Can AI Preserve Your Most Precious Memories? | Pau Aleikum Garcia | TED

Translator: Nguyễn Hà Thi Ân Reviewer: Nguyen Hue

A year ago, I was in front of Carmen,

Một năm trước, tôi đối mặt với Carmen,

a 90-year-old woman from Barcelona.

một phụ nữ 90 tuổi đến từ Barcelona.

I asked her, "Carmen, what is your earliest memory?"

Tôi hỏi bà ấy, “Carmen, ký ức đầu tiên của bà là gì?”

Now, for someone who has almost seen a century unfold,

Đối với một người đã gần như chứng kiến một thế kỷ diễn ra,

this can be a difficult question.

đây là một câu hỏi khó khăn.

I was half expecting her to say,

Tôi đã mong bà ấy nói,

"Son, my earliest memory is of you asking me this question."

“Con trai, ký ức đầu tiên của bà là câu hỏi của con này.”

(Laughter)

(Cười)

But the truth was that it was from 1941.

Nhưng sự thật là bà kể từ năm 1941.

She was six years old, and her mother would pay another family

Lúc ấy bà sáu tuổi, và mẹ của bà sẽ trả tiền cho một gia đình khác

so they could enter their house and go up to their balcony.

để họ có thể vào nhà và đi lên ban công của nhà bà.

What was particular about that balcony was that it was facing La Modelo prison.

Điều đặc biệt ở ban công đó là nó đối diện với nhà tù La Modelo.

During that time,

Trong thời gian đó,

during the Spanish dictatorship in Spain,

chế độ độc tài Tây Ban Nha ở Tây Ban Nha,

it was a political prison

đó là một nhà tù chính trị

and her father, a doctor for the antifascist front,

và cha của bà, một bác sĩ cho mặt trận chống phát xít,

was a prisoner there.

là một tù nhân ở đó.

So the only way they could see each other

Vì vậy, cách duy nhất họ có thể nhìn thấy nhau

was from that balcony to the window of the prison.

là từ ban công đó đến cửa sổ của nhà tù.

And that was her earliest memory of him.

Và đó là ký ức đầu tiên của bà về cha.

Between bars, through that street.

Giữa các quán bar, qua con phố đó.

I asked her, "Carmen, would you like to have an image of that memory?"

Tôi hỏi bà ấy, “Carmen, bà có muốn có một hình ảnh của ký ức đó không?”

And she said, "Yes, of course.

Và bà ấy nói, “Có, tất nhiên.

I would love to show to my family what I experienced,

Bà rất muốn cho gia đình bà thấy những gì bà đã trải qua,

the things that I went through

những điều bà đã chứng kiến

so they can remember where we all come from."

để họ có thể nhớ tất cả chúng ta đến từ đâu.

And this is how we started this experiment,

Và đây là cách chúng tôi bắt đầu thí nghiệm này,

trying to transform a memory into an image,

cố gắng biến ký ức thành hình ảnh,

in this case using generative AI.

trong trường hợp này sử dụng AI tạo ra.

We started by creating a description of the memory,

Chúng tôi bắt đầu bằng cách tạo một mô tả về ký ức,

a prompt, to say so.

một câu lệnh.

And then Carmen generated tens of images.

Và sau đó Carmen tạo ra hàng chục hình ảnh.

You could see her going through all of them.

Bạn có thể thấy bà ấy qua tất cả chúng.

But it was not until she saw these two images

Nhưng phải đến khi bà ấy nhìn thấy hai hình ảnh này

that something clicked in her.

bà ấy lại chợt nhận ra gì đó.

She pointed at the image and said,

Bà chỉ vào hình ảnh và nói,

"Yes, this is me and my mother on the balcony.

“Đúng rồi, đây là bà và mẹ của bà trên ban công.

I can see the haircut."

Bà có thể nhìn thấy kiểu tóc.”

It was as if she had found something long lost.

Như thể bà đã tìm thấy một thứ gì đó đã mất từ lâu.

Từ đó chúng tôi đã làm một cái gì đó khác.

From there we did something else.

We used that image as a starting point to generate a video,

Chúng tôi đã sử dụng hình ảnh đó làm điểm khởi đầu để tạo video,

but this time,

nhưng lần này,

not only showing her and her mother,

không chỉ cho thấy bà và mẹ của bà,

but also showing her father looking back at them

mà còn cho thấy cha bà ấy nhìn lại họ

from the other side of the street.

từ phía bên kia đường.

When she saw it, there was a long silence.

Khi bà nhìn thấy nó, bà im lặng hồi lâu.

And later she told me that it had been a long time

Và sau đó bà ấy nói với tôi rằng đã lâu rồi

since she had seen an image of her father.

bà ấy không nhìn thấy hình ảnh của cha mình.

And as you can see,

Và như bạn có thể thấy,

these are not factual recreations of the past.

đây không phải là những tái tạo thực tế của quá khứ.

This feels a bit more like dreams, right?

Điều này giống như giấc mơ hơn, phải không?

And in fact, they are.

Và trên thực tế là như vậy.

They are visualizations based [on] memories

Chúng là những hình ảnh trực quan dựa trên ký ức

with their imperfections and undefinition.

với sự không hoàn hảo và không xác định của chúng.

That's how we discovered that blurry, undefined images

Đó là cách chúng tôi phát hiện ra rằng hình ảnh mờ, không xác định

work much better than hyper-realistic ones

hoạt động tốt hơn nhiều so với hình ảnh siêu thực

when we are trying to reconstruct memories.

khi chúng tôi cố gắng tái tạo lại ký ức.

That's why early generative AI models

Đó là lý do tại sao các AI tạo sinh ban đầu

work much better than the ultimate state-of-the-art ones.

hoạt động tốt hơn nhiều so với các mô hình hiện đại nhất.

It's not the factual accuracy that moves us

Không phải sự chính xác thực tế khiến chúng ta cảm động

but the emotional truth that we find embedded into some of these systems.

mà là sự thật cảm xúc mà chúng ta tìm thấy được gắn liền với một số hệ thống này

And we call this project Synthetic Memories.

Và chúng tôi gọi dự án này là Ký ức tổng hợp.

It's one of the several projects we are doing at Domestic Data Streamers,

Đây là 1 trong nhiều dự án chúng tôi đang làm tại Domestic Data Streamers,

a team of researchers, designers and engineers

một nhóm các nhà nghiên cứu, nhà thiết kế và kỹ sư

exploring the impact that generative AI can have in society,

khám phá tác động mà AI tạo ra trong xã hội,

going from media literacy to cultural heritage

từ kiến thức truyền thông đến di sản văn hóa

and of course, memories.

và tất nhiên là ký ức.

Now, memories are the architects of our identity, right?

Bây giờ, ký ức là kiến trúc sư của bản sắc của chúng ta, phải không?

Memories remind us who we are.

Ký ức nhắc nhở chúng ta chúng ta là ai.

And visual memories are very important.

Và ký ức thị giác rất quan trọng.

We all have a picture of someone we love

Tất cả chúng ta đều có một bức ảnh của người mà chúng yêu thương

in our wallet, in our phones,

trong ví, trong điện thoại,

in our homes.

trong nhà của chúng ta.

Visual memories shape our sense of self,

Ký ức thị giác định hình cảm giác về bản thân ta

and they can shape our sense of belonging to a specific place.

và chúng có thể định hình cảm giác thuộc về một nơi cụ thể.

They can teach us things from the past.

Chúng dạy chúng ta những điều từ quá khứ.

And because of that,

Và vì điều đó,

they can actually make us understand in a deeper level

chúng thực sự có thể khiến chúng ta hiểu ở mức độ sâu sắc hơn về

how we react to things.

cách ta đối mặt với mọi thứ.

And like organic memories,

Và giống như ký ức hữu cơ,

which are formed and stored in the human brain,

được hình thành và lưu trữ trong não người,

synthetic memories are visual memories from a person's past

ký ức tổng hợp là những ký ức thị giác từ quá khứ của một người

which have been never documented or lost,

chưa bao giờ được ghi lại hoặc bị mất,

and that we can now, using gen-AI,

và bây giờ chúng ta có thể, sử dụng Gen-AI,

transform from a text or an oral description into an image.

biến đổi từ một văn bản hoặc một mô tả bằng miệng thành một hình ảnh.

Now, there are many reasons why we can lose visual memories

Bây giờ, có nhiều lý do khiến chúng ta có thể mất ký ức thị giác

and memories itself,

và ký ức,

but the most common one is the one that comes with aging

nhưng lý do phổ biến nhất là lý do đi kèm với lão hóa

and diseases like Alzheimer's or Parkinson's.

và các bệnh như Alzheimer hoặc Parkinson.

I myself have lived through that in my family,

Bản thân tôi đã trải qua điều đó trong gia đình tôi,

and I guess many of you have had similar experiences.

và tôi đoán nhiều người trong số các bạn đã có trải nghiệm tương tự.

It's a terrible disease as you not only see the memories fade away,

Đó là một căn bệnh khủng khiếp vì bạn không chỉ thấy những ký ức mờ dần,

but also the character and the identity of someone that you love.

mà còn cả tính cách và danh tính của 1 người mà bạn yêu.

So two years ago,

Vì vậy, hai năm trước,

we started to create these meetups

chúng tôi bắt đầu tạo ra những cuộc gặp gỡ này

to meet people from very different disciplines,

để gặp gỡ những người từ các ngành khác nhau,

trying to figure out how synthetic memories could be used

cố gắng tìm ra cách sử dụng những ký ức tổng hợp

in different social setups.

trong các thiết lập xã hội khác nhau.

And then I met David, a social worker in a nursing home.

Và sau đó tôi gặp David, 1 nhân viên xã hội trong 1 viện dưỡng lão.

He was taking care of a group of Alzheimer’s patients

Anh ấy đang chăm sóc một nhóm bệnh nhân Alzheimer

and he was using a therapy called reminiscence therapy.

và anh ấy đang sử dụng 1 liệu pháp gọi là liệu pháp hồi tưởng.

Now, reminiscence therapy is a kind of therapy that uses music

Bây giờ, liệu pháp hồi tưởng là một loại liệu pháp sử dụng âm nhạc

and old photographs from a person's past

và những bức ảnh cũ từ quá khứ của một người

to trigger these very visceral, emotional memories.

để kích hoạt những ký ức rất sâu sắc, cảm xúc này.

Think of it as kind of lubricating an old rusty lock,

Hãy nghĩ về nó như một loại dầu bôi trơn một ổ khóa cũ rỉ sét

making it much easier to open the doors of certain forgotten rooms

giúp việc mở cửa của một số căn phòng bị lãng quên

that we have in our head.

mà ta có trong đầu dễ hơn.

And it has been proven to, for certain people,

Và nó đã được chứng minh, đối với một số người,

help very much in the prevention of depression, of cognitive decay,

giúp rất nhiều trong việc ngăn ngừa trầm cảm, suy giảm nhận thức

and in some cases, even improve cognitive abilities.

và trong một số trường hợp, thậm chí cải thiện khả năng nhận thức.

So we designed a pilot experiment

Vì vậy, chúng tôi đã thiết kế một thí nghiệm

using synthetic memories within reminiscence therapy.

sử dụng ký ức tổng hợp trong liệu pháp hồi tưởng.

And for over two months,

Và trong hơn hai tháng,

12 patients did both individual sessions and group therapy.

12 bệnh nhân đã thực hiện cả phiên riêng lẻ và trị liệu nhóm.

And we could see a direct relation between the level of engagement

Và chúng ta có thể thấy mối quan hệ trực tiếp giữa mức độ tham gia

and their cognitive abilities,

và khả năng nhận thức của họ

pointing out that this could not only be a new way of doing therapy,

chỉ ra rằng đây không chỉ có thể là một cách thực hiện trị liệu mới,

but also it could be another way to detect early signs of cognitive decay.

mà còn có thể là cách khác để phát hiện dấu hiệu sớm của sự suy giảm nhận thức.

Now, this image was generated with Nuria,

Bây giờ, hình ảnh này được tạo ra bởi Nuria,

a 96-year-old woman from a nursing home.

một phụ nữ 96 tuổi từ một viện dưỡng lão.

And she was telling me about one of her favorite memories of her husband

Và bà ấy nói với tôi về một trong những kỷ niệm yêu thích của bà ấy về chồng bà ấy

was during Sundays,

là vào Chủ nhật,

he used to read the newspaper in the living room.

chồng bà thường đọc báo trong phòng khách.

And she will always play this old, jumpy gramophone with some music

Và bà ấy sẽ luôn chơi chiếc máy hát cũ kỹ, sôi động này với một số âm nhạc

just to annoy him.

chỉ để làm phiền chồng bà.

When she saw the image, she was so happy her eyes [lit] up,

Khi nhìn thấy hình ảnh, bà ấy rất vui, đôi mắt của bà ấy [sáng lên],

but after a while, she looked at me and she said,

nhưng sau một thời gian, bà ấy nhìn tôi và nói,

"But Pau, we have a problem here.

“Nhưng Pau, chúng ta có vấn đề ở đây.

This man over here is not my husband."

Người đàn ông ở đây không phải là chồng của bà.”

And I said, "How come?"

Và tôi hỏi, “Tại sao?”

And she said, half laughing,

Và bà ấy nói, nửa đùa,

“Well, my husband was much more ugly.”

“Chà, chồng bà xấu xí hơn nhiều.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

[Chứng minh] một lần nữa rằng tình yêu không chỉ mù quáng,

[Proving] once again that love is not just blind,

but also nearsighted.

mà còn cận thị.

(Laughter)

(Cười)

Như bạn có thể thấy, đây không phải là phương thuốc chữa bệnh Alzheimer,

As you can see, this is far from being a cure of Alzheimer’s,

but it could be a way of making the journey a bit less daunting.

nhưng nó có thể là một cách để làm cho hành trình bớt nản lòng hơn một chút.

Another patient told me

1 bệnh nhân khác kể với tôi

"It feels a bit like finding your glasses on your head

“Cảm giác hơi giống như tìm thấy kính gác trên đầu

after searching for them everywhere."

trong khi đi tìm chúng ở khắp mọi nơi.”

It's small but very significant relief.

Đó là sự nhẹ nhõm nhỏ nhưng rất đáng kể.

And from a medical perspective,

Và từ góc độ y học,

it could be a new way to temporarily enhance cognitive abilities,

nó có thể là một cách mới để tạm thời tăng cường khả năng nhận thức,

making it much easier for family members

giúp các thành viên gia đình

and caregivers in moments of distress or disconnection.

và người chăm sóc dễ dàng hơn nhiều trong những lúc đau khổ hoặc mất kết nối.

So the pilot experiment was promising enough

Vì vậy, thí nghiệm nhỏ này đã đủ hứa hẹn

to partner up with the AGE-WELL network here in Canada,

để hợp tác với mạng lưới AGE-WELL ở Canada,

together with researchers from the University of Toronto

cùng với các nhà nghiên cứu từ Đại học Toronto

and the University of British Columbia.

và Đại học British Columbia.

And during this summer,

Và trong mùa hè này,

we will be exploring and designing an ethical framework

chúng tôi sẽ khám phá và thiết kế một khuôn khổ đạo đức

to protect both family members and patients,

để bảo vệ cả thành viên gia đình và bệnh nhân,

as well as comparing this therapy to other therapeutic interventions

cũng như so sánh liệu pháp này với các can thiệp trị liệu khác

and exploring how we can make it truly accessible

và khám phá cách chúng tôi làm cho nó dễ tiếp cận

for both families and institutions all over the world.

cho cả gia đình và các tổ chức trên toàn thế giới.

But as you can imagine, synthetic memories

Nhưng như bạn có thể tưởng tượng, ký ức tổng hợp

and this project can go beyond the research on dementia.

và dự án này có thể vượt ra ngoài nghiên cứu về chứng mất trí nhớ.

There are many other reasons why we can lose visual memories.

Có nhiều lý do khác khiến chúng ta có thể mất ký ức thị giác.

There is the loss that comes from sudden displacement due to war,

Có những mất mát đến từ việc di dời đột ngột do chiến tranh,

political persecution, or natural disasters.

đàn áp chính trị hoặc thiên tai.

Situations in which our photo albums,

Các tình huống trong đó album ảnh,

hard drives, phones, diaries can be lost,

ổ cứng, điện thoại, nhật ký của chúng tôi có thể bị mất,

damaged or just left behind.

hư hỏng hoặc chỉ bị bỏ lại phía sau.

Synthetic memories is a way

Ký ức tổng hợp là một cách

to recover a part of this past heritage that have been lost

để khôi phục một phần di sản trong quá khứ đã bị mất

and that right now is at risk of being forgotten.

và ngay bây giờ có nguy cơ bị lãng quên.

It's a new way of reconstructing a past that has been hidden to our eyes.

Đó là một cách mới để tái tạo lại một quá khứ đã bị che khuất trước mắt ta.

Now, soon we will open the first public office

Bây giờ, chúng tôi sẽ sớm mở văn phòng công cộng đầu tiên

for visual memory reconstruction in the city of Barcelona,

để tái tạo bộ nhớ thị giác ở thành phố Barcelona,

with the support of the city council.

với sự hỗ trợ của hội đồng thành phố.

The idea is to make a city-scale experiment,

Ý tưởng là thực hiện một thử nghiệm quy mô thành phố,

a place where any citizen will be able to generate their own memories,

một nơi mà bất kỳ công dân nào cũng có thể tạo ra ký ức của riêng họ,

to reconstruct a part of their past together in community,

để tái tạo lại một phần quá khứ của họ cùng nhau trong cộng đồng,

understanding which are the subjectivities of the past

hiểu được đó là chủ quan của quá khứ

from different communities.

từ các cộng đồng khác nhau.

This image was sent to me not long ago by David, the social worker,

Hình ảnh này đã được gửi cho tôi cách đây không lâu bởi David, nhân viên xã hội,

and he did it with a dementia patient

và anh ấy đã làm điều đó với một bệnh nhân

that for very long time had not spoken with his daughter.

sa sút trí tuệ trong một thời gian rất dài đã không nói chuyện với con gái mình.

They were in kind of bad terms,

Họ có xích mích,

and he told David that he was terrified about horses,

và ông ấy nói với David rằng ông rất sợ ngựa,

but because his daughter loved them,

nhưng vì con gái ông yêu chúng,

he would bring her to ride every week during her childhood.

ông sẽ đưa cô đi cưỡi mỗi tuần trong thời thơ ấu của cô.

And he asked David to generate this image of both of them riding

Và ông yêu cầu David tạo ra hình ảnh của cả hai người đang cưỡi ngựa

in this kind of dreamy landscape.

trên khung cảnh mơ mộng này.

This was not a memory, this never happened.

Đây không phải là một ký ức, điều này không bao giờ xảy ra.

It was a remembrance.

Đó là một kỷ niệm.

It was a way that he wanted to remember his daughter.

Đó là một cách mà anh muốn nhớ đến con gái mình.

With his permission,

Sau khi được ông cho phép,

David sent this image to his daughter,

David đã gửi ảnh này cho con gái của ông,

người mà vì chuyện đó

who, because of that,

after almost ten years without speaking to each other,

sau gần mười năm không nói chuyện với nhau,

came back to Barcelona to speak back to him.

đã trở lại Barcelona để nói chuyện lại với ông.

Afterwards, she told David that when she saw the image,

Sau đó, cô nói với David rằng khi nhìn thấy hình ảnh,

she realized that her father still had good memories of her.

cô nhận ra rằng cha cô vẫn còn những kỷ niệm đẹp về cô.

An image can work as a witness to the world, we know that,

Một hình ảnh có thể hoạt động như 1 nhân chứng cho thế giới, ta biết điều đó

but it can also change the way we see it.

nhưng nó cũng có thể thay đổi cách chúng ta nhìn nhận nó.

We have now tools that can help us understand a time that was not ours.

Giờ ta có công cụ có thể giúp ta hiểu một khoảnh khắc không phải của chúng ta.

Experiences from others that have never been shown in images

Những kinh nghiệm từ những người khác chưa bao giờ được thể hiện trong hình ảnh

and bridge realities that were hidden to our eyes.

và cầu nối những thực tế bị che giấu trước mắt chúng ta.

Montserrat Roig, a beloved Catalan writer,

Montserrat Roig, một nhà văn Catalan được yêu mến,

once wrote (speaking in Spanish).

đã từng viết (nói bằng tiếng Tây Ban Nha).

"If there is an act of love, that is to remember."

“Nếu có một hành động yêu thương, đó là để nhớ.”

And that is truly my hope.

Và đó thực sự là hy vọng của tôi.

That we all get the opportunity to love

Rằng tất cả chúng ta đều có cơ hội để yêu

and be loved in that way.

và được yêu theo cách đó.

Thank you very much.

Cảm ơn bạn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)