The Joy of Learning Random Things on Wikipedia | Annie Rauwerda | TED

Translator: Lập Nguyễn Reviewer: Thái Hưng Trần

When I was younger,

Khi tôi còn trẻ,

I used to be really into Trivial Pursuit

Tôi đã từng thích Trivial Pursuit

and sometimes I would memorize the backs of the cards so I could win.

Và đôi khi tôi sẽ ghi nhớ mặt sau của các lá bài để giành chiến thắng.

And that's how I learned some of my favorite trivia.

Và đó là cách tôi học câu đố yêu thích của mình.

Like, there's a name for those three asterisks in the book

Giống như, có một tên cho ba dấu hoa thị đó trong cuốn sách

when the vibe changes.

khi sự rung cảm thay đổi.

It's called a dinkus.

Nó được gọi là dinkus.

And I also learned that Oklahoma has a state vegetable

Và tôi cũng biết rằng Oklahoma có một loại rau của tiểu bang

and it's a watermelon.

và đó là một quả dưa hấu.

I've always really liked trivia

Tôi luôn thực sự thích những câu đố

precisely because it's information that carries no responsibility at all.

chính xác vì đó là thông tin không mang trách nhiệm gì cả.

If you forget the information that's going to be on your test

Nếu bạn quên thông tin sẽ có trong bài kiểm tra của bạn

or your mom's birthday, you might have consequences,

hoặc sinh nhật của mẹ bạn, bạn có thể gặp hậu quả,

but you never have a test on state vegetables.

nhưng bạn không bao giờ thử nghiệm về rau tiểu bang.

It's learning that's just for fun.

Đó là học tập chỉ để giải trí.

I've always been pretty curious.

Tôi luôn khá tò mò.

I graduated in 2022

Tôi tốt nghiệp vào năm 2022

and my favorite parts of my neuroscience classes

và phần yêu thích của tôi trong các lớp học thần kinh học

were not necessarily the nitty gritty physiology.

không nhất thiết phải là sinh lý học phức tạp.

I really liked the funnier stuff,

Tôi thực sự thích thứ hài hước hơn,

like the protein in limb development named after Sonic the hedgehog,

như protein trong quá trình phát triển chi được đặt theo tên của con nhím Sonic,

or this bridged bicyclic molecule

hoặc phân tử xe đạp cầu nối này

that looks like a Teenage Mutant Ninja Turtle.

trông giống như một thiếu niên Ninja Rùa đột biến.

Not all of my coursework was so charming,

Không phải tất cả các môn học của tôi hấp dẫn,

but I tried to convince myself

nhưng tôi đã cố thuyết phục bản thân

that everything was at least a little bit interesting.

rằng mọi thứ ít nhất là một chút thú vị.

Một trong những cách tốt nhất để làm cho mọi thứ thú vị hơn

One of the best ways to make things more interesting

is to learn more than you have to.

là học hỏi nhiều hơn mức bạn phải làm.

My favorite place for a long time, to quench my curiosity is Wikipedia,

Nơi tôi thích trong một thời gian dài, để làm dịu sự tò mò của tôi là Wikipedia,

the free online encyclopedia that anyone can edit.

bách khoa toàn thư trực tuyến miễn phí mà bất cứ ai cũng có thể chỉnh sửa.

I've been a longtime fan.

Tôi đã là một fan hâm mộ lâu năm.

I journaled about my Wikipedia reading habits when I was in fifth grade.

Tôi đã viết nhật ký về thói quen đọc Wikipedia của mình khi tôi học lớp năm.

And when classes went online in 2020,

Và khi các lớp học lên mạng vào năm 2020,

I found myself scrolling through all these Wikipedia articles

tôi thấy mình lướt qua tất cả các bài viết trên Wikipedia

and contributing.

và đóng góp.

Anyone can edit the site.

Bất cứ ai cũng có thể chỉnh sửa.

Some of the things I read had to do with my coursework.

Một số điều tôi đọc có liên quan đến bài tập của tôi.

Like, I learned that the p in pH doesn't stand for anything.

Giống như, tôi đã học được rằng p trong pH không đại diện cho bất cứ điều gì

OK.

. ĐƯỢC RỒI.

I also learned about things that had no relation to my classes --

Tôi cũng học được những thứ không liên quan đến lớp học của mình --

Fictional worms,

Giun hư cấu,

non-water floods.

Lũ lụt không có nước.

Before I could think too long about what it would have been like

Trước khi tôi có thể suy nghĩ quá lâu về việc sống ở London sẽ như

to live in London when beer was flowing through the streets,

thế nào khi bia chảy qua đường phố,

I was reading about Goblu and Beatosu, fake towns.

tôi đã đọc về Goblu và Beatosu, những thị trấn giả.

They don't exist,

Chúng không tồn tại,

but they were put on the official Michigan map

nhưng chúng được đưa vào bản đồ của Michigan

in the Ohio section at the bottom

ở phần dưới của Ohio

by mischievous mapmakers in the '70s.

bởi những người vẽ bản đồ ranh mãnh vào thập niên 70.

(Laughter)

(Cười)

I started screenshotting my favorite pieces of trivia on Wikipedia

Tôi bắt đầu chụp ảnh màn hình những câu đố yêu thích của mình trên Wikipedia

and I put them on Instagram.

và tôi đưa chúng lên Instagram.

And that was in the early pandemic and I'm still doing it.

Và đó là trong thời kỳ đầu đại dịch và tôi vẫn đang làm điều đó.

Tôi đã đăng những thứ như giáo sư tiểu bang Michigan,

I posted things like the Michigan State professor

who took this model kidney to Disney World

người đã đưa mẫu thận này đến Disney World

to see if roller coasters help pass kidney stones.

để xem liệu tàu lượn siêu tốc có giúp vượt qua sỏi thận hay không.

They do.

Họ có.

(Laughter)

(Cười)

Good to know.

Thật tốt khi biết.

Wikipedia được tạo ra bởi những con người.

Wikipedia is created by real people.

Unlike traditional publishers or other encyclopedias,

Không giống như các nhà xuất bản truyền thống hoặc các bách khoa toàn thư khác,

it doesn't require that you're an expert in your field.

nó không yêu cầu bạn phải là một chuyên gia trong lĩnh vực của mình.

This is a user whose name is Diannaa,

Đây là một người dùng tên là Diannaa,

who has written probably everything you know about World War II.

người có lẽ đã viết mọi thứ bạn biết về Đệ Nhị Thế Chiến.

And also P Diddy.

Và cũng là P Diddy.

There are thousands of people like this.

Có hàng ngàn người như thế này.

You don't have to be an expert.

Bạn không cần phải là một chuyên gia.

You just have to be able to synthesize sources

Bạn chỉ cần có khả năng tổng hợp các nguồn

and follow style guidelines.

và làm theo các hướng dẫn về phong cách.

Those guidelines are strict,

Những hướng dẫn đó rất nghiêm ngặt,

but not so strict that a little personality

nhưng không quá nghiêm ngặt đến mức đôi khi một chút

doesn't shine through sometimes.

cá tính không thể tỏa sáng.

This article about the Popemobile

Bài báo này viết về Popemobile

I think has quite a bit of personality.

tôi nghĩ có khá nhiều tính cách.

It says "John Paul II requested

Nó nói rằng “Gioan Phaolô II yêu cầu

that the media stop referring to the car as the popemobile,

các phương tiện truyền thông ngừng đề cập đến chiếc xe giáo hoàng,

saying that the term was ‘undignified.’

thuật ngữ này là ‘không đàng hoàng. ’

The popemobile ... ”

Chiếc Popemobile... “

and then it goes on and on.

và sau đó nó cứ tiếp tục.

(Laughter)

(Cười)

I'm also a fan of the Wikipedia editor

Tôi cũng là một fan hâm mộ của Wikipedia editor,

who saw this caption about a bagpiper and a penguin

người đã xem chú thích này về một kèn túi và chim cánh cụt

and decided to clarify which was the bagpiper.

và quyết định làm rõ con nào là kèn túi.

(Laughter)

(Cười)

Thank you, very helpful.

Cảm ơn, rất hữu ích.

I'm a fan of the Wikipedia editor that submitted this photo for Vienna bread

Tôi là một fan hâm mộ của Wikipedia editor đã gửi bức ảnh này cho bánh mì Vienna

that has motion blur for some reason.

bị mờ chuyển động vì một số lý do.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Wikipedia sometimes feels infinite.

Wikipedia đôi khi cảm thấy vô hạn.

And I'm sure you've heard warnings that it's not perfect.

Và tôi chắc chắn rằng bạn đã nghe những lời cảnh báo rằng nó không hoàn hảo.

Maybe your seventh grade teacher said, "Don't use Wikipedia, anyone can edit it."

Có lẽ giáo viên lớp bảy của bạn đã nói:

“Đừng sử dụng Wikipedia, bất cứ ai cũng có thể chỉnh sửa nó.”

And it's true that there is some misinformation and disinformation

Và đúng là có một số thông tin sai lệch và thông tin lừa gạt

on the site.

trên trang web.

Often, it's only up for a few seconds or minutes,

Thông thường, nó chỉ khoảng vài giây hoặc vài phút,

but sometimes hoaxes last longer.

nhưng đôi khi trò lừa bịp kéo dài hơn.

For example,

Ví dụ,

there was an article for 10 years

có một bài báo trong 10 năm

about an Aboriginal god called Jar'Edo Wens.

về một vị thần thổ dân tên là Jar'Edo Wens.

Nó không trích dẫn bất kỳ nguồn nào.

It didn't cite any sources.

It should have been deleted, but it wasn't.

Đáng lẽ nó phải bị xóa, nhưng không.

And eventually, this information was printed in books

Và cuối cùng, thông tin này đã được in trong sách

and told in university lectures.

và được kể trong các bài giảng đại học.

Until after 10 years, somebody realized that the article was just created

Cho đến sau 10 năm, ai đó nhận ra rằng bài báo chỉ được tạo ra

by probably an Australian teenager named Jared Owens.

bởi một thiếu niên người Úc tên là Jared Owens.

(Laughter)

(Cười)

So Wikipedia is not perfect,

Vì vậy Wikipedia không hoàn hảo,

but studies have shown that it contains fewer factual inaccuracies

nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra rằng nó chứa ít sự thiếu chính xác thực tế hơn

than Encyclopedia Britannica.

hơn Encyclopedia Britannica.

And I think that's really impressive.

Và tôi nghĩ điều đó thực sự ấn tượng.

When I was in the --

Khi tôi ở đó --

In the summer of 2020, I kept posting my favorite trivia.

Vào mùa hè năm 2020, tôi tiếp tục đăng những câu đố yêu thích của mình.

Physically, I was quarantined, but I was exploring the world.

Về mặt vật lý, tôi đã bị cách ly, nhưng tôi đang khám phá thế giới.

Things like breast-shape hills or this unusual chess opening.

Những thứ như những ngọn đồi hình ngực hay sự mở đầu cờ vua bất thường này.

I definitely was aware that there were islands in lakes.

Tôi chắc chắn biết rằng có những hòn đảo trong hồ.

Like, I knew that was a thing.

Như là, tôi biết đó là một thứ.

But it had never occurred to me

Nhưng tôi chưa bao giờ nghĩ

that there could be an island in a lake on an island.

rằng có thể có một hòn đảo trong hồ trên một hòn đảo.

I also had never thought about the possibility

Tôi cũng chưa bao giờ nghĩ về khả năng

of an island in a lake on an island in a lake.

Một hòn đảo trong hồ trên một hòn đảo trong hồ.

And I had definitely never considered the idea

Và tôi chắc chắn chưa bao giờ nghĩ đến ý tưởng

of an island in a lake on an island in a lake on an island.

về một hòn đảo trong hồ trên một hòn đảo trong một hồ trên một hòn đảo.

(Laughter)

(Cười)

Wikipedia is just huge.

Wikipedia rất lớn.

It has 6.6 million articles in English alone.

Nó có 6,6 triệu bài viết chỉ bằng tiếng Anh.

But it's not done.

Nhưng nó chưa xong.

Wikipedia needs editors like you to contribute to free knowledge,

Wikipedia cần các biên tập viên như bạn đóng góp cho kiến thức tự do,

whether that's small things like fixing commas or adding sources

cho dù đó là những điều nhỏ nhặt như sửa dấu phẩy hoặc thêm nguồn

or big things like heavy content editing

hoặc những thứ lớn như chỉnh sửa nội dung

or making sure people aren't using it for advertisements.

hoặc đảm bảo mọi người không sử dụng nó cho quảng cáo.

There are some fun ways to contribute.

Có một số cách thú vị để đóng góp.

This is a website called wikishootme.toolforge.org

Đây là một trang web có tên wikishootme.toolforge.org

and it shows you what landmarks nearby need photos.

Và nó cho bạn thấy những địa danh gần đó cần ảnh.

That's a fun way to contribute.

Đó là một cách thú vị để đóng góp.

Wikipedia should be representative of everything in the world

Wikipedia nên đại diện cho mọi thứ trên thế giới

and you would hope that its contributors also reflected the world's population.

và bạn hy vọng rằng những người đóng góp của nó cũng phản ánh dân số thế giới.

By best estimates,

Theo ước tính tốt nhất,

the contributors are about 80 percent male,

những người đóng góp khoảng 80% là nam giới,

so there are a lot of efforts with edit-a-thons

vậy có rất nhiều nỗ lực với các chiến dịch chỉnh sửa

and marketing campaigns to get more people editing.

và tiếp thị để thu hút nhiều người chỉnh sửa hơn.

I'll remind you, it's created by very normal, real people.

Tôi sẽ nhắc nhở bạn, nó được tạo ra bởi những người rất bình thường, thực sự.

This couple in 2008

Cặp đôi này vào năm 2008

noticed that there were no photos on the Wikipedia article for high five,

nhận thấy rằng không có ảnh nào trong bài viết trên Wikipedia cho high five,

so they took matters in their own hands,

Vì vậy họ đã tự tay nắm lấy vấn đề,

acting out the sequence: up high,

diễn xuất theo trình tự: lên cao,

down low, victim misses, and too slow with finger guns.

xuống thấp, nạn nhân trượt, và quá chậm bằng súng ngón tay.

And then they added a hyperlink

Và sau đó họ đã thêm một hyperlink

so you can go visit the finger gun article if you want to.

để bạn có thể truy cập bài viết về súng ngón tay nếu bạn muốn.

I thought this was very charming when I first saw it.

Tôi nghĩ điều này rất quyến rũ khi tôi lần đầu tiên nhìn thấy nó.

And so I reached out to them, I tracked them down.

Và vì vậy tôi đã liên hệ với họ, tôi đã theo dõi họ.

It turns out after this, after they did this, they started dating,

Hóa ra sau này, sau khi họ làm điều này, họ bắt đầu hẹn hò,

they got married, they had kids,

họ kết hôn, họ có con

and they agreed to recreate the photos with their kids.

và họ đồng ý tái tạo lại những bức ảnh với con cái của họ.

(Laughter and applause)

(Tiếng cười và vỗ tay)

So I ...

Vì vậy, tôi...

People take the task of writing an encyclopedia very seriously.

Mọi người thực hiện nhiệm vụ viết một bách khoa toàn thư rất nghiêm túc.

I said that I get really into trivia.

Tôi đã nói rằng tôi thực sự tham gia vào câu đố.

Some of these people will spend a long time doing very trivial things.

Một số người trong số này sẽ dành một thời gian dài để làm những việc rất tầm thường.

There was a long debate on whether the caption "Guy Standing sitting"

Đã có một cuộc tranh luận dài về việc liệu chú thích “Guy Standing Sitting”

was too funny for an encyclopedia.

quá hài hước cho một bách khoa toàn thư

They eventually removed the caption.

Cuối cùng họ đã xóa chú thích.

There was a 40,000-word discussion on whether to capitalize the I

Có một cuộc thảo luận 40.000 từ về việc có nên viết hoa chữ I

in “Star Trek Into Darkness.”

trong “Star Trek Into Darkness” hay không.

There was an even longer discussion

Đã có một cuộc thảo luận dài hơn

on whether this thing should be called corn or maize.

về việc liệu thứ này nên được gọi là ngô hay bắp.

Maize is winning, as Ann Arbor will be happy to know.

Ngô đang chiến thắng, như Ann Arbor sẽ rất vui nếu biết điều này.

So ultimately, I kind of laugh at this sort of meticulous detail,

Vì vậy, cuối cùng, tôi cười với loại chi tiết tỉ mỉ này,

but I'm glad that people are thinking this deeply about things,

nhưng tôi rất vui vì mọi người đang suy nghĩ sâu sắc về mọi thứ,

especially in an era of social media filter bubbles

đặc biệt là trong thời đại của bong bóng lọc mạng xã hội

and 24-hour news cycles,

và chu kỳ tin tức 24 giờ,

when truth looks different depending on where you look.

khi sự thật trông khác nhau tùy thuộc vào nơi bạn nhìn.

People on Wikipedia are coming together to write history in real time.

Mọi người trên Wikipedia đang cùng nhau viết lịch sử trong thời gian thực.

I think the inner workings of an online encyclopedia are fascinating.

Tôi nghĩ hoạt động bên trong của một bách khoa toàn thư trực tuyến rất hấp dẫn.

Turns out, other people do too.

Hóa ra, những người khác cũng vậy.

Năm ngoái tôi còn là một sinh viên ở đây,

When I was a student here last year,

I started moonlighting as a journalist,

tôi bắt đầu làm việc với tư cách là một nhà báo,

explaining how a site this big gets made by volunteers.

giải thích thế nào một trang web lớn như vậy được làm bởi các tình nguyện viên.

I wrote about how, when after Russia invaded Ukraine,

Tôi đã viết về việc sau khi Nga xâm lược Ukraine, lượt

downloads of Wikipedia skyrocketed in Russia

tải xuống Wikipedia tăng vọt ở Nga

as the state was limiting free press.

khi nhà nước đang hạn chế tự do báo chí.

Wikipedia is not perfect,

Wikipedia không hoàn hảo,

but clearly it's an information source that people desire.

nhưng rõ ràng nó là một nguồn thông tin mà mọi người mong muốn.

Or when the Queen died, I wrote about the Wikipedia editor

Hoặc khi Nữ hoàng qua đời, tôi đã viết về biên tập viên Wikipedia

that was so quick to change her article into past tense.

đã nhanh chóng thay đổi bài viết của cô ấy thành thì quá khứ.

(Laughter)

(Cười)

I kept posting online and I was getting a following

Tôi tiếp tục đăng lên mạng và tôi nhận được một lượng người theo dõi

and I started leading edit-a-thons to get more people to contribute.

và tôi bắt đầu dẫn dắt biên tập để thu hút nhiều người đóng góp hơn.

Then I started doing comedy shows

Sau đó, tôi bắt đầu làm các chương trình hài kịch

and I was surprised to learn that one,

và tôi rất ngạc nhiên khi biết rằng,

I thought it was fun,

tôi nghĩ nó rất vui,

but also people were excited to pay money to go to a show about an encyclopedia.

nhưng ai ai cũng hào hứng trả phí để xem một chương trình về bách khoa toàn thư.

I'm still really drawn to useless knowledge.

Tôi vẫn thực sự bị cuốn hút bởi kiến thức vô ích.

Like Diego, the tortoise who had so much sex

Giống như Diego, con rùa có quan hệ tình dục

that he saved his species.

nhiều đến nỗi anh ta đã cứu loài của mình.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

Some applause for him, great.

Một số tràng vỗ tay cho anh ấy, tuyệt vời.

I'll let him know.

Tôi sẽ cho anh ấy biết.

(Applause)

(Vỗ tay)

Or I like "Boops boops in a bucket,"

Hay tôi thích “Búp trong xô”,

I just like that.

tôi chỉ thích điều đó.

But I really wouldn't call it useless knowledge.

Nhưng tôi thực sự sẽ không gọi nó là kiến thức vô ích.

I don't think I would call anything useless knowledge,

Tôi không nghĩ rằng tôi sẽ gọi bất cứ điều gì là kiến thức vô ích,

because the thing about trivia

bởi vì điều về câu đố

is that it's an invitation to learn more about a subject.

Là một lời mời để tìm hiểu thêm về một chủ đề.

You might learn a trivia fact and suddenly you're far more interested

Bạn có thể học được một câu chuyện và đột nhiên bạn quan tâm hơn nhiều

and you're learning about things

và bạn đang tìm hiểu về những thứ

you never thought were interesting before.

bạn chưa bao giờ nghĩ là thú vị trước đây.

Ken Jennings once said trivia was the bait on the fishhook of education.

Ken Jennings từng nói câu đố là mồi câu trên lưỡi câu cá của giáo dục.

I previously had little interest in the romantic period of piano music,

Trước đây tôi ít quan tâm đến thời kỳ lãng mạn của âm nhạc piano,

and then I learned that Franz Liszt,

và sau đó tôi biết rằng Franz Liszt,

he had such good looks and dramatic performances

anh ấy có ngoại hình đẹp và những màn trình diễn kịch tính đến mức

that these girls in the 1800s in Europe

những cô gái này vào những năm 1800 ở châu Âu

were getting diagnosed with something called Liszt fever

đã được chẩn đoán mắc bệnh sốt Liszt

because they were such fan girls.

vì họ là những fangirl như vậy.

Suddenly, I'm interested in piano music history.

Đột nhiên, tôi quan tâm đến lịch sử âm nhạc piano.

Similarly, I didn't have a lot of interest in life in the 13th century.

Tương tự, tôi không có nhiều hứng thú với cuộc sống trong thế kỉ 13.

And then I learned about this boy named Onfim

Và sau đó tôi biết về cậu bé tên Onfim này

and he was a six-year-old

và anh ta sáu tuổi

và những bức vẽ vỏ cây bạch dương ngẫu nhiên của anh ta đã được bảo tồn.

and his random birch bark drawings were preserved.

And he wrote things that you would see a six-year-old draw today,

Và ông ấy đã viết những điều mà bạn sẽ thấy một đứa trẻ sáu tuổi vẽ ngày hôm nay,

like these proclamations like, "I am a wild beast."

như những lời tuyên bố như, “Tôi là một con thú hoang dã.”

And his stick figure drawings with too many fingers,

Và những bức vẽ hình gậy của anh ấy với quá nhiều ngón tay,

they look like something that a six-year-old would draw today.

chúng giống như thứ mà một đứa trẻ sáu tuổi sẽ vẽ ngày hôm nay.

It reminded me that for all of history, people have always been people.

Nó nhắc nhở tôi rằng trong suốt lịch sử, con người luôn là con người.

Đôi khi với những câu đố, bạn bắt đầu một nơi ngẫu nhiên

Sometimes with trivia, you start somewhere random

and then you start thinking about empathy

và sau đó bạn bắt đầu nghĩ về sự đồng cảm

and geopolitics and who knows, science, what have you.

và địa chính trị và ai biết được, khoa học, bạn có gì.

Facts are really powerful, even fun facts.

Sự thật là thực sự mạnh mẽ, thậm chí là sự thật thú vị.

And luckily, we live at a time

Và may mắn thay, chúng ta đang sống ở

where information has never been easier to access.

thời điểm mà thông tin chưa bao giờ dễ truy cập hơn.

Whether you're looking for fictional worms

Dù bạn đang tìm kiếm những con sâu hư cấu

or non-water floods

hay lũ lụt không nước

or more serious things like atmospheric carbon data.

hoặc những thứ nghiêm trọng hơn như dữ liệu carbon trong khí quyển.

If nothing else,

Nếu không có gì khác,

trivia reminds you that the world is huge

câu đố nhắc nhở bạn rằng thế giới rất rộng lớn

and it's amazing

và nó thật tuyệt vời

and it's really interesting

và nó thực sự thú vị

and I don't think that's trivial at all.

và tôi không nghĩ điều đó là tầm thường chút nào.