Can AI Preserve Your Most Precious Memories? | Pau Aleikum Garcia | TED

Çeviri: Ozay Ozaydin Gözden geçirme: Eren Gokce

A year ago, I was in front of Carmen,

Bir yıl önce, 90 yaşında Barselonalı bir kadın olan

a 90-year-old woman from Barcelona.

Carmen’in karşısındaydım.

I asked her, "Carmen, what is your earliest memory?"

Ona, “Carmen, en eski anın nedir?” diye sordum.

Now, for someone who has almost seen a century unfold,

Neredeyse bir asrı geride bırakmış biri için

this can be a difficult question.

bu zor bir soru olabilir.

I was half expecting her to say,

Yarı yarıya “Evlat, en eski anım

"Son, my earliest memory is of you asking me this question."

senin bana bu soruyu sorman” demesini bekliyordum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But the truth was that it was from 1941.

Ama gerçek şu ki, bu 1941 yılına aitti.

She was six years old, and her mother would pay another family

Altı yaşındaydı ve annesi evlerine girip

so they could enter their house and go up to their balcony.

balkonlarına çıkabilmeleri için başka bir aileye para ödüyordu.

What was particular about that balcony was that it was facing La Modelo prison.

O balkonun özelliği La Modelo hapishanesine bakıyor olmasıydı.

During that time,

O dönemde,

during the Spanish dictatorship in Spain,

İspanya’daki diktatörlük sırasında,

it was a political prison

burası siyasi bir hapishaneydi

and her father, a doctor for the antifascist front,

ve antifaşist cephede doktor olan babası

was a prisoner there.

orada mahkûmdu.

So the only way they could see each other

Bu yüzden birbirlerini görebilmelerinin tek yolu

was from that balcony to the window of the prison.

hapishanenin penceresine açılan o balkondan geçiyordu.

And that was her earliest memory of him.

Babasına dair en eski anısı da buydu.

Between bars, through that street.

Parmaklıklar arasında, o sokakta.

I asked her, "Carmen, would you like to have an image of that memory?"

Ona “Carmen, bu anının bir görüntüsünü ister misin?” diye sordum.

And she said, "Yes, of course.

O da “Evet, elbette.

I would love to show to my family what I experienced,

Aileme neler yaşadığımı,

başımdan geçenleri göstermek isterim,

the things that I went through

böylece hepimizin nereden geldiğini hatırlayabilirler.”

so they can remember where we all come from."

And this is how we started this experiment,

İşte bu deneye böyle başladık,

trying to transform a memory into an image,

bir anıyı bir görüntüye dönüştürmeye çalıştık,

in this case using generative AI.

bu durumda üretken yapay zekâyı kullandık.

We started by creating a description of the memory,

İşe anının bir tanımını, yani bir ipucunu oluşturarak başladık.

a prompt, to say so.

And then Carmen generated tens of images.

Sonra Carmen onlarca görüntü üretti.

You could see her going through all of them.

Onun hepsini gözden geçirdiğini görebilirdiniz.

But it was not until she saw these two images

Ancak bu iki görüntüyü görene kadar

that something clicked in her.

içinde bir şeyler oturmadı.

She pointed at the image and said,

Görüntüyü işaret etti ve

"Yes, this is me and my mother on the balcony.

“Evet, bu ben ve annem balkondayız.

I can see the haircut."

Saç kesimini görebiliyorum.”

It was as if she had found something long lost.

Sanki uzun zamandır kayıp olan bir şeyi bulmuş gibiydi.

From there we did something else.

O andan itibaren başka bir şey yaptık.

We used that image as a starting point to generate a video,

Bu görüntüyü bir video oluşturmak için başlangıç noktası olarak kullandık,

but this time,

ancak bu sefer

not only showing her and her mother,

sadece onu ve annesini değil,

but also showing her father looking back at them

aynı zamanda sokağın diğer tarafından

from the other side of the street.

onlara bakan babasını da gösterdik.

When she saw it, there was a long silence.

Bunu gördüğünde uzun bir sessizlik oldu.

And later she told me that it had been a long time

Daha sonra bana babasının bir görüntüsünü görmeyeli

since she had seen an image of her father.

uzun zaman olduğunu söyledi.

And as you can see,

Gördüğünüz gibi,

these are not factual recreations of the past.

bunlar geçmişin gerçek canlandırmaları değil.

This feels a bit more like dreams, right?

Daha çok rüya gibi geliyor, değil mi?

And in fact, they are.

Aslında öyleler.

They are visualizations based [on] memories

Kusurlu ve tanımlanmamış anılara dayanan görselleştirmeler bunlar.

with their imperfections and undefinition.

That's how we discovered that blurry, undefined images

Anıları yeniden yapılandırmaya çalışırken bulanık,

work much better than hyper-realistic ones

tanımsız görüntülerin hiper-gerçekçi olanlardan

when we are trying to reconstruct memories.

çok daha iyi çalıştığını bu şekilde keşfettik.

That's why early generative AI models

İşte bu yüzden ilk üretici yapay zekâ modelleri

work much better than the ultimate state-of-the-art ones.

en son teknolojiye sahip olanlardan çok daha iyi çalışıyor.

It's not the factual accuracy that moves us

Bizi harekete geçiren olgusal doğruluk değil,

but the emotional truth that we find embedded into some of these systems.

bu sistemlerin bazılarında gömülü bulduğumuz duygusal gerçekliktir.

And we call this project Synthetic Memories.

Biz bu projeye Sentetik Anılar adını verdik.

It's one of the several projects we are doing at Domestic Data Streamers,

Araştırmacılar, tasarımcılar ve mühendislerden oluşan bir ekip olarak,

medya okuryazarlığından kültürel mirasa ve tabii ki anılara kadar,

a team of researchers, designers and engineers

exploring the impact that generative AI can have in society,

üretken yapay zekânın toplumda yaratabileceği

going from media literacy to cultural heritage

etkiyi araştıran Domestic Data Streamers’da

yürüttüğümüz çeşitli projelerden biri.

and of course, memories.

Now, memories are the architects of our identity, right?

Şimdi, anılar kimliğimizin mimarlarıdır, değil mi?

Memories remind us who we are.

Anılar bize kim olduğumuzu hatırlatır.

And visual memories are very important.

Görsel anılar çok önemlidir.

We all have a picture of someone we love

Hepimizin cüzdanında, telefonunda,

in our wallet, in our phones,

evinde sevdiği birinin fotoğrafı vardır.

in our homes.

Visual memories shape our sense of self,

Görsel anılar benlik duygumuzu şekillendirir

and they can shape our sense of belonging to a specific place.

ve belirli bir yere ait olma duygumuzu şekillendirebilir.

They can teach us things from the past.

Bize geçmişten bir şeyler öğretebilirler.

And because of that,

Bu nedenle,

they can actually make us understand in a deeper level

aslında olaylara nasıl tepki verdiğimizi daha derin bir düzeyde

how we react to things.

anlamamızı sağlayabilirler.

And like organic memories,

İnsan beyninde oluşan

which are formed and stored in the human brain,

ve depolanan organik anılar gibi,

synthetic memories are visual memories from a person's past

sentetik anılar da bir kişinin geçmişinden gelen,

which have been never documented or lost,

hiç belgelenmemiş veya kaybolmuş görsel anılardır ve şimdi

and that we can now, using gen-AI,

gen-AI kullanarak bir metinden

transform from a text or an oral description into an image.

veya sözlü bir açıklamadan bir görüntüye dönüştürebiliriz.

Now, there are many reasons why we can lose visual memories

Şimdi görsel anıları ve anıların kendisini kaybetmemizin birçok nedeni var,

and memories itself,

but the most common one is the one that comes with aging

ancak en yaygın olanı yaşlanma

and diseases like Alzheimer's or Parkinson's.

ve Alzheimer veya Parkinson gibi hastalıklarla birlikte gelenidir.

I myself have lived through that in my family,

Ben ailemde bunu yaşadım

and I guess many of you have had similar experiences.

ve sanırım birçoğunuz da benzer deneyimler yaşadınız.

It's a terrible disease as you not only see the memories fade away,

Sadece anıların değil, aynı zamanda sevdiğiniz birinin karakterinin

but also the character and the identity of someone that you love.

ve kimliğinin de kaybolduğunu gördüğünüz için korkunç bir hastalık.

So two years ago,

Bu yüzden iki yıl önce,

we started to create these meetups

çok farklı disiplinlerden insanlarla tanışmak için

to meet people from very different disciplines,

bu buluşmaları oluşturmaya başladık

trying to figure out how synthetic memories could be used

ve sentetik anıların farklı sosyal ortamlarda

in different social setups.

nasıl kullanılabileceğini anlamaya çalıştık.

And then I met David, a social worker in a nursing home.

Sonra bir huzurevinde sosyal hizmet görevlisi olan David ile tanıştım.

He was taking care of a group of Alzheimer’s patients

Bir grup Alzheimer hastasıyla ilgileniyordu

and he was using a therapy called reminiscence therapy.

ve anımsama terapisi adı verilen bir terapi kullanıyordu.

Now, reminiscence therapy is a kind of therapy that uses music

Anımsama terapisi, bu çok içgüdüsel,

duygusal anıları tetiklemek için kişinin

and old photographs from a person's past

geçmişinden müzik ve eski fotoğrafları kullanan bir tür terapidir.

to trigger these very visceral, emotional memories.

Think of it as kind of lubricating an old rusty lock,

Bunu eski paslı bir kilidi yağlamak gibi düşünün,

making it much easier to open the doors of certain forgotten rooms

böylece kafamızdaki bazı unutulmuş odaların kapılarını açmak

that we have in our head.

çok daha kolay hâle gelir.

And it has been proven to, for certain people,

Bazı insanlar için depresyonun,

bilişsel bozulmanın önlenmesine çok yardımcı olduğu

help very much in the prevention of depression, of cognitive decay,

ve hatta bazı durumlarda bilişsel yetenekleri geliştirdiği kanıtlanmıştır.

and in some cases, even improve cognitive abilities.

So we designed a pilot experiment

Biz de hatırlama terapisi kapsamında

using synthetic memories within reminiscence therapy.

sentetik anılar kullanarak bir pilot deney tasarladık.

And for over two months,

İki ay boyunca

12 patients did both individual sessions and group therapy.

12 hasta hem bireysel seanslara hem de grup terapisine katıldı.

And we could see a direct relation between the level of engagement

Katılım düzeyi ile bilişsel yetenekleri arasında doğrudan bir ilişki görebildik,

and their cognitive abilities,

pointing out that this could not only be a new way of doing therapy,

bu da bunun sadece terapi yapmanın yeni bir yolu değil,

but also it could be another way to detect early signs of cognitive decay.

aynı zamanda bilişsel bozulmanın erken belirtilerini

tespit etmenin başka bir yolu olabileceğine işaret ediyor.

Now, this image was generated with Nuria,

Şimdi, bu görüntü bir huzurevinde yaşayan

a 96-year-old woman from a nursing home.

96 yaşındaki Nuria ile birlikte oluşturuldu.

And she was telling me about one of her favorite memories of her husband

Bana kocasıyla ilgili en sevdiği anılarından birinin

Pazar günleri

was during Sundays,

kocasının oturma odasında gazete okuması olduğunu anlatıyordu.

he used to read the newspaper in the living room.

And she will always play this old, jumpy gramophone with some music

Kadın da onu kızdırmak için her zaman bu eski, ürkek gramofondan

just to annoy him.

müzik çalarmış.

When she saw the image, she was so happy her eyes [lit] up,

Bu görüntüyü gördüğünde çok mutlu oldu, gözleri parladı

but after a while, she looked at me and she said,

ama bir süre sonra bana baktı ve şöyle dedi:

"But Pau, we have a problem here.

“Ama Pau, burada bir sorunumuz var.

This man over here is not my husband."

Şuradaki adam benim kocam değil” dedi.

And I said, "How come?"

Ben de “Nasıl olur?” diye sordum.

And she said, half laughing,

O da yarı gülerek,

“Well, my husband was much more ugly.”

 “Benim kocam çok daha çirkindi” dedi.

(Laughter)

 (Kahkahalar)

[Proving] once again that love is not just blind,

Aşkın sadece kör değil, aynı zamanda miyop olduğunu

but also nearsighted.

bir kez daha kanıtladı.

(Laughter)

 (Kahkahalar)

As you can see, this is far from being a cure of Alzheimer’s,

Gördüğünüz gibi, bu Alzheimer’ın tedavisi olmaktan çok uzak,

but it could be a way of making the journey a bit less daunting.

ancak yolculuğu biraz daha az ürkütücü hale getirmenin bir yolu olabilir.

Another patient told me

Başka bir hasta bana

"It feels a bit like finding your glasses on your head

“Her yerde aradıktan sonra gözlüğünüzü

after searching for them everywhere."

başınızın üzerinde bulmak gibi bir his” dedi.

It's small but very significant relief.

Bu küçük ama çok önemli bir rahatlama.

And from a medical perspective,

Tıbbi açıdan bakıldığında,

it could be a new way to temporarily enhance cognitive abilities,

bilişsel yetenekleri geçici olarak geliştirmenin yeni bir yolu olabilir,

making it much easier for family members

bu da sıkıntı veya kopukluk anlarında aile üyeleri

and caregivers in moments of distress or disconnection.

ve bakıcılar için çok daha kolay hâle getirebilir.

So the pilot experiment was promising enough

Bu pilot deney, Toronto Üniversitesi

ve British Columbia Üniversitesi’nden araştırmacılarla birlikte

to partner up with the AGE-WELL network here in Canada,

Kanada’daki AGE-WELL ağı ile ortaklık kurmaya yetecek kadar umut vericiydi.

together with researchers from the University of Toronto

and the University of British Columbia.

And during this summer,

Bu yaz boyunca,

we will be exploring and designing an ethical framework

hem aile üyelerini hem de hastaları korumak için

to protect both family members and patients,

etik bir çerçeve araştırıp tasarlamanın yanı sıra,

as well as comparing this therapy to other therapeutic interventions

bu terapiyi diğer terapötik müdahalelerle karşılaştıracağız

and exploring how we can make it truly accessible

ve tüm dünyada hem aileler hem de kurumlar için

for both families and institutions all over the world.

gerçekten nasıl erişilebilir hâle getirebileceğimizi araştıracağız.

But as you can imagine, synthetic memories

Ancak tahmin edebileceğiniz gibi, sentetik anılar

and this project can go beyond the research on dementia.

ve bu proje demans araştırmasının ötesine geçebilir.

There are many other reasons why we can lose visual memories.

Görsel hafızamızı kaybetmemizin başka pek çok nedeni var.

There is the loss that comes from sudden displacement due to war,

Savaş, siyasi zulüm veya doğal afetler nedeniyle

aniden yer değiştirmenin getirdiği kayıplar var.

political persecution, or natural disasters.

Situations in which our photo albums,

Fotoğraf albümlerimizin,

sabit disklerimizin, telefonlarımızın, günlüklerimizin kaybolduğu,

hard drives, phones, diaries can be lost,

hasar gördüğü ya da geride bırakıldığı durumlar.

damaged or just left behind.

Synthetic memories is a way

Sentetik anılar,

bu geçmiş mirasın kaybolmuş ve şu anda

to recover a part of this past heritage that have been lost

unutulma riski altında olan bir parçasını kurtarmanın bir yoludur.

and that right now is at risk of being forgotten.

It's a new way of reconstructing a past that has been hidden to our eyes.

Gözlerimizden saklanan bir geçmişi yeniden inşa etmenin yeni bir yoludur.

Now, soon we will open the first public office

Şimdi, yakında Barselona kentinde

görsel hafızanın yeniden inşası için

for visual memory reconstruction in the city of Barcelona,

ilk kamu ofisini belediye meclisinin desteğiyle açacağız.

with the support of the city council.

The idea is to make a city-scale experiment,

Fikir, herhangi bir vatandaşın kendi anılarını üretebileceği,

a place where any citizen will be able to generate their own memories,

geçmişlerinin bir bölümünü topluluk içinde yeniden inşa edebileceği,

to reconstruct a part of their past together in community,

farklı topluluklardan geçmişin öznelliklerinin

neler olduğunu anlayabileceği bir yer olan

understanding which are the subjectivities of the past

from different communities.

şehir ölçeğinde bir deney yapmaktır.

This image was sent to me not long ago by David, the social worker,

Bu görüntüyü bana kısa bir süre önce sosyal hizmet uzmanı David gönderdi

and he did it with a dementia patient

ve bunu çok uzun süredir kızıyla konuşmayan

that for very long time had not spoken with his daughter.

bir demans hastasıyla yaptı.

They were in kind of bad terms,

Araları biraz kötüydü ve

and he told David that he was terrified about horses,

David’e atlardan çok korktuğunu

ama kızı atları çok sevdiği için

but because his daughter loved them,

he would bring her to ride every week during her childhood.

çocukluğu boyunca her hafta onu ata bindirmeye getirdiğini söyledi.

And he asked David to generate this image of both of them riding

David’den ikisinin de rüya gibi bir manzarada

in this kind of dreamy landscape.

ata bindikleri bir görüntü yaratmasını istedi.

This was not a memory, this never happened.

Bu bir anı değildi, böyle bir şey hiç yaşanmamıştı.

It was a remembrance.

Bu bir hatıraydı.

It was a way that he wanted to remember his daughter.

Kızını hatırlamak istediği bir yoldu.

With his permission,

David, onun izniyle

David sent this image to his daughter,

bu görüntüyü kızına gönderdi

who, because of that,

ve bu sayede,

after almost ten years without speaking to each other,

neredeyse on yıl birbirleriyle konuşmadıktan sonra,

came back to Barcelona to speak back to him.

onunla tekrar konuşmak için Barselona’ya geri geldi.

Afterwards, she told David that when she saw the image,

Daha sonra David’e, resmi gördüğünde babasının kendisiyle ilgili

she realized that her father still had good memories of her.

hâlâ güzel anıları olduğunu fark ettiğini söyledi.

An image can work as a witness to the world, we know that,

Bir imge dünyaya tanıklık edebilir, bunu biliyoruz

but it can also change the way we see it.

ama aynı zamanda dünyaya bakışımızı da değiştirebilir.

We have now tools that can help us understand a time that was not ours.

Artık bizim olmayan bir zamanı anlamamıza yardımcı olabilecek araçlara sahibiz.

Experiences from others that have never been shown in images

Başkalarına ait, görüntülerde hiç gösterilmemiş deneyimler

and bridge realities that were hidden to our eyes.

ve gözlerimizden saklanan gerçekler arasında köprü kuruyor.

Montserrat Roig, a beloved Catalan writer,

Sevilen bir Katalan yazar olan Montserrat Roig bir keresinde

once wrote (speaking in Spanish).

şöyle yazmıştı (İspanyolca konuşarak).

"If there is an act of love, that is to remember."

“Eğer bir sevgi eylemi varsa, o da hatırlamaktır.”

And that is truly my hope.

Bu gerçekten benim umudum.

That we all get the opportunity to love

Hepimizin bu şekilde sevme

and be loved in that way.

ve sevilme fırsatına sahip olması.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)