The Dinosaur Detectives of Real-Life Jurassic Parks | Martin Lockley | TED

Çeviri: Nefise Zehra Bayar Gözden geçirme: esra kurul

I'm a paleontologist,

Ben bir paleontoloğum,

which means I have what I'm told is every seven-year-old's dream job.

yani yedi yaşındaki her çocuğun hayalindeki işe sahibim.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But I don't spend my time digging up the remains of dead animals.

Fakat ben zamanımı ölü hayvanların kalıntılarını kazarak geçirmiyorum.

Instead, I'm on the trail of clues left by dinosaurs

Bunun yerine, dinozorların ve nesli tükenmiş diğer hayvanların

and other extinct animals

aktif ve canlı oldukları

when they were active and very much alive.

zamanlarda bıraktıkları ipuçlarının peşindeyim.

If I were to share with you some tracking tips,

Sizinle bazı iz sürme ipuçlarını paylaşırsam,

could you also become master trackers and find these same clues?

siz de usta birer iz sürücü olabilir ve diğer ipuçlarını bulabilir misiniz?

Why not?

Neden olmasın?

Fifty years ago, most paleontologists thought that fossil footprints,

Elli yıl önce çoğu paleontolog, iz fosiller olarak da adlandırdığımız

which we also call trace fossils,

fosil ayak izlerinin oldukça

were rare and unimportant.

nadir ve önemsiz olduğunu düşünüyordu.

In fact, some scientific journals actually rejected papers on fossil footprints

Hatta bazı bilimsel dergiler, fosil ayak izleriyle ilgili makaleleri

without even sending them out for review.

incelemeye bile göndermeden reddetmiştir.

And this was because at that time, it was mostly all about bones.

Bunun nedeni de o zamanlar her şeyin kemiklerle ilgili olmasıydı.

And you can see this by just looking at how many dinosaur skeletons there are

Bunu dünyanın dört bir yanındaki müzelerde bulunan dinozor iskeletlerinin sayısına

in museums around the world.

bakarak da anlayabilirsiniz.

But sometimes these bones don't tell us quite as much as we might think.

Ancak bazen bu kemikler bize düşündüğümüz kadar çok şey anlatmaz.

Take a look at your own body.

Kendi vücudunuza bir bakın.

You've got one skeleton, right?

Tek bir iskeletiniz var, değil mi?

But how much could we really learn about you

Ama sadece kemiklerinize bakarak siz

and all your day-to-day activities

ve tüm günlük faaliyetleriniz hakkında

just by looking at your bones alone?

gerçekten ne kadar bilgi edinebiliriz?

Not much, perhaps.

Muhtemelen pek fazla değil.

Fossil footprints, therefore, help us to bring these bones alive.

Bu yüzden fosil ayak izleri, bu kemikleri canlandırmamızda bize yardımcı olur.

They are the nearest thing we really have to motion pictures

Bunlar, nesli tükenmiş hayvanların hareket eden resimlerine

or movies of extinct animals.

veya animasyonlarına en yakın olan şeylerdir.

So there's a big difference between the study of fossil footprints

Dolayısıyla fosil ayak izleri ya da fosil kalıntıları ile kemiklerin incelenmesi

or trace fossils and bones.

arasında büyük bir fark vardır.

For example, imagine a dinosaur track site the size of a football field

Örneğin, 5.000 hatta belki de 10.000 fosil ayak izinin bulunduğu bir futbol sahası

with 5,000 or maybe even 10,000 fossil footprints.

büyüklüğünde bir dinozor izi sahası hayal edin.

This is direct evidence of the activity of dozens,

Bu, düzinelerce, hatta belki de yüzlerce dinozorun

possibly hundreds of dinosaurs going about their daily activity.

günlük faaliyetlerini sürdürdüğünün doğrudan kanıtıdır.

Sites like this give us dinosaur detectives

Bunun gibi sahalar biz dinozor dedektiflerine

the ultimate CSI challenge.

en büyük CSI görevini veriyor.

And so it's no wonder

Bu yüzden ünlü Sherlock Holmes’un

that the famous Sherlock Holmes once said,

bir keresinde “Dedektiflik biliminde ayak izlerini

“There’s no branch of detective science so important and so much neglected

takip etme sanatı kadar önemli ve bu kadar ihmal edilmiş bir dal yoktur”

as the art of tracing footsteps.”

demesine şaşmamak gerek.

He understood.

O anlamıştı.

He fully understood the importance of fossil footprints

Fosil ayak izlerinin, suç mahallini terk eden

in reconstructing the activity and behavior

iz bırakıcıların faaliyet ve davranışlarını

of track makers

yeniden yapılandırmadaki

that had left the scene of the crime.

önemini tamamen anlamıştı.

Fossil footprints bring animals back to life, then.

O halde fosil ayak izleri hayvanları hayata döndürebilir.

Today, I'm on the trail of a T-Rex,

Ben bugün bir T-Rex’in peşindeyim,

tomorrow I'm tracking a Stegosaurus.

yarın da bir Stegosaurus’un.

The living animal can walk, run, hop, skip, jump,

Yaşayan hayvan yürüyebilir, koşabilir, zıplayabilir, atlayabilir,

dig a burrow, excavate a nest.

tünel kazabilir, yuva yapabilir.

Tracks will tell us the direction an animal's going in,

İzler bize bir hayvanın ne yöne gittiğini, küçük mü büyük mü,

whether it was small or large, a juvenile or an adult.

yavru mu yetişkin mi olduğunu gösterir.

Tracks of fast-moving dinosaurs can even tell us

Hızlı hareket eden dinozorların izleri bize onların saatte

that they could out-sprint Usain Bolt at 30 miles per hour.

30 mil hızla Usain Bolt’u geride bırakabileceklerini bile söyleyebilir.

Tracks may also tell us

Ayrıca izlerden bir hayvanın

if an animal was limping or injured

topalladığı veya yaralandığı

or whether it was traveling alone or in a group.

ya da tek başına mı yoksa grup halinde mi seyahat ettiği anlaşılabilir.

Tracks, therefore played a pivotal role

Bu nedenle izler, son yıllarda dinozor rönesansı olarak

in what we call the dinosaur renaissance of recent years.

adlandırdığımız süreçte çok önemli bir rol oynamıştır.

This is when dinosaurs got a sophisticated makeover

Bu, dinozorların sofistike bir görünüme kavuştuğu

and they were no longer regarded as stupid, defunct failures.

ve artık başarısızlığa uğramış aptallar olarak görülmedikleri zamandır.

Instead, they were transformed into dynamic, athletic,

Bunun yerine dinamik, atletik, zeki

intelligent movie stars.

film yıldızlarına dönüştüler.

I've probably found and studied

Yıllar boyunca herhalde

a few hundred fossil footprint sites over the years.

birkaç yüz fosil ayak izi sahası bulup incelemişimdir.

So let me take you on a little field trip to one of my favorite locations,

Şimdi sizi en sevdiğim yerlerden biri olan Güney Kore’de küçük bir

South Korea.

gezintiye çıkarayım.

Here, on the shores of South Korea, we see these rocky steps

Burada, Güney Kore kıyılarında, gördüğümüz bu kayalık basamaklarının

and each one represents a mini landscape

her biri yüz milyon yıllık küçük bir

a hundred million years old.

manzarayı temsil ediyor.

If we look at this first surface,

Bu ilk yüzeye bakarsak,

we'll see one of those fast-moving theropods

hızlı hareket eden theropodlardan birinin yüksek bir hızla

heading off to the north at high speed.

kuzeye doğru gittiğini görürüz.

On the next level,

Bir sonraki seviyede,

we see a series of parallel trackways

Brontosaurus dediğimiz dinozorları

representing the dinosaurs we call Brontosaurus.

temsil eden bir dizi paralel iz görüyoruz.

They were probably subadults, not fully grown,

Büyük ihtimalle yetişkin değillerdi

but they were still larger than baby elephants.

ama yine de yavru fillerden daha büyük oldukları söylenebilir.

On the next level,

Bir sonraki katta,

we see the tracks of thousands of birds.

binlerce kuşun izlerini görüyoruz.

These are only one inch long.

Bunlar sadece bir inç uzunluğunda.

But they're indistinguishable from the tracks of a modern sandpiper

Ancak modern bir çulluk ya da göl kıyısındaki bir dalgıç kuşunun

or a plover on a lake shore.

izlerinden ayırt edilemezler.

Up on the next level,

Bir üst katta,

we see another trackway of a giant.

Bir başka devin izini görüyoruz.

This is an animal with a footprint three feet in diameter.

Bu, ayağı bir metre çapında olan bir hayvana ait.

It must have weighed 10 tons and been 100 feet long.

On ton ağırlığında ve yüz metre uzunluğunda olması muhtemel.

On the next level,

Bir sonraki seviyede,

we find the extraordinary trackway of a bipedal crocodile.

iki ayaklı bir timsahın olağanüstü izini bulduk.

These are extremely rare,

Bunlar son derece nadirdir

and they probably looked like the carnivorous dinosaurs

ve muhtemelen etobur dinozorlara benzemektedirler

and were just as ferocious at 15 feet long.

ve 15 fit uzunlukta olup onlar kadar vahşidirler.

Lastly, we step up one more level and we have the tiny tracks of a lizard,

Son olarak, bir seviye daha yukarı çıkıp bir kertenkelenin minicik izleriyle

and next to it the tracks of a heron-like bird.

onun yanında balıkçıl benzeri bir kuşun izlerini görüyoruz.

This heron might have been a lizard-eater.

Bu balıkçıl, kertenkele yiyici olabilir.

Well, we haven't walked that far along the shoreline,

Kıyı şeridi boyunca o kadar da uzağa gitmedik

but we still stepped up through 1,000 years,

ama yine de beş ya da altı katmanla temsil edilen

represented by five or six layers of strata.

1.000 yıl boyunca adım atmış olduk.

Each surface is a mini landscape.

Her yüzey mini bir manzara.

Each surface is a time-lapse frame

Her bir yüzey, 100 milyon yıllık

in a documentary about life

Kore göl kıyısındaki yaşamı

along a 100-million-year-old Korean lakeshore.

konu alan bir belgeselin hızlandırılmış karelerini oluşturuyor.

When we go around this next headland,

Bir sonraki tepeyi döndüğümüzde,

we run into a group of schoolchildren with clipboards and tape measures,

ellerinde panolar ve mezuralar olan bir grup öğrenciyle karşılaşıyoruz,

and they're busy estimating the size and speed

ve öğrenciler bir düzine farklı dinozorun izlerinden

of a dozen different dinosaurs from their tracks.

onların boyutlarını ve hızlarını tahmin etmekle meşguller.

Their young teacher is a paleontologist.

Genç öğretmenleri bir paleontolog.

She studied fossil footprints for her master's degree,

Yüksek lisansı için fosil ayak izlerini incelemiş

and since she graduated,

ve o mezun olduktan sonra

this area has become a national natural monument.

bu bölge ulusal bir doğal anıt olmuş.

And so above us,

Bu gördüğümüz ise,

we see a huge new dinosaur museum

yeni ve devasa bir dinozor müzesi

and arching up the huge neck of a stainless steel sauropod

ve dinozor izleriyle dolu bir avlunun üzerinde yükselen

or Brontosaurus,

paslanmaz çelikten

looming over a courtyard studded with dinosaur tracks.

bir sauropod ya da Brontosaurus’un dev boynu.

This area has also been designated the Korean Cretaceous Dinosaur Coast,

Bu bölge aynı zamanda Kore Kretase Dinozor Sahili ya da KCDC

or the KCDC.

olarak adlandırılmıştır.

Let's take another field trip

Hadi şimdi başka bir geziye çıkalım

and we'll find ourselves in Colorado.

ve Colorado’ya gidelim.

Meet my friends Ken and Jason.

Arkadaşlarım Ken ve Jason’la tanışın.

They're not paleontologists,

Onlar birer paleontolog değiller

but they know the difference between a bobcat track

ama bir vaşak ya da çakal izi görünce

or a coyote track if they see one.

aralarındaki farkı anlayabiliyorlar.

These two lads have actually found more fossil footprints sites

Bu iki delikanlı aslında çoğu profesyonel paleontologdan

than most professional paleontologists,

daha fazla fosil ayak izi alanı buldu

and that's because they've learned how and where to look.

ve bunun nedeni nasıl ve nereye bakacaklarını öğrenmiş olmaları.

As they say, just observe and you'll see a lot.

Ne derler bilirsiniz, sadece gözlemleyin, çok şey göreceksiniz.

We're looking at these extraordinary traces.

Bu olağanüstü izlere bakıyoruz.

They're very puzzling.

Çok gizemliler.

What are they?

Ne bunlar?

They looked like they might be digging traces.

İzleri kazıyor gibi duruyorlar.

Long story short, we figure out that these are the traces

Uzun lafın kısası, bu izlerin dinozorların sözde

left by dinosaurs excavating what are called pseudo nests.

yuva yerleri kazarken bıraktıkları izler olduğunu anlıyoruz.

It turns out that these particular dinosaurs

Bu dinozorların modern kuşların ataları olduğu

are the ancestors of modern birds,

ve üreme mevsiminde

and they liked to show off their prowess as nest builders

yuva yapma hünerlerini sergilemekten

during the breeding season.

hoşlandıkları ortaya çıktı.

This is an extraordinary discovery

Bu olağanüstü bir keşif

because it’s practically a dinosaurian lover’s lane.

çünkü adeta bir dinozor aşıklarının yolu.

It's a rendezvous for dinosaurian trysts,

Dinozor randevuları için, aşk kuşları için

a rendezvous for lovebirds.

bir randevu noktası gibi.

What's also interesting is that paleontologists,

İlginç olan şu ki, paleontologlar

once they learned that these particular dinosaurs

bu dinozorların modern kuşların

were the ancestors of modern birds,

atası olduğunu öğrendikten sonra

they wrote hundreds of scientific papers speculating, and I say speculating,

üreme mevsiminde renkli ibiklerini ve renkli tüylerini gösteriş yapmak için

on whether they used their colored crests and colored feathers to show off

kullanıp kullanmadıkları konusunda spekülasyonlar yapan yüzlerce

during the breeding season.

bilimsel makale yazdılar.

They probably did show off.

Muhtemelen gösteriş yapıyorlardı.

But here at our feet,

Ama burada, ayağımızın dibinde

we actually have the first physical evidence

aslında dinozorların kur yaptığına dair

of dinosaur courtship.

ilk fiziksel kanıta sahibiz.

And what's more, it tells us

Dahası, bize bu davranışın

that this behavior went back for a hundred million years.

yüz milyon yıl öncesine dayandığını söylüyor.

So males showing off to females

Yani erkeklerin kadınlara

or partners showing off to one another,

ya da partnerlerin birbirine hava atması

it's nothing new.

yeni bir şey değil.

My dad was actually an ornithologist

Babam aslında bir ornitologdu

and he studied the behavior of modern birds

ve modern kuşların üreme mevsimindeki

during their frenzied, energetic activity in the breeding season.

çılgın, enerjik aktiviteleri sırasındaki davranışlarını incelemişti.

He'd be absolutely astonished by this kind of evidence

Dinozorlar arasındaki bu tür davranış fosilleri

of fossil behavior among dinosaurs.

onu kesinlikle hayrete düşürürdü.

Imagine for a minute these little birds scratching in the sand

Bu küçük kuşların kumu eşelediğini ve 2.000 kiloluk

and how different it would be to see a giant,

dev bir etobur dinozorun alt tabakada

2,000-pound carnivorous dinosaur gouging huge scoops in the substrate.

kocaman oyuklar açtığını görmenin ne kadar farklı olacağını hayal etsenize.

Imagine the hormonal cries and the frenzied roars.

Hormonal çığlıkları ve çılgınca kükremeleri hayal edin.

This seems newsworthy.

Bu haber değeri taşıyor gibi.

We predict that it will be more than just another report

Tahminlerimize göre bu, yeni bir dinozor keşfi raporundan

of a dinosaur discovery.

çok daha fazlası olacak.

And sure enough,

Ve tabii ki,

we make the lead on the "Nature" journal website

“Nature” dergisinin web sitesinde ilk sırada yer alırız

and we get into the monologues of the late night talk show comedians.

ve gece yarısı talk show komedyenlerinin monologlarına da çıkarız.

(Laughter)

(Kahkahalar)

I'd be rich if I had a dollar for every person

Bana büyüdüklerinde paleontolog olmayı

who told me that they really wish they'd been a paleontologist

çok istediklerini söyleyen her bir kişi için bir dolar verilseydi

when they grew up.

çoktan zengin olmuştum.

I'd also do OK if I had a dollar for every fossil footprint I found.

Ayrıca, bulduğum her fosil ayak izi için bir dolar alsaydım da fena olmazdı.

But knowing that the Earth's bedrock is full of these treasures,

Ancak Dünya’nın ana kayasının bu hazinelerle dolu olduğunu bildiğimden,

my motto is quite simple:

sloganım oldukça basit:

Just keep on tracking, keep on exploring.

İz sürmeye ve keşfetmeye devam edin.

But the real satisfaction comes from the thrill

Ancak asıl tatmin, benim bu sahaları bulabildiğimi,

of knowing that I can find these sites,

arkadaşlarımın ve meslektaşlarımın bu sahaları bulabildiğini,

that my friends and colleagues can find these sites,

sizin gibi insanların da bu sahaları bulabileceğini

that people like you can find these sites

ve bunların değerli ve korunan kurumlar

and that they have become valued

veya varış noktaları haline geldiğini

and protected institutions or destinations.

bilmenin verdiği heyecandan kaynaklanıyor.

It's very important that these landscapes,

Bu manzaraların, bu antik manzaraların korunması

these ancient landscapes are preserved because they are actual Jurassic parks.

çok önemli çünkü bunlar gerçek birer Jurassic Park.

They are places where dinosaurs and extinct animals lived and loved

Buralar dinozorların ve soyu tükenmiş hayvanların yaşadığı, sevdiği

and fought for survival.

ve hayatta kalmak için savaştığı yerler.

Just as we protect sites like Stonehenge or Pompeii

Tıpkı Stonehenge, Pompeii ya da Büyük Kanyon gibi yerleri

koruduğumuz gibi, bu yerleri de

or the Grand Canyon,

we need to protect these sites for the future.

yarınlar için korumamız gerekiyor.

This is what we call our geoheritage.

İşte biz buna jeo mirasımız diyoruz.

It is a memory,

Bu bir hatıra

and it's vitally important that we preserve it

ve yedi yaşındaki dinozor izcilerinin

for the next seven generations of seven-year-old dinosaur trackers.

gelecek yedi nesli için buraları korumamız son derece önemli.

Thank you very much.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)