Antonio Donato Nobre: The magic of the Amazon: A river that flows invisibly all around us

Translator: TED Translators admin Reviewer: Leonardo Silva

Tłumaczenie: Łukasz Luke Korekta: Rysia Wand

What do you guys think?

Co sobie o mnie myślicie?

For those who watched Sir Ken's memorable TED Talk,

Dla tych, którzy widzieli pamiętne wystąpienie Kena Robinsona na TED,

I am a typical example of what he describes

jestem typowym przykładem tego, co on nazywa:

as "the body as a form of transport for the head,"

"Ciałem, które jest środkiem transportu dla głowy".

a university professor.

Jestem profesorem uniwersytetu.

You might think it was not fair

Możecie myśleć, że to niesprawiedliwe

that I've been lined up to speak after these first two talks

umieszczać mnie po tamtych prelekcjach,

to speak about science.

żebym mówił o nauce.

I can't move my body to the beat,

Nie potrafię poruszać się do rytmu.

and after a scientist who became a philosopher,

Występując po naukowcu, który został filozofem,

I have to talk about hard science.

muszę mówić o naukach ścisłych.

It could be a very dry subject.

Może to i nudny temat,

Yet, I feel honored.

ale i tak czuję się zaszczycony.

Never in my career,

Podczas długiej kariery

and it's been a long career,

nie miałem okazji

have I had the opportunity to start a talk

rozpoczynać prelekcji

feeling so inspired, like this one.

tak zainspirowany, jak teraz.

Usually, talking about science

Często mówienie o nauce

is like exercising in a dry place.

jest jak orka na jałowej ziemi.

However, I've had the pleasure

Jednak zostałem tu zaproszony,

of being invited to come here to talk about water.

by mówić o wodzie.

The words "water" and "dry" do not match, right?

Słowa: ''woda'' i ''jałowy'' nie bardzo pasują, prawda?

It is even better to talk about water in the Amazon,

Lepiej pomówmy o wodzie w Amazonii.

which is the splendid cradle of life. Fresh life.

Okazałej kolebce rodzącego się życia.

So this is what inspired me.

To mnie zainspirowało.

That's why I'm here, although I'm carrying

Dlatego jestem tutaj.

my head over here.

Powiedzmy, moja głowa tu jest.

I am trying, or will try to convey this inspiration.

Spróbuję was zainspirować.

I hope this story will inspire you and that you'll spread the word.

Mam nadzieję że ta historia was zainspiruje i się nią podzielicie.

We know that there is controversy.

Wiemy, że toczy się dyskusja.

The Amazon is the "lung of the world,"

Amazonia to "zielone płuca świata"

because of its massive power to have vital gases exchanged

z powodu wymiany olbrzymich ilości życiodajnych gazów

between the forest and the atmosphere.

między lasem i atmosferą.

We also hear about the storehouse of biodiversity.

Mówią też ''spichlerz bioróżnorodności.''

While many believe it,

Wielu w to wierzy.

few know it.

Niewielu widziało.

If you go out there, in this marsh,

Jeżeli pojedziecie na mokradła Amazonii,

you'll be amazed at the --

będziecie zdumieni tym,

You can barely see the animals.

jak ciężko wypatrzyć zwierzęta.

The Indians say, "The forest has more eyes than leaves."

Indianie mówią: "Las ma więcej oczu niż liści".

That is true, and I will try to show you something.

To prawda i spróbuję coś z tego pokazać.

But today, I'm going to use a different approach,

Ale dziś zmienię podejście,

one that is inspired by these two initiatives here,

zainspirowany przez dwie koncepcje:

a harmonic one and a philosophical one.

harmoniczną i filozoficzną.

I'll try to use an approach that's slightly materialistic,

Podejdę do sprawy od strony nieco materialistycznej,

but it also attempts to convey that, in nature, there is

która pokaże, że także w naturze

extraordinary philosophy and harmony.

istnieje niebywała filozofia i harmonia.

There'll be no music in my presentation,

W mojej prezentacji nie będzie muzyki,

but I hope you'll all notice the music of the reality I'm going to show you.

ale wierzę, że dostrzeżecie muzykę w świecie, który wam pokażę.

I'm going to talk about physiology — not about lungs,

Będę mówił o fizjologi, jednak nie o płucach,

but other analogies with human physiology,

a o innych podobieństwach do ciała człowieka.

especially the heart.

W szczególności o sercu.

We'll start

Lubimy myśleć,

by thinking that water is like blood.

że woda jest jak krew.

The circulation in our body distributes fresh blood,

Krążenie dostarcza świeżej krwi,

which feeds, nurtures and supports us,

która odżywia, karmi i podtrzymuje życie.

and brings the used blood back to be renewed.

Zabiera zużytą krew, by ją odnowić.

In the Amazon, things happen similarly.

W Amazonii jest podobnie.

We'll start by talking about the power of all these processes.

Zaczyna mówić się o sile drzemiącej w tych procesach.

This is an image

Mamy tu zdjęcie

of rain in motion.

przemieszczania się opadów.

What you see there is the years passing in seconds.

To, co widzicie, to lata mijające w ciągu jednej sekundy.

Rains all over the world. What do you see?

Deszcze na całym świecie. Coś rzuca się w oczy ?

The equatorial region, in general,

Że głownie strefa równikowa,

and the Amazon specifically,

a głownie Amazonia

is extremely important for the world's climate.

są kluczowe dla klimatu na świecie.

It's a powerful engine.

To potężny silnik.

There is a frantic evaporation taking place here.

Mamy tu do czynienia z nieokiełzaną ewaporacją.

If we take a look at this other image,

Na tym zdjęciu

which shows the water vapor flow,

widać przepływ pary wodnej,

you have dry air in black, moist air in gray,

kolor czarny to suche powietrze, a szary - wilgotne,

and clouds in white.

kolor biały to chmury.

What you see there is an extraordinary resurgence in the Amazon.

Widzicie niebywały ''wybuch'' pary wodnej nad Amazonią.

What phenomenon -- if it's not a desert,

Co to za zjawisko!

Jeżeli to nie pustynia,

what phenomenon makes water gush from the ground into the atmosphere

to jakie zjawisko sprawia, że woda strzela w górę z taką siłą,

with such power that it can be seen from space?

że widać to z kosmosu.

What phenomenon is this?

Co to za zjawisko?

It could be a geyser.

Może to gejzer.

A geyser is underground water heated by magma,

Gejzer to podziemna woda ogrzana magmą,

exploding into the atmosphere

która bucha w powietrze,

and transferring this water into the atmosphere.

niosąc ze sobą słup wody.

There are no geysers in the Amazon, unless I am wrong.

W Amazonii nie ma gejzerów, no chyba że się mylę.

I don't know of any.

O żadnym nie słyszałem.

But we have something that plays the same role,

Ale mamy coś podobnego.

with much more elegance though:

O wiele bardziej eleganckiego:

the trees, our good old friends

naszych życzliwych przyjaciół - drzewa,

that, like geysers,

które potrafią jak gejzery

can transfer an enormous amount of water from the ground into the atmosphere.

przenosić ogromne ilości wody z gruntu do atmosfery.

There are 600 billion trees in the Amazon forest, 600 billion geysers.

W Amazonii jest 600 miliardów drzew, 600 miliardów gejzerów.

That is done with an extraordinary sophistication.

Robią to z niebywałą finezją.

They don't need the heat of magma.

Nie potrzebują ciepła magmy.

They use sunlight to do this process.

Wystarcza im światło słońca.

So, in a typical sunny day in the Amazon,

W typowy słoneczny dzień w Amazonii

a big tree manages to transfer 1,000 liters of water

jedno duże drzewo może

through its transpiration --

odparować do 1000 litrów wody.

1,000 liters.

1000 litrów!

If we take all the Amazon,

Jeżeli weźmiemy całą Amazonię,

which is a very large area,

która zajmuje ogromny obszar,

and add it up to all that water that is released by transpiration,

i zsumujemy całą wyparowaną wodę,

which is the sweat of the forest,

która jest jak ''pot'' lasu,

we'll get to an incredible number:

otrzymamy nadzwyczajny wynik:

20 billion metric tons of water.

20 miliardów ton wody.

In one day.

Tylko jednego dnia!

Do you know how much that is?

Wiecie, ile to jest?

The Amazon River, the largest river on Earth,

Rzeka Amazonka, największa rzeka na Ziemi,

one fifth of all the fresh water

która niesie 1/5 całej słodkiej wody

that leaves the continents of the whole world and ends up in the oceans,

ze wszystkich kontynentów do oceanu,

dumps 17 billion metric tons of water a day in the Atlantic Ocean.

dziennie wyrzuca 17 miliardów ton wody do Atlantyku.

This river of vapor

that comes up from the forest and goes into the atmosphere

Ta rzeka pary,

którą wyrzuca las do atmosfery,

is greater than the Amazon River.

jest większa od Amazonki.

Just to give you an idea.

Powiem tak.

If we could take a gigantic kettle,

Gdybyśmy podłączyli

the kind you could plug into a power socket, an electric one,

do prądu ogromny czajnik

and put those 20 billion metric tons of water in it,

i umieścili w nim te 20 miliardów,

how much power would you need to have this water evaporated?

ile potrzeba prądu, by odparować tyle wody?

Any idea? A really big kettle.

Jakieś pomysły? Wielki czajnik.

A gigantic kettle, right?

Naprawdę gigantyczny, prawda?

50 thousand Itaipus.

Potrzeba by 50 tysięcy Itaipu.

Itaipu is still the largest hydroelectric plant in the world.

Itapu to największa na świecie hydroelektrownia.

and Brazil is very proud of it

because it provides more than 30 percent of the power

Brazylia jest z niej dumna,

bo powstaje tam ponad 30% energii konsumowanej w Brazylii.

that is consumed in Brazil.

And the Amazon is here, doing this for free.

Amazonia robi to za darmo.

It's a vivid and extremely powerful plant, providing environmental services.

To potężna żywa fabryka, świadcząca usługi dla środowiska.

Related to this subject,

Zostając w temacie,

we are going to talk about what I call the paradox of chance,

będziemy mówić o tym, co nazywam "paradoksem szczęścia".

which is curious.

Co niezwykłe,

If you look at the world map --

jeżeli spojrzymy na mapę świata,

it's easy to see this --

z łatwością widać,

you'll see that there are forests in the equatorial zone,

że w strefie równikowej mamy lasy,

and deserts are organized at 30 degrees north latitude,

a pustynie wzdłuż 30º szerokości geograficznej północnej

30 degrees south latitude, aligned.

i 30º szerokości południowej.

Look over there, in the southern hemisphere, the Atacama;

Spójrzcie na półkulę południową, Atakama,

Namibia and Kalahari in Africa; the Australian desert.

Namibia i Kalahari w Afryce, pustynia w Australii.

In the northern hemisphere, the Sahara, Sonoran, etc.

Na półkuli północnej, Sahara, Sonora.

There is an exception, and it's curious:

Co ciekawe, jest jeden wyjątek.

It's the quadrangle that ranges from Cuiabá to Buenos Aires,

To czworokąt od miasta Cuiabá do Buenos Aires,

and from São Paulo to the Andes.

i od São Paulo do Andów.

This quadrangle was supposed to be a desert.

Ten czworobok miał być pustynią.

It's on the line of deserts.

Znajduje się na linii pustyń.

Why isn't it? That's why I call it the paradox of chance.

Dlaczego nią nie jest? Dlatego nazwałem to "paradoksem szczęścia".

What do we have in South America that is different?

Co odróżnia Amerykę Południową?

If we could use the analogy

Posłużmy się analogią.

of the blood circulating in our bodies,

Popatrzmy na układ krążenia oraz krew.

like the water circulating in the landscape,

Właśnie tak woda obiega środowisko.

we see that rivers are veins,

Rzeki to żyły.

they drain the landscape, they drain the tissue of nature.

Osuszają teren, osuszają "tkankę natury".

Where are the arteries?

A gdzie są tętnice?

Any guess?

Jakieś sugestie?

What takes --

Czego potrzeba...

How does water get to irrigate the tissues of nature

Jak to się dzieje, że woda nawadnia "tkankę natury",

and bring everything back through rivers?

a potem odprowadza wszystko rzekami?

There is a new type of river,

Istnieje nowy rodzaj rzeki

which originates in the blue sea,

zrodzonej w błękicie oceanu,

which flows through the green ocean --

która płynie przez zielony ocean.

it not only flows, but it is also pumped by the green ocean --

Nie tylko płynie, ale jest też pompowana przez zielony ocean,

and then it falls on our land.

którego ujściem jest nasz kraj.

All our economy, that quadrangle,

Cała nasza ekonomia, wspomniany czworokąt,

70 percent of South America's GDP comes from that area.

70% PKB Ameryki Południowej pochodzi z tego regionu.

It depends on this river.

Zależy od tej rzeki.

This river flows invisibly above us.

Niewidzialna rzeka płynie nam nad głową.

We are floating here on this floating hotel,

Płyniemy z nurtem

on one of the largest rivers on Earth, the Negro River.

jednej z największych rzek na świecie, Rio Negro.

It's a bit dry and rough, but we are floating here,

Bywa różnie, ale płyniemy,

and there is this invisible river running above us.

a nad nami przepływa niewidzialna rzeka.

This river has a pulse.

Rzeka ma puls.

Here it is, pulsing.

Oto jej puls.

That's why we also talk about the heart.

Dlatego mówimy o sercu.

You can see the different seasons there.

Widzicie pory roku.

There's the rainy season. In the Amazon, we used to have two seasons,

Pora deszczowa.

Dawniej Amazonia miała dwie pory roku:

the humid season and the even more humid season.

deszczową i bardzo deszczową.

Teraz mamy porę suchą.

Now we have a dry season.

You can see the river covering that region

Widzicie rzekę przecinającą region,

which, otherwise, would be a desert. And it is not.

który inaczej byłby pustynią.

We, scientists -- You see that I'm struggling here

My naukowcy...

Widzicie, jak z trudem poruszam głową z jednej strony na drugą.

to move my head from one side to the other.

Scientists study how it works, why, etc.

Naukowcy badają, jak działa, dlaczego.

and these studies are generating a series of discoveries,

Badania te dostarczają wielu

which are absolutely fabulous,

absolutnie zdumiewających odkryć,

to raise our awareness of the wealth,

które zwiększają świadomość

bogactwa, złożoności i niezwykłości, z jaką mamy odczynienia,

the complexity, and the wonder that we have,

the symphony we have in this process.

Wszystko funkcjonuje jak w symfonii.

One of them is: How is rain formed?

Zapytajmy, jak powstaje deszcz?

Above the Amazon, there is clean air,

Nad Amazonią mamy czyste powietrze,

as there is clean air above the ocean.

tak jak nad oceanem.

The blue sea has clean air above it and forms pretty few clouds;

Błękitny ocean ma czyste powietrze i tworzy się tam mało chmur.

there's almost no rain there.

Prawie nie pada.

The green ocean has the same clean air, but forms a lot of rain.

W ocenie zielonym jest tak samo, ale mamy mnóstwo chmur.

What is happening here that is different?

Gdzie jest różnica?

The forest emits smells,

Lasy emitują zapachy.

and these smells are condensation nuclei,

Te zapachy to skondensowane cząsteczki,

which form drops in the atmosphere.

które tworzą krople w atmosferze,

Then, clouds are formed and there is torrential rain.

gdzie powstają obfite chmury deszczowe.

The sprinkler of the Garden of Eden.

To konewka z rajskiego ogrodu.

This relation between a living thing, which is the forest,

Związek istoty żywej, jaką jest las,

and a nonliving thing, which is the atmosphere,

z istotą nieożywioną, jaką jest atmosfera,

is ingenious in the Amazon,

w Amazonii jest błyskotliwy.

because the forest provides water and seeds,

Las dostarcza wody i nasion,

and the atmosphere forms the rain and gives water back,

a atmosfera tworzy chmury i deszcz,

guaranteeing the forest's survival.

co zapewnia przeżycie lasu.

There are other factors as well.

Istnieją też inne czynniki.

We've talked a little about the heart,

Mówiliśmy trochę o sercu,

and let's now talk about another function: the liver!

pomówmy teraz o innym organie: wątrobie!

When humid air, high humidity and radiation are combined

Kiedy duża wilgotność i promieniowanie

with these organic compounds,

łączą się ze związkami organicznymi,

which I call exogenous vitamin C, generous vitamin C in the form of gas,

które nazywam "egzogenną witaminą C", cudowną witaminę C w postaci gazu,

the plants release antioxidants

rośliny uwalniają antyoksydanty,

which react with pollutants.

które reagują z zanieczyszczeniami.

You can rest assured

Możecie być spokojni,

that you are breathing the purest air on Earth, here in the Amazon,

że w Amazonii oddychacie najczystszym powietrzem na ziemi,

because the plants take care of this characteristic as well.

ponieważ i tym zajmują się rośliny.

This benefits the very way plants work,

Przynosi to korzyść samym roślinom.

which is another ingenious cycle.

To następny genialny cykl w przyrodzie.

Speaking of fractals,

Mówiąc o fraktalach,

and their relation with the way we work,

w relacji do tego, jak funkcjonujemy,

we can establish other comparisons.

znajdziemy inne porównanie.

As in the upper airways of our lungs,

Tak jak w płacie górnym płuca,

the air in the Amazon gets cleaned up from the excess of dust.

powietrze z Amazonii jest oczyszczane z brudu.

The dust in the air that we breathe is cleaned by our airways.

Powietrze, którym oddychamy, jest oczyszczane przez drogi oddechowe.

This keeps the excess of dust from affecting the rainfall.

To trzyma zanieczyszczenia z dala od deszczu.

When there are fires in the Amazon,

Kiedy w Amazonii są pożary,

the smoke stops the rain, it stops raining,

dym zatrzymuje deszcz i nie pada.

the forest dries up and catches fire.

Las wysycha, a ogień się rozprzestrzenia.

There is another fractal analogy.

Istnieje inna fraktalna analogia.

Like in the veins and arteries,

Tak jak w żyłach i tętnicach,

the rain water is a feedback.

woda z deszczu wraca

It returns to the atmosphere.

do atmosfery.

Like endocrinal glands and hormones,

Tak jak układ hormonalny uwalnia hormony do ciała,

there are those gases which I told you about before,

tak gazy produkowane przez las

that are formed and released into the atmosphere, like hormones,

są uwalniane do atmosfery,

which help in the formation of rain.

pomagając w powstawaniu deszczu.

Like the liver and the kidneys, as I've said, cleaning the air.

Jak wątroba i nerki oczyszczają powietrze.

And, finally, like the heart:

I w końcu jak serce:

pumping water from outside, from the sea,

pompuje wodę z zewnątrz, z oceanu

into the forest.

w głąb lasu.

We call it the biotic moisture pump,

Nazywamy to ''biotyczną pompą nawadniającą".

a new theory that is explained in a very simple way.

To nowa teoria. W prostych słowach.

If there is a desert in the continent

Jeżeli na kontynencie jest pustynia,

with a nearby sea,

a w pobliżu jest ocean,

evaporation's greater on the sea,

parowanie oceanu jest większe

and it sucks the air above the desert.

i wciąga powietrze znad pustyni.

The desert is trapped in this condition. It will always be dry.

Pustynia wpada w sidła i na zawsze pozostaje sucha.

If you have the opposite situation, a forest,

Jeżeli zamiast pustyni mamy las,

the evaporation, as we showed, is much greater, because of the trees,

parowanie drzew jest o wiele większe

and this relation is reversed.

i relacja się odwraca.

The air above the sea is sucked into the continent

Wilgotne powietrze znad oceanu

and humidity is imported.

jest zasysane nad kontynent.

This satellite image was taken one month ago —

Oto zdjęcie satelitarne zrobione miesiąc temu.

that's Manaus down there, we're down there —

My i Manaus jesteśmy na dole.

and it shows this process.

Pokazane zjawisko

It's not a common little river that flows into a canal.

to nie pospolita rzeczka wpływająca do kanału,

It's a mighty river that irrigates South America,

to potężna rzeka, która między innymi

among other things.

nawadnia Amerykę Południową.

This image shows those paths,

Zdjęcie przedstawia trasy

all the hurricanes that have been recorded.

wszystkich zarejestrowanych huraganów.

You can see that, in the red square, there hardly are any hurricanes.

W obszarze czerwonego kwadratu prawie nie ma huraganów.

That is no accident.

To nie przypadek.

This pump that sucks the moisture into the continent

To ta pompa zasysająca powietrze nad kontynent

also speeds up the air above the sea,

przyśpiesza także powietrze nad oceanem,

and this prevents hurricane formations.

co utrudnia powstawanie huraganów.

To close this part and sum up,

By zamknąć tę część, podsumowując,

I'd like to talk about something a little different.

chcę powiedzieć o czymś innym.

I have several colleagues

Mam kolegów, którzy uczestniczą

who worked in the development of these theories.

w rozwijaniu tych teorii,

They think, and so do I,

i tak jak ja myślą,

that we can save planet Earth.

że możemy ocalić Ziemię.

I'm not talking only about the Amazon.

Nie mówię tylko o Amazonii.

The Amazon teaches us a lesson

Amazonia daje nam przykład,

on how pristine nature works.

jak nieskazitelnie działa natura.

We didn't understand these processes before

Wcześniej nie rozumieliśmy tego działania,

because the rest of the world is messed up.

bo reszta świata jest pokręcona.

We could understand it here, though.

Zrozumieliśmy to tutaj.

These colleagues propose that, yes, we can

Koledzy oświadczyli, że można

save other areas,

ocalić inne obszary na Ziemi,

including deserts.

w tym pustynie.

If we could establish forests in those other areas,

Jeżeli uda się stworzyć tam lasy,

we can reverse climate change,

odwrócimy zmiany klimatu,

including global warming.

nawet globalne ocieplenie.

I have a dear colleague in India,

Mam przyjaciółkę w Indiach,

whose name is Suprabha Seshan, and she has a motto.

ma na imię Suprabha Seshan,

Her motto is, "Gardening back the biosphere,"

jej motto to: "Gardening back the biosphere",

"Reajardinando a biosfera" in Portuguese.

''Uprawmy na nowo biosferę''.

She does a wonderful job rebuilding ecosystems.

Wykonała wielką pracę na rzecz rekonstrukcji ekosystemów.

We need to do this.

Musimy to robić.

Having closed this quick introduction,

Podsumowując ten błyskawiczny wstęp,

we see the reality that we have out here,

wiemy, jaka czeka nas rzeczywistość.

which is drought, this climate change,

To susza, zmiana klimatu,

things that we already knew.

to już wiemy.

I'd like to tell you a short story.

Teraz chcę opowiedzieć pewną historię.

Once, about four years ago,

Kiedyś, 4 lata temu, usłyszałem

I attended a declamation, of a text by Davi Kopenawa,

recytację tekstu Daviego Kopenawy,

a wise representative of the Yanomami people,

światłego przedstawiciela indiańskiego plemienia Janomamów,

and it went more or less like this:

który powiedział mniej więcej:

"Doesn't the white man know

"Być może biały człowiek nie wie,

that, if he destroys the forest, there will be no more rain?

że kiedy wytnie las, skończy się deszcz,

And that, if there's no more rain,

a kiedy deszcz się skończy, nie będzie miał co pić

there'll be nothing to drink, or to eat?"

ani co jeść".

I heard that, and my eyes welled up

Usłyszałem to i zapłakałem.

and I went, "Oh, my!

Powiedziałem: ''O, kurczę!

I've been studying this for 20 years, with a super computer,

Studiuję to od 20 lat, superkomputery,

dozens, thousands of scientists,

dziesiątki, tysiące naukowców

and we are starting to get to this conclusion, which he already knows!"

i dopiero zaczynamy dochodzić do wniosków, które on już zna".

A critical point is the Yanomami have never deforested.

Co istotne, plemię Janomamów nigdy nie opuściło lasu.

How could they know the rain would end?

Skąd wiedzą, że deszcze ustaną?

This bugged me and I was befuddled.

Tkwiło mi to w głowie, nie mogłem się od tego uwolnić.

How could he know that?

Skąd mogą wiedzieć?

Some months later, I met him at another event and said,

Kilka miesięcy później zapytałem Daviego na jakimś spotkaniu.

"Davi, how did you know that if the forest was destroyed, there'd be no more rain?"

''Davi, skąd wiedziałeś że bez lasu nie ma deszczu?".

He replied: "The spirit of the forest told us."

Odparł: ''Duch lasu nam o tym powiedział".

For me, this was a game changer,

To zmieniło kompletnie moje podejście.

a radical change.

To była całkowita przemiana.

I said, "Gosh!

Powiedziałem: "O, matko!

Why am I doing all this science

Po co zajmować się tą całą nauką,

to get to a conclusion that he already knows?"

skoro on już to wie?".

Then, something absolutely critical hit me,

Uderzyło mnie coś absolutnie krytycznego,

which is,

czyli:

seeing is believing.

''Czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal".

Out of sight, out of mind.

"Out of sight, out of [mind]", prawda?

This is a need the previous speaker pointed out:

To sedno, którego dotknął mój przedmówca.

We need to see things --

Musimy widzieć,

I mean, we, Western society,

mam na myśli nas, zachodnie społeczeństwa,

which is becoming global, civilized --

które stały się globalne, cywilizowane.

we need to see.

Musimy widzieć.

If we don't see, we don't register the information.

Jeżeli czegoś nie widzimy, to nam umknie.

We live in ignorance.

Ludzie żyją w ignorancji.

So, I propose the following --

Dlatego mam kolejną propozycję.

of course, the astronomer wouldn't like the idea --

Astronomom na pewno się nie spodoba.

but let's turn the Hubble telescope upside down.

Skierujmy teleskop Hubble'a na nas.

And let's make it look down here,

Tak, żeby Hubble patrzył tu,

rather than to the far reaches of the universe.

a nie na krańce kosmosu.

The universe is wonderful,

Urzekające krańce kosmosu,

but we have a practical reality,

ale w tej chwili bądźmy praktyczni,

which is we live in an unknown cosmos,

to znaczy: żyjemy w nieznanym kosmosie

and we're ignorant about it.

i nie mamy o tym pojęcia.

We're trampling on this wonderful cosmos

Zadeptujemy ten cudowny kosmos,

that shelters us and houses us.

który daje nam schronienie i mieszkanie.

Talk to any astrophysicist.

Każdy astrofizyk powie,

The Earth is a statistical improbability.

że Ziemia to statystyczne nieprawdopodobieństwo.

The stability and comfort that we enjoy, despite the droughts of the Negro River,

Stabilizacja i komfort, które sobie cenimy,

mimo wysychania Rio Negro,

and all the heat and cold and typhoons, etc.,

z całym ciepłem i zimnem, tajfunami.

there is nothing like it in the universe, that we know of.

W całym wszechświecie nie istnieje nic podobnego.

Then, let's turn Hubble in our direction,

Zatem odwróćmy Hubble'a

and let's look at the Earth.

i spójrzmy na Ziemię.

Let's start with the Amazon!

Zacznijmy od Amazonii

Let's dive,

Zanurkujmy.

let's reach out the reality we live in every day,

Dotknijmy rzeczywistości, która na co dzień nas otacza,

and look carefully at it, since that's what we need.

i przyjrzyjmy się jej, bo tego nam trzeba.

Davi Kopenawa doesn't need this.

Davi Kopenawa nie musi tego robić.

He has something already that I think I missed.

On ma to, co mnie ominęło.

Zostałem wyedukowany przez TV

I was educated by television.

I think that I missed this,

i myślę, że coś straciłem.

an ancestral record,

Straciłem spojrzenie przodków.

a valuation of what I don't know, what I haven't seen.

Ocenę tego, czego nie znam i czego nie dostrzegam.

He is not a doubting Thomas.

Davi nie jest niewiernym Tomaszem.

He believes, with veneration and reverence,

Wierzy z pełnym szacunkiem w to,

in what his ancestors and the spirits taught him.

czego nauczył się od przodków i duchów.

We can't do it, so let's look into the forest.

My nie potrafimy. Dlatego musimy spojrzeć w las.

Even with Hubble up there --

Nawet z Hubblem tam wysoko

this is a bird's-eye view, right?

to jedynie widok z lotu ptaka, nie?

Even when this happens,

Nawet jeżeli tak się stanie,

we also see something that we don't know.

zobaczymy coś nieznanego.

The Spanish called it the green inferno.

Hiszpanie zwą to ''zielonym piekłem".

If you go out there into the bushes and get lost,

Jeżeli zgubisz drogę w tym gąszczu

and, let's say, if you head west,

i ruszysz na zachód,

it's 900 kilometers to Colombia,

do Kolumbii masz 900 km,

and another 1,000 to somewhere else.

a ponad 1000 w każdą inną stronę.

So, you can figure out why they called it the green inferno.

Teraz rozumiecie, dlaczego nazywają to "zielonym piekłem".

But go and look at what is in there.

Ale spójrzcie, co jest w środku.

It is a live carpet.

To żywy dywan.

Each color you see is a tree species.

Każdy kolor to inny gatunek drzewa.

Each tree, each tree top,

Każde drzewo, każda korona,

has up to 10,000 species of insects in it,

mieści w sobie 10 000 gatunków insektów,

let alone the millions of species of fungi, bacteria, etc.

nie mówiąc o milionach gatunków grzybów, bakterii.

All invisible.

Wszystko niewidzialne.

All of it is an even stranger cosmos to us

Wszystko jest dla nas bardziej nieznane niż kosmos,

than the galaxies billions of light years away from the Earth,

którego galaktyki dzielą od Ziemi miliardy lat świetlnych.

which Hubble brings to our newspapers everyday.

Kosmos, który z pomocą Hubble'a codziennie widzimy w gazetach.

I'm going to end my talk here --

Zakończę moją prezentację,

I have a few seconds left --

zostało mi kilka sekund,

by showing you this wonderful being.

pokazując tę cudowną istotę.

When we see the morpho butterfly in the forest,

Kiedy widzimy w lesie motyla rusałkowatego,

we feel like someone's left open the door to heaven,

to jakby ktoś na chwilę uchylił drzwi raju,

and this creature escaped from there, because it's so beautiful.

przez które uciekła ta piękna istota.

However, I cannot finish

Ale nie mogę skończyć

without showing you a tech side.

bez pokazania strony technicznej.

We are tech-arrogant.

Jesteśmy aroganccy wobec technologii.

We deprive nature of its technology.

Ograbiamy naturę z technologii.

A robotic hand is technological,

Robotyczne ramię jest technologią.

mine is biological,

Moje ramię to biologia.

and we don't think about it anymore.

Nie wgłębiamy się w temat.

Let's then look at the morpho butterfly,

Zobaczmy więc motyla rusałkowatego,

an example of an invisible technological competence of life,

który jest przykładem niewidzialnego technologicznego współzawodnictwa życia,

which is at the very heart of our possibility of surviving on this planet,

które jest sednem przeżycia na naszej planecie

and let's zoom in on it. Again, Hubble is there.

i spójrzmy na niego przez Hubble'a.

Let's get into the butterfly's wings.

Przejdźmy do skrzydeł motyla.

Scholars have tried to explain: Why is it blue?

Naukowcy głowili się: dlaczego jest niebieski?

Let's zoom in on it.

Popatrzmy z bliska.

What you see is that the architecture of the invisible humiliates

Zobaczymy niewidzialną architekturę,

która upokarza największych architektów świata.

the best architects in the world.

All of this on a tiny scale.

A wszystko to w micro skali.

Besides its beauty and functioning, there is another side to it.

Poza pięknem i funkcjonalnością istnieje inny aspekt.

In nature,

Wszystko, co jest w naturze,

all that is organized in extraordinary structures has a function.

jest zorganizowane w niezwykłe struktury i ma swoją funkcję.

This function of the morpho butterfly — it is not blue;

Tą funkcją u motyla morpho jest to, że nie jest niebieski.

it does not have blue pigments.

Nie ma niebieskiego pigmentu.

It has photonic crystals on its surface, according to people who studied it,

Na powierzchni ma fotoniczne kryształy,

według badaczy,

which are extremely sophisticated crystals.

niezwykle zaawansowane technologicznie kryształy.

Our technology had nothing like that at the time.

Nasza obecna technologia jest daleko w tyle.

Hitachi has now made a monitor

Hitachi wyprodukowało wyświetlacz

that uses this technology,

oparty na tej technologi,

and it is used in optical fibers to transmit --

który używa włókien optycznych do transmisji.

Janine Benyus, who's been here several times, talks about it: biomimetics.

Janine Benyus, która gościła na TED, nazywa to "biomimetyką".

My time's up.

Już skończył mi się czas.

Then, I'll wrap it up with what is at the base of this capacity,

Podsumowując, u podstaw tych zdolności

of this competence of biodiversity,

tej bioróżnorodności

producing all these wonderful services:

wytwarzającej niezwykłe produkty,

the living cell.

leży żywa komórka.

It is a structure with a few microns, which is an internal wonder.

Mikrostruktura, która zawiera cuda.

There are TED Talks about it. I won't talk much longer,

Na TED również o tym mówiono, już kończę,

but each person in this room, including myself,

ale każdy na sali, także ja,

has 100 trillion of these micromachines in their body,

ma w środku 100 bilionów tych mikromaszyn.

so that we can enjoy well-being.

Doceńmy to bogactwo.

Imagine what is out there in the Amazon forest:

Wyobraźcie sobie, ile jest ich w Amazonii.

100 trillion. This is greater than the number of stars in the sky.

100 bilionów - to więcej, niż gwiazd na niebie.

And we are not aware of it.

A nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy.

Thank you so much. (Applause)

Dziękuję. (Brawa)