The Joy of Learning Random Things on Wikipedia | Annie Rauwerda | TED

Çeviri: Bilal Aytekin Gözden geçirme: esra kurul

When I was younger,

Çocukken Trivial Pursuit’ı çok severdim.

I used to be really into Trivial Pursuit

and sometimes I would memorize the backs of the cards so I could win.

Bazen kazanabilmek için kartların arkasını ezberlerdim.

And that's how I learned some of my favorite trivia.

En sevdiğim ucuz bilgileri böyle öğrendim.

Like, there's a name for those three asterisks in the book

Mesela, kitabın havası değiştiğinde konulan üç yıldızın bir adı var:

when the vibe changes.

It's called a dinkus.

Dinkus.

And I also learned that Oklahoma has a state vegetable

Oklahoma’nın nesinin ünlü olduğunu da böyle öğrendim:

and it's a watermelon.

Karpuz.

I've always really liked trivia

Ucuz bilgiyi hep çok sevdim

precisely because it's information that carries no responsibility at all.

çünkü hiçbir sorumluluk taşımayan bir bilgi türü.

If you forget the information that's going to be on your test

Sınavda çıkacakları

veya annenizin doğum gününü unutmanın kötü sonuçları olabilir

or your mom's birthday, you might have consequences,

ama eyaletlerin meşhur meyveleri hiçbir sınavda çıkmaz.

but you never have a test on state vegetables.

It's learning that's just for fun.

Sırf eğlencesine bir öğrenme şekli.

I've always been pretty curious.

Hep meraklı bir tip olmuşumdur.

I graduated in 2022

2022′de mezun olduğumda

and my favorite parts of my neuroscience classes

sinirbilim derslerinde en sevdiğim konu illa fizyolojinin detaylarıydı diyemem.

were not necessarily the nitty gritty physiology.

I really liked the funnier stuff,

Uzuvların gelişiminde rol oynayan proteine kirpi Sonic’in adının verilmesi

like the protein in limb development named after Sonic the hedgehog,

or this bridged bicyclic molecule

ya da Ninja Kaplumbağalar’a benzeyen

that looks like a Teenage Mutant Ninja Turtle.

birleştirilmiş bisiklik molekül gibi komik şeyler iyi hoştu

Not all of my coursework was so charming,

ama derslerim hep bu kadar cezbedici değildi.

but I tried to convince myself

Yine de kendimi her şeyde bir parça ilginçlik olduğuna ikna etmeye çalıştım.

that everything was at least a little bit interesting.

One of the best ways to make things more interesting

İlginçleştirme işinin en iyi yollarından biriyse gerekenden fazlasını öğrenmek.

is to learn more than you have to.

My favorite place for a long time, to quench my curiosity is Wikipedia,

Merakımı gidermek için favorim herkesin yazıp çizebildiği,

the free online encyclopedia that anyone can edit.

ücretsiz, çevrimiçi ansiklopedi Vikipedi.

I've been a longtime fan.

Uzun zamandır hayranıyım kendisinin.

I journaled about my Wikipedia reading habits when I was in fifth grade.

Beşinci sınıftayken Vikipedi okuma alışkanlıklarımla alakalı günlük tutardım.

And when classes went online in 2020,

2020′de dersler çevrimiçi olunca

I found myself scrolling through all these Wikipedia articles

kendimi bir sürü Vikipedi makalesinde dolaşıp katkıda bulunurken buldum.

and contributing.

Anyone can edit the site.

Yazılanları düzenlemek serbest.

Some of the things I read had to do with my coursework.

Okuduğum bazı şeyler derslerimle ilgiliydi.

Like, I learned that the p in pH doesn't stand for anything.

Mesela, pH’daki p bir yerden gelmiyormuş.

OK.

Güzel.

I also learned about things that had no relation to my classes --

Öte yandan derslerimle alakası olmayan şeyler de öğrendim.

Fictional worms,

Kurgusal solucanlar,

non-water floods.

susuz seller.

Before I could think too long about what it would have been like

Bira akan Londra sokaklarında yaşamanın nasıl olacağını

to live in London when beer was flowing through the streets,

adamakıllı düşünmeye kalmadan

I was reading about Goblu and Beatosu, fake towns.

Goblu ve Beatosu gibi sahte şehirler hakkında şeyler okuyordum.

They don't exist,

but they were put on the official Michigan map

Yetmişlerde, resmi Michigan haritasının alttaki Ohio kısmına

in the Ohio section at the bottom

by mischievous mapmakers in the '70s.

yaramaz haritacılar tarafından konulmuş.

(Laughter)

(Kahkaha)

I started screenshotting my favorite pieces of trivia on Wikipedia

Pandeminin başlarında, Vikipedi’den ilginç bilgilerin ekran görüntüsünü alıp

and I put them on Instagram.

Instagram’a koymaya başladım.

And that was in the early pandemic and I'm still doing it.

O zamandan beri devam ediyorum.

I posted things like the Michigan State professor

Hızlı tren böbrek taşını düşürüyor mu diye Disney World’e böbrek maketi götüren

who took this model kidney to Disney World

to see if roller coasters help pass kidney stones.

Michigan State profesörünü paylaştım mesela.

They do.

Düşürüyormuş. (Kahkaha)

(Laughter)

Good to know.

Aklınızda bulunsun.

Wikipedia is created by real people.

Vikipedi’yi gerçek insanlar oluşturdu.

Unlike traditional publishers or other encyclopedias,

Geleneksel yayıncıların veya diğer ansiklopedilerin aksine

it doesn't require that you're an expert in your field.

alanınızda uzman olmanız gerekmiyor.

This is a user whose name is Diannaa,

Bu, II. Dünya Savaşı hakkında bildiğiniz

who has written probably everything you know about World War II.

muhtemelen her şeyi yazmış olan Diannaa adlı kullanıcı.

And also P Diddy.

P. Diddy hakkındakileri de.

There are thousands of people like this.

Böyle binlerce insan var.

You don't have to be an expert.

Uzman olmanıza gerek yok.

You just have to be able to synthesize sources

Kaynak sentezleyip yazım tarzını takip edebilmeniz yeterli.

and follow style guidelines.

Those guidelines are strict,

Yazım tarzı katı ama

but not so strict that a little personality

size özgü şeylerin geçmesini engelleyecek kadar değil.

doesn't shine through sometimes.

This article about the Popemobile

Papamobil hakkındaki bu makale epey orijinallik barındırıyor bence.

I think has quite a bit of personality.

It says "John Paul II requested

Diyor ki “John Paul II,

that the media stop referring to the car as the popemobile,

medyanın arabasına dalga geçer gibi ‘papamobil’ dememesini talep etti.

saying that the term was ‘undignified.’

The popemobile ... ”

Fakat papamobil...” diye devam ediyor.

and then it goes on and on.

(Laughter)

(Kahkaha)

I'm also a fan of the Wikipedia editor

Gayda çalan bir adamla penguenden bahseden bu altyazıda

who saw this caption about a bagpiper and a penguin

hangisinin gaydacı olduğunu açıklığa kavuşturmaya karar veren

and decided to clarify which was the bagpiper.

bu Vikipedi editörüne de hayranım.

(Laughter)

(Kahkaha)

Thank you, very helpful.

Çok sağ ol!

I'm a fan of the Wikipedia editor that submitted this photo for Vienna bread

Nedense net çıkmamış bu Viyana ekmeği fotoğrafını koyan

that has motion blur for some reason.

Vikipedi editörünü de takdir ediyorum. (Kahkaha)

(Laughter)

Wikipedia sometimes feels infinite.

Vikipedi bazen uçsuz gelebiliyor.

And I'm sure you've heard warnings that it's not perfect.

Eminim kusursuz olmadığına dair uyarılar da duymuşsunuzdur.

Maybe your seventh grade teacher said, "Don't use Wikipedia, anyone can edit it."

7. sınıfta hoca “Vikipedi kullanmayın, oraya herkes yazabiliyor.” demiş olabilir.

And it's true that there is some misinformation and disinformation

Sitede bazı yanlış bilgi ve dezenformasyon olduğu doğru.

on the site.

Often, it's only up for a few seconds or minutes,

Bunlar genelde bir iki dakikaya indirilir ama bazen daha uzun süre kalabiliyorlar.

but sometimes hoaxes last longer.

For example,

Örneğin, Jar’Edo Wens diye bir Aborijin tanrısı hakkında

there was an article for 10 years

about an Aboriginal god called Jar'Edo Wens.

10 yıl hiçbir kaynağı referans göstermeden duran bir makale vardı.

It didn't cite any sources.

It should have been deleted, but it wasn't.

Silinmeliydi ama silinmemişti.

And eventually, this information was printed in books

Bir noktada bu bilgi kitaplara geçti, üniversitelerde anlatıldı.

and told in university lectures.

Until after 10 years, somebody realized that the article was just created

Ta ki 10 yıl sonra biri bunu muhtemelen Jared Owens adında

by probably an Australian teenager named Jared Owens.

Avustralyalı bir gencin yazdığını fark etti.

(Laughter)

(Kahkaha)

So Wikipedia is not perfect,

O yüzden evet, Vikipedi mükemmel değil

but studies have shown that it contains fewer factual inaccuracies

ama araştırmalar Encyclopedia Britannica’dan daha az

than Encyclopedia Britannica.

yanlış bilgi içerdiğini gösteriyor.

And I think that's really impressive.

Bence bu cidden etkileyici bir şey.

When I was in the --

2020 yazında

In the summer of 2020, I kept posting my favorite trivia.

en sevdiğim ilginç bilgileri paylaşmaya devam ettim.

Physically, I was quarantined, but I was exploring the world.

Gerçekte karantinadaydım ama burada dünyayı keşfediyordum.

Things like breast-shape hills or this unusual chess opening.

Göğüs şeklindeki tepeler, bu alışılmadık satranç açılışı.

I definitely was aware that there were islands in lakes.

Göllerde adalar olduğunu duymuştum. Böyle bir şey olduğunu biliyordum yani.

Like, I knew that was a thing.

But it had never occurred to me

Ama bir adanın gölünde ada olabileceği hiç aklıma gelmemişti.

that there could be an island in a lake on an island.

I also had never thought about the possibility

Göldeki bir adanın gölünde ada olma olasılığını da hiç düşünmemiştim.

of an island in a lake on an island in a lake.

And I had definitely never considered the idea

Asla aklımın ucundan geçmeyense

of an island in a lake on an island in a lake on an island.

bir adanın gölündeki adanın gölünde bir ada olabileceğiydi.

(Laughter)

(Kahkaha)

Wikipedia is just huge.

Vikipedi gerçekten devasa.

It has 6.6 million articles in English alone.

Sırf İngilizce makale sayısı 6,6 milyon.

But it's not done.

Ama bitmiş değil.

Wikipedia needs editors like you to contribute to free knowledge,

Vikipedi, virgül düzeltip kaynak eklemek gibi küçük,

whether that's small things like fixing commas or adding sources

editörlük ve reklam amaçlı kullanımı önlemek gibi büyük şeyler için

or big things like heavy content editing

sizin gibi editörlerin özgür bilgiye katkıda bulunmasına ihtiyaç duyuyor.

or making sure people aren't using it for advertisements.

There are some fun ways to contribute.

Bunun bazı eğlenceli yolları var.

This is a website called wikishootme.toolforge.org

Bu, wikishootme.toolforge.org diye bir site.

and it shows you what landmarks nearby need photos.

Fotoğraflanması gereken size yakın turistik yerleri gösteriyor.

That's a fun way to contribute.

Eğlenerek katkıda bulunmanın bir yolu.

Wikipedia should be representative of everything in the world

Vikipedi dünyadaki her şeyi temsil etmeli.

and you would hope that its contributors also reflected the world's population.

Katkıda bulunanların da dünya nüfusunu yansıtmasını umarsınız.

By best estimates,

En iyi tahminlere göre katkıda bulunanlar yüzde seksen erkek.

the contributors are about 80 percent male,

so there are a lot of efforts with edit-a-thons

Daha çok kişiyi editörlüğe çekmek için

and marketing campaigns to get more people editing.

çeşitli etkinlik ve reklam kampanyalarına büyük çaba harcanıyor.

I'll remind you, it's created by very normal, real people.

Hatırlatırım, bu site tamamen normal, gerçek insanlar tarafından yaratıldı.

This couple in 2008

2008 yılında “Beşlik” makalesinde hiç fotoğraf olmadığını fark eden bu çift

noticed that there were no photos on the Wikipedia article for high five,

so they took matters in their own hands,

ellerinden geleni yapıp süreci canlandırdı. “‘Üstten!’

acting out the sequence: up high,

down low, victim misses, and too slow with finger guns.

‘Alttan!’ Kurban ıskalar. (Parmak tabancasıyla) ‘Iska!’”

And then they added a hyperlink

Bir de isterseniz okuyun diye parmak tabancasına link eklemişler.

so you can go visit the finger gun article if you want to.

I thought this was very charming when I first saw it.

İlk gördüğümde bu çok tatlı geldi ve onlara ulaştım. İzlerini sürdüm.

And so I reached out to them, I tracked them down.

It turns out after this, after they did this, they started dating,

Meğer bu olaydan sonra çıkmaya başlamışlar.

they got married, they had kids,

Evlenmişler, çocukları olmuş.

and they agreed to recreate the photos with their kids.

Fotoğrafları bir de çocuklarıyla çekmeye karar vermişler.

(Laughter and applause)

(Kahkaha ve alkış)

So I ...

Diyeceğim o ki...

People take the task of writing an encyclopedia very seriously.

Ansiklopedi yazmak bazıları için oldukça ciddi bir iş.

I said that I get really into trivia.

Ucuz bilgileri çok sevdiğimi söylemiştim ya,

Some of these people will spend a long time doing very trivial things.

bazı insanlar var ki çok daha ucuz şeylere ciddi vakit harcıyor.

There was a long debate on whether the caption "Guy Standing sitting"

“Guy Standing oturuyor” cümlesi adamın adı “Ayaktaki Adam” anlamına geldiği için

was too funny for an encyclopedia.

bir ansiklopedi için çok mu komik mi diye tartışıldı.

En sonunda altyazıyı kaldırdılar.

They eventually removed the caption.

There was a 40,000-word discussion on whether to capitalize the I

“Uzay Yolu: Bilinmeze Doğru”nun D’sini büyük yazıp yazmamak

in “Star Trek Into Darkness.”

kırk bin kelime tartışıldı.

There was an even longer discussion

Bu şeye mısır mı yoksa darı mı deneceğinin tartışmasıysa daha da uzundu.

on whether this thing should be called corn or maize.

Maize is winning, as Ann Arbor will be happy to know.

Ann Arbor’un bilmekten mutlu olacağı gibi darı kazandı.

So ultimately, I kind of laugh at this sort of meticulous detail,

Yani bir yerde bu ayrıntı takıntısına ben de gülüyorum ama hele hele gerçeğin

but I'm glad that people are thinking this deeply about things,

nereden öğrendiğinize göre değiştiği, filtrelenmiş sosyal medya

especially in an era of social media filter bubbles

ve 7/24 gerekli gereksiz haber bültenlerinin çağında

and 24-hour news cycles,

insanlar bir şeyleri bu kadar derinlemesine düşündüğü için mutluyum.

when truth looks different depending on where you look.

People on Wikipedia are coming together to write history in real time.

Vikipedi kullanan insanlar gözümüzün önünde tarih yazıyor.

I think the inner workings of an online encyclopedia are fascinating.

Çevrimiçi bir ansiklopedinin işleyiş mekanizması büyüleyici bir şey bence.

Turns out, other people do too.

Görünen o ki insanlar da aynı fikirde.

When I was a student here last year,

Geçen yıl burada okurken bir yandan gazeteci olarak

I started moonlighting as a journalist,

explaining how a site this big gets made by volunteers.

gönüllülerin bu büyüklükte bir siteyi nasıl yaptığını anlatmaya çalıştım.

I wrote about how, when after Russia invaded Ukraine,

Ukrayna’yı işgal eden Rus devleti özgür basına sansür uygulayınca

downloads of Wikipedia skyrocketed in Russia

Rusya’da Vikipedi’nin indirme sayısının patlaması hakkında yazdım.

as the state was limiting free press.

Wikipedia is not perfect,

Vikipedi mükemmel değil ama insanların istediği bir bilgi kaynağı olduğu kesin.

but clearly it's an information source that people desire.

Or when the Queen died, I wrote about the Wikipedia editor

Ya da mesela Kraliçe ölünce kadının makalesindeki her şeyi

that was so quick to change her article into past tense.

anında geçmiş zamana çeviren Vikipedi editörünü yazdım.

(Laughter)

(Kahkaha)

I kept posting online and I was getting a following

Devam ettikçe takipçi sayım arttı ve insanları çekmek için

and I started leading edit-a-thons to get more people to contribute.

editörlük etkinlikleri düzenlemeye başladım.

Then I started doing comedy shows

Sonra komediye başladım.

and I was surprised to learn that one,

Hem komik olduğuma

I thought it was fun,

but also people were excited to pay money to go to a show about an encyclopedia.

hem de ansiklopedi hakkında bir gösterinin başkalarına da ilginç geldiğine şaşırdım.

I'm still really drawn to useless knowledge.

İşe yaramaz bilgilere hala düşkünüm.

Like Diego, the tortoise who had so much sex

Mesela bu, türünü yok olmaktan kurtaracak kadar çocuk yapan Diego.

that he saved his species.

(Laughter)

(Kahkaha)

(Applause)

(Alkış)

Some applause for him, great.

Alkış! Harika. Ona ileteceğim.

I'll let him know.

(Applause)

(Alkış)

Or I like "Boops boops in a bucket,"

Ya da “Kovadaki bir boops boops.” Çok tatlı bence.

I just like that.

But I really wouldn't call it useless knowledge.

Yine de ben bunlara işe yaramaz demezdim.

I don't think I would call anything useless knowledge,

Hatta hiçbir bilgiye işe yaramaz demem sanırım

because the thing about trivia

çünkü bunların olayı sizi

is that it's an invitation to learn more about a subject.

bir konu hakkında daha fazla bilgi edinmeye itmeleri.

You might learn a trivia fact and suddenly you're far more interested

Ucuz bilgi sizi bir çeker, hiç ilginç bulacağınızı düşünmediğiniz şeyler birden

and you're learning about things

you never thought were interesting before.

çok daha ilginç gelmeye başlar.

Ken Jennings once said trivia was the bait on the fishhook of education.

“Ucuz bilgi, eğitimin oltasıdır,” diyor Ken Jennings.

I previously had little interest in the romantic period of piano music,

Romantik piyano müziğine eskiden çok az ilgim vardı.

and then I learned that Franz Liszt,

Sonra bir öğrendim ki 1800′ler Avrupa’sında

he had such good looks and dramatic performances

Franz Liszt’in yakışıklılığı ve etkileyici gösterileri

that these girls in the 1800s in Europe

adama olan hayranlıkları yüzünden

were getting diagnosed with something called Liszt fever

genç kızlara “Liszt humması” teşhisi koyduruyormuş.

because they were such fan girls.

Suddenly, I'm interested in piano music history.

Piyano tarihine ilgim birden arttı.

Similarly, I didn't have a lot of interest in life in the 13th century.

Benzer şekilde, 13. yüzyıla pek ilgim yoktu.

And then I learned about this boy named Onfim

Sonra altı yaşındaki Onfim adında bir çocuğun

and he was a six-year-old

and his random birch bark drawings were preserved.

huş kabuğuna çizdiği sıradan şeylerin günümüze kadar geldiğini öğrendim.

And he wrote things that you would see a six-year-old draw today,

Bugün de altı yaşında bir çocuğun çizeceği şeyler yazmış.

like these proclamations like, "I am a wild beast."

“Ben vahşi bir canavarım,” gibi beyanlar mesela.

And his stick figure drawings with too many fingers,

Beşten çok parmağı olan çubuk adamlar

they look like something that a six-year-old would draw today.

bugün de altı yaşında bir çocuğun çizeceği şeylere benziyor.

It reminded me that for all of history, people have always been people.

Bu bana insanlığın tarih boyunca hep aynı insan olduğunu hatırlattı.

Sometimes with trivia, you start somewhere random

Ucuz bilgi söz konusu olunca bazen

and then you start thinking about empathy

rastgele bir yerden başlayıp kendinizi empati,

and geopolitics and who knows, science, what have you.

jeopolitika, ne bileyim, bilim gibi türlü şey düşünürken buluyorsunuz.

Facts are really powerful, even fun facts.

Bilgi çok güçlü bir şey. İlginç bilgi bile.

And luckily, we live at a time

Şanslıyız, bilgiye erişmenin hiç olmadığı kadar kolay olduğu bir zamanda yaşıyoruz.

where information has never been easier to access.

Whether you're looking for fictional worms

Bu kurgusal solucanlar da olabilir, susuz seller de

or non-water floods

or more serious things like atmospheric carbon data.

atmosferik karbon verisi gibi daha ciddi bir şey de.

If nothing else,

Ucuz bilgi hiçbir şeye yaramasa size dünyanın kocaman, inanılmaz

trivia reminds you that the world is huge

and it's amazing

ve bütünüyle ilginç bir yer olduğunu hatırlatıyor.

and it's really interesting

and I don't think that's trivial at all.

İşte bu hiç ucuz bir şey değil.