The Science of Lifespan — and the Impact of Your Five Senses | Christi Gendron | TED

Çeviri: Elif Usta Gözden geçirme: Eren Gokce

I'm here to tell you that what we sense,

Size duyumsadıklarımızın yani gördüğümüz, kokladığımız, duyduğumuz,

meaning what we see, smell, hear, taste and touch,

tattığımız ve dokunduğumuz şeylerin ne kadar uzun yaşayacağımızı

can impact how long we live.

etkileyebileceğini söylemek için buradayım.

Now this may seem extraordinary, but it really isn't.

Şimdi bu olağanüstü görünebilir, ama gerçekten değil.

Let's say that you wake up one morning

Diyelim ki, bir sabah uyandınız ve

and are trying to decide whether to go to an amusement park.

bir eğlence parkına gidip gitmeyeceğinize karar vermeye çalışıyorsunuz.

One of the very first things you might do is to step outside and check the weather.

Yapabileceğiniz ilk şeylerden biri dışarı çıkıp hava durumunu kontrol etmektir.

When you do, you see that the sky is blue, that the sun is out.

Baktığınızda gökyüzünün mavi ve güneşin parlak olduğunu görürsünüz.

You hear that the birds are chirping.

Kuşların cıvıldadığını duyarsınız.

You feel how warm it is on your skin.

Teninizde havanın ne kadar sıcak olduğunu hissedersiniz.

Based on all of this information,

Tüm bu bilgilere dayanarak,

you decide it is a perfect day for going to the park.

parka gitmek için mükemmel bir gün olduğuna karar verirsiniz.

You have used your senses to impact your decision.

Kararınızı etkilemek için duyularınızı kullandınız.

Now gathering this information does more than simply impact your behavior.

Şimdi bu bilgileri toplamak davranışınızı etkilemekten çok daha fazlasını yapar.

It also can affect your emotions

Aynı zamanda duygularınızı

as well as how your body physically responds.

ve vücudunuzun fiziksel olarak nasıl tepki verdiğini de etkileyebilir.

To demonstrate, let's say you've arrived at that amusement park,

İspatlamak için, o eğlence parkına vardığınızı

and one of the very first things that you see

ve gördüğünüz ilk şeylerden birinin

bir hız treni olduğunu varsayalım.

is a roller coaster.

You see the speed with which it moves.

Hareket ettiği hızı görüyorsunuz.

You see the twists and turns it takes.

Döndüğü dönemeçleri görüyorsunuz.

You see the terrified look on the riders' faces.

Binenlerin yüzlerindeki dehşet dolu ifadeyi görüyorsunuz.

You hear their screams. Even right here, right now,

Çığlıklarını duyuyorsunuz. Hatta tam burada, şu anda,

this sensory event may be causing you to feel anxious

bu duyusal olay endişeli ve

or even excited,

hatta heyecanlı hissetmenize,

feelings that are associated with butterflies in your stomach,

midenizdeki kelebeklerle ilişkili duygulara,

a racing heartbeat, even sweating palms.

hızlı bir kalp atışına, hatta avuç içlerinizin terlemesine neden olabilir.

Your senses have caused your body to change.

Duyularınız vücudunuzun değişmesine neden oldu.

This is an example

Bu, çok kısa bir duyusal algısal olayın

of how a very short sensory perceptive event can impact you.

sizi nasıl etkileyebileceğinin bir örneğidir.

What do you imagine

Çok daha uzun bir duyusal olayın

a much longer sensory event might do to you?

size ne yapabileceğini düşünüyorsunuz?

This is the question that I am interested in addressing.

İşte benim ele almak istediğim soru da bu.

And what scientists like me have discovered

Ve benim gibi bilim insanlarının keşfettiği şey,

is that prolonged sensory events

uzun süreli duyusal olayların

can impact the lifespan of an animal.

bir hayvanın ömrünü etkileyebileceğidir.

This has been shown with worms, flies, mice.

Bu solucanlar, sinekler, fareler ile gösterilmiştir.

When you expose them to pheromones, it impacts how long they live.

Onları feromonlara maruz bıraktığınızda, ne kadar yaşadıklarını etkiler.

Now at this point, you might be asking yourself,

Şimdi bu noktada kendinize şu soruyu soruyor olabilirsiniz:

um, what does a worm, a fly or a mouse have to do with me?

Bir solucan, bir sinek ya da bir farenin benimle ne ilgisi var?

I would argue more than you realize.

Düşündüğünüzden daha fazla olduğunu iddia ediyorum.

The genes or genetic material that you find within a worm

Bir solucanın içinde veya bir sineğin içinde bulduğunuz

or within a fly,

genler veya genetik materyal,

that is approximately 60 to 75 percent similar to our own.

bizimkine yaklaşık yüzde 60 ila 75 benzer.

This increases to 85 percent if we compare ourselves to a mouse.

Kendimizi bir fare ile karşılaştırırsak bu yüzde 85′e yükselir.

Furthermore, the fact that three very different animals

Ayrıca, çok farklı üç hayvanın hepsinin

all respond in terms of changing their lifespan

belirli bir çevresel uyarıya maruz kaldığında

when exposed to a specific environmental cue,

yaşam sürelerini değiştirerek tepki vermesi,

this suggests that those underlying biological processes

bu değişiklikleri harekete geçiren altta yatan biyolojik süreçlerin

that drive those changes are similar.

benzer olduğunu göstermektedir.

Therefore, there is every reason to believe

Bu nedenle, çevresel uyaranların kendi insani yaşlanma sürecimizi

that environmental cues impact our own very human aging process.

etkilediğine inanmak için her türlü neden var.

In order to study environmental cues and how they impact lifespan,

Çevresel uyaranlar ve bunların yaşam süresini nasıl etkilediğini incelemek için

our lab has decided to focus on the nervous system.

laboratuvarımız sinir sistemine odaklanmaya karar verdi.

Now why the nervous system?

Şimdi neden sinir sistemi?

Well, we can think of the nervous system as a communication hub.

Sinir sistemini bir iletişim merkezi olarak düşünebiliriz.

It's responsible for gathering that sensory information,

Bu duyusal bilgiyi toplamaktan, işlemekten

for processing it and then for causing those bodily changes that occur.

ve ardından meydana gelen bedensel değişikliklerden sorumludur.

Furthermore, to do this research,

Ayrıca, bu araştırmayı yapmak için,

we need to control the environment

bir hayvanın yaşamı boyunca içinde bulunduğu ortamı

that an animal is in for its entire life.

kontrol etmemiz gerekir.

This is something that would be pretty difficult at best,

Bu, insanları kullanarak yapılması en iyi ihtimalle oldukça zor,

and unethical at worst to do using humans.

en kötü ihtimalle de etik olmayan bir şeydir.

I therefore use this little guy,

Bu nedenle, bu küçük adamı

Drosophila melanogaster,

Drosophila melanogaster’ı,

also known as the fruit fly

meyve sineği veya

or the pest that came home on your bananas from the grocery store,

marketten muzlarınızın üzerinde eve gelen haşere olarak da bilinir,

in order to understand the things that we share in common

yaşam süresini etkileyen ortak noktaları

that impact lifespan.

anlamak için kullanıyorum.

Now fruit flies are amazing for this type of research.

Şimdi meyve sinekleri bu tür araştırmalar için harika.

They live a short amount of time.

Kısa bir süre yaşarlar.

They only live two or three months.

Sadece iki ya da üç ay yaşarlar.

They have a brain and a central nervous system.

Beyni ve merkezi sinir sistemi var.

And we can easily activate or inhibit specific neuron cells

Ve bu değişikliklerin hayvanın yaşam süresini nasıl etkilediğini görmek için

or even the activities of specific molecules

belirli nöron hücrelerini ve hatta belirli moleküllerin aktivitelerini

in order to see how these changes impact how long the animal lives.

kolayca aktive edebilir veya engelleyebiliriz.

Now I am the first to admit

Şimdi meyve sinekleriyle çalışmanın

that my belief of how great it is to work with fruit flies is biased.

ne kadar harika olduğuna dair inancımın önyargılı olduğunu ilk itiraf eden benim.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But that's because I'm a fly girl.

Ama bunun nedeni bir sinek kızı olmam.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So our lab has studied how very many different environmental cues

Laboratuvarımız, pek çok farklı çevresel unsurun

have impacted the lifespan of this animal.

bu hayvanın yaşam süresini nasıl etkilediğini inceledi.

I'm going to highlight one in particular,

Özellikle birini vurgulayacağım

and that is death perception.

ve bu ölüm algısı.

Yes, I said death.

Evet, ölüm dedim.

So why are we interested

O hâlde neden bir sineğin

in whether a fly can recognize other dead flies?

diğer ölü sinekleri tanıyıp tanıyamayacağıyla ilgileniyoruz?

We're interested in this so that we can develop therapies

Ölümü çevreleyen stresli durumların bir sonucu olarak

for people who find themselves developing negative health consequences

olumsuz sağlık sonuçları geliştiren insanlar için

as a result of stressful situations surrounding death.

terapiler geliştirebilmemiz için bununla ilgileniyoruz.

If you think about this,

Bunu düşünürseniz,

this could impact soldiers and first responders.

bu askerleri ve ilk müdahale ekiplerini etkileyebilir.

You're thinking, "What? A fly can actually recognize another dead fly?"

Düşünüyorsunuz ki, “Ne?”

“Bir sinek gerçekten başka bir ölü sineği tanıyabilir mi?”

The answer is yes.

Cevap evet.

If I take a vial of flies and I put dead in there,

Bir şişe sinek alsam ve içine ölü bir sinek koysam,

they send out a signal to other flies

diğer sineklere uzak durmaları için bir sinyal gönderirler.

to stay away.

We can measure this.

Bunu ölçebiliriz.

Ölü sineklerin olduğu şişedeki sineklere ne olur biliyor musunuz?

You know those flies in the vial with the dead?

They lose weight and they die sooner.

Kilo verirler ve daha erken ölürler.

Now that we know that there's all these effects,

Artık tüm bu etkilerin olduğunu bildiğimize göre,

we wanted to make sure this was real.

bunun gerçek olduğundan emin olmak istedik.

So, you know, the first thing that you might imagine

Bilirsiniz, düşüneceğiniz ilk şey,

is that, well, those flies with the dead, they're getting an infection.

ölülerin yanındaki sineklerin enfeksiyon kaptığıdır.

They're getting sick, and that's what's causing them to die.

Hastalanıyorlar ve ölmelerine neden olan da bu.

But we know this isn't the case,

Ama durumun böyle olmadığını biliyoruz,

because if I do the experiment

çünkü deneyi steril veya enfeksiyonsuz koşullar altında yaparsam;

under sterile or infection-free conditions,

the live flies, they still die when they're with the dead.

canlı sinekler, ölülerle birlikteyken yine de ölürler.

But if you take that vial of flies

Ama o sinek şişesini alıp

and you put them in complete darkness

24 saat boyunca sürekli

for 24 hours, all the time,

karanlıkta bırakırsanız,

they never see the light,

hiçbir şekilde ışığı görmezlerse;

those flies live just as long

bu sinekler, başlangıçta şişelerinde hiç ölü bulunmayan

as flies that never had dead in their vial to begin with.

sinekler kadar uzun yaşarlar.

This indicates that it is the sight of the dead

Bu da, yaşam sürelerini etkileyen

that is causing all those biological changes,

tüm bu biyolojik değişikliklere neden olan şeyin

which impacts their lifespan.

ölüleri görmek olduğunu gösterir.

So now that we know that flies can sense other dead,

Artık sineklerin diğer ölüleri hissedebildiğini bildiğimize göre,

we turned our attention toward trying to understand

dikkatimizi meydana gelen biyolojik süreçler hakkında

biraz daha fazla şey anlamaya yönelttik.

a little bit more about those biological processes

that are happening.

Değişiklikler nelerdir?

What are the changes?

And what we discovered was that molecules found in our own bodies,

Ve keşfettiğimiz şey, serotonin ve insülin de dahil olmak üzere

including serotonin and insulin, had a role.

kendi vücudumuzda bulunan moleküllerin bir rolü olduğuydu.

Furthermore, we discovered parts of the fly brain

Dahası, sinek beyninin, ölüme maruz kaldıklarında

ne kadar uzun süre yaşadıklarında rol oynayan

that played a role in how long they live when exposed to dead

that have similarities with regions of our own brains.

ve kendi beynimizin bölgeleriyle benzerlikleri olan kısımlarını keşfettik.

This is what we know about just one type of environmental cue.

Sadece bir tür çevresel uyaran hakkında bildiğimiz şey budur.

There are many different environmental cues

Hayvanların yaşam süresini etkileyen

that impact the lifespan of animals.

birçok farklı çevresel uyaran vardır.

These include the temperature that the animal is kept in.

Bunlar, hayvanın tutulduğu sıcaklığı da içerir.

These include the smell of food,

Bunlara yiyecek kokusu,

the wavelength of light they are exposed to,

maruz kaldıkları ışığın dalga boyu,

even the perception of pain.

hatta ağrı algısı dahildir.

In order for us to develop therapies

Sağlıklı yaşlanmayı teşvik eden

that promote healthy aging,

terapiler geliştirmemiz için,

we must understand the basic biology of all of these cues,

tüm bu uyaranların temel biyolojisini anlamalıyız,

because after all, we don't live in a world

çünkü sonuçta,

where we receive one cue at a time.

her seferinde bir uyaran aldığımız bir dünyada yaşamıyoruz.

So what does this all mean?

Peki tüm bunlar ne anlama geliyor?

I would love nothing more than to be able to tell you

Size en uzun ve en sağlıklı hayatınızı yaşamak için

that you should expose yourself to this environmental cue,

şu çevresel uyarana maruz kalmalısınız,

you should avoid that one

şundan kaçınmalısınız

in order to live your longest, healthiest life.

diyebilmeyi çok isterdim.

But I simply can't do that yet.

Ama bunu henüz yapamıyorum.

We're just not there.

Henüz orada değiliz.

But we're pushing hard towards this type of understanding,

Ama bu tür bir anlayış için çok çaba sarf ediyoruz

and we're going to do it with these little guys.

ve bunu bu küçük adamlarla yapacağız.

After all, six Nobel Prizes have been won

Sonuçta, Drosophila ile yapılan

ve biyolojiyi etkileyerek

based on work with Drosophila

that impacts the biology and helps us all,

solucanlar, sinekler, fareler ve evet, insanlar da dahil olmak üzere

including worms, flies, mice,

hepimize yardımcı olan çalışmalara dayanarak

and yes, humans.

altı Nobel Ödülü kazanılmıştır.

And on that note, I'd like to leave you with a happy perceptive experience

Ve bu bağlamda, hayatınızı olumlu etkilemesi umuduyla

(Laughter)

(Kahkahalar)

in the hopes that this positively impacts your life.

sizi mutlu bir algısal deneyimle baş başa bırakmak istiyorum.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)