ ẩm cũng đi theo.

Bức ảnh vệ tinh được chụp cách đây một tháng --

This satellite image was taken one month ago —

that's Manaus down there, we're down there —

Dưới kia là Manaus, chúng tôi ở dưới đó --

và nó chỉ ra quá trình này.

and it shows this process.

It's not a common little river that flows into a canal.

Đây không phải là con sông nhỏ bình thường chảy vào một con kênh.

It's a mighty river that irrigates South America,

Đó là một con sông hùng vĩ tưới tiêu khắp vùng Nam Mỹ,

among other things.

ở giữa những thứ khác.

Bức ảnh này cho thấy những đường đi,

This image shows those paths,

all the hurricanes that have been recorded.

của tất cả những cơn bão được ghi nhận.

You can see that, in the red square, there hardly are any hurricanes.

Bạn có thể thấy rằng, trong ô vuông màu đỏ, có khá ít bão.

That is no accident.

Không phải ngẫu nhiên đâu.

This pump that sucks the moisture into the continent

Cái bơm này hút độ ẩm vào lục địa

also speeds up the air above the sea,

đồng thời tăng vận tốc không khí trên biển,

and this prevents hurricane formations.

và ngăn cản việc hình thành bão.

Để tổng kết và kết thúc phần này,

To close this part and sum up,

I'd like to talk about something a little different.

tôi muốn nói về một sự khác biệt nhỏ.

I have several colleagues

Tôi có rất nhiều đồng nghiệp

who worked in the development of these theories.

những người đang phát triển những giả thiết này

They think, and so do I,

Họ nghĩ, và tôi cũng nghĩ,

that we can save planet Earth.

rằng chúng ta có thể cứu Trái Đất.

I'm not talking only about the Amazon.

Tôi không phải chỉ đề cập đến Amazon.

The Amazon teaches us a lesson

Amazon dạy chúng ta một bài học

on how pristine nature works.

về việc thiên nhiên làm việc một cách tinh khôi như thế nào.

We didn't understand these processes before

Trước đó chúng ta đã không hiểu được những quy trình này

because the rest of the world is messed up.

bởi phần còn lại của thế giới đã bị xáo tung lên.

Tuy nhiên ở đây, chúng ta có thể hiểu điều đó

We could understand it here, though.

These colleagues propose that, yes, we can

Những đồng nghiệp đề ra rằng, vâng, chúng ta có thể

save other areas,

cứu những khu vực khác,

bao gồm cả sa mạc.

including deserts.

Nếu chúng ta có thể trồng rừng ở những vùng đó,

If we could establish forests in those other areas,

we can reverse climate change,

chúng ta có thể đảo ngược biến đổi khí hậu,

including global warming.

bao gồm cả hiện tượng nóng lên toàn cầu.

I have a dear colleague in India,

Tôi có một đồng nghiệp yêu quý ở Ấn Độ,

whose name is Suprabha Seshan, and she has a motto.

tên cô ấy là Suprabha Seshan, cô ấy có một phương châm.

Her motto is, "Gardening back the biosphere,"

Rằng "Làm vườn là giúp cho bầu sinh quyển,"

"Reajardinando a biosfera" in Portuguese.

"Reajardinando a biosfera" ở tiếng Bồ Đào Nha.

She does a wonderful job rebuilding ecosystems.

Cô ấy làm một việc tuyệt vời là tái xây dựng hệ thống sinh thái.

We need to do this.

Chúng ta cần làm như thế.

Having closed this quick introduction,

Kết thúc phần mở đầu nhanh,

chúng ta thấy được sự thật chúng ta đang có ngoài kia,

we see the reality that we have out here,

which is drought, this climate change,

Là hạn hán, biến đổi khí hậu,

things that we already knew.

những thứ mà chúng ta đã biết.

I'd like to tell you a short story.

Tôi muốn kể bạn nghe một câu chuyện ngắn

Once, about four years ago,

Có một lần, cách đây khoảng 4 năm,

I attended a declamation, of a text by Davi Kopenawa,

Tôi dự một buổi diễn thuyết, về một bài khóa của Davi Kopenawa,

một đại diện thông thái của người Yanomami,

a wise representative of the Yanomami people,

and it went more or less like this:

và nó nói về kiểu như:

"Doesn't the white man know

"Chẳng lẽ những người da trắng không biết

rằng nếu họ phá hủy khu rừng, thì sẽ chẳng bao giờ còn mưa nữa sao?

that, if he destroys the forest, there will be no more rain?

And that, if there's no more rain,

Và rằng, nếu không còn mưa nữa,

there'll be nothing to drink, or to eat?"

sẽ không còn thứ gì để uống, hay để ăn?"

I heard that, and my eyes welled up

Nghe thấy vậy, tôi thảng thốt nhận ra

"Ôi trời !

and I went, "Oh, my!

I've been studying this for 20 years, with a super computer,

Suốt 20 năm nghiên cứu điều này với siêu máy tính,

dozens, thousands of scientists,

với hàng trăm, hàng ngàn nhà khoa học,

và chúng tôi giờ mới đi tới kết luận đó, vậy mà ông ấy đã biết! "

and we are starting to get to this conclusion, which he already knows!"

A critical point is the Yanomami have never deforested.

Một điểm quan trọng là người Yanomami chưa bao giờ phá rừng.

How could they know the rain would end?

Sao họ có thể biết là mưa sẽ ngừng?

This bugged me and I was befuddled.

Điều này khiến tôi suy nghĩ và tôi như ngớ ra

How could he know that?

Làm cách nào mà ông ấy có thể biết?

Some months later, I met him at another event and said,

Một vài tháng sau đó, tôi gặp ông ấy ở một sự kiện khác và nói,

"Davi, how did you know that if the forest was destroyed, there'd be no more rain?"

"Davi, làm sao anh biết được nếu khu rừng bị phá hủy, sẽ không còn mưa nữa?"

He replied: "The spirit of the forest told us."

Ông ấy trả lời: "Linh hồn của khu rừng đã nói với chúng tôi."

Với tôi, điều này thay đổi toàn bộ cục diện,

For me, this was a game changer,

a radical change.

một sự thay đổi to lớn.

I said, "Gosh!

Tôi nói, "Chúa ơi!

Why am I doing all this science

Tại sao tôi lại phải làm toàn bộ mấy thứ khoa học này

chỉ để đưa đến cái kết luận mà ông ấy đã biết?"

to get to a conclusion that he already knows?"

Sau đó, một điều gì đó đã hoàn toàn thức tỉnh tôi,

Then, something absolutely critical hit me,

đó là,

which is,

seeing is believing.

trăm nghe không bằng một thấy,

Out of sight, out of mind.

Xa mặt thì cách lòng.

Đó là điều tiên quyết mà thuyết gia trước đã chỉ ra:

This is a need the previous speaker pointed out:

We need to see things --

Chúng ta cần thấy --

I mean, we, Western society,

Ý tôi là, chúng ta, xã hội phương Tây,

which is becoming global, civilized --

thứ đang trở nên toàn cầu và văn minh --

we need to see.

chúng ta cần phải thấy.

If we don't see, we don't register the information.

Nếu chúng ta không thấy, chúng ta không ghi nhận thông tin.

We live in ignorance.

Chúng ta sống trong thờ ơ.

So, I propose the following --

Vì thế, tôi đề xuất như sau --

of course, the astronomer wouldn't like the idea --

đương nhiên, các nhà thiên văn học sẽ không thích ý tưởng này --

nhưng hãy xoay kính Hubble ngược xuống.

but let's turn the Hubble telescope upside down.

Và hãy nhìn xuống dưới này,

And let's make it look down here,

rather than to the far reaches of the universe.

hơn là nhìn về nơi xa xăm vũ trụ.

The universe is wonderful,

Vũ trụ rất tuyệt vời,

but we have a practical reality,

nhưng chúng ta đang có một sự thật thực tiễn,

which is we live in an unknown cosmos,

là chúng ta đang sống trong một ngân hà bí ẩn,

and we're ignorant about it.

và chúng ta bàng quang về nó.

Chúng ta đang dẫm nát thiên hà xinh đẹp này

We're trampling on this wonderful cosmos

that shelters us and houses us.

là nơi đã che chở và nuôi dưỡng ta.

Talk to any astrophysicist.

Bất cứ nhà vật lý thiên văn nào cũng sẽ nói với bạn

The Earth is a statistical improbability.

Trái Đất là một sự bất ổn định có hệ thống.

The stability and comfort that we enjoy, despite the droughts of the Negro River,

Sự ổn định và thoải mái mà chúng ta tận hưởng, bất kể sự khô hạn của sông Negro,

and all the heat and cold and typhoons, etc.,

và tất cả những đợt nóng và lạnh và những cơn bão, v..v.

there is nothing like it in the universe, that we know of.

Không có thứ gì như vậy ở trong vũ trũ này mà ta từng biết cả.

Then, let's turn Hubble in our direction,

Bởi vậy, hãy xoay kính Hubble về phía chúng ta,

and let's look at the Earth.

và hãy nhìn về Trái Đất đi.

Let's start with the Amazon!

Hãy bắt đầu với Amazon!

Let's dive,

Hãy lặn ngụp

let's reach out the reality we live in every day,

hãy vươn tới sự thật mà chúng ta sống trong đó mỗi ngày,

and look carefully at it, since that's what we need.

và nhìn thật kĩ vào nó, bởi vì đó là thứ chúng ta cần làm.

Davi Kopenawa doesn't need this.

Davi Kopenawa không cần điều này.

He has something already that I think I missed.

Ông ấy đã có một thứ mà tôi đã bỏ lỡ.

Tôi được giáo dục bởi TV.

I was educated by television.

I think that I missed this,

Tôi nghĩ thứ tôi mất đó là

an ancestral record,

những ghi chép do tổ tiên để lại,

a valuation of what I don't know, what I haven't seen.

một sự đánh giá về thứ tôi không biết, thứ tôi chưa thấy.

He is not a doubting Thomas.

Ông ấy không phải là một Thomas hoài nghi.

He believes, with veneration and reverence,

Ông ấy tin, với lòng thành kính của mình

in what his ancestors and the spirits taught him.

vào thứ mà tổ tiên ông ấy và những linh hồn dạy.

We can't do it, so let's look into the forest.

Chúng ta không thể làm điều đó, vì vậy hãy nhìn vào khu rừng.

Even with Hubble up there --

Cho dù cùng với kính Hubble ở trên kia --

this is a bird's-eye view, right?

đây là góc nhìn mắt chim, phải không?

Even when this happens,

Thậm chí khi điều này xảy ra,

we also see something that we don't know.

chúng ta cũng sẽ thấy thứ mà chúng ta không biết.

The Spanish called it the green inferno.

Người Tây Ban Nha gọi nó là hỏa ngục xanh.

Nếu bạn đi vào những tán cây rậm đó và bị lạc,

If you go out there into the bushes and get lost,

và, hãy coi như là, nếu bạn đi theo hướng Tây,

and, let's say, if you head west,

it's 900 kilometers to Colombia,

Thì nó sẽ kéo dài 900km về phía Colombia,

and another 1,000 to somewhere else.

và thêm 1,000 về một nơi nào đó.

Nên bạn có thể suy ra vì sao nó được gọi là hỏa ngục xanh

So, you can figure out why they called it the green inferno.

But go and look at what is in there.

Nhưng hãy xem những gì đang xảy ra trong đó.

It is a live carpet.

Nó là một tấm thảm sống.

Mỗi một màu là một loài cây.

Each color you see is a tree species.

Each tree, each tree top,

Mỗi một cây, một ngọn cây

có đến 10,000 loài côn trùng sinh sống

has up to 10,000 species of insects in it,

let alone the millions of species of fungi, bacteria, etc.

chưa kể đến cả triệu loài nấm, vi khuẩn, v..v.

All invisible.

Tất cả đều vô hình.

All of it is an even stranger cosmos to us

Thậm chí chúng còn chính là thiên hà xa lạ với chúng ta

than the galaxies billions of light years away from the Earth,

hơn là những ngân hà xa cả tỉ năm ánh sáng từ Trái Đất,

which Hubble brings to our newspapers everyday.

thứ mà Hubble đem về mỗi ngày trên những tờ báo.

I'm going to end my talk here --

Tôi sẽ kết thúc buổi thuyết trình tại đây --

I have a few seconds left --

Tôi còn ít phút nữa --

by showing you this wonderful being.

để tôi cho các bạn xem loại sinh vật tuyệt vời này.

When we see the morpho butterfly in the forest,

Khi chúng ta nhìn thấy một cánh bướm trong rừng,

we feel like someone's left open the door to heaven,

chúng ta cảm giác như ai đó đã để mở cánh cửa thiên đàng,

and this creature escaped from there, because it's so beautiful.

và sinh vật này đã thoát khỏi đó, bởi nó quá đẹp.

However, I cannot finish

Tuy nhiên, tôi không thể kết thúc

mà không chỉ cho các bạn một khía cạnh công nghệ.

without showing you a tech side.

We are tech-arrogant.

Chúng ta là những kẻ kiêu căng về công nghệ.

We deprive nature of its technology.

Chúng ta tước đoạt công nghệ từ thiên nhiên.

Bàn tay của rô bốt là công nghệ,

A robotic hand is technological,

mine is biological,

của tôi là của sinh học,

và chúng ta không nghĩ gì thêm về nó nữa cả.

and we don't think about it anymore.

Let's then look at the morpho butterfly,

Hãy nhìn vào cánh bướm,

một ví dụ về sức cạnh tranh công nghệ vô hình của cuộc sống,

an example of an invisible technological competence of life,

which is at the very heart of our possibility of surviving on this planet,

ngay giữa khả năng sống sót của chúng ta trên hành tinh này,

và hãy zoom cận cảnh nó. Lần nữa, với kính Hubble.

and let's zoom in on it. Again, Hubble is there.

Let's get into the butterfly's wings.

Hãy nhìn vào cánh con bướm.

Scholars have tried to explain: Why is it blue?

Các học giả đã cố gắng để giải thích: Tại sao nó màu xanh?

Let's zoom in on it.

Hãy zoom cận cảnh nó

What you see is that the architecture of the invisible humiliates

Thứ mà bạn thấy là kiến trúc vô hình có thể làm xấu hổ

những nhà kiến trúc sư tài ba nhất thế giới

the best architects in the world.

Tất cả mọi thứ ở quy mô tí hon

All of this on a tiny scale.

Besides its beauty and functioning, there is another side to it.

Bên cạnh vẻ đẹp và chức năng của nó, có một khía cạnh khác.

In nature,

Với thiên nhiên,

những thứ được sắp xếp theo một cấu trúc phi thường luôn có một chức năng nào đó.

all that is organized in extraordinary structures has a function.

This function of the morpho butterfly — it is not blue;

Chức năng này của con bướm --- nó không mang màu xanh;

Nó không chứa sắc tố xanh.

it does not have blue pigments.

It has photonic crystals on its surface, according to people who studied it,

Nó có những thiên thể photon trên bề mặt, dựa theo những người nghiên cứu nó,

which are extremely sophisticated crystals.

và là những thiên thể cực kì tinh vi.

Our technology had nothing like that at the time.

Công nghệ của chúng ta không hề có thứ gì như thế.

Hitachi has now made a monitor

Hitachi đang tạo ra một màn hình

that uses this technology,

sử dụng công nghệ này,

and it is used in optical fibers to transmit --

và nó sử dụng sợi quang học để truyền tải --

Janine Benyus, who's been here several times, talks about it: biomimetics.

Janine Benyus, người đã ở đây rất nhiều lần, nói về nó: công nghệ mô phỏng sinh học.

My time's up.

Thời gian của tôi đã hết.

Then, I'll wrap it up with what is at the base of this capacity,

Vậy nên, tôi sẽ gói gọn nó lại với thứ cơ bản nhất của mọi khả năng

và năng lực của đa dạng sinh học,

of this competence of biodiversity,

producing all these wonderful services:

thứ sản xuất ra tất cả những dịch vụ tuyệt vời này:

tế bào sống.

the living cell.

It is a structure with a few microns, which is an internal wonder.

Đó là một cấu trúc chỉ nhỏ vài micromet, là một kì quan bên trong.

There are TED Talks about it. I won't talk much longer,

Đã có những bài thuyết trình TED về nó, tôi sẽ không nói nhiều,

but each person in this room, including myself,

nhưng mỗi chúng ta trong căn phòng này, gồm cả tôi,

has 100 trillion of these micromachines in their body,

có 100 tỷ tỷ những cỗ máy nhỏ bé đó trong cơ thể,

so that we can enjoy well-being.

để chúng ta sống khỏe.

Hãy tưởng tượng tất cả những gì đang có trong rừng Amazon:

Imagine what is out there in the Amazon forest:

100 trillion. This is greater than the number of stars in the sky.

100 tỷ tỷ. Con số này lớn hơn cả số sao trên bầu trời.

And we are not aware of it.

và chúng ta chả nhận thức gì về nó.

Thank you so much. (Applause)

Xin cám ơn rất nhiều ( vỗ tay)